zijn zichzelf
gebleven
ALS DE MUZIEK
JE PAKT KOM JE
ER NIET LOS VAN
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1958
Gastvrijheid is groot
bij deze nomaden
I E lijkt wel een woonwagenbewoner
Men behoeft waarlijk geen speciale opleiding
Drie groepen
mensen leven
in woonwagens
Er zij
d-
Dat
de
Nederlandse taal te hebben gevolgd, om niet meteen te kunnen
begrijpen, dat de uitdrukking „Je lijkt wel een woonwagen
bewoner niet bepaald vleiend is bedoeld. Van zo iemand
wordt immers verondersteld, dat hij van minder allooi is en
and die dan met een woonwagenbewoner wordt vergeleken,
moet bovendien wel ernstig hebben gezondigd tegen de alge-
aanvaarde regelen van „Hollandse zindelijkheid".
Iemand, die een
medemens verge
lijkt met de bewo-
wagen, weet niet
wat hij zegt. Hij
n kijkje hebben
genomen bij die
gevreesde kaste,
wagens leeft.
Alleen daarom is
het al onjuist een
oordeel te vellen
groep der Neder
landse bevolking.
Had hij evenwel
nader contact
gezocht met de
.paria's der Neder
landse samenle
ving", dan zbu hij
tot andere conclu
sies zijn gekomen.
Wij zijn eens
plaatsen gegaan.
/aar enkele of
vele tientallen
ren gebracht zijn
ot een kamp. WU
hebben kijkjes ge-
omen in diverse
agens, gesproken
aet de bewoners ei
nhebben kun
en, dat woonwagenbewoners hele
maal niet zo vuil en slordig zijn
als de grote „men" wel denkt.
Goede vrienden
Het is dikwijls bij een vlug be
zoek gebleven, zoals dat nu een
maal in ons vak en in een haastige
wereld geschiedt. Doch wij kun-
wèl zeggen, dat zo wij weer
naar de woonwagenbewoners
zouden gaan wij ontvangen zou
den worden als goede vrienden.
Stel nu eens het geval, dat men
zijn huissleutel heeft verloren,
de deur niet wil forceren; dat
...~n geen cent op zak heeft en
tóch ergens het moede hoofd wil
neerleggen. Dan herinnert men
een kennis
leeft in het woonwagenkamp.
Welnu, men kan daarheen
gaan en er gerust op zijn, dat ze
daar een oplossing zullen vinden.
Een woonwagen is maar klein
vergeleken bij een flatje, doch er
kan altijd nog wel een goede
vriend die in moeilijkheden zit
bij....
Zijn de bewoners niet thuis,
kruip dan met een gerust hart in
hun bed, gebruik het servies en
de karige voorraad. Maar
zorg er voor, dat de volgende
morgen alles netjes is opgeruimd.
Want zó is de ongeschreven wet
van de woonwagenbewoners, ge
baseerd op de eeuwenoude zeden
der zigeuners.
Zigeuners en woonwagenbewo-
Hier zitten wij al midden in
;n probleem. Een zigeuner is
?n woonwagenbewoner, maar
het omgekeerde behoeft niet het
geval te zijn.
Zigeuners
land zijn naar schatting
ongeveer 5000 woonwagens met
13.000 tot 20.000 bewoners. Van
deze bewoners behoort slechts een
klein gedeelte tot het geheimzin
nige volk der zigeuners. Voor de
oorlog was dat anders, doch ge
durende het tijdperk, dat de na
zi's hun rassentheorie verkondig
den, werden niet alleen de Joden
maar evenzeer de Zigeuners als
ongewenste elementen in een Ger-
samenleving gedood.
In dit artikel zullen wij geen
agen-
bew
Iedere woonwagenbewoner in Ne
derland kent brigadier A. flak
tan de Haagse politie, die zyn
dienst in burger verricht, omdat
woonwagenbewoners een hekel
hebben aan glimmende knopen".
di. be.o.p.h.l
dende woning bebb*n,
batrokken zijn bq weg-
d", eeV'IfUtj,
oelt tij die
lijn ongeveer 3000
I rond 20.000 bewo
t er nog ilechtt 400
nert trek» in de meeticbeppelijke
lieer. De overheid «treeft er nu neer
om de woonwagenbewoner* door
middel ven meetichappeNjke beïn
vloeding te leiden neer he» „normale"
i gaan kijker
mpen
vrijheid
en huit,
hebber
delijk, det
belediging i
uitdrukkkiryp „Je lijkt
de Nederlanden,
een hitje houden en een beetje
prutsen.. Maar niet in zo'n flat...
