BEELDENDE KUNST VAN VROEGER EN NU
1
ZONDAGSBLAD
VIER EXPOSITIES VRAGEN DE AANDACHT
VEEL SPELEN
Dinu Lipatti en Caiharina
van Rennes
ZATERDAG 9 AUGUSTUS 195|.
KOKOSCHKA, FRANSE TEKENINGEN, ROMANTIEK EN MODERN
IN een grote villo bij
Villeneuve aan het
Meer van Genève leeft
thans de Oostenrijkse
schilder Oskar Kokosch-
ka. Men kan hem er voor
de schildersezel vinden, men kan hem
in het land aantreffen met tuinarbeid,
men kan hem ook schrijvende zien aan
zijn bureau. Kokoschka is niet alleen
een groot schilder, hij is ook een groot
literator. Op 1 maart 1886 werd hij in
Pöchlarn aan de Donau geboren, hij
studeerde in Wenen en werd al vroeg tot
de schilderende en schrijvende revolu
tionairen gerekend, wiens twee toneel
stukken „Sphinx und Strohmann" en
„Mörder, Hoffnung der Frauen" (op
gevoerd in 1907) veel opzien baarden.
(Van onze kunstredacteur) kul?,l-J# °®kar Kokoschka steeds
zichzelf gebleven. Hij zelf voelt
Tvden, d, «ril, wereldoorlog "Vollende, dc^bendj
tcerd hij aar: het Oostfront
zwaar gewond, komt in Dresden
terecht en later wordt hij in
deze stad. waar hij zich speciaal
in Rembrandt verdiepte, leraar
aan de Academie. Dan
tijdperk van de reizen' aange
broken om suggestieve stads
gezichten te maken, o.m. ii
Wenen, waaruit hij in 1934 door portret]
de Dollfusz-affaire verdreven druktj-
utordt. Kokoschka gaat na ar
Praag, waar hij vriendschap sluit
met Olda Palkovska. zvn latere
echtgenote. In 1938 kwam Hitier
hem uit Praag verdrijven.
De reizen worden noodgedwon
gen voortgezet: Londen. Italië, de
Ver. Staten, waar hij de midde
len verwierf voor zijn huis aan
het Meer van Genève, een huis
dat zijn vrouw ontwierp en waar
zijn vrouw zonder enige hulp ook
thans nog de huishouding ver
zorgt. Naar ..Das Schónste"
meldt helpt Kokoschka wel ijverig
mee in de huishouding. ..In
mijn atelier zo zegt hij. ..staat
maar één asbak... omdat ik hem
zelf moet afwassen", 's Zondags
gaat hij altijd naar Salzburg,
waar hij in 1998 de ..Internationa
le Sommerakademie für bildende
Kunst" oprichtte. een cursus
t jonge studenten uit de gehele
ir Salzburg trekt
deze thans 72-jarige
kunstenaar, wiens naam niet de
sensationele klank van een Picas
so heeft doch wiens geest ver bo
ven zijn kunstbroeder uitgaat,
hangen thans 87 schilderijen en 79
aquarellen en te
keningen in het
Gemeentemuseum
te Den Haag. Van
een stilleven uit
1907 af tot portret
ten uit 1958 toe
heeft men een ge
heel overzicht van
het werk en de
ontwikkeling van
deze titanenfiguur
als schilde: Com
pleet. helemaal vol
ledig. kan zo'n ten
toonstelling natuur
lijk niet zijn Men
mist er enkele
triptiek „Thermo-
Eylac" uit Ham.
urg en he prac'i-
tige portret van de
componist Arnold
Schónberg. Wat er
wel zijn dat *»Jn
de portretten van
„Herwarth Wal
den" en van ,,De
rentmeester", twee
van de sterkste
voorbeelden hoe
Kokoschka het in
nerlijke leven van
de mens door
schouwde. hoe hij
als het ware met
röntgenstralen
werkte Wel is er
..De vlucht naar
Rgypte'. waarop
de Maria-figuur zo sterk blijk geeft
van Kokosc nka's liefde voor de
barok cn de rococo
De kleur
Later komt er dan de bewogen
heid door dr. kleur. de bezeten
heid van de kleur ook. Kokoschka's
schilderkunst werd tot leven
gewekte kleur, die met de jaren
lichter. stralender, juichënder
werd. Die kleur kon dat worden
omdat Kokoschka vrij kwam van
vroegere denkbeelden, meer af
stand kon gaan nemen van zijn
vroegere verwantschap met Strin-
berg en Munch De strijd
landischen Tradition". Reeds
1910 zei de dichteres Else Lasker-
Schüler over hem „Kokoschka
ist ein alter Meister, spater gebo
ren. ein furchtbares Wunder'.
