HÜNCHEN BESTAAT 800 JAAR
VESTING OM EEN STUN WATER TE OMSLUITEN
Sn S3eieren een Walj jaar lang jeeót, want
r
vJ
ZONDAGS
BLAD
ZATERDAG 14 JUNI 1958
Jlientue Cfiïisrbc tfoiiront
(Van onze correspondent in Bonn)
Zoals de Amerikanen het aantal „s hopping"-dagen tot de Kerst, tellen de Münchenaren de
uren tot middernacht van 13 op 14 juni, wanneer de hoofd-en miljoenenstad van de „Vrijstaat
Beieren" ondanks Beieren's lidmaatsch ap van de Westduitse statenbond staat dat nog op de
blauw-witte grensbordjesl München haar 800e verjaardag zal vieren. In Beieren dat zon
beetje het Texas van de Bondsrepubliek is, waar alles groter, beter, anders en mooier is dan
elders in den lande kan dat natuurlijk niet worden afgedaan met één dag, desnoods één
week van feesten. De 800e verjaardag van München wordt dan ook een feest, dat een half
jaar zal duren. Te middernacht van 13 op 14 juni begon het met een allegorische 3 k.m. lange
optocht door München's straten, waarin de hoogtepunten van de geschiedenis der stad in beeld
zullen worden gebracht.
Het feit, dat Mün
chen een half jaar
geleden door de ge
boorte van zijn mil
joenste inwoner
die als verpersoon
lijking van het
„Münchener Kindl"
het eigenlijke feest
varken is z(jn
800e verjaardag
als miljoenenstad
kan vieren (na
Berlijn en Ham
burg de derde in
de Bondsrepubliek)
en daarmede gro
ter is geworden dan
kf ooit tevoren in zijn
geschiedenis, is voor
de Münchenaren
""slechts een aanlei
ding te meer om
in de 6 maanden
na 13 juni de
teugels los te gooi
en. Dat doet de
stad trouwens ook
«jt zonder een 800e
ur verjaardag jaarlijks
ior al tweemaal, nL in
het voorjaar tijdens
„Fasching" en in
het najaar tijdens
het befaamde „Ok-
toberfest", dat hon
derdduizenden be
zoekers naar Bei-
^ren's hoofdstad
pleegt te lokken.
Het lijkt de leek haast onmo
gelijk, dat de Münchenaren de
ze twee jaarlijkse feesten in
grootsheid van opzet en in pret-
kwantiteit nog zouden kunnen
overtreffen, maar München
zou waarlijk München niet zijn,
als zij dat op zich zou laten zit
ten. Het is de opzet van de
Münchenaren, dat het feest
ter gelegenheid van de 800e
verjaardag van hun stad als
geschiedkundige gebeurtenis op
zichzelf in de stedelijke anna
len zal worden geboekstaafd en
dat degenen, die in 2158 de
feesten voor de 1.000e verjaar
dag der stad zullen moeten or
ganiseren aan de organisatoren
dato 1958 een lichtend
voorbeeld zullen kunnen nemen.
kaarten-interessenten aange
meld, doch er zijn maar 500
plaatsen, nog niet eens voldoen
de om de gehele „Prominenz"
der Bondsrepubliek en van de
„Vrijstaat Beieren" een zit
plaats te geven en derhalve
een zaak van ernstige zorg
voor de afdeling Protokol van
de Beierse „Staatsregering"
(let wel: geen landsregering,
zoals men in de overige deel
staten der Bondsrepubliek aan
treft).
