dan 33
gebruiken
buitengemeenten
Leidse energie
Dubbede
BRYLCRE
maakte gehele technische
ontwikkeling mee
felX
BRYLCREEM
Familie Brugman, Langegrachtl8
zit nog steeds met gaslicht
en petroleum
(UWE LEIDSCHE COURANT
ZATERDAG 12 OKTOBER 1957
Halve eeuw centrale produktie in Leiden
(Van een onzer redacteuren.)
LS WE NIET ZO N VRUCHTBAAR GEMAK hadden van het knopje in
1 ons huis, dat volop licht geeft op het ogenblik dat wij dit wensen, en
1 het stopcontact, dat vele taken overbodig maakte of verlichtte, dan had-
ii wij er in Leiden vast geen behoefte aan, op 16 oktober te gedenken, dat
ie elektriciteitsfabriek vijftig jaar geleden in werking werd gesteld. Maar
de elektriciteit heeft het leven in menig opzicht zo vereenvoudigd en ver-
langénaamd, dat wellicht elke Leidenaar het er voor over zou hebben, vol
lende week op de receptiemiddag naar de Lakenhal te gaan om de top
mannen van de Centrale te fêteren voor de uitkomsten van deze halve
eeuw. Laten zij het maar niet doen; het zal er toch wel druk en vol worden.
dat officiële, deftige feest met teruggrijpende, huldigende en niis-
tthien ook wel voorspellende toespraken wacht de S.L.F.-mensen nog een
welvoorzien ontspanningsprogramma, waarvan nu al wordt gezegd, dat het
opz'n vroegst tot middernacht duurt. Toch zal heel Leiden op deze dag met
ie gouden S.L.F. meeleven. De glans straalt bovendien af op 33 buitenge
meenten, die dagelijks delen in het elektrische vermogen dat in Leiden
wordt opgebracht, en die straks in de vorm van deputaties bij de feestelijk
heden tegenwoordig zijn.
Voorhout, werden al in 1910 aangesloten.
De laatste was Boskoop, in 1926. Zij
bracht het totaal van de gemeenten, waar
aan de Leidse centrale elektriciteit le
vert, op 33. In zestien plaatsen geschiedt
de levering direct aan de verbruikers; ir
de andere wordt aan een plaatselijk dis
tributiebedrijf geleverd. Er zijn nu 41.300
rechtstreekse aansluitingen en 42.300
sluitingen vanuit de verschillende dis
tributiebedrijven," in totaal 83.600, w
eveer 25.000 in Leiden zelf.
Vrees
Toen het plan voor een centrale elek
triciteitsvoorziening in de hoofden van
de héren bestuurders en technici begon
It rijpen, was er geen algefnene hoera-
tlcmming. Er werd een commissie ge-
rormd „belast met het instellen van een
onderzoek inzake de Oprichting van een
iielrtriciteitscèntrale'V waarin een min-
tóheid de gemeenteraad uitvoering van
rhemen ontraadde omdat zij ver
tos in de exploitatie van de fabriek, te
irote verzwaring van het gemeentelijke
budget en verhoging van de belasting
»oor de burgers vreesde. Ook de minder
heid" mag dan uit deskundigen hebben be-
tlaari, hiin pessimisme ten aanzien van de
financiële uitkomsten van het bedrijf is
reeds in die eerste jaren gelogenstraft.
Eigen vermogen
Dé Leidse fabriek begon op 15
oktober van- Het jaar 1907 met de
stroomlevering, en wel aan de elek-
tficiteitstentoonstelling in de stads
gehoorzaal, die was georganiseerd
door h'ët departement Leiden van de
Nederlandse Maatschappij voor Nij
verheid en Handel. Dat wil niet zeg
gen, dat er vóór die datum in Leiden
geen stroom bestond. Er waren be
drijven en instellingen, die een eigen
vermogen hadden opgesteld, zoals de
meelfabriek De Sleutels, de Grof
smederij, de 'sociëteit Minerva en een
gedeelte van het academisch zieken-
huis.
