PETER VAN WOERDEN
GEESTELIJK
LEVEN
EVANGELISEERT IN
(G rand Lrère Pierre)
ZUID-EUROPA
Billy Graham gaat
zendelingen uitzenden
GEBED
MIEBEL BIJ DE MASSAJEUGD
2^
Zwart of grijs pak?
Bij de kerkeraad van de Gereformeerde Kerk van Sleeuwijk kwam
een schrijven binnen van een gemeentelid met de vraag of de
ambtsdragers zondags niet in het zwart gekleed kunnen zijn,
las de redacteur van „Kerknieuws" in het kerkblad. De kerkeraaa
wees het verzoek om twee redenen af le: Niet iedereen heeft
een trouwpak en 2e de ambtsdragers worden gedwongen zich
een paar maal op een zondag te verkleden. De heer Scheps
vindt het maar een armelijke argumentatie en schrijft zelfs:
,,Het is onze geestelijke armoede, ons gebrek aan goede manie
ren, onze luiheid, die bij velen hier de redenen zijn waarom
zij in het heiligdom dienst doen zonder zich dienovereenkomstig
te kleden".
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1958
De foto van dit gelukkige
gezinnetje is eigenlijk
niet compleet. Tussen In
geborg en Peter t an IToer-
een heel klein zusje ran
de parmantige Danilo te
zitten. Toen deze foto ge-
Van Genève naar Lausanne loopt een brede boulevard.
Vanaf het prachtige meer aan de voet van de stad gaan
tientallen smalle straten omhoog naar die boulevard, die Terug in ..good old Europ»
doorgaans baadt in gulden zonneschijn. Een van die stra- Par" die^oen^aT^enke
ten is de Rue des Buis. Op een hoek staat een kerkje, dat jaren over Radio Monte Carlo i
eigenlijk van de Eglise Libre de Suisse is, maar waar al ^?™Révgei?'«™J2d""v"c
enkele jaren een jonge Nederlander zijn centrum heeft
gevestigd, voor zijn evangelisatiewerk in Zuid-Europa.
Zelf denken wij er heel anders over. Persoonlijk z
graag op een zomerse dag in een lichtgrijs pak
ncn '„Foei". zegt Scheps) en de dominee zien we graag pre
cies zo gekleed op een. niet al te hoog podium achter een
katheder en niet in een kansel ergens aan de muur. Als we
in de Victoria-bioscoop ..kerken" in Amsterdam, of in ..Musis
Sacrum" in Arnhem dan voelen we ons evenzeer in een ,.Huis
Gods" als in de Bavo van Haarlem of de moderne ..Kerk met
de Kolenkit" zoals de Amsterdammers e<
kerken noemen.
Wij hebben het gevoel dat de kerk midden in de wereld staat,
waar zij door God is geplaatst, en we hebben dan ook het ge
voel dat de predikant en de ouderlingen één zijn met de ge
meente en zich niet boven haar verheffen.
Gaven of opdracht?
Ongetwijfeld zullen er mensen zijn die deze houding afschuwelijk
vinden. Zij voelen meer voor de briefschrijver in Sleeuwijk en
zijn advocaat in ..Kerknieuws". Andere lezers zullen meer overhel
len naar onze kant al zullen ze terecht zeggen dat wij wel
een beetje heel erg doorgeslagen zijn.
Als Scheps zijn positie verdedigt schrijft hij: ..Waar dat staat?
Nergens! Er zijn van die dingen, die een mens .zonder meer moet
aanvoelen". Precies hetzelfde zouden we kunnen zeggen van onze
gedachten. Beide inzichten worden in vrijwel alle kerken ge
vonden. De anglicanen spreken dan van hoog- en laagker-
kelijk, de gelovige op de Veluwe van „zwaar" en „licht" (heeft
daar niets met recht- en vrijzinnig te maken) en beide groepen
kunnen ook gevangen worden onder „antithese" en „solidariteit".