Net als Gustav Mahler, de cam-
uli ponist. En :s het wellicht juist
dat. dat Mahler's vrouw Alma en
Oskar Kokoschka in 1912 tot el
kaar bracht in een onbaatzuchti
ge liefde, vastgelegd in een zelf-
Alma Mahler, uitge-
Mahler.
Kokoschka gaat de moderne uit
drukkingsmiddelen n.et uit de
w eg. hij schuwt de taal van deze
tijd niet. maar hij vergrijpt zich
niet naar het altijd tijdelijke ex
periment. hij behoeft de impoten
tie van het voorstelllngsloze niet
te hanteren. Hij is met recht de
grote beeldende kunstenaar, wiens
geestelijke ligging wellicht van de
onze verschili. maar die in zijn
visie een voltooier en tevens een
wegbereider is.
caricaturale zocht,
ving der accenten,
tueren der onhebbelijkheden. Zou
op zo'n expositie een figuur als
Edgar Degas gemist kunnen wor
den? Beslist niet en hij is er ook
met meerdere portretten (o.m. het
sublieme ..Zelfportret en proiili
en met danseressen.
Heel Frans en heel fijn van sfeer
zijn de tekeningen van Renoir
en Cézanne. twee kunstt
de overdrij- niet vermag. Boymans toont dat
:n collectie meesterwerken
nen niet gauw bij elkaar
Romantiek en
Haagse school
Een
Cézanne is echt uniek te
Matisse die soms met heel lichte
en soms met heel sterke con
touren zijn portretten aanzette.
George Rouault die bet in een
haast dramatische bewogenheid
zocht en Pa'olo Picasso, d.e haast
klassiek schilderde.
Men kan de kunstenaars niet al
len noemen. Men kan alleen vast
stellen dat het tekenstift vaak
ruimschoots voldoende vas cm
tot een waarachtige kunstver
beelding te komen. Een enkele
lijn kan een suggestie oproepen
die vaak een veelkleurig palet
i die Oskar Kokoschka
tcxoac belist geen gebrek aan
romantisch gevoel ontzeggen.
Eigenlijk kan men dat niemand,
want iedereen is in diepste we-
zen een tikkeltje romantisch. Doch
de kunstuiting behoeft natuurlijk
niet altijd romantisch te zijn. Nu
is het begrip romantiek ten aan
zien van de beeldende kunst zeer
relaiief cn eigenlijk moeilijk te
omschrijven. Men kan stellen dat
de romantici de werkelijkheid
naar de verbeelding opvoeren,
maar doet dat de moderne kunste
naar ook niet, zij het op ande-
Wie zo in de ontwikkeling van
de kunstuitingen even de richting
men in de veelheid van ismen,
zal bij deze expositie zich als in
een mooi bos voelen, waarvan al
le bomen, en planten, en bloe
men alleen maar mooi zijn. zon
der bijgedachten. Is dal niet de
-expositie?
Ir (1791—1824) maakte deze
kleurig relijn-papiergetiteld
?n ill in Bosnians te Rotterdam
Franse tekenkunst
yiEH w
ling
het Haai
Ge-
één figuur. Museum Boy-
Rotterdam toont een ar
tistiek e ontwikkeling over vier
eeuwen. Van Francois .Clouet
11522—1572» tot Picasso en Rou
ault loopt deze tentoonstelling van
Franse tekeningen uit Amerikaan
se collecties, welke tentoonstel
ling tot 28 september duurt.
