Twee centra van de Geref.
Kerk van Leiden
Leidse Zeevaartschool nam
schipbreukelingen op
Uitvoering beide plannen volgend
jaar; voltooiing in 1960
Het sociale gedrag van goedaardige en
kwaadaardige cellen
Werk van kinderpolitie
werd deskundig belicht
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
3
ZATERDAG 18 OKTOBER 1958
ln Noord en Zuid-West
Na de realisering van deze bouwplan
nen beschikt de Gereformeerde Kerk over
de volgende kerkgebouwen:
in Noord: nieuw wijkcentrum 350 zifcpl.
in binnenstad:
de gerestaureerde O.-Vestkerk 450 zitpl.
in Zuid: de Zuiderkerk 1200 zitpl.
in Zuid-West: nieuwe kerk 600 zitpl.
in Mors:
medegebruik Maranafchakerk 500 zitpl.
Totaal 3100 zitpl.
Ook de Mors
Hiermede is nog niet aan alle wensen
voldaan. Voor het Morskwarüer wordt
sterk de behoefte gevoeld aan een wijk
centrum; de daar te verwachten stads
uitbreiding dwingt nu reeds tot waak
zaamheid om zodra dit mogelijk is tot het
stichten van een wijkcentrum ove
Verwacht wordt, dat de financiële actie
op 31 december van dit jaar grotendeels
achter de rug zal zijn, dat volgend jaar
met de uitvoering van beide plannen
wordt begonnen en dat 1960 het jaar van
de voltooiing en ingebruikneming wordt.
Er zijn drie vergaderingen gepro
jecteerd, waarin de gemeente aller
lei inlichtingen over de bouwplan
nen en financiële acties worden ver
strekt. Ze zijn op dinsdag 21 oktober
in de aula van de Hervormde school
aan de Boshuizerkade, op woensdag
22 oktober in de Oude Vest-kerk
en op donderdag 23 oktober in dei
Zuiderkerk. De bijeenkomsten be
ginnen om 8 uur.
Cholera teisterde onze stad
TAE ENTOURAGE om het gebouw
van dc „Kweekschool voor Zee
vaart" zoals deze op de oud-Leiden-
foto van vandaag is te zien, recht
vaardigt opneming van de prent in
deze rubriek. Het is een plaatje uit
de bloeitijd van de Sleutelstedeljjke
zeevaartschool, die „aan jongelieden
die lust in het zeemansleven paren
aan de wil om vooruit te komen, een
eervolle militaire loopbaan „bood"
met goede vooruitzichten".
|E ONTVOLKING van de binnenstad heeft onder meer tot gevolg,
dat de Kerken veel aandacht moeten besteden aan de bouw van
ej< kerken en bijgebouwen. Over het algemeen is die aandacht er wel,
*2 als de leden van de kerkelijke bouwcommissies gaan vertellen over de
moeilijkheden die moeten worden overwonnen voordat men eindelijk
bij een aanbesteding is beland, dan wordt voor een toehoorder hun belang-
rijke taak verre van benijdenswaardig. Toch is dat hele complex van
voorbereidingen zeker niet zonder vreugden. De vreugde zit ook al daarin,
I dat gewerkt mag worden voor een zaak, die voor het leven van de mens
van de wezenlijkste betekenis ii
Het is echter mogelijk, dat jaren zijn verstreken als het eenmaal tot
j concrete plannen komt. De Geref. Kerk van Leiden verkeert in de
Nukkige omstandigheid, dat zij dit „tijdverlies" nu in de schaduw kan
uj stellen door het feit, dat de plannen voor twee nieuwe centra tegelijk voor
publikatie zijn vrijgegeven, een kerk met bijgebouw in het zuidwesten
en een wijkcentrum in het noorden van de stacT. Met de uitvoering van
plannen hoopt deze Kerk de verplaatsing van de binnenstad naar
Jj de nieuwe wijken aan de rand voorlopig te kunnen opvangen. De ont-
wikkeling in het Morskwartier wordt met waakzaamheid gevolgd,
1,1] deelde de commissie van beheer ons op een persconferentie mee.