Waar de kerk de nadruk legt op de ambtelijke bediening op de „ga
ven van God aan de gemeente" (Efeze 4 11) daar zal men de
ambtsdragers ook willen herkennen door hun kleding. Waar men
de nadruk legt op de opdracht van God aan de gemeente zal ds.
Jansen gemakkelijker tegen een buitenkerkelijke zeggen: „Zeg maar
mijnheer Jansen" al was het alleen maar om een kloof te over
bruggen.
Geen tegenstelling maken
Laat niemand een tegenstelling zoeken tussen Scheps en ons. Wij
hebben ons beider inzichten een beetje aangedikt om de nadruk
te leggen op twee wijzen van benadering. Maar de waarheid ligt
in dit geval toch niet in het midden.
God wil niet dat wij zijn gaven wat minder serieus nemen en zijn
opdracht eveneens. Scheps heeft honderd procent gelijk als hij
schrijft „Dan moet de ouderling van dienst hem (de dominee
naar de kansel) niet vergezellen, gekleed alsof hij gereed staalt
naar een badplaats te vertrekken."
Maar zelf zijn we er van overtuigd dat diezelfde ouderling in een
keurig grijs pak met goed gepoetste schoenen de buitenkerkelijke
meer nabij is dan in zijn afgedragen trouwpak dat drie maten te
Het gaat er om, waar de nadruk valt op de gave of op de op
dracht van God, op „gemeenteopbouw" of „evangelisatie". En
geen van beiden mag de gemeente verzaken. Daarom heeft Scheps
gelijk en hebben wij gelijk. Daarom kunnen noch de dominee,
noch de ouderling buiten een zwart en een grijs pak!
Billy Graham heeft zijn dingsgenootschappen in een con-
hoofdkwartier, dat tot nu toe oerwiklceid
in Minneapolis in de staat
Minnesota was gevestigd,
verplaatst naar Charlotte
(Noord-Carolina), dus dich
ter bij zijn woonplaats. In
deze stad hoopt hij tevens
zijn volgende grote campagne
te houden. Na die campagne
is er een periode van rust,
waarna de evangelist naar
Australië vertrekt voor een
serie campagnes op dat con
tinent.
Peter van Woer-
den heet hy, en hij
ouderlingen 'A een broer van de
■uine schoe- Haagse hervormde
eraae ore. Predikant dl. J F.
van Woerden. Het
kerkje aan de Rue
des Buis heeft Pe
ter van Woerden
enkele weken ver-
hun "niéuwste lat™- M.t ajn ge-
zin brengt hij een
korte vakantie
derland waarna
hij weer zal terug
keren om de evan
gelisatie. in het
bijzonder onder de
kinderen, voort te
Niet lang geleden bezochten
Peter van Woerden in Genève
zittend op de stoep voor het kerkje
heeft Peter ons toen zijn levens
verhaal verteld.
Laten we maar in de gevange
nis beginnen, zei Peter, En la
chend om ons verbouwereerd ge
zicht, voegde hij er snel aan toe:
Daar begon namelijk het leven
van mij als evangelist.
In de gevangenis van Haarlem
werd ik opgesloten op de elfde mei
1942. In de hervormde kerk van
Velzen, waar i.k organist was.
had ik namelijk op zondag de
tiende, na de dienst het Wilhelmus
gespeeld. Iedereen zong het uit
volle borst mee. De kerk dreunde. Direct r
Een paar maanden heb ik een- ter naar
z.aam in de gevangenis doorge- Oegstgeest. maa
bracht en daar kwam het keer- maakte hij ,daar
punt in mijn leven. Iedere zondag kwam
troep kinderen
als organist,
de preek deed ik vrijwel nooit. In ..hakbijltjesbuurt'
de gevangenis begon ik te bidden.
Heel echt en oprecht te bidden.