Men staat verwonderd over de
smaak en de speurzin der verza
melaars. Op zulk een hoog peil Watteau
staat deze zomertentoonstelling,
dingen van mensen, uiterst knap
pe typeringen ook. Clouet was
een echte tekenaar, die consciën
tieus werkte, die niet vlot neer
zette. Ne- als Francois Quesnel
115431619'. Maar zijn er bij de
beeldende kunstenaars niet velen
die juist de lichte toets van de te
kening nodig hebben om tot hun
meest vlotte en meest levendige
verbeeldingen te komen, tot hun
waardevolle vertelsels? Zo bijv.
Jacques Bellange. Jacques Cal-
lot. Claude Lorrain. Jean-Antoine
Jean-Honoré Frago-
nard. Zijn die werkjes niet de
schoonste parels van de oude te
kenkunst?
Hoe het ook zij kunsthandelaar ideale
en Kunstexpert Pieter A. Scheen
(Zeestraat 50. Den Haag" heeft
weer zijn jaarlijkse zomercollec
tie van schilderijen uit de roman
tiek en de Haagse School bij el
kaar gebracht gedurende de
maand augustus. En hij heeft op-
nisuw oen topcollectie uitgestald.
Het zal steeds moeilijker worden
op dit speciale terrein waarop
Pieter Scheen zich beweegt, jaar
in jaar u.t nieuwe aanwinsten te
krijgen. Bovenal betrouwbare
aanwinsten. Het is Scheen tot he
den toe steeds gelukt en wie nu
aileon maar eens naar een schil
derij als bijv. ..Bij de wedren
nen' van Ch. Rochussen kijkt,
zal weten op welk niveau Scheen
het work zoekt. Dit is een der
mooiste werken die we ooit van
Rochussen zagen, gaaf in bewe
ging. in kleur, in expressie, in
beheersing. En daarnaast is er
een top-werk van Willem Roe-
lofs: ..Poldervaart met troep een
den". haast modern van concep
tie. evenals „De vaart mét bo
men" van Hendrik Johannes
Weissenbruch.
Wijnand Nuyen. die altijd weet sis kunnen
te verrassen door sfeer, coloriet dergelijke expositie op te bouwen,
en stemming, geeft in „Strandge- Maar er is gestreefd naar een
zicht" een enorme beweging te kunstgeschiedenisverhaal in beel
door de drukke stoffage. Hen- den., in echte schilderijen en
Renaissance
der 20ste eeuw
DIE veelheid van ismen vindt
n-.on in bet Stedelijk Museum
van Amsterdam. het museum
waar men altijd met ismen ge
confronteerd wordt. Of met grote
verfklodders van Karei Appel. In
dit museum is een tentoonstelling
ingericht onder de welluidende ti
tel ..Renaissance der 20e eeuw",
waarbij beginnend bij Cézan
ne een zeer beknopt maar wel
interessant overzicht wordt gege
ven van cubisme. „Blaue Rcitei
futurisme, suprematisme, „De
Stijl" en het „Bauhaus".
Die ontwikkelingsgang is na
tuurlijk moeilijk in het bestek
van deze ruimte volledig na te
vertellen. Maar dat moet ook
niet want de tentoonstelling is er
om het te laten zien. Men kan
:eggen dat de tentoonstelling de lichte krabbeling
/ft hi
Amsterdam toont de tentoonstelling
ui" ook dit rechtlijnige werk van de
is El Lissittky
veelzijdig
i heel wat bredere
geweest
een Odilon
Pierre Seurat (beiden uit de vori
ge eeuw. waartussen dan een
Jeon-Auguste-Dommique Ingres
.1780—1867' en een Pierre-Paul
Prud'hon (1758—1823' voor het
resp. weinig neergezette en het
uitgewerkte zorgden. Hoe prach
tig is dat volkomen onbekende
portret dat Ingres maakte van
zijn vriend de jonge componist
Charles Gounod.
