SET SIB5T5IGN22L
DE WORDING
Hoe klinkt de stilte?
Joh. Seb. Bach
Cultureel
venster
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 14 DECEMBER 1957 M
„C?auckzet3-roklocket
van
\V_
EEN paukenroffel, trompet
stoten, buitelende en dan
sende hobo's, fluiten, fagotten
en violen en dan plotseling die
juichende menselijke stemmen
met „Jauchzet, frohlocketl auf,
preiset die Tage". De gemeente die op Eerste Kerstdag van het
jaar 1734 in de grote Thomaskerk te Leipzig bijeen was, werd
plotseling opgeschud, werd plotseling meegesleurd in een feest
vreugde. Hier klonk het signaal van Bethlehem, hier zong en
speelde een menigte van Gods dienstknechten, prijzende God,
zeggende „Laszt uns den Namen des Herrschers verehren". Het
Kerstfeest was begonnen, het Kerstsignaal had geklonken.
INTEGRALE UITVOERING VAN
HET WEIHNACHTSORATORIUM
5. en ontroert dóór
schoonheid en mu
zikaliteit. De alt
Herta Topper is
degene, die zich het
meest bewust is
haar opdracht
1 deze
De jongens- en mannenstem
men weergalmden in de ruimte
van de Thomaskerk. de echo's
van de instrumenten kaatsten te
rug en het orgel gaf in juichen
de akkoorden zijn steun aan dit
kerkelijke volksfeest. Bij het or
gel stond de cantor Joh. Seb. Bach
met een papierrol in de hand.
Daarmee dirigeerde hij. daarmee
gaf hij de stemmen aan. Het was
alsof zijn gehele wezen overladen
was met een heilige Kerstglans,
alsof hijzelf deel uitmaakte van
die menigte des hemelse heirle-
ge£S in Bethlehem.
Tweede Kerstdag
VIA NAALD
PLAAT:
ren voor Nieuwjaarsdag,
zondag na Nieuwjaar en Dt
mngen Het Kerstgebeuren was
volgens het kerkelijk jaar alge- a't'Jd
lopen, maar hierop volgden toch gauw
nog de besnijdenis en naamgeving
waarbij het woord model niet tij. Haar aria's zijn
statisch is bedoeld, doch de beteke- wonderen van pure
nis van voorbeeld heeft. Want het Bachse expressie en
is toch ook weer Karl Richter die bovendien prachtig
in andere delen ondubbelzinnig
aantoont met welk een grote ob
jectiviteit Bach zich in deze can
tates aan de liturgie heeft aange- de cantates 1 t.m.
past. Ook ten aanzien van het 3 zingt, verkies ik
sublieme spel van het Kammer- boven de bas Keith
orchester der Bayerischen Staats- Engen, die de can-
oper, met viool-, fluit-, hobo- en tates 4, 5 en 6 zingt,
trompetsolisten zoals men maar Niet omdat En-
zelden hoort. gen's stem minder
0E vocale solisten hebben allen Günter Jhèeft veel
de geest van Karl Richter's meer de Bach-stijl
Bach-opvatting ondergaan en
uitzonderlijk geobjectiveerd
doorleefde zangkunst gegeven.
Dat is bij een Bach-vertolking arja-s ht^
bijzonder moeilijk. Hoe alleen het
mmers komt een sopraan, mentale voorspel
tenor of een bas herhaald,
pakken. Beide
zonderlijk mooi. Bij
le da capo-
heeft Richter
Jezus, de komst der wijzen bij Bach's Passionen,
het verraad van Herodes. Zo Qj cantates niet in de verleiding
te gevoelig subjectivi
de
1 25 december tot 6 ja
nuari, voor het aloude Feest der
Twaalf Nachten, met als slot een
irwinning
tuurlijk terwille
van het buitenge
woon practische
nut: op iedere
plaatkant staat een
komen. De vocale solopar- x
tijen van Bach zijn echter pure volledige c
instrumentale partijen, waarbij Heeft Telefunken
toevallig behalve de muziek reeds de Matthaus
weer die feeststemming, nu nog
meer verinnerlijkt, intiemer wel-
licht. Violen en hobo's speelden
een verrukkelijk wisselspel en
was het niet alsof men de violen »»»"n ue uveiwimung vrtn hu luevuuiy ueuuive ue muzien reeus uc iviaiuiaus
engelen en de schalmeien 116 Hemelkoning op dood, duivel, ook nog het woord kan klinken. Passion door het
zonde en hel wordt bezongen, de Deze uocnle partijen pmsen mu- IÉf "_J
de dood contractie
Een oratorium heeft Bach met staan er niet boven of er naast
die zes cantates, die bekend zijn maar zitten er helemaal midden
<nder de naam ..Weihnachtsora- in. En het zou, niet alleen om
herders hoorde?