Dat had ik eigenlijk nog
Radio Réveil verzorgde. Vier ja
ren van 1952 tot 1956 werkten zij
samen. Toen begon Peter met zijn
kinderuitzendingen in het Frans
onder de naam Grand Frère Pier
re. De uitzendingen over Monte
Carlo en later, toen o.m. de bis
schop van de Monagasken roet in
het eten gooide, over Tanger.
heetten eerst „L'emission des pe-
tits amis de radio Réveil" en la
ter „Le train des enfants joy-
De programma's worden op de
band opgenomen door Peter en
een paar assistenten en dan naar
het radiostation gestuurd. Voor
deze bandopnamen was een kleine
opnamestudio nodig en het is wer
kelijk een wonder, zoals ik aan
d\e studio ben gekomen, zegt Pe
ter ernstig.
Verhoord gebed
Ik woonde in Lugano en vaak
bad ik om de ruimte die ik
voor de kinderevangelisatie zo
dringend nodig had. Op een dag
lag ik weer on de knieën toen de
telefoon ging. iet was een kerke-
raadslid van de Eglise Libre, de
man had ik nog nooit ontmoet,
die vertelde dat zijn kerkgebouw
leeg stond. De predikant had een
beroep aangenomen en de kleine
gemeente kon geen nieuwe predi
kantsplaats bekostigen. Het kerk
je stond in Genève en ik kon het
voor mijn evangelisatiewerk krij
gen. De volgende dag verhuisde
Peter en de kapel werd een cen
trum voor kindersamenkomsten
en tevens de zo lang begeerde
studio.
Stromen brieven van kinderen
kwamen naar aanleiding van de
uitzendingen binnen. Van kinde
ren van alle kerkelijke richtingen.
Overal in Zuid-Europk. De kin
derlijk geschreven adressen zijn
de Leidse Interessant. Grand Frère Pierre,
de trapleuning Genève. is genoeg, maar UI van
UB inkingen als Grand Petric,
i de bevrijding ging Pe-
de zendingsschool in
zijn studie
plotseling einde
Ontwerper van Welvaartsstaat aan de;
vooravond der Franse revolutie I
af kwam B
deren uit de buurt waar Peter Grand St. Pierre. Suisse, kw
al graag het evangelie ging ook terecht.
daan. Langs illegale wegen werd verkondigen,
een zakbijbeltje de cel binnenge- Ondertussen had h'.j zijn mid-
begreep Peter
de eenzaamheid delbaar diploma i
de bevrijdende boodschap 1947 vertrok hij
pedagogiek gehaald
raken, maar de plaatselijke
nationale of zendingskerken te
helpen. Een eerste vertegen
woordiger van de Graham-
organisatie is inmiddels reeds
naar Japan vertrokken, anderen
zullen worden uitgezonden naar
India en Afrika.
Beatenberg. Ook
Zwitserse
trok de jonge Hol
lander er graag al
leen op uit om te
evangeliseren. hoe-
Er moest een secretaresse ko
men En zij kwam. Madeleine
.«..v. v.. Emery verwerkt dagelijks een
de bijbel- grote stapel post t
muziektheo-
goe-
het evangelisatiewerk
de nazorg heeft Peter een he-
organisati,e moeten op-
deze de gang
plaats
zetten. Deze heet Croisade des
uit om te enfants (Kinderkruistocht)
trnl^ Ai.„nnAan lrinfloron cr
Boeiende dissertatie over
Montesquieu (1689-1755)
van dr M, 11. Rombout
Rombout erk<
niet toestond.
In een schuurtje
tegen de berghel
ling werden deze
heimelijk gelelde
bijeenkomsten ge- tie is i
houden. Twee Jaar
geleden bezocht
Peter de bijbel-
school nog eens.
Een meisje kwam
naar hem toe en
gelmatig antwoord.