Officieel
Op de lijst der feestelijke ge
beurtenissen staan verder nog
de officiële plechtige herdenking
op 14 juni in de congres
zaal van het „Deutsche Mu
seum", waar de feestrede zal
worden uitgesproken door de
thans wereldvermaarde atoom
geleerde en Nobelprijs-winnaar
prof. Heisenberg; feestvoorstel-
lingen door de Münchense Ope
ra in het Prinzregententhea-
ter (Tristan en Isolde, Ontvoe
ring uit de Serail, de Rozenca-
valier, de Meistersinger Salo-
mé, Lohengrin, Figaro en
Daphne; het „Staatsschau-
spiel" voert op Cenodoxus,
Faust, Maria Stuart, Tartuffe;
internationale gezelschappen
komen naar München; de Ro
meinse Opera met Butterfly,
Manon Lescaut en Tosca, de
Comedie Frangaise met twee
Franse comedies, het Picolo
Teatro uit Milaan, het Theatre
Franco-Allemand uit Parijs,
het Theatre du Vieux Colom-
bier eveneens' uit Parijs, de
Kings Players uit Londen
(Much ado about nothing), als
mede het Londense Festival
Ballet en het Moskouse Bols-
hoi-Theaterballet, het Philadel
phia Symphony Orchestre, de
Dresdener Philharmonie; le
zingen door Heinrich Böll,
Georg Britting, Heimito von
Doderer, Friedrich Dürrenmatt,
•Christopher Fry, Erich Kast-
ner, André Maurois, Alberto
Moravia en William Saroyan,
een groot aantal tentoonstellin
gen, congressen, vergaderingen,
een Duits turnfeest en een
schaakolympiade, een Mün
chense „Schafflertanz", een
jubileumvuurwerk van grootse
afmetingen (op 23 juni), en
een bloemencorso op 24 augus-
München viert dus feest,
maar houdt tegelijk zijn repu
tatie hoog van Westduitslands
kunst-metropool bij uitstek te
Op de jaarlijkse Texelse lamme-
rcnmarkt nachten de dieren ge
laten, hoe de onderhandelingen
zullen verlopen
Op vioolbasis Hellevoelsluis heefl de lijd zich slukgebelen
Hersteld
Twaalfjarige Rijk in hoog aan-
zien stond, van Adolf de titel
„Hauptstadt der Bewegung"
L en van de geallieerden mede
daarvoor een zware afstraf-
k fing in de vorm van bommen
kreeg, heeft zich van de zwa-
re schade, die het in de Twee-
q de Wereldoorlog leed en die aan
6.000 Münchenaren het leven
kostte, vrijwel kunnen herstel-
len. Het heeft met ruim een
miljoen thans meer inwoners
e. dan voor de oorlog, mede ten-
gevolge van de toestroom van
een zeer groot aantal vluchte-
lingen en is ondanks de bruine
m nazi-vlek op zijn 800-jarige ge-
schiedenis de voornaamste
kunststad van (West-) Duitsland
gebleven, een cultureel cen
trum van zeer grote betekenis
en het economische middelpunt
van Zuidduitsland en wellicht
zelfs van Middeneuropa.
Bier - Putsch
De geschiedenis van München
is vaak verteld, vooral in
de dagen van de Bier-Putsch
door Hitier en zijn nationaal-
socialisten op 8 en 9 november
van het jaar 1923 (tien jaren
vóór de nazis aan de macht
kwamen!). De Putsch en de
voorgenomen fascistische op
mars naar Berlijn, waarmede
de Beieren net zo overhoop
lagen als nu soms met de fede
rale regering in Bonn, misluk
te, maar het verbaasde in die
dagen en ook nu nog nie
mand, dat de wieg van het
Duitse nationaal-socialisme
■tond in het bergachtige land
inl
van de stijfhoofdige en eigen
wijze Beieren. Het was een
zelfde soort „Putsch" die in
1158 leidde tot de stichting van
de marktplaats „zu den Mön-
chen" (of „München".) een ne
derzetting van het klooster
Tegernsee. Hendrik de Leeuw
(de leeuw staat tot op de hui
dige dag in het Beierse wapen)
wilde de zouthandel, de munt
en de tol naar Beiers gebied
brengen, die in handen waren
van zijn oom, de Bisschop van
Freising. Daarvoor liet Hen
drik de brug over de Isar bij
Föknug vernielen die naar de
bisschoppelijke residentie leid
de en sloeg die bij de neder
zetting ,,zu den Mönchen" weer
op. Hoewel Hendrik de Leeuw
vermoedelijk nooit heeft ge
droomd, dat deze daad van
agressie zou leiden tot de stich
ting van een miljoenenstad, is
zij voor de nederzetting „zu
den Mönchen" van eminente
betekenis geworden. Zij kwam
tot zulk een snelle bloei, dat 100
jaren later een pauselijke bul
al sprak over de „mateloze
groei" van München.