aardse stemmen zongen hun
,,de grote vreug-
vreugde uit
de die alle volken
met die stemmen verenigden zich
dan alle gelovigen in ,,Ere zij God
in de hoge. en vrede op aarde in
de mensen een welbehagen".
De Derde Kerstdag was er
wéér waarachtig feest. Met de
herders was men bij de kribbe in
de stal van Bethlehem. Pauken
en trompetten weerklonken op
nieuw in de Thomaskerk:
Herrscher des Himmels,
erhöre das Lallen
Lass dir die matten Gesange
gefallen
Ja, hier stonden ze, alle gelovi
gen, bij het wonder van Bethle
hem gn ze aanbaden het Kind. En
heel beschouwend klonk daar plot
seling een lichte jongensalt met
de aanmaning: ..Laat dit godde-
gemaakt. Er zijn stijlredenen,
thans is er ook het
Weihnachtsorato-
voegd
r vooral ook om Münchener Bach-
bovenal:
immers geen handelende personen constructie van Bach's mu- Chor. Twee 1
in.„Ehre,,S,££« vl"„ God°?„ h« "S"? °a"le d0"' ÏIÏzTgor
Evangelie (de partij van de Evan- ergst - u-andaad zijn deze vocale
gelist geeft in recitatiefvorm het partijen te kleuren met een heel
Bijbelverhaal) en het antwoord erg individueel tintje, waardoor
van de mens in aria. koraal en die partij uit het geheel komt te
heeft Bach met deze liggen. De persoonlijke beleving
bij de vocale solisten moet dus
volkomen geobjectiveerd worden.
Het feit dat Bach een groot
deel van zijn Weihnachtsoratorium
heeft overgenomen uit wereld
lijke werken, bewijst in dit op
zicht al voldoende. Hier is dus bij
van onze kunM
Schilderkunst én literatuur van onze 16e en 17e eeuw 2)
konden geen beter beschrijver vinden dan Prof. Dr. Gerard
Brom, die aan de Keizer Karei Universiteit te Nijmegen in
beide richtingen werkzaam is geweest: als hoogleraar in
de kunstgeschiedenis zowel als in de Nederlandse letter
kunde. Hij schreef „Schilderkunst en literatuur in de 16e
en 17e eeuw". (Uitg. Het Spectrum, Utrecht.)
De 16e eeuw blijft in Brom's
weergave mat: de bleke' ge
leerdheid van Erasmus en het
Humanisme, de onnatuur van
de romaniserende schilders en
de zelfoverschatting der renais
sance vervelen of ergeren deze
nog springlevende 75-jarige.
„De menselijke figuur in de re
naissance loopt als een to
neelspeler rond, hij zet zijn
borst vooruit: en wat hij aan
vormen wint. verliest 4iij aan
wezen, zo dikwijls de retoriek
zijn hele verschijning opblaast"
Maar in. de 17e eeuw vat Bro:
vlam, althans voor de schildei
kunst. Want de kunstmatigheid
van de 16e-eeuwse schilders
leeft voort bij de dichters dei
17e
koor. E:
cantatencyclus een zuiver litur
gisch werk gemaakt. In tegenstel
ling tot de oratoria van Handel,
die in praal en pronk geheel bui
ten het kerkelijke kader vallen en
de schijnwerpers van de concert
zaal verdragen.
Thomascantor, maar
vee onroerende getuige-
een waarachtig geheel.