Elect ronische
zendeling
deze radio-evangelisa-
klein jaar geleden een
uwe vorm van zendings
werk door Peter ontwikkeld. Het
was de electronische zendeling. Dit
i.s een kleine bandrecorder waar
op een kinderevangelisatie-bijcen-
komst wordt opgenomen. Het idee
werd geboren
Marcus 10
kwaardig positief: De ge-
het sterfbed van
ontwijfelbaar
„Esprit des lois" gaat h»,1 op een
tiental bezwaren in. Het derde be-
zwaar luidt: de auteur spreekt niet
over erfzonde. Montesquieu ant
woordt: Ik vraag aan ieder of mijn
werk een theologisch tractaat is,
en dan volgt letterlijk: indien de
auteur gesproken had over de erf
zonde. zou men hem eveneens heb-
ben kunnen verwijten niet over
verzoening te hebben gesproken
en zo tot in het oneindige van het
ene geloofsartikel tot het andere.
In dr. Rombouts werk komt
voldoende uit,
ue iaat- die de rel'8'e a,s sociologisch t
Hi«crtaii» verschijnsel heeft behandeld De
ze vermetelheid heeft hem misver
stand en felle aanvallen van ker
kelijke zijde bezorgd.
POSITIEF
dit ook, al
bezoek
ekenhuis. De kinderen ble-
aar zelden de radio-uitzen-
tje gaf ik destitds dingen te kunnen horen. Bij een
miln w« aan T». volgend bezoek nam hij een band
recorder mee en zette die op een
zende- kinderzaal. Toen hij na een half
uurtje terug kwam. zaten zeker
twaalf kinderen, die niet in bed
drie hoefden te blijven, rond het appa-
te luisteren naar de vertel-
nog? In het schui
tje gaf lk
mijn hart
zus, nu studeer ik
hier
linge.
vonden.
Het is jammer, dat dr. Rom
bout zijn dissertatie niet met één
bladzijde hierover heeft uitge-
breid. Juist na de bestudering dat de 18d'
van zijn proefschrift overvalt een naor aar
christen een zeker helmwee daar
van meer te horen. Maar één
ding is zeker: dat tussen Montee-
qulcu enerzijds en Voltaire en
Diderot anderzijds de kloof van
geloof en ongeloof ligt.
TE STERK
De vorige maand 8 juli
promoveerde te Leiden tot t
doctor in de Franse letteren ziet'hij*ta'hem de%iïke"jongeiing
de heer M. W. Rombout, con
rector aan het christelijk ly
ceum te Goes en zeer onlangs tuigenissen
Montesquieu »iju uuiwgiciu
benoemd tot rector van het hij heeft het eeuwige geluk
christelijk lyceum te Zeist,
en wel op het onderwerp:
„La conception stoïcienne du
bonheur chez Montesquieu
et chez quelques-uns de ses
contemporains." (De Stoï- u
cijnse opvatting over het qulcu enerzijds
geluk bij Montesquieu en en
kele van zijn tijdgenoten.)
de 18de dedigen tegen aanvallen, weerlegt beroemde apologie: „Wij zijn g
de bijbelschool üng. de muziek en de liederen
t klem. aanhanger
Bayle te zijn e
de hij herhaaldelijk onderscheid
i religie
katholieke land.
Bovendien heeft zijn stichting
het besluit genomen om zelf
zendelingen naar verschillende
zendingsvelden uit te zenden.
Ds. Graham heeft zo geweldig
veel uitnodigingen voor evan
gelisatie-samenkomsten of cam
pagnes ontvangen, dat hij in één
mensenleven daar nimmer ge
hoor aan zou kunnen geven. Om
nu toch enigermate de verschil
lende landen te helpen zal zijn
organisatie zendelingen uitzen
den. die echter de opdracht
hebben om op geen enkele
manier met de aanwezige zen-
Een nieuw idee
Horace Greeley, een bekend
redacteur van een blad in New
York ontving eens de volgende
brief van een lezer:
„Geachte Heer Greeley, onze
kerk is in grote financiële
moeilijkheden. Wij hebben alles
geprobeerd om er het leven in
te houden: tentoonstellingen,
feestjes, tombola's enz. Wilt u
ons eens vertellen, wat wij vol
gens u nog meer kunnen doen
om onze arme kerk voor onder
gang te behoeden?"