Dan krijgt men een verhaal tc
horen over de oorlogsjaren, toen
veel Zigeuners waren ondergedo
ken. Hun grootste verdriet was.
dat zij in een huis waren opgeslo-
En wat zeggen de
bewoners van de kampen, die bij
verscheidene steden in ons land
voor hen zijn aangelegd?
Een volbloed Zigeuner. zo'n
woonwagenbewoner, gaf als ant
woord: ,.Een kamp is goed. Orde
moet er wezen. Desnoods maken
ze een kamp met iemand die de
baas is. Een goed kamp moet een
windvanger van bomen hebben.
Als er goed wind staat, gaat zo'n
wagen er aan. En dan is je kapi
taaltje ook weg
De woonwagenbewoners zijn dus
heus niet zo vrijgevochten als
men wel denkt. Alleen hun zeden
zijn anders dan die van de honk
vaste mensen. Of misschien ook
niet. want als men dit jaar een
miljoen kampeerders verwacht,
blijken ook de brave burgers van
ons land wel iets in hun hart van
een nomade te hebben.
Huwelijkstrouw
Duitsland geboren en daarom kon
ik na de oorlog een Duits pas
poort krijgen.
Bent u niet liever in Duits
land?
Nee. toch niet. Het is daar
wel mooi, maar de Duitsers zijn
te ruw. Dat ben ik niet meer ge
wend. Als hier de politie komt,
vraagt
nen mag komen. In Duitsland
stappen ze zo maar binnen.
Het is wet onder de woonwa
genbewoners. dat men eerst op de
deur moet kloppen, voor men een
wagen binnengaat, of men vreemd
is of een vriend des huizes.
Zo doet ook de :>rigadicr van
de Haagse politie A. Vlak, die bij
iedere woonwagenbewoner in ge
heel Nederland bekend is. Al bij
na 25 jaar is hij belast met het
toezicht op de woonwagens in Den
Haag en dat zijn er gemiddeld
.weehonderd.
„Ik ben geen dief"
Hem hebben wij in vertrouwen
gevraagd, hoe het staat met de
criminaliteit onder de woonwagen
bewoners en zijn antwoord loog
er niet om: Niet méér en niet
minder dan bij de andere men-
Wij spraken een woonwagenbe
woner, wiens Zigeunerafkomst al
leen nog was te zien aan zijn
zwarte haar en zijn donkere ogen.
Hij zei: „Laatst komt er een
vent naar me toe. die zei: Ik
weet een mooi krakie. Toen zei
ik: Ik ben geen dief! En die vent
zei toen weer: Je woont toch in
een woonwagen
Brigadier Vlak kent de Zigeu
ners door en door. „Als ik word
gewaarschuwd, dat er een meis
je is verdwenen, maak ik mij niet
druk. Dan ga ik eerst bij de an
dere wagens informeren of er
misschien een jongen zoek is. In
de meeste gevallen blijkt dat dan
zo te zijn. Dan komt alles goed.
Na verloop van een paar dagen
komt het stel terug en verklaart
plechtig het eens te zijn gewor-
Met behulp van familieleden
krijgen de jonge mensen een wa
gen. Het komt zelfs voor, dat de
vagen afstaan,
vertelde brigadier
er bij de Zigeuners
een slecht huwelijk,
i Zigeuner gekend die
zieke vrouw had, die
:n ontroerende toewij
ding verpleegde."
Deze politieman, die er bij de
uitoefening van zijn werk onder
de woonwagenbewoners de voor
keur aan geeft er niet als zoda
nig uit te zien, vertelt ook, dat
Zigeuners dol op kinderen zijn.
Het is traditie, dat een Zigeu
nervrouw haar kind onder de wa
gen ter wereld brengt. Na twee
uur verschijnt de moeder dan
weer in het kamp Door deze
Spartaanse bevallingen is het ras
der Zigeuners sterk gebleven. De
zwakken sterven immers af
ouders hun
„Zelden."