91 De Uitbreiding van Leiden vindt men in
het noorden (achter de Herensingel en in
»Dde Kooi), het Morskwartier en het zuid-
rrfwesten (Haagwegikwartier).
or- De situatie was tot 1954 zo, dat de Gere-
beschikten over drie kerk
gebouwen, namelijk de kerk Oude Vest 133
jjmet 450 zitplaatsen, de kerk Herengracht
68 met 600 en de Zuiderkerk Lammen-
fychansweg 9 met 1200 zitplaatsen, in totaal
'2250 zitplaatsen.
'e* De Oudc-Vestkerk en de Herengracht-
lijcerk waren beide aan restauratie toe
Instaan in de oude binnenstad, niet ver
'elkaar.
Overeenkomst
Voor de stadsuitbreidingen ln het
~den en het zuidwesten stond zowel de
^Hervormde Gemeente als de Geref Kerk
aivoor de noodzaak, voor de bouw
te zorgen. Deze gemeenschappe
lijke behoefte leidde tot de overeenki
j,tussen bende kerken om elk in één nieuwe
^Stadswijk een kerk te bouwen, met wt
jlijds recht van gebruik.
Als gevolg van deze overeenkomst
de Hervormden een kerk bouwen In
bet Morskwartier (de Maranathakerk)
de Gereformeerden namen het Haagweg
kwartier voor hun rekening. De Ma
bakerk werd in november 1954. ir
bruik genomen, de bouw in het Haag-
dWegkwartier kon nog steeds niet ter hand
worden genomen.
Inmiddels werd van de twee vrij oude
Mrken in de binnenstad de Oude-Vest-
kerk gerestaureerd (kosten mo 000.—
De Herengrachtkerk is verkocht aan do
reï' Kcrlc <vrÜgemaakt)
Een voorlopige voorziening werd
Wal de Kooi aangaat getroffen door
bt de ingebruikneming van de aula van
e: de rooms-katholieke schooi aan de
i Timorstraat, waar elke zondag dien-
<8 «ten worden gehouden. Toen de kerk
u Herengracht wegviel, kon met hel
creëren van een gelegenheid voor
ntueel samenkomsten
langer worden gewacht: dc kerk
ereërei
Van der Luit
HAAGWEG 31 - LEIDEN
<JS<sgra\eni6óen
Welke apotheek?
I De avond- en nachtdienst van de apo-
piekcr. te Leiden wordt waargenomen
de Doeza-apotbeek, Doezastraat 31,
J'ief. 21313; bovendien is geoper.o tot van-
zur de Haven-apotheek, Haven
l telef. 20085.
Een dokter nodig?
L De zondagsdienst van de huisartsen
fordt waargenomen door dc dokters
"ortmann. Stoffers, Lahr, Van Aiphen en
Idenburg Vermaat.
Oude Vest ligt ten opzichte van de
Kooi excentrisch en bovendien is z(j
op een groot aantal kerkgangers uit
dit deel van de stad niet berekend.
Voor het Haagwegkwartier is een
provisorische oplossing gevonden door
het gebruik van de aula van de open
bare school Telderskade, waar ook
twee diensten per zondag zijn. Beide
gelegenheden bleken In een grote be
hoefte te voorzien. Ze zjjn de voor
lopers van vaste centra, waarin het
kerkelijke werk ln zijn totaliteit pas
goed tot ontplooiing kan worden ge-
Voor het Haagwegkwartier is een kerk
gebouw ontworpen door het architecten
bureau Nielsen, Sprayt en Van der Kuilen
te Amsterdam. Dit zal verrijzen
middellijke omgeving van de af te breken
molen bij de Montgomerijstraat en zal
plaats bieden aan 600 mensen. Er is een
interieur geprojecteerd, dat zich kenmerkt
door originaliteit en dat vooral gemeen
schapvormend moet functioneren. Preek
stoel en orgel zijn daarin gescheiden; het
orgel dus niet boven de kansel.
