PAK EFFEKTEN ak DE TAAIE ROVER GAPEN ZONDER SLAAP TE HEBBEN curiosa op de markt uit sloot en vaart TOEN DE VONDST ZONDAGS BLAD BRIEVEN AAN DE Hieuiup Ccitertic (üourant ZATERDAG 24 AUGUSTUS 1957 die Er is een hele lijst, deze week; daarom zullen we maar meteen beginnen. Wie deze maal nog niet aan de beurt kwam, moet even tot de volgende week ge duld tonen! 9A1SK Telkens bereiken ons verzoeken uit de lezerskring om op deze plaats allen, die by een aanvraag hebben geholpen, te bedanken. Om dat I voor ieder persoonlijk te doen is onmogelijk. Dat zou de nieuwe in het gedrang brengen ian vóór, want deze ru- t blijven draaien Ook by verhelpende hulp is het enen zelf dikwijls ontno- Mevrouw H. de Jong, Nedersas 2 in Alblasserdam heeft eens boekje uitgeleend, getiteld „De VADERS .lOX.E.X De familie Colyn, Moleneind 23, wilde „Rode Paarder BART VAAT DE VELL AVE erhanl „Franske Mai den, daaraan helpen? ALLEE* «I» DE WERELD We kui r J. N.- op dc 5 N.. dat teller boek wAlle* gens te pakken kunt krygen. Het is zó bekend! Schrijft u eens m een goede boekhandelaar. Het geschreven door Hector Malot. De dag na de begrafenis van mejuffrouw Rose Vellinghe, die overigens de gezegende leeftijd van 84 jaar had bereikt, betraden twee nichten van de overledene, struise en voortvarende huisvrouwen, een beetje zuchtend de driekamer-etage in de binnenstad, om „even" tante Rose's boeltje op te ruimen. „Ik geloof dat ik dat ouwe laden- kastje meeneem." sprak de ene, „dat lijkt me wel antiek. Wil jij er nog wat van De andere keek eens rond in het rood-pluche salonnetje, compleet imet secretaire, etagère en vogelkooitje. „Laten we het zilver en het Delfts maar verdelen.met die ouder wetse meubels kan toch niemand wat beginnen. Neem jij gerust dat kastjeik dacht nog even over die secretaire, maar hij detoneert toch overal in huis. Laten we de papieren er uit halen en dan alles door een opkoper laten weghalen, dat is 't beste." En zo geschiedde. Aan kleding had de oude tante Rose niet veel meer, maar een instelling van liefdadigheid was er dol op, evenals op het keuken gerei en bet gebloemde serviesgoed. Maar de meubelen gingen allemaal mee met de opkoper, die met een flinke kar tweemaal voorreed. Ook de secretaire met de gekrulde maho niehouten kuif en de vele laatjes imet en zonder glimmende knopjes. De twee nichten hadden, gehaast, de weinige paperassen uit het ouderwetse meubel verbrand, hadden nog even gegniffeld om een heel dun stapeltje liefdesbrieven van zestig jaren oud, bijeengebonden door wat eens een groen zijden lintje was ge weest Zo kwam ook de secretaire terecht in het opslagmagazijn van de opkoper. De man bekeek het ding eens goed: het oude schrijnwerkertje dat hij in dienst had, zou er nog wel „een aardig stukje antiek" van weten te maken. Schilderachtig legen ze ge schikt op de markt tussen allerlei twee'5ehandszaken Russische effecten', die nu 40 jaar geleden vele Nederlan ders van hun spaarpenningen beroofden, toen ze plotseling waardeloos, werden. En met de omringende rommel heb ben deze indrukwekkende papieren nog steeds de waar deloosheid gemeen en in vele erfenissen vinden kinde ren zo'n bundel papieren, met de coupons van 1918 en later ongeknipt. Hoeveel illusies gingen er in 1917 heen, toen bekend werd, dat „de Rus sen" geen cent meer waard waren land, waar men nog, heel naïef, schijnt te geloven in de Russische erkenning van de oude leningen, In Londen is er nog altijd een markt voor: een half pet noteren de ..oude Russen" op het ogen blik. diie tenslotte op deze plaatsen verzakt. Hoc is de wolhandkrab (die zijn naam dankt aar J'~ haarde" handen) zeild