Vlak. „is
sprake var
Ik heb eer
hij met
Leven bij de
Van oudsher voorzien Zigeuners
in hun levensonderhoud door
paardenhandel, scharensllepers,
ketellappers en stoelenmatten. De
moderne tijd, waarin het platte
land dichter bij de stad is geko
men, bracht de klad in deze be
roepen. Thans hebben de mees
ten een handeltje in oude meta
len en als zij goed boeren, heb
ben zU een auto-sloperljtje bU hun
wagen.
met werken, wanneer hij voldoen
de geld heeft verdiend om één
dag te kunnen leven. Dat wil al
lerminst zegden, dat hij lui is.
want dikwijls moet hij een bar
lange dag maken, voor het mini
mum dagloon bijeen is.
Het is een uitgemaakte zaak.
dat de woonwagenbewoners slechts
in het uiterste geval een beroep
om ondersteuning doen bij de
overheid.
Strenge wetten
Spraken wij tot dusverre over
de echte Zigeuners, die nog maar
een klein percentage van de
woonwagenbewoners uitmaken,
veel van het bovenstaande geldt
ook voor de Nederlanders, die het
leven in een woonwagen verkie
zen boven dat*in een huis. Ook in
de wagens van deze mensen kan
men van de grond eten.
Wij spraken een vrouw, die in
een klein maar keurig gerieflijk
keukentje het middagmaal toebe
reidde op butagas. In het woon
gedeelte staat een modern bank
stel. uit zuinigheidsoverwegingen
overtrokken met plastic hoezen.
3e wagen zelf is even mooi als
een luxe caravan. De vrouw zei
ons. dat haar wagen 7000 had
gekost.
Natuurlijk staan de woonwa
gens bij mooi weer open en het is
een genoeglijk gezicht de vrou
wen dan op de trapjes van de wa
gens bezig te zien. Zijn de vrou
wen alleen thuis, dan zal de buur
man nimmer de wagen binnenko
men. Dat is weer de ongeschre
ven wet, die streng wordt nage
leefd.
Wat deze vrouwen presteren,
grenst voor ons aan het ongeloof
lijke. Wij spraken een Nederland
se woonwagenbewoonster, die zes
kinderen heeft. Met de ouders
mee acht personen in zo'n kleine
woonwagen'
Zijn de kinderen er smerig om?
Niet in het minst. Ze zagen er
keurig verzorgd uit. Iedere avond
stopt moeder de kleinsten in de
Schande is het dan ook. dat er
ouders van schoolgaande kinde
ren zijn, die niet willen, dat Jan
tje of Pietje naast die jongen uit
het woonwagenkamp zit. Dit is er
mede de oorzaak van, dat veel
woonwagenbewoners niet kunnen
lezen en schrijven.
In een van de wagens wierpen
we een onbescheiden blik dat
geven wij toe op een brief van
een bloedverwant der bewoners.
Grote hanepoten waren met on
eindig veel moeite op papier ge
tekend. letters, zoals een kind ze
na een half jaar lagere school
schrijft
In het kamp aan de Lozerlaan
in Den Haag is een schooltje
voor kinderen uit de woonwagens.
De leerlingen zien er goed ver
zorgd uit en het is opvallend, dat
de meesten blond zijn.
Een verheugend feit is echter,
dat de ntenwé wet op de woon
wagens niet meer onder het mi-
In vele grote steden vindt men
tussen huixen die eens gesaneerd
zullen worden, provisorische woon
wagenkampen. Het is er stoffig of
een modderpoel, al naar gelang van
de weersomstandigheden.
„Als je eens gegrepen bent
door de muziek, die een harmo
niekapel kan voortbrengen, kom
qlsterie
dat van
Vrijheidslievend
.cmen van woonwaf
Wij doen dat op
i zelf:
n dan kunnen we misschic
zaken meer doen.. ze
den de
En... beschaamde. De Nederlan
ders. die altijd tot helpen bereid
zijn als ergens mensen worden
weggejaagd of vluchten, zouden
verschil maken tussen iemand
.....and die er dc voorkeur aan
geeft dat zijn huls rljdbaar ls?