In de rapporten die wefden uitge
bracht vóór de oprichting van de cen-
'rale, wordt grote aandacht besteed aan
dé keuze van de stroomsoort. De huidige
directeur van de fabrieken, ir. Y. Ykema,
vindt het zeer gelukkig, dat, hoewel in die
vrijwel uitsluitend gelijkstroom werd
toegepast, de mogelijkheden, die de toe-
Passing van wisselstroom voor de elek
triciteitsvoorziening biedt, al zodanig be
daren, dat voor de Leidse Len
in wisselstroom de voorkeur werd
togeven. De tegenwoordige voorziening
h dan ook geheel gebaseerd op de mo-
Plijkheden van transport en toepassing
de elektrische energie, die de wissel-
'troom biedt. Een overgang van gelijk
stroom op wisselstroom, met alle daaraan
verbonden kosten en bezwaren, is het
eidse bedrijf daardoor bespaard geble-
Van liet begin af
Overigens heeft het bedrijf m deze
vijftig jaren de gehele ontwikkeling
lemaakt. Op elektrotechnisch gebied kan
men vrijwel spreken van een ontwikke-
n de eerste ontwerpen af tot de op
Jrote theoretische en praktische kennis
Sebaseerde constructies van dit ogen
blik. En dan moet men hierbij niet alleen
''«ken aan de machines en installaties
bij de elektriciteitsbedrijven zelf, maai
uk aan de machines, toestellen en lei-
Iri--:n voor de distributie van het pro-
ui- reeds bij het begin werd gedach
si. vering aan andere gemeenten.
De eerste gemeenten, Noordwijk er
De eerste aansluiting voor stroom
levering aan particulieren kwam op
16 oktober in een huls aan de Haar
lemmerstraat tot stand. In 1911 be
gon de stroomlevering voor tractie-
doeleinden; in dat jaar verdween dc
paardentram uit het stadsbeeld en
werden ook de tramlijnen Leiden—
RijnsburgKatwijkNoordwyk ge
ëlektrificeerd. In 1923 volgde de gele
tram van Lelden naar Den Haag, in
1924 de blauwe tram LeldenDen
Haag—Schevenlngen en tenslotte In
1932 de lijn Lelden—Heemstede, die in
1948 als tramlijn werd opgeheven en
vervangen door een autobusdienst.
In 1949 werd de eerste overeenkomst
met de Ned. Spoorwegen gesloten voor
de levering van elektrische energie
ten behoeve van een deel van de spoor
lijn Amsterdam—Rotterdam en van
de spoorweg LeidenAlphen aan den
Rijn.
Met de elèktrifikatie van de gemeent
Woubrugge werd het eerste polderge
maal, namelijk dat van de Oudendijksi
De Leidse lichtfabrieken zijn
zo gegroeid, dat zij op een ver
gezichtsfoto alle ruimte kun-
t opeisen en nog met
moeite slechts de einder vrij
laten. Het is een gigantisch be
drijf geworden, dat de grenzen
i plaatselijke en ook i
regionale betekenis al mijlen
ver achter zich heeft.
Polder, in 1913 op het net aangesloten. De
stroomlevering aan de grootste in dit
verzorgingsgebied gelegen polder, de Ha-
zerswoudse Droogmakerij, kwam begin
1914 tot stand. Thans worden 61 polders
in'deze omgeving elektrisch bemalen, met
een oppervlakte van ongeveer 20.000 ha.
In 1924 werd begonnen met het leveren
van stroom aan een nabijgelegen textiel
fabriek- Op 1 november 1911 was de klok-
kencentrale Voor de elektrische tijdsaan
wijzing in bedrijf gesteld. Hierop zijn nu
122 klokken aangesloten, waarvan 30 ten
dienste van de openbare tijdsaanwijzing.