„Waarom probeert u het niet
met godsdienst?", antwoordde
de redacteur.
(Farrago)
De kerk
i Iemand zei eens tegen Stanley
Jones, de bekende zendeling in
India: „Mijn kerk is DE KERK!"
Stanley Jones antwoordde daarop:
„Ga naar huis en vul uw badkuip.
„O, God, geef mij rugt de dingen te aanvaarden,
die ik niet kan veranderen;
geef mij de moed de dingen, die ik kan veranderen
te veranderen;
en de wijsheid het verschil te weten."
acht bassen sjouw
de Peter de boerderijen af. Hij zong
ivoudige „gospel-songs"
Wie enige kennis heeft
Franse litteratuur uit c.
eeuw. zowel van de romanschry- hy
vers als bijvoorbeeld Lesage
i.k uc -w Abbé Prévost als ook van
Vanuit heel de wereld, vooral Franse philosofen (Montesquieu. «ui« en os ai> HiVnst
Amerika komen giften binnen Voltaire. Diderot. Rousseau, dere. die<hy by voorkeur onder-
d'Alembert). weet hoe machtig
boeiend en omwentelend deze lit
teratuur is. Met een grote durf en
oorspronkelijkheid worden morele,
sociale en politieke situaties
alle corruptii "l J
met het streven
ards geluk de vinger heeft
gelegd op een van de gapende
wonden van het christendom, dat
van meet af te eenzijdig hemel-J
waarts gericht zou zijn geweest en'
berusting tegenover de aarde zou
hebben gekend. Dit is mij veel te t
aterk uitgedrukt. Het is ook niet i
waar. Ik denk aan het machtige
antwoord van Tertullianus uit zijn
het vervaardigen
isel. Het was electronische zendelingen
moeilijke peri- overige evangelisatiewerk moge-
in Hit rooms- njk maken.
Peter is deze week in Den Haag
oude trek- bij zvjn broer gekomen voor een
harmonika met korte vakantie, samen met zijn
Zwitserse vrouw, die hij in 1953
ontmoette Hun zoontje Danilo is
drie jaar oud en kort geleden
VEEL STRIJD
terwijl de boeren kippen plukten werd het gezin verblijd
de
HUMANITEIT
of het graan dorsten, raakte hij geboorte v
af en toe nog wel een „theelepel- Peters
tjevol" Evangelieverkondiging Blad Zij
Toen kwam de uitnodiging van
Johnny Hope. in 1949. Johnny Ho-
destijds de leid<
Youth for Christwerk in Elkhart hij een paar keer
(Indiana'. Als werkend passagier aantal kinderen
liftte Peter op een vrachtboot kerk
naar de States en na met een weer
Hammondorgel heel Amerika te nog
zijn afgereisd in het kader
dochtertje. Over
:w schreven wij op
artikel.
Ook hier in Den Haag kan Pc- kennis alles
ter het evangelisatiewerk onder temidden
de kinderen niet laten. Reeds
speelde hij op zijn orgel en zong
groot
Bethlehem-
weïïicht zal hij voor hij
r Zwitserland terugkeert.
„U8 paar van die vrolijke kin
derevangelie-middagen beleggen.
Het is de tijd waarin men a
verhaalt, alles omploegt.
•n schier onlesbare dorst n
il onderzoeken
corrupt plezier
gelddorst op jacht is naar geluk hij haalt
en humaniteit. Ja, onder de phi- woord
losofen
het begrip humaniteit
kwestie, of de
1789 geestelijke zonen van de En
cyclopedisten waren. Daarover u
veel strijd bdj de huidige Fransi
ting toegedaan, dat de 18de-i
se philosofen de Franse rr
schappij omgevormd hebben.
{tl
'vreemden.. Met U te samen be-,
hartigen wij scheepvaart, krijg»-!
dienst. akkerbouw". Wie
Troeltsch's „Soziallehren" kent.
weet, dat de dingen hier wat an-'
ders liggen.