Misschien voelden de woonwa
genbewoners met hun sterke in
tuïtie die niet uitgesproken vraag
aan. Zij gaven als verklaring:
„Iemand maakte eens een foto
van ons en drukte die in een
krant af. Toen wij de volgende
de boer op gingen, her:
kenden ze ons en werden wij
weggejaagd
Terwijl wij dit moeten aanho-
ïn. schenkt de vrouw „des hui
les" thee in. De kopjes zijn
brandschoon, evenals het gehele
interieur van de wagen. Voorin is
het slaapgedeelte cn op de bed
den liggen kraakheldere lakens.
Weemoedige trek
voner van de wagen is
„„..dskenbaar een Zigeuner. Zijn
gelaatskleur is nlijfacbtlg. Donke
re ogen en een enigszins weemoe
dige trek om de mond onderschei
den hem van dc Nederlandse
Hij vertelt, dat hij de enig over
geblevene Is van een gehele Zi
geunerfamilie. „Ze hebben
de Joden genomen
geuners." zegt hij.
Welke nationaliteit hebt
eigenlijk?
Ze wonen in woonwagens. Maar
waarom eigenlijk? Omdat het de
Zigeuners in het bloed zit. Het
zijn nomaden, die in geheel Euro
pa. in Azië. Afrika. Amerika en
Australië worden aangetroffen.
De weinige Zigeuners die wij in
ons land nog hebben, spreken Ne
derlands. Maar onder elkaar ge
bruiken zij hun eigen taal, die nie
mand anders verstaat. Zelfs iede
re stam heeft weer zijn eigen
taaltje.
Taalgeleerden hebben uitge
maakt. dat de Zigeuners op grond
van hun taal uit Voor-Indië moe
ten stammen. Precies weet men
het niet. Sinds de 15de eeuw zijn
ze al in Europa bekend cn
blootgesteld aan vervolgingen, zo
dat de nazi's ook weer niet de
eersten waren, die het op de Zi
geuners gemunt hadden.
Misschien mogen wij wel zeg
gen. dat de Zigeuners door de
eeuwen heen zich zelf zijn geble
ven. Zij volgen de drang van hun
bloed en trekken van de ene
plaats naar de an
der. Wat dat be
treft verloochenen
wij wel erg onze
afkomst. Want ook
houden niet van
een geregeld be
staan. Maar wel
van de natuur. Wü
hebben een oude
Zigeuner, die met
niet meer ziet, zoals
ger, als een soort gevaarlijke lie
den. doch als een bevolkingsgroep
met eigen opvattingen.
Brigadier Vlak is het mèt de re
gering van harte eens dat er meer
goede kampen met sanitaire voor
zieningen moeten komen, met een
schooltje en desnoods met een
clublokaal.
Een ópen plek aan de rand van
een stad of dorp is niet voldoen
de. „Te groot moet een kamp ook
niet zijn", zegt de heer Vlak,
„want een te grote concentratie
van woonwagenbewoners leidt tot
moeilijkheden. Die kunnen bij
voorbeeld voortvloeien uit een ve
te. De Zigeuners doen aan bloed
wraak, niet omdat zij zo graag
vechten, maar omdat het hun wet
is. Het is mogelijk, dat zij een
vete uitvechten, die zij alleen bij
overlevering kennen."
Geleidelijke aanpassing
De heer L. A. Hartman, refe
rendaris bij de Sociale Raad te
's-Gravenhage, met wie wij over
de woonwagenbewoners spraken,
is van mening, dat de maatschap
pij dit deel der bevolking met
helpende handen tegemoet moet
De woonwagenbewoners zien uit
naar hulp. Zij vragen voorlopig
geen huis, maar wel een goed
kamp met goede sanitaire voor
zieningen, een schooltje en speel
veldjes voor hun talrijke kinde-
Verscheidene gemeenten hebben
al goede kampen of hebben de
plarlnen ervoor gereed.
Slechts geleidelijk zullen de
woonwagenbewoners kunnen wor
den aangepast in een maatschap
pij. die voor de vrijheidslievende
„nomade'' steeds minder plaats
laat
je er niet meer los van." Toen
de heer A. van Kammen uit
Groningen 33 jaar geleden acht
werd, werd hij, omdat de klank
van het koper en van het hout
hem tot in het diepst van zijn
wezen had beroerd, muzikant,
zoals dat heet, en aan dat koper
en aan dat hout voelt hij zich
nog stevig verbonden. Hij
onderwijzer en zal als allé on
derwijzers in de steden wel een
druk en gejaagd leven leiden
De jongens en meisjes van Gro
ningen zullen wel precies een
der zijn als die in Amsterdam,
Utrecht of Maastricht, en de
klassen van de Groningse scho
len wel even zwaar bezet als
die van Rotterdam, Middelburg
of waar dan ook.