CORN. BASOSKI
De Thomaskerk te Leipzig in de tegenwoordige staat. Hier klonken op
de drie Kerstdagen van het jaar 1734 onder Bach's eigen leiding de
eerste drie cantates van het Weihnachtsoratorium, welk werk door
Telefunken thans geheel op de plaat is vastgelegd.
Ontmoetingmet
een poëziekroniek
„Zoetjesaan moet het hen. die
zich op hun plaats in het wereld
geheel bezinnen, wel duidelijk
worden dat wij in een anders wor
dende wereld leven. Het wereld
beeld waarin wij onderwezen zijn
en waarin wij ons thuis gevoeld
hebben, is verouderd en gaat
even onwerkelijk worden als dat
van oudere cuituren. Natuurtech-
nische en biologische onderzoekin
gen hebben de onhoudbaarheid
van wat ons geleerd werd en wat
wij als vaststaand aanvaard had
den, aangetoond: wat wij als „wet
ten" erkend hadden die aan een
ijzeren consequentie onderworpen
waren, zijn geen wetten meer. En
wij staan nu in een sfeer van wet
teloosheid die in het geestelijk le
ven tot anarchie dreigt te worden.
Ontbinding en zelfvertering hollen
de cultuur met het verouderd ge
worden wereldbeeld uit en het
bijna ongrijpbare
verdraaide standen te boven ko
men 'met rustiger houdingen, is
de poëzie nog jaren vol kunsti
ge wendingen, die aan een oude
vormelijkheid beantwoorden".
Een enkele uitzondering wil de
schrijver soms maken voor een
Luiken of een Bredero, maar
zijn voorkeur is niet twijfelach
tig: „De schilders maken het
levensmysterie hoorbaar in de
stilte van de natuur, die door
klinkende rijmen en rollende
maten alleen verstoord kan wor-
vat Brom De grote lijnen dig Brom trekt
kunnen bijna niet anders gezet
worden, maar toch doet hij,
eigen aard en aanleg getrouw,
met zijn voorliefde voor het di
recte, volbloedige en natuurlij
ke, de dichters wel eens on
recht aan.
Tenslotte hebben ook Vondel,
Huygens en Hooft werkelijk ge
leefd en met wat meer moeite
en minder vooroordeel kan men
dat wel navoelen, zelfs in hun
werk. Of is het zelfs zo, dat de
schilders het wel winnen moe
ten bij Brom. omdat hij aard en
roeping der dichtkunst miskent?
Toch wensen wij dit boek niet
minder persoonlijk, want zon
der deze enthousiaste voorkeur
was het met zijn overvloed aan
feiten en gegevens onleesbaar
geworden, terwijl het nu boeit
en tot reacties prikkelt.
M. BEINEMA
„als de schilders de
FILIPPINE
Het
lijke wonder telkens
versterking zijn van uw zwakke jaarlijk:
geloof". Zo - -
lang feest in die Thomaskerk,
feest rond het Woord dat van de - --
kansel gesproken werd, feest bij München zelf
de klanken die uit het kooi n""u u"" J
hoord werden.
nog
het -
FT ET is bekend dat Baoh voor
het gehele kerkelijke jaar
cantates moest schrijven. En dus
ook voor de Kerstdagen. Hij
heeft die cantates geschreven en
er zelfs een hele trits van ge
maakt. Of eigenlijk meer dan een
trits, want toen Bach die drie
Kerstcantates af had, zag hij ecu
w met zijn Münchener
het drie dagen Bach-Chor werken van ïho-
mascantor uitvoert tijdens ide
Bach-woche te Ansbach en in
München zelf vele cantates an
Bach heeft doen herontdekken,
heeft thans door TELEFUNKEN
fipon nratnrinm hel ?chele Weihnachtsoratorium
ueen oratorium 0p platen laten vastleggen, iri een
fraaie set met toelichting, volle- schreef^die'
muzikaal verloop, dat
bij hem altijd leidde tot zijn eind
doel „eine wohlklingende Harmo
nie zur Ehre Gottes".