Deze opmerkingen doen niets af
van onze grote waardering voor;
u. d* arbeid van dr. Rombout. Hij i
h«'l uitnemende studie,
geleverd. Wij stemmen van harte i
in met zijn kritiek op Montes-
quieu. dat deze niet voldoende ge
zien heeft dat geTuk ten diepste1
vrede met God is
Vanuit christelijk standpunt
hangt het geluk ruet aan een drui
ventros, niet in Montequieus wel-,
vaartsstaat van de 18de
Blondje en zwartje
XXVI
„Je zoekt het maar uit"
had de baas gezegd
zoekt het
nu precies
fn drieën
dezelfde week tot het voor
werp onzer belangstelling had
den gemaakt. Hij liet in
midden wie dat moesten
zoeken: wij allemaal of Joke docerendnet alsof^ hij reeds
of de vicaris of die twee sa- fi
men? Ik weet nog steeds niet of
dat destijds uitgezocht is. en
ja, door wie: je moet nooit
zei weer zo dood laconiek dat
ze hem wel binnenkort naar
't kerkhof zouden kunnen
brengen. Of
zo maar gezegd. Maar hij
ze kunnen me weggooien. Zo
i „dood is dood en daarmee
„Daarom noem ik hem juist voor die dokter pleit: de man
een stumperd!" zei de vica- heeft ten slotte zijn ambts-
ris gewichtig, gewichtiger dan geheim en zal niet elke volon-
nodig was ..Hij was dat hele tair alles uit de doeken doen!
,Je gesprek kennelijk al weer ver- „Maar hij vond het wel ver-
'z'n geten. Hoe langer ik er over standig als we ons wat extra
i wijsheid het denk, hoe meer ik tot de con- aan 'm gelegen zouden laten
dat we zo met clusie kom dat hij hét type liggen. Maar dat hij zich niets uit''.Ir
elfde gezin in van de gemassificeerde mens is. meer herinnerde van zyn ru- „Zulke mensen worden
Een mens zonder verleden en zie met jou Joke, neen, dat lag minstens tachtig jaar!" zei
zonder toekomst. Een mens die toch op een ander vlak. Dan jjc> ^f hele stfl_ g
het alleen maar bij het heden zal het eerder 'n factor van pstatistisch materiaal over
leeftHij zei het beslist belang zijn dat hij zich elke had.
dag ettelijke keren razend
professoraat bemachtigd maakt, om 't dan meteen weer
had en colleges moest geven kw\jt te zijn. Ik geloof dat pri-
over de „Mens mitievere na-
In Het Huidige turen, op die
manier afrea
geren. En ik
geloof ook dat
dominerende principes. Men stoot des lois" voert
door de nationale grenzen heen Franse
en wil heel de mensheid omhel- lijkheid^
zen. De rangorde der waarden
wordt dan: mensheid, Europa,
vaderland, familie, enkeling.
Humaniteit wordt
loofsbelijdenis. Dr. Rombout heeft
de gelukkige greep gehad
der de 18de
VI moderne Franse
ordt Montesquieu-kenner aan, die zegt
de dat Montesquieu's werk „L'Esprit
>ert naar de idealen der
volutie: vrijheid, ge-
broederschap.
Dr. Rombouts studie van Mon
tesquieu is opnieuw een historische
vermaning om bij de combinatie
„Ongeloof en Revolutie" wel te on-
soort ge- derscheiden tussen de pogingen.
betere maatschappelijke ver
houding te scheppen, en de duivel,
philosofen die in de razernij der menselijke
de schrijver
u j l -v ue we'^k „Esprit des lois ee
ny net verdediger en promotor van
nnr onderscheiding en scheiding
wetgevende, uitvoerende en r
tc'ljke macht in de Staat
daarmede de doodgraver van
despotisme la Lodewijk XIV
vurige propagandist -
tieke vrijheid.
het beroem- punt.