Als bijgebouw is ontworpen een kos -
woning met vier vergaderzalen (kerke-
raadskamer, zaal voor jeugdwerk, catechi
satiekamer en vergaderkamer). De ver
binding tus6en de kerkzaal en -het bijge
bouw is een hal, die geschikt is voor
grotere bijeenkomsten (250 personen).
De kosten van dit gebouw worden, ex
clusief grond en orgel, voorlopig ge
raamd op 400.000.
Voor Leaden-Noord is op een terrein
begrensd door Kooilaan, Ringkade en
Willem de Zwijgerlaan, door het archi
tectenbureau Kraan en Van Nieuwkoop
te Oegstgeest een wijkcentrum ontworpen,
dat een kerkzaal (350 zitplaatsen), een kos
terswoning en drie vergaderzalen omvat.
De kerkzaal zal worden voorzien van een
podium, waarop de kansel een plaats
krijgt. Deze kansel kan achterwaarts wor
den verwijderd, zodat een grote zaal voor
diverse bijeenkomsten kan worden ver-
De kosten van dit wijkcentrum worden
voorlopig geraamd op 200.000,
exclusief grond en orgel.
In het zuidwesten van Leiden
wordt deze Geref. kerk met
bijgebouw gebouwd. De plaats
is in de onmiddellijke nabij
heid van de af te breken molen
aan de Montgomerystraat.
ie betaling van rente en aflossing ver
sekerd is.
Voor de totale uitvoering van
beide plannen wordt gerekend met 'n
bedrag van 800.000, met inbegrip dus
van grond, orgels, meubilair enz. Het
kerkbouwfonds bevat reeds 'n bedrag
van 250.000. Er ontbreekt dus nog
550.000. In het verleden z(jn voor
verschillende projecten, als aankoop
van pastorieën cn restauratic van de
Oudc-Vestkerk, gelden uit dit fonds
geleend; hierin moet nu ook worden
voorzien. Dit vergt in totaal 135.000.
Uit giften en leningen zal dus moeten
worden verkregen een bedrag van
685.000. Aangezien verschillende
oude leningen in een nieuwe moeten
worden opgenomen, zal het totale be
drag nog met 105.000 stijgen.
nHiHHüii
!lllllllli"lllllllllllll'
Het Oegstgcester architectcnburean
Kraan en Van Nieuwkoop maakte het
ontwerp van het wijkcentrum in
Leidcn-Noord. Het komt op een ter
rein begrensd door de Kooilaan. dc
Ringkade en de AVillem de Zwijger-
Inauguratie dr. Schaberg in LEIDEN
ll/TET EEN ORATIE over een belangwekkend onderwerp, namelijk „Het
sociale gedrag van goedaardige en kwaadaardige cellen", heeft prof.
dr. A. Schaberg gistermiddag in het groot-auditorium der Rijksuniversi
teit te Leiden het ambt aanvaard van hoogleraar in de algemene en bij
zondere ziektekundige ontleedkunde. Belangwekkend vooral, omdat dit
onderwerp o.m. zo nauw verband houdt met een van de zwaarste taken
der tegenwoordige medische wetenschap: de kankerbestrijding. Zoals ge
bruikelijk was voor deze plechtigheid grote belangstelling van de zijde
van curatoren, hoogleraren, leden van de wetenschappelijke staf en stu
denten.