De tenor-evangelist Gert Lutze
Bij: Hubert Janssen, De Suikerzoete Madonna; uitg. J. M. Meulenhoff, A'da
Een herbergier in Dortmund heeft gezegd: „Het is mij
ucll °PgevaHen' dat ik al enige jaren geen stamtafel meer heb
heeft zich in dit^pzlchTde gï-ootï in mijn 'herberg. Iedereen gaat aan een apart tafeltje zitten."
partijePebrach1nd^egvangdeCeerste vereenzamin£ is volgens de psychiaters dé kwaal van
totFde faatste noo^d^grootste^e^ deze tjjd. De oorzaak van de meeste zelfmoorden is: de
wondering afdwingt. Dan is er de harteloze wereld om ons heen. 'Wij leven in de eeuw van
sopraan Chloë Owen, over wie ik -
de vorige keer ook uitvoerig
ïoeilijke
beeld is nog zo goed als onzicht
baar". Aldus begint C, Vermeer
in het novembernummer van het
maandblad „Ontmoeting" (Uitg.
Keuning te Baarn)
Achter de schuilnaam Ine Fillp
verbetgt zich, naar het schijnt,
een bekende dichteres. Nu is in
ons kleine land het z.g. geheim
van een pseudoniem zelden te
handhaven en in de meeste geval-
len ligt dit ook helemaal niet in
kosmische de bedoeling van de auteur die er
de koude harten.
ting van het geheimzinnig licht te- Bosch
rug te vinden en begint te onder- zeer
vinden, dat vereenzaming ook een waarir
gierige ziekte kan zijn, die des van o.
daags als een schrale aura om de Campt...
onzalige ziel tiert en des nachts dreus. Simon Vestdijk
haar vergiftigt. Hij voelt zich hardt. In dit nu
njet fit, en hij weet niet dat men Zen opgenomen
als Trappist niet weten mag wat Frank Daen
(o.m. de ritmisch zware „Nur ein De eenzaamheid is er altijd al meer, welke waarden
Wink von seinen Handen stürzt geweest. M?ar de eenzaamheid eenzaamheid verborgen liggen. De
- -lltolton van dit ^nmlchfBtr Menschcn Macht"
Bach-koor heb ik kort geleden nog
„Onthoudt 1
^oor altijd, dat v
eten, lekker ruiken of' c
Bergman,
Schulte
Nordholt, terwijl Ev. Grolle over
de Haag-
1 eenzaamheid zonder be- eenzaamheid van tegenwoordig
uitvoerig geschreven In de Naald
Plaat-rubriek. Het is een jong.
:ingend ensemble.
veel wijder verband
Kerstfeest. En hij schreef er
drie cantates bij, die bestemd
gaaf
1 ver uitsteekt bi
het te koren dTe zo wel eens voor
nog grammofoonplaten zingen.
wa. Zangtechnisch is dit Münchener
Bach-Chor een der
beste ensembles die
ik op dit gebied
ken. En bovendien
weet het zich in de
Bachstyi te ont
houden van welke
on-Bachse effecten
ook. Dit natuurlijk
dank z(j de leiding
van Karl Richter.
at die Bac!
opvatting van Rich
ter betreft kan men
van mening ver
schillen ook bij
deze uitvoering van
het Weihnachtsora
torium. Om met
een kleine bijzon
heid te beginnen:
persoonlijk zou ik
het gebruik van
een clavecimbel
hebben nagelaten
de plaats
van ondergeschikt
belang. Meer in
grijpend is het feit
:aamheid
die „tot zichzelf kwam"
de verloren zoon, die
op het feest van zijn broer
wilde komen.
In sommige kringen begint men
de zin van de eenzaamheid weer
te zien. Protestantse kerken ont
dekken de noodzaak van retraite
huizen. Moderne
Grote verwachtingen van de nieuwe concertzaal dëPeen;i"'mhe!davoo"*drgeheim
zinnige ingang
kunstredacteur)
öiAm&nten jubiLguiti
vAn BGRLineR phiLhARmomkeR
(Van
klooster staan.