Rombout belicht in zijn stu-
de die op voortreffelijke wijze de 18de
an eeuw en maakt daarbij zeer juiste
?h- opmerkingen. Ik denk aan zijn cri-
en tiek om de 18de eeuw onder de
het noemer van anti-godadienstig te
evenmin in die van de 2ftste eeuw.
Dr. N. J. HOMMES. J
NIET MEER?
Prof. ir. A. E. Loen schrijft
,,in de Waagschaal" over ,.de
Christusopenbaring en het
heelal"
Indien Chrirtua on. eeuwige
redelyke waarheden le hinnen
brengt, i« de hittnriaiteil van
*ijn ver.chyning niet weienlyk.
Maar wjj menen, de hybel oor
spronkelijker te hebben mogen
\erslaan In hel cyn en het hi
alles willen weten! Maar wat
we wel vernamen dat was het
degelijke rapportje uan de aan
staande predikant. Ik herinner
het me nog bestEigenlijk
ik toen opnieuw
op hem omdat hij
ridderlijk Joke's pleidooi
Uit de
VOLKSWIJK
Jk geloof dat ze het dan g
toch op een andere manier
zeggen. Meer lamenteerderig.
Meer om medelijden mee te
krijgen. Maar zo zei hij het ti
niet
maal hoofdlet
ters.
„Tsja", zei
razend 'k- Het kat,
meteen natuurlijk ook
ziekteverschijnsel zijn. Of debat te treden. Daar helpen
VOORTREFFELIJK
Wij mogen dr. Rombout daar
voor bijzonder dankbaar zijn, zo
wel om de keuze van zijn onder
werp Montesquieu
18de-eeuwse phi-osofe
onpartijdige en diepste denker
als om de voortreffelijke t
w-iarop hij leven en denken
Montesquieu heeft beschreven
hebben zijn dissertatie, geschre-
OPTIMISTISCH
Hij wijst i
dit verband op het
feit dat in de jaren 1670—1802 bij
na 950 apologieën van het Chris
tendom zijn verschenen. Op voor-
beschrijft dr.
hoe Montesquieu.
philosofen do meest met zijn tijd optimistisch gestemd
moeten laten dikant
gelovend ip geluk op aarde
ijze dit is in een soort welvaartsstaat
van voor iedereen deze dan in zijn
wo werken opbouwt met behulp van
UISJC1,.UCl een merkwaardige mengeling van
subtiele bemdering christelijke en ^stoïcijnse
verlokken
,Jk heb hem de geschiede-
der gegevens
daaro -er kunnen oordelen in
prachtig Frans, met toenemend
dat
eh de gelijkenis van de g enthousiasme gelezen en daaruit
kan zich
wel helemaal niets meer herin
nerenIk dacht: als jy ge
leerd wil doen, dan kan ik
het óók. Het speet
zijn eigen fout. Maar dat be- verkalkingsproces
hoorde misschien tot dat „uit
zoeken"; dat was mogelijk toch
wel goed door hem aange
voeld? Maar het meest prik
kelde me toen nog dat hij zo
preciesjes zijn rapport kon uit
brengen, net alsof er niets ge-
„Die vader van Hankie", zei
hij, „ia een stumperd
„Was ie nog kwaad?" onder
brak Joke hem. Zij was onge
twijfeld nog laaiena als
door zijn brilleglazen als Salo-
mo's kat in hoogst eigen per
soon. Asjemenou" dacht
ik „Dadelijk spat Joke uit Hnt ]lfn
mekaar!" Maar Joke zat
dat ik niet een paar goeie me- onderzoekend,'was komen bin-
dische termen in m'n achter- nenwandelen. De poes ver-
verloren parel verteld. Ik heb
lie alleen :ets verant'
heb gezegd dat zoals een jon
gen naar een verloren onder-
'n bromfiets zoekt,
dat God zo naar ons zoekt. En
dat we nooit oud roest worden
voor God
Doe
hem dacht, met zyn geklets een rol bij zal spelen. De dok-
in zitten. Zeg dan
ta: Mijn kuip is de see
maal
kapitalisme.