Bewogenheid
Eugène Delacroix is er met
dc bewogenheid van zijn drama
tisch talent en Constantin Guys
'1805—1892' geeft even een heer
lijk getekende kroniek van zijn
tijd. direct gevolgd door een an
dere tijd-verteller Honoré Dau-
mier (1808—1879». die alles in het
r Paul gen gemaakt in de loop der ja-'
u_' Klec- de ruitjescomposities van ren. Maar hoe zou het anders1
ven Th. van Doesburg, de coiv kunnen daar ze wordt voortge-|
structies van een Naum Gabo. de bracht door mensen met zo ver-|
u;t het kubisme tot een meer schillende instellingen, hebbelijk-i
reële verbeelding gebrachte schil- heden en onhebbelijkheden, "in
deringen van een Macke en de ieder geval vier tentoonstellingen
strakke composities zonder men- waarop iets te zien is in deze va-'
selijke inhoud van de Rus El cantiemaand. De expositie in Am-
Bewonderen sterdam duurt tot 29 september,
die in het Haagse Gemeentemu-
rare spron- seum tot 1 oktober.
Lissitzky kan zier
is niet altijd nodig.
De kunst heeft w
en te weinig tijd
Stellig behoeft noch het
vrouw-zijn noch de humanisti
sche overtuiging een belemme
ring te wezen voor het schrij
ven van een goed essay er
zijn genoeg illustere voorbeel
den die het tegendeel bewijzen
maar bij de hier te bespre
ken bundel is dat toch maai
te vaak het geval geweest.
tegen
derne v rouw polemiseert en dan opmerkingen
eindigt met de erkenning niet te J'~ K|
weten of de desbetreffende opvat
tingen ..in katholieke wetenschap
pelijke kringen even serieus geno
men worden" kan men er
niet over schrijven.
Voldoende informatie
meest elementaire
In de meeste van deze essa
zit te veel spelen en tc weinig tij
Gelukkig zijn er ook enkele o
stellen die de schrijfster van e
heel andere kant laten zien;
zijn haar „reacties op het boek
van Charles" („Volg het spoor
terug") kostelijk.
Het grootste essay kwantita-
I tief en kwalitatief is wel
„Jeugd en ouderdom", de schrijf-j
ster geeft daarin een zeer boeien-
n de visie op het probleem der ge-
de cultuur met enkele
moderne
kunst die het overdenken (en pro
testeren i waard zijn; haar afwij
zing van het irrationalisme is ech
ter ten diepste gegrond op een
beter vertrouwen in de redelijke mens,
dat leidt tot adjectieven die deze
de schrijfster bijzonder onsympathiek
Fdgar Degut rnaal.tr drz
VIA NAALD
£N PLAAT
werd
laa
de fakkel. die verlichtte
jonker was Zijn „Dom te Keu
len" uit 1958 (helaas niet op de
expos tiewerd als een juichen
de orgclklank. die de gewelven
in een blijde tover zette
Steeds zichzelf
Maar in al zijn ontwikkelingen
in heel zijn rijpen naar het
einddoel van zijn kunnen en zijn
dat men eerst naar de Rembrandt-
tentoonstelling zal terug moe
ten om een expositie van gelijke
waarde aan te wijzen. In 224 te
keningen zijn alle grote meesters
van de Franse tekenkunst verte
genwoordigd.
Francois Clouet opent de rij met
aer sublieme portretten, o.m van
len- de dauphin Frans II. Ogenschijn-
het hjk wat koele observaties, maar
werkelijkheid geniale verbeel-
J^E naam van de pia-
D.hu Lipatti
heeft haast een legen
darische klank ge
kregen. De niet al te
veie malen dat hij in ons land speelde hebben ook hier ee
herinnering wakker gehouden aan pianospel van de hoogste ord
Een vroegtijdige dood, Lipatti stierf op 2 december 1950 op En zeker ook
33-jarige leeftijd, heeft de verdere ontwikkeling belet. Het zal raren.
wijs geweest zijn omdat die dood niet door een mensenhand
opgelegd.
glijden naar het effect. In som
mige walsen is er iets in dit op-
tets"' kSTwdftSSu 'I' h?f h«*. r.riM<nift sonlicht**,
allud nog elke noot on een weekl
hoog muzikaal niveau te houden. HL. 25 cm
D plaat zal voor alle pianisten langspeelplaat 130.177).
wel een prachtig middel zijn
vruchtbare -polemiek,
wat dit betreft had Mevrouw Ro
mein-Verschoor beter
kunnen gaan bij' haar
want dr. O. Noordenbos
schriftelijke discussie met dr. E.
Brongersma over „Rooms gevaar
of Katholiek recht?".