Bij hen zal: „De suikerzoete
Madonna" van Hubert Janssen
wel een klankbodem vinden,
geschiedenis van een jonge
nikarl odder e«n leidins kreeg. En daarmee was een begin gemaakt ^aemhëu'",? d"n.V«
voelen. Dat kennen wij hier niet." slotte:
Hij raakte wel gewend aan de kritieken,
werkelijkheid van het
stille huis, maar hij bleef
zichzelf getrokken voelen
naar een andere werke
lijkheid. Hij zocht de een
zaamheid niet om zichzelf
te verloochenen, maar om
zichzelf te bevredigen.
Hij wilde onbespied blij
ven en daarom telden de
worden geboeid door de méér Aa.n
die als wachters van
Trappisten- vlï
schuldigd was.
lekker de Hamletopvoering
lekker Sche Comedie schrijft. En ten merde 1
zich
Een bekende i
t het wel bont maken
sk het werk geheel
rwerpen. Daarom is het goed
een naam die zich aan de lezer
van deze verzen opdringt naar de
achtergrond van het bewustzijn
te duwen en deze satyriek-wee-
moedige,. voor de vorm onbekom-
eerlijke
ernstige versjes op hun eigen
rites te beoordelen. Nu, ze zijn in
waarde nogal ongelijk.
maar er wordt in dit
boekje van 45 bladzijden
meer beweerd dan in me
nige serieuze dichtbun
del. Hier is „aas" voor
mensen die poëzie willen
voordragen, poëzie die de
dingen niet te ernstig
neemt en toch au fond
ernstig is; De methode
uiteraard om bij het pu
bliek met ernst aan te
komen. Naar de geest zijn
J^UDWIG VON BRENNER, een thans volkomen vergeten figuur,
was de eerste dirigent die in 1882 het toen opgerichte Berlijns
Filharmonisch Orkest (beter bekend als de Berliner Philhart
En
moest ten slotte
de het ogenblik komen, dat hij het
stille huis verliet en terugkeerde
het diamanten feest Furtwangler dan zijn dirigeer-
Zuiver boekje
van dit orkest gevierd
legenheid daarvan heeft het
kest een boekje uitgegeven
de geschiedenis
natuurlijk was er een feestconcert
onder de huidigp dirigent Herbert
stokje alvast bij het binnenkomen
in de rechterhand. Naast boven-
genoemde beroemde dirigenten zijn
die~75 jarenr En ook n°g de beroemde solisten te
mb foonplaten 1
Karajan. uitgevoerd werd de harmoniker.
Negende Symponie van Beethoven.
Wie zo die geschiedenis leest
komt de meest beroemde namen
tegen. Op 29 januari 1884 dirigeer
de Joh. Brahms de Berliner Phil-
PiphL »f tot 19,1 «af dit orkest jaarlijk:
r L! concerten in het Kurhaus te Scjhe- i,
en toe in een ko- veningen. Op 23 januari 1888 staat
raai een expressie Ridhard Strauss voor het eerst
brengt, die even de voorde Berliner Philharmoniker
kant van de sub- en daarna krijgen we namen als
jectieye beleving Edvard Grieg, Anton Rubinstein,
opgaat. En dan be- Karl Muck, Arthur Niklsch. Fe-
doel ik hier o.m. ijx Weingartner, Felix Mottl. Gus-
het koraal „Wie tav Mahler (op 13 december 1895
soil ich dich emp- dirigeerde hij zijn 2e Symfonie),
fangen" en het ko- Hans Riohter. Georg Schumann,
raai „Brich an, o Kurt Attenberg. Fritz Busch, Her-
schönes Morgen- mann Scherchen. Siegfried Wag-
licht". ner, Otto Klemperer. Serge Kous-
Over het alge- sewitzky, Alexander Glazoenow,
meen echter kan Bruno Walter. Ernest Ansermet.
men hier toch «pre- Carl Schuricht, Igor Strawinsky,
ken van een Maurice Ravel. Erich Kleiber,
modelvertolking, Victor de Sabata.