geraakt? Dit En toen Chroesisjef zijn be faamde bezoek aan Londen bracht, verwachtte de Engelse ■s§Sj; geldwereld waarlijk, dat hij ook Ss? zou spreken, over rentehèrstel van de vóór 1917 aangegane geldleningen Maar Chroestsjef zei niets. De wolhandkrab hoort eigenlijk dig China, ;-Kiang- I En het schrijnwerkertje ving aan, de secre taire te restaureren. Daarbij stootte hij op het geheime laatje in de kop van het meubel, dat de twee haastige nichten over 't hoofd hadden gezien. Natuurlijk wist hij het, met zijn vak manschap, direct te vinden en te openen en toen kwam die stevige stapel bedrukte papieren te voorschijn. „Als dat geen ouwe Russen zijn", mompel- de het schrijnwerkertje. „En of!" bevestigde de opkopertoen hij eens kwam kijken. „Es zien Spoorivegen en Consolstsjonge, die hebben indertijd De man zat aan de vaartkant, de hengelstok met beide zelfde geschiedenis als handen omklemd, de blik strak gericht op het spiegelgladde ^1?ntL1^ncoI?I wateroppervlak, dat bij het dobbersprietje rustigjes wegkringelde, r - ten teken dat er „leven" bij het aas zat. Hij had alleen maar oog voor dat dobbertje. De' laag over het water scherende zwaluwen zag hij niet, evenmin de bonte thuis zomerse boeket van rose wilgenroosjes, paars bitterzoet, witte Yang-1 winde en allerlei andere bloemenwaarmede het onkruid aan de oever zich tooide. Hii hoorde niet hoe het waterhoentje met fijne aandó„„~ geluiden tussen het riet de kuikens naar zich toelokte. Nee, voor komt. Vandaar" hem bestond er alleen dal dobbertje, dat steeds driftiger op Nu is er langzamerhand wel neer wipte en opeens onder de waterspiegel verdween, een generatie over de debacle Met een ruk haalde hij op. Maar aan de haak spartelde ran 1017 heengegaan. De Neder- dc ka"'er s"°ek' M» Min-cchtte en ook met f van een pols dikte, waarover hij zo graag aan de andi landers, die eenmaal deze fond- mannetjes zou willen vertellen. Wat hij ophaalde was een sen kochten, waren toen toch lende hoop sprieten, een wolhandkrab. al wel 'n jaar of 40 en ouder.„Da's verdraaid de vierde vanmiddag", mompelde hij half- hébben, rnoacto„ 'j. luid en kwaad plukte hij zijn „buit" van de haak, smeet die water de meesten ran hen zijn reeds ,M gras »n Jue er stampewJ k,omp „p Ust En aan de graskant werkte de grote krab, die zijn hengel- plezier had vergald, zich naar het water terug, in het geheel niet gedeerd door de zware klomp, waarmede de man hem ze stromen, nóg een zeer grote krabbenbevolking). In 1930 vingen vissers ze im de Waddenzee en het volgende jaar werd de eerste in de binnenwateren van ons land ge- eigenlijk de- signaleerd. Thans bevolken zij de Europese kuststrook landinwaarts vanaf Polen over een lengte van dan dertienhonderd kilome de wolhandkrab. hij vooral de genlijk is er maar heel weinig te- bevolkt, gen te doen. Uit het feit, dat de het dier waarschijn lijk in de ballast- watertank van een Europa ge komen. Wanneer schepen l<^g zijn. of weinig vracht overleden of vrij oud geworden. een aardig zakcentje betekend! Noudie leveren op de markt als curiositeit nog wel ff.'. ve(e v' j y zijn bu erfenis een paai dubbeltjes op. kleinkinderen gekomen, zijn ver- En co kwam er dan eergisteren een stapel- ssheurd of weggedaan en dc- Maar de pi^jervisser. die m« tje effecten op de markthelaas, niet op genen die ze nog bezitten (en zijn hengel een kosteloze aanvul de geldmarkt, maar op 'n dekzeil, uitgespreid dat,2'jn er meerdan u denkt) Hmt j zon i -nu tracht te vr-- r vechten er heuse niet meer vnnr schalken, is niet de enige, die op het Amsterdamse Wate riooplem, tussen maJ bach'Zeni?Te,,jZi dpor de v^andkrah wordt dwars. het „ongeregeld' en de curiositeitengoudgerande „Rttsséh" nis Een bejaarde heer, die er kalmpjes-aah wat komen waardeloos, als rondtoffelde, ontdekte ze direct met kenners- teit. gezeten. Veie binnenvissers onder vinden last van dezelfde k.vel- het erger. krab in netten der visser houdt, overtreft deze nog in 1 langrijke mate. Raakt het dier c?n net verward, dan knipt het gevonden, die vijl ™Üd,t.s*tr?!c"ha,?