Het gemeentelijke radiodistributiebedrijf
werd opgericht in 1930. In 1941 werd het
op aandrang van de bezetter opgeheven;
sindsdien behoort het tot de P.T.T. Om
streeks 1930 is ter verbetering
voorziening in het zuid-oostelijke deel
van de stad het onderstation Cobetstraat
opgericht
Een belangrijke mijlpaal in de geschie
denis van de elektriciteitsfabriek werd
bereikt door de medewerking va
den aan de oprichting van de N.V. Elek
triciteitsbedrijf 'Zuid-Holland, t>
met de gemeenten Delft, Dordrecht, Gou
da, Den Haag en Rotterdam. Na het kla
komen van de noodzakelijke koppellij:
tussen de zes producerende bedrijven
volgde op 1 april 1943 de opneming
de Leidse fabriek in de Zuidhollandse
produktiecombinatie Sindsdien geschiedt
de produktie in de elektriciteitsfabriek
geheel ten laste van de E.Z.H.,
de elektrische energie voor het eigen
verzorgingsgebied van dit bedrijf wordt
ingekocht.
Sterke cijfers
De groei van een bedrijf wordt door
cijfers het sterkst getekend. Dat is ook
bij dé S.L.F. het geval. Voor de elektro
technisch ontwikkelde lezer is het inte
ressant, te weten, dat het opgestelde ma
chinevermogen in hel jaar van de oprich
ting van de fabriek. 1907, 667 kW was. In
was dit toegenomen tot 6.000, in 192'
tot 23.200, in 1937 tot 35.200, in 1947 was
het, na de inzinking in de oorlog, wee)
35.200 en dit jaar heeft men de 88.000 be
reikt. De lengte van het laagspanningsnet
was aan het begin 21 km., in 1917 119 km.
in 1927 218 km., in 1937 390 km., in 194
438 km. en nu heeft het net een lengte vai
562 km. De cijfers voor het hoogspannings
net zijn als volgt: 1907: 15, 1917: 137, 1927:
285, 1937: 414; 1947: 441; 1957: 690. Hel
aantal aansluitingen was in 1907 onge
veer 250, nu zijn er 85.300. Dat is als volgt
■oegenomen: 1917: 4100; 1927: 27.100; 1937
51.800; 1947: 62.000. Ten slotte geven wij
nog de omzetcijfers, in miljoenen kWh
1907: 0,4; 1917: 9; 1927: 32; 1937: 51; 1947
73; 1957: 200.
Constant
Deze fabelachtige groei maakt het
de heer Ykema eigenlijk moeilijk ant
woord te geven op vragen als: „Hoe
stelt u zich de situatie voor zoals die
over vijftig jaar zou kunnen zijn?"
Het staat voor hem wel vast. dat dan
een deel van de nodige energie door
atoomkracht zal worden opgebracht
en dat de conventionele energievoor
ziening door het aanwenden van ato
maire mogelijkheden voor vredes-
Mond- en klauwzeer in
Nederland gesignaleerd
Bij beschikking van
landbouw moeten alle runderen in het
gebied rond Kampen worden ingeënt
tegen mond- en klauwzeer. Het vervoeren
van rundvee uit of naar dat gebied is
verboden. Op verschillende bedrijven
rond Kampen is dezer dagen een zich
steeds meer verspreidende besmetting ge
constateerd. Ook in het oosten van Ne
derland is hier en daar mond- en klauw
zeer waargenomen. De zieke dieren zijn
afgeslacht.
doeleinden zeker niet volledig zal
worden uitgeschakeld.
Men vraagt zich af, hoe lang de con
stante groei van de fabrieken en het
geproduceerde vermogen zich zullen
voortzetten en aan wie al die verho
gingen ten goede zouden moeten ko
men; ten aanzien van de elektriciteits
voorziening in de woningen kan toch
gezegd worden, dat aan verreweg de
meeste wensen is voldaan, ofschoon
er nog altijd „onrendabele" gebieden
zijn en de stad en de dorpen zich blij
ven uitbreiden.