Prof. Schaberg begon zijn rede me
op te wijzen, dat de grondgedachte
Virchow's celleer, dat elke cel uit
andere cel ontstaat door deling en groei
en dat men de cellen moet beschouwen
als de elementaire levenseenheden, waar
aan de meeste levensverschijnselen zijn
gebonden, nu algemeen wordt aanvaard,
doch dat de opvattingen omtrent de cel
zich de laatste eeuw sterk hebben ge
wijzigd. De onafhankelijkheid, individua
liteit en gelijkheid, die Virchow honderd
jaar geleden voor zijn landgenoten op
eiste, worden in het algemeen niet meer
aan de cel toegekend. De cellen schijnen
in hun activiteiten ten zeerste v^n el
kaar afhankelijk te zijn. Men denke hier-
hierbij aan het vaak gecombineerd op
treden van celdelingen en de massale
verplaatsingen van cellen tijdens de ont
wikkeling van de vrucht. Ook structu
reel bezien blijkt de cel minder indivi-
dualiteit te bezitten dan men in Vir
chow's tijd wel meende. De cel is
meer het onafhankelijke klompje
toplasma met een kern. De grenzen
sen de cellen zijn vervaagd, het proto-
plasma van de cellen kan op allerlei
wijze samenhangen en soms bevat, wat
men als een cel zou kunnen beschouwen,
meer kernen.
Beweging en selectering
De hoogleraar gaf vervolgens een kort
overzicht van verschillende onderzoekin
gen op dit gebied, waarmee hij aantoonde,
dat cellen zich, althans onder bepaalde
omstandigheden, kunnen voortbewegen,
dat de meeste celtypen een eigen bewe
gingspatroon hebben en dat met behulp
van de weefselkweek, gecombineerd
de microcinematografie, deze bewegings-
meohanismen bestudeerd kunnen
Prof. -Schaberg stond vervolgens
stil bij het feit dat cellen zichzelf
selecteren, zodat bijvoorbeeld een
levercel een kraakbeencel van een
levercel weet te onderscheiden en
omgekeerd, en dat cellen van het
zelfde type een zekere affiniteit ten
opzichte van elkaar vertonen. In dit
N.C.V.B. Leiden
/"LNDER LEIDING van mevrouw Dregmans vergaderde de Nederlandse
Christen Vrouwenbond afdeling Leiden gisteravond in „Rehoboth". Na
Finaiieierinü de °Penin§ door de voorzitster sprak mevrouw Kreychton-Eldering, direc-
trice van de commissie voor huishoudelijke en gezinsvoorlichting. Zij zette
deze plannen! het doel van deze commissie uiteen en wees op het gote aantal cursussen,
Voor de financiering
is een actie ontworpen. Deze heeft
tweeledig doel, t.w. a: het bijeenbrengen
van een zo groot mogelijk bouwkapitaal.
door middel van extra giften, ineens of In
termijnen; b: het opvoeren van de gewone
vaste vrijwillige bijdragen tot een zodanig
peil, dat ook voor het nog te lenen bedrag
dat ook dit seizoen weer georganiseerd wordt. Men had voor deze avond
uitgenodigd mejuffrouw L. ter Haar, inspectrice van de kinderpolitie in
Den Haag, die een causerie hield over haar werk.
van kinderen beneden 18 jaar. In wezen
is het een preventief orgaan, dat tracht
bijtijds in te grijpen en de kinderen van
de misdaad te weerhouden Wonneer
uit de gesprekken met de ouders blijkt,
dat de moeilijkheden met hun kind niel
veroorzaakt worden door het milieu,
maar dat het kind zelf een afwijking
heeft, dan wordt het kind aan de jeugd-
In de beginjaren van de kinderpolitie,
omstreeks 1920, werd dit werk verricht
door twee verpleegsters, die zich hoofd
zakelijk bezig hielden met dc sociale
kant ervan, aldus spr. Na de oorlog
heeft dit werk echter zijn grote vlucht
genomen en op het ogenblik werkt de
afdeling in Den Haag met 30 man. De
kinderpolitie behandelt alleen zaker.
psychiater doorgegeven. De kinderpoli
tie zelf kan geen maatregelen nemen,
maar zij moet dit aan de kinderrechter
overlaten. Hij kan een gezinsvoogd aan
wijzen, die het contact tussen gezin en
kinderrechter onderhoudt. Ondanks de
aanstelling van een gezinsvoogd behou
den de ouders de ouderlijke macht.