Ook een aardig vrouwenpraatje
als ..Rangen en standen" hoort
niet voeder te komen dan een
weekblad.
aarde zullen zijn: conservatief
Waar mevrouw Romein
deze bundel de oppervlakte
de leer verlaat blijkt haar humanistische
geestver- basis bijzonder smal.
Het geheel overziende mist naar
mijn smaak de geestelijke gestal- j
te van deze schrijfster hier de in
houd en de maten die een figuur
Het Schepnet Re<;reatie
Het
de
he;'2
..Gezicht op de The
UnlmmgrUrldr uer
kor Kokoichka. gr
Dinu Lipatti werd op 19
maart 1917 te Boekarest gebo
ren. in welke stad hij studeerde
aan het Conservatorium. Na een
pr.js op een pianoconcours in We
nen. ging h j naar Parijs om les
te nemen bij Cortot. Dukas en Na-
dia Boulanger. Zijn loopbaan als
concertpianist begon al in 1935.
toen zijn ster al direct schitte -
de In 1943 werd hij leraar aan
het Conservatorium van Genève
L.patti was de pianist die vir
tuositeit en muzikaliteit in een vol
maakt evenwicht bracht. Nooit
liet hij z.jn enorme technische be
heersing overheersen, nooit ook
liet hij zich door zijn Roe
meens temperament te veel mee
slepen. Het bleef altijd geadeld
door een door en door muzikale
en dus dienende geest. De enkele
malen dat ik hem persoonlijk kon
horen waren evenzovele evene
menten.
was vorige week zaterdag
augustus) 100 jaar geleden
Amsterdam geboren werd
Catharine van Rennes
studietijd bij Richart praanstem
herdenking van Catharina van
Rennes geworden omdat het een
klinkende herdenking is. En bo
vendien omdat alles met heel
veel zuiverheid wordt uitgevoerd-
Met alle waardering
ge-
gedichten Anton B. Lam
als beginnend i
zijn in 1952
J. N. Kok N.V., verschenen bundel In den Vreem-
bundel is be- de. Zijn nieuwe publicatie, Rc-
xeatie (uitg. J. H. Kok N/V.
Haar
Hol en Johannes Messchaert
na een korte loopbaan als zange
res. een leidende figuur
muziekleven zou worden,
zangschool in Utrecht, waar ook
Pvmscs Juliana studeerde, kreeg
zo'n oekendheid dat Catharina van
Rennes al spoedig in meerde
re steden van ons land gevraagd
werd voor zulke scholen.
Vanzelfsprekend waren het al
len kinderen die de school bczoch-
n en de leidster ging kinderma-
tinees geven, waarvoor zij zelf
verken schreef. Cantates en zang-
snelen werden er bij die kinder
uitvoeringen gezongen en tevens
wist zo de kinderzang zelf tot een
behoorlijk peil te brengen. Haar
composities zijn van een voor die
jd merkwaardige fr'shcid. Juist
in die periode werd er zo ontzet
tend veel aan het zoetelijke effect
geofferd. Maar bij Catharina van
Rennes is alles, al is het dan zo
veel jaar geleden geschreven, van
een blijvende waarde, dank zij
haa groot compositietalent, dank
ook zij ha gjHÜHijB
voor jonge lezers: Het Schepnet, dichter bekend
een uitgave
Kampen. Dc
rekend op de leeftijd
12 jaar; de tweede op
van 12 tot 16 jaar.' Deze „rijmen
en gedichlen om te lezen en voor
te dragen" zijn „bij elkaar gevist
door Inge Lievaart
lenga-Quelle".
Er is in verband met kinderen
bij allerlei, gelegenhe-
raag naar aardige, leuke cn
rnstige versjes: niet flauw,
maar gezond en kinderlijk vroom.