Het ligt echter in de lijn der ont
wikkeling, dat de grafiek zal blijven
stijgen. Ir. Ykema is ervan overtuigd,
dat nageslachten het huidige geslacht
wèl zullen prijzen om zijn bestuur
lijke, verzorgende en technische ener
gie, maar dat het ook over mogelijk
heden zal beschikken, die op dit ogen
blik nog niet gezien worden.
Zoals de tegenwoordige leiding van de
fabrieken niet /onder glimlach de „stuk
ken" van vroeger, die het archief van de
S.L.F. uitmaken, doorneemt, alhoewel zij
in geen enkel opzicht wil ontkennen, dat
toen ook deskundigen aan het werk zijn
geweest.
voor gezond haar,
voor mooi haar
Het een kan niet
zonder het ander!
Daarom berust de werking
?an Brylcreem op
twéé wetenschappelijke
principes
Brylcreem bevat vele waardevolle
haarvocdende stoffeD en zuivere,
natuurlijke oliën - zij houden haar
en hoofdhuid gezond en fris. Massage
met Brylcreem bestrijdt roosvorming
en maakt droog haar weer vitaal.
Brylcreem houdt uw haar gezond I
Brylcreem is geëmulgeerd. Daar-
0^0 door kan Brylcreem iedere haar
apart soepel, glanzend en vrij van stof
en vuil houden. Geen „geplakte" haren
meer! Met Brylcreem valt uw haar los
en natuurlijk, en blijft toch korrekt
op zijn plaats. Heel de dagl
Tfie perfect hairdressing
Beecham (Nederland) N.V.
Voor engros: Jacq. Mot N.V. Amstei
Onder rook van gouden S.L.F. niet alles goud dat er blinkt
Maar haar huis moet dan ook
ivorden afgebroken
WIE DICHT BIJ HET VUUR ZIT, warmt zich het best. Dat mag voor
vuur opgaan, voor licht bepaald niet. De elektriciteitscentrale aan de
Langegracht bestaat .vijftig jaar, maar de familie Brugman aan diezelfde
gracht, nummer 18, moet het donker in haar kamers nog steeds verdrijven
met gaskousjes en petroleumpitten. Deze familie is in totaal twee jaar in
het genot van elektriciteit geweest. Dat was toen zij woonde in de Heren-
steeg.
elektrificatie dn 'aanmerking zou komen,
omdat het op de afbraak lijst staat. Het is
namelijk zo, dat binnen afzienbare tijd op
die hoogte aan de Langegracht drie wo
ningen worden afgebroken voor de uM-
breidiing van Clos en Leembruggen. De
hulzen bevinden zich in een ondeugdelijke
staat en er gaat dus niets mee verloren.
Het huis van de Brugmans ds al onbe
woonbaar verklaard.
De heer Brug'marf deed ons open,
's avonds om halfzacht. Het licht van een
lantaarn aan de gracht weerkaatste in
zijn bril! egi azen. We liepen door dc don
kere gang, bestegen schoorvoetend de
nog donkere wenteltrap, schuifelden min
of meer tastend over een portaaltje en
kwamen zo in de voorkamer boven in hel
huis, waar licht van buiten plekken
maakte op het pluohe van een stoel en
het behang van de schoorsteen.
Mevrouw Brugman kwam ons achterna,
streek een lucifer aan en deed het gas-
kousje aangloeien. Het werd steeds hel
derder in de kamer, maar onze ogen zou
den er gauw moe van worden. Toch is
de donkere bril van de heer Brugman
niet aan dat licht te wijten, want hij zei
ons, dat hij er goed bij kan lezen en dat
hij dat onbeperkt kan doen. Trouwens,
mevrouw Brugman en haar dochter Nel
hebben nog nooit op het spreekuur van
een oogarts gezeten.