Ruurd Stienstra, Zuidlaren (Dr.),
is dertien jaar en hij speelt 2de
piston. .Mijn vader doet ook aan
muziek, hy is bekkensldger".
Leer onze kinderen alsjeblieft le
zen en schryven, zeggen de woon
wagenbewoners. Wy weten hoe
lastig het is als je dat niet kunt.
Ook dit aardige blonde meisje in,
haar kraakhelder wit schortje is
an de leerlin
GENERAAL URQUHART
Boeiend boek over „Slag om Arnhem"
zUn
De bei
i de Zl-
bü de opdringen
de nieuwbouw van
Den Haag stond,
gevraagd of hij
niet zo'n prachtie
mooi flatje zou
willen hebben in
plaats van zo'n
kleine wagen.
- Oh, nee. me
neer, ^zei hij, in
doodgaan. Daar
zou ik me als in
een gevangenis
voelen. Zeker, ik
zou wel een huis
je willen hebben
buiten
het
Tja. de Duitse. Ik ben
De Slag om Arnhem door generaml-majoor R. E. Urquhart.
Uitgave A. W. Sijthoff. Leiden. Oorspronkelijke titel: Arnhem.
Vertaling: J. F. en H. L. J. Kliphuis. Voorwoord van burge
meester Ch. G. Malser van Arnhem.
De mislukte, geallieerde luchtlandingen bij Arnhem in
september 1944 zijn ons allen welbekend. Na lezing van de
memoires van de bevelhebber der Eerste Britse Airborne
Divisie zullen echter weinigen kunnen zeggen, dat zij iets
van de betoonde moed en het doorstane leed van de aan de
Veluwezoom gestreden hebbende Engelsen, Polen en Neder
landers hebben afgeweten.
Alleen al daarom is dit boek Duidelijk komt
waard in veler handen te komen, zonder de slag c
zoals dit ook in Groot-Britannië
is gebeurd. De strijd bij de Rijn
brug en in de omgeving van Oos
terbeek. Renkum en Wolfheze is.
zoals Eisenhower aan Urquhart
schreef, door de gehele vrije we
reld bewonderd cn heeft zich een
blijvende plaats in de rij van
roemruchtige wapenfeiten van de
laatste wereldoorlog veroverd.
ar voren, dat
Arnhem, die
volledig gehergroepeer
de Duitse pantersdivisies vast
hield. de Waalbrug nooi in han
den van de Engelsen gevallen
zou zijn en de bevrijding van het
zuiden aanmerkelijk minder vlot
verlopen was.
Ander hout
Geen roman
Generaal Urquhart, die tweeën
veertig jaar was. toen hij als in
fanterist het bevel over de Eer
Het boek is zeker geen roman, gte Britse Airborne Divisie kreeg,
doch draagt toch ook niet geheel toont zich gelukkig
het karakter van een documentai
re. Ondanks de uiteindelijke ne
derlaag, welke geleden werd. is
het een proeve van wat moed.
der hout gesneden dan velen van
die andere generaals, admiraals
en politici, die ons na de oorlog
uithoudingsvermo- gast. Hoewel hij milde kritiek lc-
i proeve ook van
op het tactische luchtwaï
de triomf, die in elke ondergang op zijn directe chef, generaal
kan schuilen.
rocks, en op het plan
h'":
maarschalk Montgomery om met
één krachtige stoot naar het
noordoosten de Duitsers op de
knieën te dwingen in zijn stra
tegische conceptie ook door Eisen
hower aangevallen! is hij niet
de man. die alle teleurstellingen
en mislukkingen op rekening van
anderen of op die van omstandig
heden schuift. Hij neemt zijn
eigen optreden voortdurend onder
de loupe en blijkt na veertien
jaar nog wel eens aan de juist
heid van bepaalde handelingen te
twijfelen tijdens die acht dagen
in de heksenketel van Arnhem
Jammer
liet is jammer, dat l'rquhart
de Nederlandse verzetsbeweging
nauwelijks uit de verf doet ko
men. terwijl zij de Eerste Britse
Airborne Divisie toch zeer belang
rijke diensten bewezen heeft. In
teressant in dit verband is mis
schien dat de schrijver niet van
mening Is. dat dc handelswijs»
van de verrader Lbidemana allar
King Kong enigerlei Invloed uil
geoefend heeft op het mlslukkc
an zijn missie bij Arnhem.