Niet verontrustend
Pas wanneer een gezinsvoogd niet
kan helpen, wordt het kind in een in
richting opgenomen. Voorts behandelt
de kinderpolitie de gevallen van school
verzuim, overtreding van de leerplicht
wet, de kleine diefstallen en het weg
lopen van huis. Kwam de jeugdcrimina
liteit vroeger meestal voor in de sociaal
mindere milieus, tegenwoordig vindt
men ook veel van deze gevallen onder
leerlingen van middelbare scholen.
Toch meent mejuffrouw Ter Haar, dat
de Jeugdcriminaliteit niet verontrustend
toeneemt. Een kind Is In wezen niet mis
dadig. wel kan er Iets mis gaan in z(jn
leven, maar dat heeft meestal een oor
zaak.
opzicht schijnt er geen
schil te bestaan tussen dc kraakbeen-
cellen van het ene dier cn van het
andere; ze worden niet als verschil
lend beschouwd.
Hoe herkennen deze cellen elkaar? Hoe
worden ze tezamen gebracht? De verkla
ringen, die hiervoor zijn gegeven, zijn
nog grotendeels hypothetisch, hoewel ge
grond op enkele exacte waarnemingen.
Het heeft weinig zin de cel in dit op
richt een zekere „persoonlijkheid" toe
te kennen, die besluiten neemt, zijn
eigen weg kiest of, heel algemeen ge
sproken, iets bepaalds doet, Een derge
lijke benadering van het probleem kan
nooit dichter bij de oplossing brengen.
Men kan het vraagstuk experimenteel
slechts benaderen door na te gaan of
veranderingen in dc omgeving
cel of eventueel veranderingen in de
cel zelf de bewegingsrichting kunnen be-
invloeden.
Contact geleiding
Het is Paul Weiss gew<
begrip „contactgeleiding" heeft inge
voerd. Hij gaat uit van het feit, dat de
meeste cellen niet kunni
kruipen langs een onderlaag. De
aard en de vorm van die onderlaag n
van invloed zijn op de bew<
gingsrichting. Deze contactgeleiding kan
nin of meer specifiek zijn. Een bepaald
ippervlak zou speciaal geschikt
•oor een bepaald celtype.
Het tweede deel van zijn oratie wijdde
prof. Schaberg aan de betekenis
deze waarnemingen voor het inzicht in
bnormale groei, zoals men die bij
kwaadaardige gezwellen kan waar
Het is bekend, dat kwaadaardige ge
zwellen zich in korte tijd zeer snrl
kunnen uitbreiden. Niet alleen de oor
spronkelijke tumor kan snel in afme
ting toenemen, maar ook elders in
het lichaam kunnen uitzaaiingen op
treden. Aan de hand van een gezwel,
uitgaande van de cellen, die het uit
wendige en inwendige lichaamsopper
vlak bekleden, legde dc hoogleraar
uit. welke voorstelling men momen
teel van dit proces heeft. Uit onder
zoekingen is gebleken, dat goedaar
dige cellen elkaar opzoekt-1, doch dat
hun beweging in de richting van het
contactpunt wordt geremd, terwijl
kwaadaardige cellen niet in het
minst in hun beweging door dit con
tact met goedaardige cellen worden
tegengehouden, maar deze na ver
loop van tijd geheel overdekken.
Ticee conclusies
Prof. Schaberg trok uit deze proefne
mingen twee conclusies. De onderlinge
affiniteit tussen de cellen van een kwaad-
De kweekschool, die in 1855 werd
opgericht, had tot 1 december 1914
ten doel, jongens op te leiden tot ma
troos h(| dc Koninklijke Marine. In
1914 Is deze opleiding gestaakt en
werd de kweekschool na verbouwing
en uitbreiding bestemd voor de op
leiding van leerlingen voor dc rang
van onderofficier b(j de Marine; op 1
oktober 1915 werd de opleiding offi
cieel opengesteld.
De leerling moest op 1 april van het
jaar van aanmelding de leeftjjd van 14
Jaar hebben bereikt en die van 164
jaar nog niet hebben overschreden.