„Ja", zei Joke er toen pal
bovenop, „ik geloof dat dit
zoete poot het enige antwoord is, dat je
het zwarte in zo'n geval geven kunt. Het
erkende de vicaris genadig. Jk koordje waar Joke 'm mee lok- is goed dat je naar hem toe
heb er zelfs met zijn huisarts te, en Salomo's kat oreerde gegaan bent!" Hoewel het na-
over gesproken. En ik wil graag door. tuurlijk een vraag blijft of
„Het ergste vind ik dat die het goed was dat Joke zo'n
zichzelf inderdaad niet lofprijzing sprak.
toegeven dat zijn toestand er
ter liet niet veel loswat meer als mens beschouwt". Hij
MIEBEL
veel geleerd.
Voor ons besef is de dissertatie
van dr. Rombout een uitstekende
wetenschappelijke studie, waaruit
in onze kringen, die de Franse
revolutie en de 18e eeuw te een
zijdig van uit Groens „Ongeloof en
Revolutie" hebben leren benade
ren, veel te leren is.
In tegenstelling bijvoorbeeld
met een figuur als de gevaarlij
ke spotter Voltaire en een Dide
rot, die het Christendom openlijk
attaqueert en in zijn beruchte
„Brief over de blinden ten behoe- gelukaleer.
ve van hen. die zien" zó brutaal
de weg naar het materialisme
gaat dat hij zelfs gearresteerd
■vordt en in 1749 voor een half
jaar in het Chateau van Vincen-
nes zit opgesloten, is Montesquieu
de eerste socioloog! beslist,
eigen getuigenis, een
tuurlijk iets dat wringt
/oor mijn gevoel in de stu-
dr. Rombout niet helemaal
de verf komt. De moge hier
e critische opmerkingen ma-
Enerzljds zegt dr. Rombout dat
God bij Montesquieu Voorzienig
heid Is en dat zijn God een geheel
andere als die van Bossuet en Pas
ral Is. (pag. 24). Anderzijds laat
hij hem als christen sterven.
Op pag. 30 zegt dr. Rombout
zeer sterk, dat elke Idee van ver-
de gevaarlij- zoening In zijn werk ontbreekt. Ik
meen. dat dit sterk Is uitgedrukt,
althans Montesquieu niet heler
maal recht doet In zijn staats- en
BEZWAREN
Christen.
Zeker. Montesquieu is van ker
kelijke zijde aangevallen, aat hij
in zijn „Esprit des lois" zwijgt
over de kerndogma's van het
Christendom.
In zijn verdediging van zijn
dein
de Zo»
kom
de Ve-
•igenlyke bedoel;
der lol uitvoering. De leven», en
dood*-gang vin de Heer in pri
vate verborgenheid en amhtelyke
openbaarheid, door krui» en op-
>landing heen is dé ge»rhiedeni»,
die ehh moest voltrekken om
God» liefde en God» eer tot zyn
reeht te doen komen.
MET VLRI.FTFV
Prof. dr. Helmut Gollwitzer
in „Christian News from Is
rael."
„A1» wy het Oude Testament
willen verstaan maar de Joodse
interpretatie voorbijgaan, staan
we voor een vrijwel onmogelijke
taak. Israël heeft onze rontribu-
ils wy de zym
alle»
i God ii
Kerk en I.raël kui
men het Woord
en profetie leren v
NIET UVSMIMERKX
In het jubileumnummer
van het Chr. Geref. zen
dingsblad „Uw Koninkrijk
Kome" lazen we:
Die lauwe, koude, dorre geeste
loze tyden zyn gelukkig voor
bij V»»or altyd? Wy willen het
hopen, dat de pa» een weinig ont
waakte zendingsliefde en zen-
dingsyver niet al te spoedig in-
.J