In 1180
Het Huis Wittelsbach, dat in
1180 in Beieren aan de rege
ring kwam en wier nazaten tot
op de huidige dag in München
wonen en voor de Beieren als
Duitse troonpretendenten gel
den voor het geval Duitsland
nog weer eens ooit een monar
chie zou worden, koos München
tot hun residentie. Onder
Lodewijk de Beier werd
München zelfs de hoofd- en
koningsstad van Duitsland (14e
eeuw), later onder Maximilian
I Jozef (in 1805) nogmaals. Op
8 november 1918 werd de mo
narchie in Beieren afgeschaft,
maar zij leeft in de harten der
Beieren voort en vooral in die
der Münchenaren in wier
„Festtag" te middernacht op
13 juni een goed stuk mo
narchie en royalisme te zien
zal zijn.
Oude glans
Van de 500 „Veranstaltungen"
die ter gelegenheid van de
800e verjaardag van München
in de tweede helft van dit jaar
zullen worden gehouden
tien- en vermoedelijk ook wel
honderdduizenden bezoekers
zullen trekken (er zijn in
München en omgeving nu al
geen kamers meer te krijgen)
is waarschijnlijk de heropening
van' het op een andere plaats
weer opgebouwde „Cuvillies-
(Residenz) Theater" voor de
Münchenaren van de grootste
betekenis. Dit geschiedt reeds
op de eerste dag van de fees
telijkheden door Bondspresident
prof. Theodor Heuss per
soonlijk. Mozart's „Figaro's
Hochzeit" zal dan worden op
gevoerd in het in zijn oude
glans en met de uit de oorlog
geredde versieringen herbouw
de „Cuvillies-Theater", dat
vroeger de reputatie had het
mooiste rokokotheater ter we
reld te zijn. Mozart kon in het
oude „Cuvillies-Theater" zijn
eerste werken opvoeren. De
wederopbouw is voor het groot
ste deel gefinancierd uit vrij
willige bijdragen van de Mün
chenaren. Voor de eerste op
voering in het „Cuvillies-
Theater" hebben zich al 10.000
OP Hellevoetsluis
heeft de tijd
zich stukgebe
ten. Ondanks ver
nederingen en on
danks vernielingen
is het de stad gebleven waarvan de Staten van Holland in 1622
vol trots begonnen te dromen een veste rond een haven, die
een vloot in tijden van gevaar veiligheid zou moeten waarborgen
een fort, dat het vreemdste zou zijn van heel het land, omdat
de wallen er niet het land, maar het water beschermend moesten
omsluiten.
Daarvan droomden de Staten hun stoute dromen toen zij in
1622 het besluit namen aan de oever van het Haringvliet een
versterkte basis in te richten voor hun linieschepen, hun drie
dekkers en fregatten. Bij de sluis van Hellevoet werden die
dromen werkelijkheid en werd een werkelijkheid, die ge
grond stond als op graniet. Zelfs de tijd heeft er zich op stuk
gebeten!
Want dit is het wonder van Hellevoetsluis: de stad is een
vesting gebleven, waar tussen de wallen het gevoel van veilig
heid nog steeds niet is verdwenen. Waar de Staatse vloot on
middellijk zou kunnen terugkeren en waarvan de naam zonder
verwijl van dat ogenblik af weer met schrik en ontzetting door 9
de vijanden zou worden uitgesproken. Zoals in de jaren van de
grote bloei.