Na een eerste verblijf op de kweek
school van 6 tot 9 maanden werden
de jongens voor een half jaar ge
plaatst aan boord van een vormings
schip te Hoorn. Daarna keerden ze
naar de Leidse school terug om een
cursus van één jaar In de kadcrklasse
ie volgen. Vervolgens werd op een
vormingsschip een reis buitengaats ge
maakt.
T oevluchtsoord
T^EN CHOLERA-EPIDEMIE Is In
1855 aanleiding geworden voor dc
oprichting van de school. Vele ouders
werden weggerukt of lieten de kin
deren In hulpbehoevende locstand
achter. De straten en grachten waren
bevolkt door tal van verwaarloosden,
die bedelden om In hun eerste nood
te voorzien. Ds. A. Rutgers van der
Loeff en de oud-marlne-nfflcleren M.
A. Kluit en J. A. Sandifort besloten
na langdurig beraad, een Inrichting
in het icvcn to roepen, „die lot toe
vluchtsoord voor deze hcklagcns-
waardigen strekken kah en tevens een
plaats van opvoeding en onderwijs
tige leden van dc maatschappij".
Aanvankelijk had dc school een be
zetting van honderdtwintig jongens.
Honderden leerlingen zjjn In de loop
der jaren door haar heengegaan en
hun degelijke opleiding heeft mede de
grondslag gelegd voor een solide ma
rine-apparaat.
Toen de school veertig Jaar bestond,
werd In een der redevoeringen hoog
gestemd de loftrompet over haar op
leiding en ontwikkeling gestoken:
„Geen boot zo zeewaardig, geen boot
zo uitnemend bemand en geoefend on
der de meest verdienstelijke stuur
man, geen boot, die zoveel redding
bracht op maatschappelijk gebied en
altoos voortgaat schipbreukelingen op
te nemen, aan wal te brengen, te voe
den, te kleden, te onderwijzen en te
vormen voor een eervol bestaan".
Men zou zeggen, dat op de foto een
grote driemaster bij de school ge
meerd ligt. Het Is echter een cefenap-
paratuur op de wal hjj het water. Op
het terrein vóór de Ingang van de
school wordt Juist exercitie gelopen.
Tegenwoordig is In dit gebouw de
sociaal-medische dienst van de Kon.
Marhte gevestigd.
Zie vervolg stadsnieuws
op pagina 4
iardig gezwel is minder dan tussen goed
aardige cellen en kwaadaardige cellen
worden niet in hun bewegingen geremd
door contact met goedaardige cellen,
s meent, dat de affinitieve relaties
•n dc cellen worden bepaald door
al of niet passen van een bepaalde
cel of celgroep in eon bepaalde omge-
'ing. Dit passen zou afhankelijk zijn van
nnlerulaire bindingen van het antigeen-
ntiliehaamtvpe aan het oppervlak van
de cel. Een bepaalde affiniteit van een
bepaalde cel ten opzichte van zijn om-
[eving kan zich dus wijzigen door ver-
indenngen in die omgeving of door ver-
inderingen in die cel. Dit laatste zou het
geval kunnen zijn bij kwaadaardige cel-
ze passen niet meer in hun omgeving
hun tolerantie ten aanzien van een
andere omgeving is wellicht toegeno-
wat infiltratie zou kunnen bevor-
Het spreekt vanzelf, dat de wijze waar
op een tumor zijn omgeving infiltreet,
niet alleen afhankelijk is van de onder
linge affiniteit van dc tumorcellen. Het
weefsel dat de tumor omgeeft en dc in
vloed die gezwel en goedaardig weefsel
op elkaar uitoefenen, spelen hierin even
eens een belangrijke rol, zoals onderzoe
kingen hebben aangetoond.
Ten slotte stond prof. Schaberg atil bij
het feit. dat kwaadaardige gezwellen
niet alleen in de directe omgeving uit
breiden, maar ook tumorlokalisaties el
ders in het lichaam te voorschijn brengen.
De gebruikelijke receptie na afloop
van de plechtigheid was druk bezocht.