Willem Mengelberg,
Karl Böhm, Eugen
I||IHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII|III!IIIIII|IIIIIIIIIH|)|I||||III|I|||II|I||IIIIIIIII|IIIIIII|IIIIIIIIIIIIIIIIII!!II!!I!II!!!I!|I|||!I!I!IIII!HII Jochum. Clemens
Wat echter van het grootste be-
la-njr is, dat vormt de bouw van
een nieuwe concertzaal in Berlijn
naar ontwerp van Hans Scharoun,
de 60-jarige president van de Ber
liner Akademie der Künste. Hij
ontwierp een concertzaal, waar
midden tussen de 2200 zitplaatsen
het orkest is opgesteld en waar de
in de grootste per-
het
1 1885 akoestiek
fectie is uitgi
te raumlich und optisch ini Mittel-
purikt stehen", is Scharoun's prin
cipe. Bijgaand afbeelding toont
dit aan en we hopen eens de re
sultaten van Scharoun's bouwprin
cipe te kunnen horen.
Wij kennen de eenzaamheid
meer als heerseres dan als dien?-
Daarom kunnen wij gefasci-
orden door een verhaal
over een oud huis op de grens van
de eeuwigheid, waarin de orde -
van de zwijgende monniken zich nebben
door de stilte bedienen laat. Maar
dit zuivere boekje verdient het
niet, dat wij er onbeschaamd on
ze romantische en religieuze ver
langens mee bevredigen. Het wil
ons plaatsen aan de voeten van de
suikerzoete madonna, maar dat is
dan ook alles wat er suiker
zoet in is. Het laat ons ijzerhard
de beklemming voelen, die zo'n
Trappistenklooster in de ban kan
deze gedichtjes verwant
aan het werk van De
Schoolmeester, hoewel
Dio GrACCO Ppoiirlo d,e techniek geheel anders is en
'6 V7rOSSc rrcllGc de spot geen hoofdzaak. Deze ver
binding van scherts en ernst, een
Zo'n bundeltje kerstnovellen als moderne versie van de aloude
van de Zweedse schrijver ds. Axel lach-en-traan, maakt de bekoring
Hambraeus, zojuist bij het Zwin- van deze gedichtjes uit*. Het had-
OUJ1 11 Ver]ag te Zürich in Duitse den bijna evengoed levensliedjes
het kiloos-ter gedrenkt vertaling onder de titel „Die kunnen worden; ze hebben iets
Innerlijke strijd
Hubert Janssen besdhrijft deze
innerlijke strijd in een stijl, die
de stilte van het kiloositer gedrer
is. Zijn woorden zijn nevels, die
om de witte pijen van de zwijigen- e?in
de monniken zweven naar het licht verhalen, alle
dait telkens wegwijkt.
grosse Freude" uitgekomen, is van het goede cabaret, „JJO_
eigenlijk een wonder. Zes kerst- sen de daartoe vereiste strofen-
gemakkelijke zingbaar-
vervuld
„V k iseliikheid en een vreugde in held. (Uitg. A. A. M. Stol», Den
Hij moet zelf iets doorvoeld het Evangelie dat men werkelijk Haag).
- °an feest-bundeltje mag spre- c o
:n toch al die zes verhalen
hun gegeven 210 eenvoudig,
v en zelfs van mager kan spre-
de sluiers fe?*."" »eA.el_,eet
de strijd
:aamheid. „Het geheim
der monniken", waarover Walter
Nigg schreef, komt telkens oplich-
achter zijn woorden te verdwiji
Eigenlijk wil de monnik uit
verhaal niet uit het klooster weg- h__,
fïnnn Moor -vevrli-o Viïi n.inn vól f
1 ctypiaieiiftjuusier in ae Dan Kan
1im Mittel- houden: -.Plotseling vloog, achter
Dit
Leipzi,
■rkelijke
een koot
cantor spel en zang leidde met
hand. Het afgebeelde orgel is
n prof. Hans
?rlijns Filhar-
1 Bundesallee
it nurdt hier
tsen de 2200
»nf is op de
oio Kessler,
Nieuwe roman van Alfred Kossmann
Krf
slotte de voorlaat
ste dirigent Wil
helm Furtwangler.