CORN. BASOSKI. - leuk" ;n de zin van die typische haj
Seheffer,
toch geloof ik dat
een andere sopraan was te vin
den die het nog mooier had ge
daan. b.v. Wilmy de Zi
volgende Ook
de tweede op de periode Kampen», kan in zekere
ie T-. - een hernieuwd debuut worden be
schouwd, want, aldus een medede
ling voorafgaande aan de verzen:
Miep W:e- „Een aantal van deze verzen
werd zij het niet geheel onge
wijzigd overgenomen uit ..In
den Vreemde", een bundel gedich
ten die in 1952. in een zeer be
perkte oplage, verscheen bij druk
kerij Van Leeuwen te 's-Graven-
nbei
r-rtl i'MRI A hrrtt nu cm ren Wie het sPel °P dezi- Piaat
langspeelplaat zijn laats'e recital C n!
op het Festival van Besancon op 2 maanden la'Sr over-
I1? rrT ÜSl Si alle^genschappen ^erug
vinden die ik hem boven
muzikaliteit. Op 23
1940 i
valsen van Chopin
langspeelplaat 33CX 1500'. f Vi..,uos[
de insiders het zijn de walsen M.'a"
Op 42. Op 84 no 1. Op. 69 no. 1. voo^n', Maa
Op 64 no 2. O». 70 no 1 Op 69
no 2. Op 34 no 2 en 3. Op. 70 no.
2 en 3. Op 64 no 3 en Op. 18
Tot slot is cr ook nog het applaus de verdere ontwikkelin
van het publiek opgenomen. nu Lipatti, een gevaar
ïzikali-
achtige
merken dat er
r te idc:
Het ;s een prachtige gedachte
geweest van DURECO om een
C.I D -olaat uit te brengen ter ge-
l genheid van deze herdenking.
He Delf;: Madrigaalkoor van
P re van Hauwe. over welk koor
•c vorige week o:k al enthousiast
schreef, voert op deze plaat met
medewerking an de sopraan Nel
Seheffer ui' de Cantate „Ruim
Bn.i de Avondcantate en de lie-
deren ..Madonnakindje". „Als de
ziele luistert", „Het Angelus",
eigen. Met goede smaak en ge
duldige speurzin hebben de sa
menstelsters onze literatuur afge-
vi.st, een vissen dat tevens een
sorteren was en het resultaat is
een bonte, gezellige. bizonder
aantrekkel'jk? verzameling, die
er ongetwijfeld, cm de visserij-
tcrminologi
verwisselen,
als koek. Citeren wij
eerste versje uit het eerste
deltje. van Daan Zonderland
Er was eens een tinnen
zal gaan
slot het
)it vernieuwde eerste optreden j
als dichter doe: Lam kennen als
een jonge man met zuivere dichl-
gevoeligheid. Zijn wijze van poëti- I
seren is door de moderne toon en
geestesgesteldheid niet onberoerd
gebleven, maar over het geheel
maakt vooral deze nieuwe bundel j
een rustige, tamelijk traditionele
indruk. Ook de gedichten, waarin j
de erotiek duidelijk meespeelt.
houden iets ingetogens. Eerlijk
voorbijgaand gevoel van eenzaam-
heid en verlatenheid niet proheren
te bemantelen met obligate gods-
Catharina i an Rennei
geleden werd geborr
de CJ.D. herdacht
soldaatje dienstige overwegingen, zodat
Dat zat op een tinnen paard, men uitingen van vertrouwen en i
um ,„,nJ hnri ,-,rr tinnen geloof, elders gedaan, des te over-
Het paard had vier tinnen tuigdef aanva*ardt Lams ^zie
poten beweegt zich in een typisch gemid- i
En een lange tinnen staart. delde: wat taal en toon betreft tus
sen het tradionele en het heden
daagse: wat niveau betreft tussen
de eigenlijke goede poëzie zoals
b.v. van Schulte Nordholt, en de
christelijke echo-poëzie. waarvan
een criticus vrij geregeld proeven
ter beoordeling ontvangt, in. Geen
opzienbarend talent dus en m.i.
weinig kans op toekomstige ver
rassingen. ofschoon men dit nooit
weten kan. War.' dc dichter weet
waar de verrassingen vandaan ko
men: van de Geest. En Die waait
immers waarheen en door wie
hij wil. C.R.
Het linnen soldaatje wachtte
Op het schallen van de
klaroen
Om met zijn tinnen sabeltje
Zijn tinnen plicht te doen.
Maar de klaroen bleef
zwijgen.
Want zij was ook van tin.
En niemand kon er op blazen.
Er zaten geen gaatjes in.
C. R.