In het land van Voorne liggen
de wallen van Hellevoetsluis, laag
weggedrukt onder een hoge lucht,
nog altijd beschermend rond een
stuk water. Als basis van de vloot
was dat water het drie eeuwen
lang waard sterk verdedigd te wor
den; daarna, toen het laatste schip
voor zijn laatste reis uit Hellevoet
sluis was weggetrokken, werd de
vesting niet geslecht. omdat de
wallen nog altijd sterk genoeg wa
ren als verdedigingswerken in de
strijd tegen de zee.
Verbijstering
TET VERHAAL van Hellevoet-
t sluis staat als het
dooi
De haven van HeUevoetêlui». een
istig stuk water veilig omsloten
e. Drie eeuwen lang
rond de vloot er bescherming,
i'oor het eer6t in 1622, het jaar
vaarin de Staten van Holland he
loten een basis te bouwen aan
het Haringvliet.
stad zelf op s
is het verhaal
ken reeks van
de
geschreven. Het
an de vloot, die
lange, onafgebro-
en bloei. Het be-
1622. het jaar waarin de
Staten van Holland hun basis wil
den bouwen aan het Haringvliet,
het jaar waarin het beeld van dat
stuk water in korte tijd ingrijpend
werd veranderd.
Op de wallen van de stad kan
de mens van vandaag zich nog
altijd van die verandering een
scherp beeld vormen. Hij kan zich
verbijstering wel voor
stellen van de boeren en vissers
van Voorne en Goeree, toen nog
in datzelfde jaar de roemruchte
vloot, trots gesierd met de Staten-
vlag, op de uitgestrekte rede tus
sen hun eilanden in de rust voor
anker ging. Het waren, in het
begin, tientallen scherpgesneden
oorlogsbodems het werden er
later, in de jaren waarin die vloot
in Hellevoetsluis zijn geschiedenis
schreef, vele honderden.
De vletten van de visserlui, die
tevoren met een handvol koopvaar
ders de strakke lijn van het wa
tervlak gebroken hadden, zonken
bij dat vervaarlijke, grimmige
beeld van kracht volledig in het
Als een woud
EN HELLEVOETSLUIS voer er
wél bij. Als een vlootvoogd met
zijn commandeurs en onder-com
mandanten en met zijn vloot van
linieschepen thuiszeilde op de re
de in het Haringvliet waren de
wegen naar de basis wekenlang
compleet versperd door het ver
keer van gezagsdragers en nieuws
gierigen. die allen in het logement
der admiraliteit hun opwachting
wilden maken. Toen stadhouder
Willem III in het jaar 1688 naar
Engeland overstak ging zijn vloot
in Hellevoetsluis onder zeil: vier
honderd schepen in een opstelling,
die het brede stuk water tussen
Goeree en Voorne vrijwel van oe
ver tot oever vulde. Alleen de mas
ten van de vloot al deden geloven,
dat er uit het water in de nacht
een fantastisch woud omhoogge-
schoten was.
Een thuisreis van een vloot
voogd. een uitreis van een rege
rend stadhouder zelfs nog in het
LT2llevoetsluis van vandaag ont
komt de mens van vandaag niet
aan de indruk, dat dat waarachtig
geen geringe gebeurtenissen wa
ren in de gulden tijd, waarin de
Republiek haar aanzien en macht
als voorname mogendheid in Euro
pa consolideerde. Hij voelt nog
bijna tastbaar dat de stad een
steunpunt was geworden van na
tionale en internationale betekenis,
waarvan de naam met trots, met
ontzag en met schrik tot ver in de
wereld werd genoemd.
Hellevoetsluis, dat de vloot
het voorbeeldige wapen van de
Staten veiligheid verzekerde
binnen zijn versterkte haven. Het
is triest, dat binnen een handvol
jaren, als een dam zal zijn ge
legd dwars door het Haringvliet,
het historisch contact met de zee
verbroken zal zijn Binnen de
wallen woont nog de geest van
vroeger zoals die woont in alle
V
sjhatkamers van het verleden
in een kerk, een paleis, een mu
seum. Des te klemmender wordt
de mens van vandaag die geest
gewaar door het feit, dat Helle
voetsluis aan bestaande resten van
vroeger nog altijd een nuttige be
stemming toekent. De nieuwe tijd
heeft zich gevestigd in de erfenis
van een oude tijd en nochtans
bleef die oude tijd de nieuwe bin
nen de wallen de baas.