Het
be-
Opnieuw heeft Alfred Koss
mann een korte roman geschre
ven, „De bekering", 92 pag.,
Uitg. Em. Querido, Amster
dam, waarin hij de „paniek"
beschrijft als een zichzelf ver
liezen. een verwoesting van de
levensvorm. Een beroemd blij
spelschrijver en filmster wordt
bij zijn terugkeer in de vader
stad buiten, zelfs tegen zijn
wil, in een reeks parodistisch
getekende huldigingen ge
sleept, waarin hij telkens ver
nederingen ondergaat.
Tot rijn eigen verwondering
verzet hij zich nauwelijks. Ten
slotte wordt de paniek volkomen:
hij heeft zichzelf verloren. Ech
ter deze negatieve ervaring leidt
tot een positieve: de ik-figuur ver
heugt zich over deze leegte, slaat
zelfs rijn spiegelbeeld stak, maar
roemde
wogen geschiede
nis geworden,
waarbij de 2e we
reldoorlog van in
grijpende betekenis
is geweest.
Niet
Hit-
voelt dan een nieuwe openbaring:
„O de ,god in ons". En de blij
spelschrijver vraagit zich af of de
kwelgeest die hem al die hulde
had voorgeschoteld, niet zijn en
gel is geweest.
Een geslaagd man verliest gSj1{
zichzelf en wordt door een reli-
gieuze openbaring getroffen. Is ip
dat zoals de titel aangeeft
een bekering? De acteur noemt het
tegenover een criticus „ontstel-
lend juist", da. na de udgeputte S.rmom
spel. Dat ns ook juist
ders dan de criticus vermoedelijk Bommen vernietig-
bedoelde. En hoe bedoelt Koss- den een roemrijk
mann het dan? Gaat achter zijn gebouw. Tijdens de
ironie dan geen standpunt schuil. ooriog bezocht Hit-
bewust of onbewust? jer maar j,eel
Dit is een roman die op voor- enkele keer de
treffelijke wijze het ondergraven concerten en om
van een levensvorm weergeeft. aan de Hitlergroet
W. F. St. te ontkomen nam
mij
hanteerde, de lucht in. De steel
hield ik met twee handen, zinloos
krampachtig omklemd. Verstard
van schrik was ik bewegingloos
blijven staan in mijn laatste hou
ding: met gebogen rug, mijn voor
hoofd gedrukt op mijn knie. Ik
was niet in staat op te kijken om
te zien wat ik veroorzaakt had,
maar ik voelde dat ik iemand had
getroffen. Er moest een kreet vol
gen. een gil. Een seconde bewijst
soms, dat de geest kan loskomen
van tijd en ruimte, want langer
beleefde ik niet hoe volgepropt hij
zat met schrikbeelden van ellende.
Nochtans, er volgde niets: geen
kreet, geen gil, want. godswonder,
er was niets gebeurd. Het was
doodstil om mij heen. Niet alleen
dat ik niet hoorde dat er nog ge
reedschappen werden gebruikt,
maar ik nam ook zelfs geen zuch
ten van verlichting waar. En toen
ik het waagde op te kijken, ont-
Maar zodra hij
de toekomst in handen neemt, la
ten ze hem gaan. Pas bij zijn ver
trek ziet hij het klooster, zoals
hij altijd gewenst heeft dat het
Jaarboeken voor
theater en ballet
boog, de bijl.' die ik 'ziin- Het verhaal eindigt niet
oplossing,
vreemde verwarring van iemand
die zichzelf leert kennen, als het
te laat is. Dit wordt niet breed
uitgewerkt, maai
beeld aangestipt.
rijke boer, die op Kerstavond
op weg naar de kerk met zijn
auto insneeuwt: een ander ver
haal over een meisje van wie de
vader werkloos geworden is (de
krach in de ijzerindustrie van Luisa Treves heeft ook over het
vóór '40) en die vdor een vro- seizoen 1956—1957 weer een Thea-
-i—* samengesteld. Dit i
op te offeren Hoe kan r
met de -"ue nan men dij - 'le';
iemand zulke gegevens verhalen verwach- trekkelijke jaaroverzicht op thea-
"U ïlSrai^ëSTS ^bled'.?'; dU ■■"«-tdltag
ten. Ds. Hambraeus speelt dat "eeft Z1J dlt keer de steun gehad
Dat telkens
zéé
'waarde ik, dat de doodse stilte die
er rondom mij heerste, niets dan
ontzetting was."