Dc platen in bet boek zijn ht
laas niet met al te grote zorg g«
kozen. Er zijn veel betere foto'i
van de strijd om Arnhem in om
loop dan die. welke werden afge
drukt. Ook de vertaling iaat hier
en daar wel ieta te wenaen over.
zijn dagelijks werk een 1 einde
heeft genomen, begint voor hem
een ander, of als u dat liever wilt,
een tweede leven. Een 23 jaar
hanteert hij nu al de dirigeerstok
en op .het ogenblik is hij dirigent
van de Christelijke muziekvereni-
glngerv „Crescendo" in Groningen,
„De Bazuin" in Winsum. „Con-
stantijn Huygens" in Appingedam
en van Delfzijl's Havenkoor. Daar
naast componeert hij. Van zijn
hand is ..Rockingham", meditati
on naar Gezang 48.
Hij heeft ons dat verteld in de
Rivièrahal van de Rotterdamse
Diergaarde, toen we daar woens
dag waren op de cultureel-paeda-
gogische vormingsdag. die dc Ne
derlandse Federatie van Christelij
ke Muziekbonden jaarlijks organi-
.Waarom offert u uw vrije tijd
nu op voor dit soort muziek?",
hebben we hem gevraagd. Hij
antwoordde: „Omdat.die muziek
me telkens opnieuw weer pakt.
Zij is mijn hobby geworden.
Vooral in de kleinere gemeenten
vervult zij een rol van betekenis.
De fanfare- en harmoniekorpsen
zijn daar een belangrijk element
bij gebeurtenissen, en in kleinere
gemeenten leeft dit soort muziek
dan ook meer dan in grotere".
Rang en stand
Dit antwoord geven alle dirigen
ten en alle leden van die honder
den muziekverenigingen, die ons
land telt. „Ik kom er niet meer
los van. Het is mijn hobby". Een
hobby, die niet verband houdt
met rang en stand en maatschap
pelijke positie. Ergens in Neder
land zwaait een burgemeester de
dirigeerstok. Er zijn onder diri
genten en leden onderwijzers,
kantoorbedienden, leraren, arbei
ders, landbouwers, kantoor- cn fa
brieksmeisjes. De heer P. L. de
Groot is aannemer te Heukelum
bij Leerdam. Hij zei: „Mijn va
der was aannemer en ik was
graag in de muziek gegaan. Ik
mocht niet omdat mijn vader
meende, dat er in de muziek geen
droog brood is te verdienen". Nu
is hij dirigent van „De Bazuin" in
Leerdam, en dat dirigeren „is
mijn enige hobby". De heer D. v.
d. Waal. een onderwijsman, ver
bonden aan de Wilhelminaschool
te Rotterdam-Zuid begon in een
muziekvereniging te spelen toen
hij achttien jaar was en zijn on
derwijzersexamen achter de rug
had. De echtgenote van de heer
D. Keesman te Enkhuizen, voor
zitter van de Christelijke muziek
vereniging „Patrimonium", zei tot
haar drie zoons, toen ze daar
voor de leeftijd hadden: „En nu
gaan jullie in je vrije tijd bla-
lijk muziek maken meer is dan
een hobby. In het programmaboek
je, op de jaarlijkse toogdag uitge
geven, schreef de heer Y. Woud
stra uit Klazienaveen, voorzitter
van de federatie:
„Ons doel moet zijn: God te lo
ven en te prijzen door middel vpn
instrumentale muziek Wij hebben
tot opdracht door middel van de
muziek de boodschap Gods te
brengen aan hen, die willen luis-
En dit beweegt in heel Neder
land honderden er toe in hun vrije
tijdhet koper en het hout ter
hand te nemen, te studeren en te
repeteren, en eens per jaar verre
reizen te maken de afstand
Winsum-Rottcrdam is nog altijd
groot om gezamenlijk in goede
harmonie tc luisteren naar elkan
ders prestaties.