Ze zijn eraan gewend. Ze hebben op
verschillende plaatsen im Leiden ge
in 1906 was het nog mogelijk,
met vadermoorders (ouder
wetse herenboorden) en zwarte
dop- en gleufhoeden een rol
bij stoffige afbraakwerkzaam
heden te vervullen. Voor de
bouw van het eerste centrale
gebouw moesten in dat jaar
drie huisjes aan de Lange
gracht worden opgeruimd. Dit
is er een foto van. We zien de
verzamelaars van oud-Leiden
al de schaar in deze pagina
zetten! Missehien zijn de zes
mannen in htt stemmige zwart
opzichters of leidinggevende
functionarissen van de S.L.F.
woond eri troffen ai leen in hun wo-'
nfnig aan de Herensteeg elektrisoh
aan. Daar woonden ze maar enkele
Langegracht kondei
erg goedkoop. De gaskousjes gaan een
maand of twee drie mee en zijn vrij kost-
iar. En de glazen springen wel eens.
Ongelukken zijn er nooit gebeurd. Men
oet met dat licht wèl erg voorzichtig
jn; mevrouw Brugman is nooit naar bed
gegaan voordat ze heel goed wist, dat de
gaskranen allemaal ddcht waren.
Overigens xien dc Brugmans met
verlangen uit naar het ogenblik, dat
ze ook eens alleen maar een knopje
hebben om te draaien. Het Is nu nog
de grote vraag, waar ze komen te zit
ten. Het aantal huizen In Lelden waar
geen elektrisch Is, ls echter volgens
ir. Ykema van de S.L.F. te verwaar
lozen, zodat de kans voor de familie
Brugman om weer in een huis zonder
licht terecht te komen, wel uitgeslo
ten ls.
Wat zijn nu de ongemakken van
dat primitieve lichtHet is misschien
w.el iets donkerder, zegt de heer
Brugman. En 's zomers geeft het glas
zoveel warmte af, dat je het er w
eens benauwd van krijgt. Het licht
ook wel eens defect. De buizen vt
de leiding liggen er al jaren; het gas
iviet een oiuzena geluid floepi elk.e uv^nd net licht in de gaskous bij
de familie Brugman aan. Met een onderbreking van een paar jaar
hebben ze zich altijd in deze primitieve warmte moeten koesteren,
want ofschoon ze sinds 1941 heel dicht bij het vuur van de S.L.F.
zitten, blijven ze wat dat betreft in de kou. Maar moeder Brugman
zegt: „Ik weet niet anders"Wie het moderne genot dagelijks ont
beert kan het verlangen ernaar langzaam zien doven. Toch staat het
nieuwe strijkijzer van mevrouw Brugman nog in de kast.'
Foto N. van der Horst
omdat het huis in dc Herensteeg een
bovenhuis was. Een grote achteruit
gang was het dus niet, na slecht» twee
jaar dn het genot van dat .gemakke
lijke licht" te zijn geweest Toch had
den ze wel een stro>p; mevrouw Brug
man had na de vorige verhuizing on
middellijk een strijkijzer aangeschaft.
Dat moest nu renteloos in een kast
worden opgeborgen, waar ook nog een
stel gloeilampen op gebruik Hggen te
wachten.
Op de afbraaklijst
De Brugmans kwamen aan de Lange
gracht wonen In 1941. Het was toen oorlog
en ze hoefden er niet op te hopen, dat ei
■spoedig ander Licht zou komen Later werd
hun gezegd, dat het huis nriet meer voor:
is vochtig, het slaat aan
stoppen de buizen wel.
dan worden doorgeblazen, wat
betekent, dat de Brugmans
avond in petroleumlicht doorbren
gen.
Maar dat U toch nog altijd beter dan
kaarslicht, waarmee men in 1944
toen er geen gas was, heeft moeten doen.
Petroleum heeft de familie trouwens nog
In de slaapkamers.