„Prinsenhuis"
pvE WERF van de vloot is een
kJ werf gebleven, het badhuis van
de scheepsgezellen een badhuis. En
de poort van het marine-etablisse
ment bleef toegang verlenen 'ot
een bedrijf. Alleen het hospitaal
werd wooncomplex en in het ge
bouw van de admiraliteit vestigde
zich het gemeentebestuur.
Vlootvoogden van de Republiek
woonden m de grote steden van
Holland en Zeeland. Daarom werd
voor hen in de basis een huis ge
bouwd, waar zij tijdens hun ver
blijf konden geren. Het was het
robuuste gebouw van de „Admira
liteit van de Maze", dat de be
gaafde bouwmeester Pieter Post in
1650 ontwierp en dat dicht bij de
wa' -rkant werd opgetrokken.
Later werd het „Prinsenhuis"
genoemd, nadat stadhouder Wil
lem III er in de dagen vóór zijn
vertrek naar Engeland had over
nacht. In de loop der jaren werd
het smakeloos ontsierd door een
witte pleisterlaag, door een ver
bouwing .an de vensters en door
de verwijdering van de imposante
s oep. Zeven jaar geleden werd
het gebouw van de admiraliteit
als raadhuis in gebruik genomen
in de raadzaal liggen sinds
kort restauratie-plannen in teke
ningen uitgewerkt; het is name
lijk de bedoeling het „Prinsenhuis"
in de toekomst weer zijn oude, vor
stelijk aanzien te geven.
Het aanzien van weleer, dat bin
nen, achter de toegangsdeur, ge
handhaafd bleef. Als bijvoorbeeld
in overdadig, weelderig houtsnij
werk, uitlopend in omvangrijke
wapenschilden en vergulde
kronen. In wapentuig, schilderijen
en historische tekeningen. In de
burgemeesterskamer bewaart Hel
levoetsluis zorgvuldig als een gro
te schat een schets van een impo
sante vlootopstelling een soort
vogelvlucht-beeld van de armada,
die Willem III op zijn tocht naar
Engeland als een uiting van Repu
blikeins machtsvertoon begeleid
de. Die schets, die zeldzaam is
weelderig houtsnijwerk, uitlopend
in omvangrijke wapenschilden en
vergulde kronen.
(„er bestaan maar enkele druk
ken van") doet ook de mens van
vandaag nog verstomd staan
met ontzag vervuld voor voorou
ders. die een zo sterk wapen op
zee konden brengen zonder eni
ge hulp van buitenaf.
Kerk-accijns
HET VERHAAL van de stad staat
op de straat geschreven. Heel
sterk ook op de kerk, die het jaar-
Ui 1661 draagt. Nog voor de bouw
gereed was raakte de geldkist uit
geput. daarop sprong de mari
ne bij. Toen de kerk in gebruik
was genomen was er geen geld
voor het onderhoud.en weer
sprong de marine bij. Beide ke
ren doordat een belasting werd ge
heven op de genuttigde drank, op
het bier en op de brandewijn die
door de kelen van het zeevolk
klokten.
De kerk staat er nog altijd, zo
als veel van wat in vroeger eeu
wen werd gebouwd. Hellevoetsluis
overleefde ah vlootsteunpunt de
Staten van Holland en hun vloot
voogden met de commandeurs nog
vele eeuwen. Het overleefde zelfs
het zeilschip. Want pas in 1934
verdween de marine voorgoed uit
de stad. Wee was toen de bloei en
weg was ook de welvaart. Helle
voetsluis werd in één klap een
plaats, die vreemd en dood werd
als een onbewoond huis.