<i-Sf.hi: centimeter groot zee de vereiste diepgang te heb ben. En dat de krabben deze toch ten overleven is overduidelijk be wezen. Men heeft namelijk bij het re pareren krabben blik.peinzend pikte hij ze even aan met z'n wandelstok, schudde dan langzaam, in gedachten, het hoofd. i\\ worden door deze dieren Zo kwamen de papieren van K^a-st. in hun broodwinning, die krabben - r sommigen En optreden kunt hen reeds dwong zelf nagaan, wanneer u weet dat éen groep vissers er in één enke le nacht eens meer dan vijfdui zend in zijn netten vond. roosters van de toevoerleidingen krabben rustig openingen hadden van slechts ruim anderhalve centimeter. Deze dieren paar jaar door groeien terwijl ze zijn opgesloten de watertank van een schip, ¥l speelde niet ;n de geoaenten Herinnering onze vader en grootvaders jsïM^'ekJg M 3SiS 3 vergeeld en gesleten op de vouwen, als deze. De hele erfenis van z'n va der solide belegd in die beste, ..goudgerande" Russische staats leningen. En ineens dgj geworden. Op 'n bankje, lekker i ging hij zitten, de oude dook weg in die bittere herinne- de westelijke landen. Misschien was juist de ontwikke ling van de „rode strijd" in eigen land een beletsel, goed te letten op de gang van zaken in het ver re Rusland. Zelfs toen in de eerste wereld oorlog Lenin en Trotsky weer in de zon ac*i<? kwamen, zelfs toen de Tsaar heer En voorlopig werd afgezet en tenslot- na 40 jaren, mogen we toch heus wel aannemen, dat ze slechts cu riosa zullen blijven. Naïef Engeland Anders is het echter in Enge- Bovendien beschadigen de krab- ben mejuffrouw Rose VeUinglte, aie hun beroep gchscJ op te geven" re eenmaal van haar vader erf- oe wolhandkrab brengt in veler- de, op het Waterlooplein terecht lei vorm schade aan. Het dier is en zo zat de oude heer', dié nét enorm gulzig en doet niet alleen ro'n pakje thuis heeft, verdiept zii" met T°rrVen* slakken- j i t schaaldieren, waterplanten en m- m herinneringen, op dat bankje ,ccten maar grijpt alles wat hij in de zon. -P pakken kan krijgen. Zo voedt te van d Wnnt die totaal onverwachte h'i zich ook met in het water lig- ze holen rleharle ir '97 7 heelt tnrli wel ?ende dierenlijken en met vis- diep. Het water heeft hierin vrij aeoacie in >u neejt toen wei broed Dit js schadepost nUmmer spel, de gang spoelt verder uit en menige traan gekost- één. Maar de wijze waarop de verzwakt de dijk of de walkant, moeten zeker een jaar of twee, drie blijkJt hoe taai ze ziijn. Bovendien i de tanks hebben geleefd hebben ze een buitengewoon ont- ben de waterkeringen. Zij gra- 1 gaten in de dijken op de hoog- waterlijn kunnen zelf een schaar of een poot afwerpen, want deze hebben In 1911 werden de wolhandkrab- vlak bij het lichaam een breuk- in hg. vja^ waar geen bloedverlies op treedt. Zo ontsnappen ze menig gevaar met achterlating van een of meer ledematen. Bovendien schijnen ze overal te gen bestand te zijn. Als opgemerkt. Sedertd ben zij zich snel over Europa v maken de- spreid. Een jaar later waren een meter al in de Aller, een zijrivier van Weser (het land van Elbe herbergt trouwens, vanaf de tijd lang worden ondergedompeld i de oorsprong de- waardeloos 'ember 1917 vermoord, maakte niemand zich ongerust over zijn „goudgerande" effecten. Tot in december zijn 'luisterrijk TsarenhofTzijn *8881» uitbetaald. Plotseling daalden ter beurze de waarden van de Russi- "dikwijls"totaal «he. P"P'«en langjaar meestal vorste lijke. grootgrondbezitters 190 millioen arme. dikwi. i ongeletterde, hardwerkende boe ren. in het begin van deze eeuw geld nodig had. was het begonnen staatsleningen uit te geven op de Europese geldmarkten. Daar had je de „Rusland 1906", een 5 pet lening in Fran se francs, de „Rusland Hope" en dc „Rusland Con-JH" bei- men oewaarue /e olillli„CVJca de genoemd naar grote ban- revolutie'"de 'kop"'ingedrukt akker, maar tot pa niek kwam het niet. want men ge loofde niet. dat de Russische revo lutie zou doorzetten: in dat land vol analphabeten zou „het 'olk" de macht niet in handen houden, meende men. Daarom gooiden de cffecten-be- ztters niet onmiddellijk al hun Russische papieren op de markt: bewaarde ze slimmetjes sische Spoorwegen", die ook 4 den de papieren snel pet deden. De waardepapieren over stroomden de geldmarkten in Parijs, Wenen, Londen, Am- goedkoop en safe. Safe als het Misrekening Men werd zich deze echter pas_ goed bewi rekening toen het De oorlog wa letters geschilderde opschriften, vijzels in vele maten en vooral geuren en geurtjes. En dan buiten aan de gevel: dc gaper. Want bij een oprechte drogisterij behoorde een goede, wèlge- vefde, wijd-gapende mannenkop, al of niet in exotisch kostuum gestoken. Er zijn nog meer van zulke oudr. drogisterijen dan men wel zou denken. Eén er van behoort aan de heer v.d. Pigge te Haarlem. Een groot loarenhms is er geheel aan drie zijdenom heen ge bouwd, omdat v.d. Pigge geen lust gevoelde om zelfs tegen een hoog bedrag zijn oude pand van de hand te doen. Allen, die ge voel voor historie en cultuur hebben zullen hem daarvoor niet dankbaar genoeg kunnen zijn. Door zijn besluit is een oude drogis terij behouden gebleven enéén der drukste zaken van Haar lem. Natuurlijk hangt daar buiten een gaper maarwat ge niet zoudt vermoeden déze gaper is niet alleen. Weliswaar moet hij Kleine beurzen In die jaren, vóór de eerste we reldoorlog. kochten massa's Ne derlanders de goede rente afwer pende Russische papieren als geld belegging. Vooral degenen, die uit leverde de verkoop ter beurze w De effecten ter deelneming in de staatsleningen kostten 250, en al was dat een hele som in die tijd. toch was het verleidelijk opend: ook om 4 a 5 pet van je geld te ma ken, méér, dan de spaarbanken opleverden. Maar ook meergegoeden waren Rusland kwam geen jyj EEST AL is gapen een teken van slaap of slaperigheid. Ook wel van verveling en dit laatste moet dan de oorzaak zijn van het gapen, dat die merkwaardige en soms vreemde robuste koppen doen, welke in weer en wind aan de gevel van een drogisterij de aard van de nering met die Russische aangeven. Het moet een saaie aangelegenheid zijn om in je eentje als uithangbord dienst te moeten doen. want geen enkel ander ambacht of bedrijf veroordeelt een mannenkop om dag en nacht op hetzelfde plekje aan een huisgevel de En dan soms al eeuwen En de coupons der staatslenin gen, aangegaan onder de Tsaren- regering, werden nimmer meer ge honoreerd. Toen begon men te be grijpen, dat het werkelijk verlo ren zaak w papieren. Maar nu het eenmaal zover v op. Nog altijd hopende, niet kunnende geloven in zulk een wrede financiële tegen- wacnt te betrekken slag. hielden vele bezitters de pa- lang. pieren toch vast. liet te groot, Er werden onderhandelingen ge- is land vormde „comité van de Vereniging van Effecten handelaren, dat opkwa. bescherming van de fondsenbezit- trachtte. met de Uithangborden en geveltekens