Na deze ontzetting wordt de
monnik geraakt door een eigenaar
dige lichtende uitdrukking in de
ogen van een medebroeder. In de
zwijgende eenzaamheid, die als
een nevel om de zielen hing. zag
hu steeds weer het lichten van
die ogen. dat bleef nagloeien op
het met zeven zwaarden doorsto-
Ren hart aan het schot langs zijn
slaapkrib en dait zich daarvan tril
lend. losmaakte om voor hem uit
te gaan zweven op zijn weg door
de stille gejaagdheid van de wit
te sdhimmen en te blijven sche
meren op rijn opengeslagen boek
tot aan de laatste gezaasen van
dageraad. In dat licht leert hij
de eenzaamheid zien als „schoner
dan de pralerige hoed van de pre
laten. die aan het gewelf van de
absis omneer hangt."
Hij probeert overal de vertroos-
chten, als t-ussen twee duin
toppen in, maakt het werk van
Hubert Janssen tot een kunstwerk.
Men heeft van zijn „minutieuze
schrijvershand gesproken, maar
hij verstaat vooral de kunst van
het weglaten. Hij kan de stilte la
ten hóren. Hij kan zelfs de ver
schillende klanken van de stilte
laten horen. Dat is tussen alle ru
moer van „p.sychoanaliteratoren"
een weldaad als de vertroosting
van het geheimzinnige licht dat
en ziirn u't..de °gen van de broeder in de
En toen zwlJ*ende populieren sprong.
OKKE JAGER
enkel klaar, omdat hij
is. hetgeen hij met
„Herder in Uddarbo'
der bewezen heeft.
Wie een Kerstverhaal zoekt, den-
ke eens aan dit bundeltje.
G.
kunstenaar van de heren H. Deinum, W. Hof
man, J. W. Hofstra en B. Stro
man. Naast een volledig over
zicht van het gebrachte op het
terrein van toneel, opera en bal
let volgen tal van prachtige foto's,
waarbij het hoofdaccent weer valt
op het toneel. Hoe begrijpelijk dit
ook is, het is te betreuren. Voor
een volgend jaar lijkt ons uitbrei
ding van het aantal opera-foto's
wel wenselijk. Aan dit boek is nog
een prijs-enquête verbonden om
de acteur of actrice van het jaar
te kiezen.
De hoojden worden opgeheven,
de dofste blikken worden licht.
Wij wachten op een beter leven,
dat achter deze tyden ligt.
Uit alle dorpen, alle steden
zal eens de duisternis van thans
verdwenen zijn. En overgleden
van bundels licht is dak en tri
O Rijk, dat wij van ver begroeten
als erfenis en eigendom,
vermoeiden weten: onze voeten
gaan eenmaal in uw straten om.
G. Boogaard
lijk verklaard door het
eerste maal verschijnen van een
Ballet-Jaarboek (Uitg. J. H. Gott- 1
mer, Haarlem), samengesteld 1
door het echtpaar Janet Sinclair
en Leo Kersley. Janet Sinclair
heeft onlangs nog een groot boek
werk uitgegeven over het 10-jarig
bestaan van het Ballet der Lage
Landen, waaraan Leo Kersley I
verbonden is. In dit Ballet-Jaar-
boek heeft zij zich echter van elke I
voorkeur onthouden en een vol- j
strekt objectief en volledig over-
zicht gegeven van wat er op bal-
Jetgebied is gebeurd in het afge-
izoen. Ook dit boek heeft
prachtige foto's, waarbij j
het te betreuren valt dat de 1
danseres van het Ballet der Lage
Landen, Angela Bayley, nergens
op een foto voorkomt. Er zijn ook
gegevens en foto's opgenomen van
buitenlandse groepen, die in ons
land optraden.