Het werd een vreemde plaats...
Hellevoetsluis zonder marine. Uit
de haven en uit het Voornse ka
naal verdwenen de wachtschepen
waarop de matrozen woonden. De
barakken en magazijnen werden
ontruimd. Het hospitaal stond leeg
op de punt van de haven. Het
ronde bakstenen badhuis werd niet
langer meer gebruikt. Maar het
vreemdst van alles nog was. dat
het dok verlaten kwam te liggen
Het dok, dat eens de trots van de
marine was.
En tochOok van de plotse
linge schok, de vernedering door
het vertrek van de vloot, herstel
de zich HellevoeUluis. De men»
ziet hij een vlootbasis, waarvan de
vloot is uitgevarenom naar
het schijnt op een goede dag weer
terug te keren. Hellevoetsluis werd
geen onbewoond, maar een tijde
lijk leegstaand huis. omdat het
verleden er zich niet onder liet
krijgen, omdat de tijd er zich niet
onder Het krijgen, omdat de tijd
er zich stuk op beet.
In het dok van de waterstaat
ingenieur Jan Blanken, dat in 1802
werd gegraven, kunnen de schepen
ook vandaag nog voor een repara
tie binnenvaren. En op de werf,
die door de marine werd verlaten,
werden in het jongste verleden nog
oorlogsschepen gebouwd. Zo rea
geerde Hellevoetsluis op vernieling
en smadelijke bejegening van de
vlootbasis van de Staten van Hol
land.
Tweede dok
tegenstelling tot dat eerste dok
bleef dat van Hellevoetsluis vol
maakt intakt het Hgt. in bak
steen gemetseld, als een voor ach
terin de haven tegen de wallen.
De schipdeur om het van het wa
ter af te sluiten werd niet vervan
gen, ook de pompen niet. Alleen
de motor nam de plaats in van de
oude stoommachine, de eerste, die
in Nederland werd gebruikt.
Het dok doet de mens van van
daag nog steeds versteld staan.
In twee vakken werd het geschei
den de totale Inhoud werd be
rekend op 11.500 m3 water. Om
een schip droog te kunnen zetten
werd gebruik gemaakt van het feit
dat de vestinggracht achter het
dok twee en een halve meter la-
Jer lag dan de haven. Ontwerper
an Blanken liet daarom een ver
binding graven van het dok naar
de gracht door die verbinding
stroomde 7.000 m3 water weg als
een afsluitplaat werd weggetrok
ken, De rest (4 500 rr>3) werd weg
gepompt.
Dat allee ging niet verloren in
Hellevoetsluis. Ook niet toen de
Nieuwe Waterweg de stad een ge
nadeslag had gegeven, omdat zij
haar betekenis als voorhaven van
Rotterdam aan het Voornse ka
naal moest gaan verliezen. Ook
niet. toen do scheepvaart Helle
voetsluis ging mijden en de rijks
diensten de stad vaarwel gingen
zeggen. Zelfs niet, toen in de ja
ren '43 en '44 een belangrijk
deel van de stad op een zinloos
bevel werd afgebroken.
De tijd heeft zich op Hel
levoetsluis stukgebeten. Het
is te hopen, dat ook in de
toekomst het karakter van
vlootsteunpunt als een ves
ting binnen de wallen niet
zal worden aangetast. Eens
droomden de Staten van Hol
land hun stoute droom van
een vlootbasis aan het Ha
ringvliet; die droom werd en
bleef drie eeuwen lang wer
kelijkheid, daarna werd de
stad een herinnering aan een
droom.
De mens van vandaag
vindt er een aanknopings
punt voor een „reis naar het
verleden". Een zeldzaam
punt, dat waard is bewaard
te blijven. Ook als de plan
nen voor de toekomst wor
den verwezenlijkt, die Helle
voetsluis een nieuwe bestem
ming zullen geven in de ont
wikkeling van de randstad
en de delta. In een ontwikke
ling van industrie en woon
gelegenheid en recreatie.