1 Nel c
r het
Brugman
ongemak praten, hebben ze het eerst
de strijkbouten, die op het gas v
moeten worden gemaakt en steeds
weer gehouden. „Wij doen over ons st:
ken veel langer dan andere vrouwe
Het lacht ie allee bij elkaar heus niet
Voor vervolg van S.L.F
zie pag. 4
Lezers schrijven ons:
Zebra's in .Leiden
Dé Leidse verkeersstrip over de nieu
we voetgangersbepalling in de N.L.C. van
30 september prikkelde mij tot het ma
ken van enkele opmerkingen.
De tekening als voorbeeld is niet ge
lukkig gekozen. Een verkeersheuvel, te
vens halteplaats voor trams, zal vrijwel
nooit zó kort bij de splitsing van wegen
liggen. Een voetgangersoversteekplaats,
waarvan gebruik moet worden gemaakt
met kinderwagens, fietsen aan de hand
en dergelijke, loopt vrijwel nooit over
de verkeersheuvel, maar is „gelijkvloers".
Dus zonodig een verlengstuk van de ver
keersheuvel, maar zonder overstapje.
De nieuwe bepaling Is zeker niet voor
deze situatie bedoeld, maar voor een
veel verder teruggeplaatste heuvel met
een v.oip. precies op de hoek.
Er zijn wel verkeersheuvels, die vlak
bij een splitsing van wegen liggep, maar
dan liggen deze midden in de weg en
zijn ze geen halteplaats. Ook ln dit geval
is het gedeelte, waar de v.o.p. overheen
loopt, gelijkvloers.
Tegen de bij de tekening geplaatste
tekst heb ik eveneens bezwaren. Inder
daad mogen voetgangers zonder gebruik
te maken van een v.o.p. binnen vijftig
meter daarvan naar en van een open
baar vervoermiddel en het dichtstbijzijn
de voetpad oversteken. De bedoeling ls
duidelijk voor die omstandigheden, dat
de v.o.p. en de vluchtheuvel, tevens
halte, geen aanrakingspunten hebben.
Het verhaaltje ls dus slechts theoretisch
juist. Ik vind het minder gelukkig een
nieuwe bepaling op deze wijze onder de
aandacht van het publiek te brengen.
In het bewuste stukje staat ook, dat
het oversteken niet op de zebra behoeft
te gebeuren, omdat de auto (of ander
verkeer) tóch verplicht 16 te wachten, als
er een tram stilstaat. Opnieuw is het
voorbeeld slechts theoretisch verdedig
baar en dan nog, ingevolge artikel 30 a
W.v.R., slechts zeer zwak.
De auto mag in de gegeven omstandlg-
tram voorbijrijden, dia
n v.o.p. om oversteken-
daartoe gelegenheid te
mag echter wel doorrij
den als de bestuurder er zich genoeg
zaam van heeft overtuigd, dat hij kan
doorrijden zonder een van de voetgan
gersoversteekplaats gebruik makende
voetganger te hinderen. In het betrok
ken voorbeeld loopt niemand op de v.o.p.,
hoewel dit toch voor de hand ligt. Als
tramreizigers In- en uitstappen geldt voor
andere voertugen art. 24 sub 2 W.v.R.,
dat niets met v.o.p.-bepalingen heeft te
Het gebruik van de zebra's is inder
daad een kwestie van gezond verstand,
maar dan moet hetgeen betrekkelijk een
voudig is, niet nodeloos ingewiikkeld
worden gemaakt. Als men het publiek,
door het tot nadenken aan te sporen, wil
gewennen aan een logische toepassing
van de op de praktijk afgestelde bepa
lingen en wegbebakening, moet de
kwestie ook niet al te theoretisch worden
voorgesteld.
P. VERHOEF.
Noodwijk aan Zee.
heden niet
stilstaat voor
de voetganger
KOLEN en OLIE
Niet zes, maar acht
Gisteren hebben wij aangekondigd,
dat het Residentie-Orkest in Leiden zes
abonnementsconcerten zou geven. Dit ls
onjuist; de Hagenaars komen achtmaal
naar de Sleutelstad.