zijn al heel oud voorheen waren de winkels en ook wel de leden woningen niet aan een huisnummer, doch uithangbord of gevelsteen te herkennen. Er de hingen paarden en ossen, bloemen en planten. vaartuigen uit, maar er hingen geen Dat bleef het privilege van degene. „Russische papieren' appeltje voor de dorst aan te schaffen. Voordeliger en veiliger kon je je geld in die tijd niet beleggen. /link pak Russische regering overleg te pie- die in drogisterijen handelde: de drogist. gaande de leningen rugbetaling van de gestorte den. Helaas, alles vergeefs. Er geen geld om die grote somr rug te betalen en de nieuw ring nam de verplichtingen En de coupons werden uitbetaald 0ude niet met een stiptheid, die hartver- •armend aandeed. De drogist heeft een merkwaardige nering. Ge moet dan niet zo'n moderne drogisterij conté feit zij binnenstappen, want daar valt U dat niet zo op. 7)e historici In zo'n moderne zaak ziet U eigenlijk alleen maar verpakte waar, patent-geneesmiddelen de gevel het enige tijd alleen uithouden, in de wetenschap, dat op zolder tientallen col lega's op hun beurt wachten om hem af te lossen. De heer v. d.. Pigge heeft namelijk een unieke verzameling gapers aangelegd, een collectie, welke bij tijd en wijle nog steeds uitgebreid wordt. De vreemde koppen worden keurig onder houden en zo nodig opgeschilderd. En als ze dan de toets der critiek kunnen doorstaan, mogen ze om toerbeurt een paar weken naar buiten. En toch.blijven ze gapen! De herkomst van deze vreemde geveltoerist is niet met. zekerheid bekend. Er zijn tal van ver onderstellingen. Vreemdelingen menen, dat wij Nederlanders niet kunnen lachen, zwaar op de hand en ernstig zijn en dat daarom lachwekkende geveltekens nodig z(in om ons uit de plooi te krijgen. Dat is natuurlijk onzin. In Gouda zou een bekende drogist Gaper gewoond moeten hebben en naar hem zouden die uithangtekens zijn ontstaan. Ook deze ver onderstelling is een groot vraagteken. Weer anderen zijn van mening, dat het de afbeelding is van de knecht van de markt-kwakzalver. die potsierlijk gekleed was om de aandacht van de goedgelovige gemeente te trehken ofwel de aandacht van de mensen moest afleiden, wanneer de baas bezig was een natiënt te „behandelen". Men is geneigd in deze richting inderdaad de oplossing te zoeken, omdat de kwakzalvers kleur lingen (Moren) als helpers hadden en... vele gapers als kleurling, compleet met tulband, ge- dan toch altijd bijvoorbeeld in zinsneden als: het huys waer de Gaeper uythangt. Ziet men tegenwoordig de gaper vrijwel altijd midden boven de deur opgesteld, vroeger sch\)nt hij ook wel in het raamkozijn le zijn geplaatst. Oude afbeeldingen hebben dat ons doen weten. Bekende verschijningsvormen van de gaper zijn o.m. de reeds genoemde moriaanfiguur met tulband, de gaper met romeinse of griekse helm. ook wel met een puntmuts, soms met een hoofd- Dijn- of kiespijndoek om het gelaat, een andere keer als vissersman, politieagent of stadsdienaar, als nar of als neger. Vast staat, dat vrouwen zeldzaam zijn onder de gapers, niettegenstaande „men" zegt, dat vrouwen juist hun mond niet kunnen (dicht) houden de tuben en doosjes en ergens tegen de wand ook indruk nog wat stopflessen. Gaat U echter een ouderwetse drogisterij warmend aanaeeo aen nopen en wacmen en binnen dan ervaart U heel iets anders. Daar Toen Leum in 1906 zun toen „goudgerande fondeen werden „„„or,„„Ir, J„nr ..socialistische actie" onder de Russische boeren begon, deerde dat de houders van Russische waardepapieren in het westen in et het jaar waardelozer. Toch waren deze oude R oapieren tot vóór dc tweede we reldoorlog nog verhandelbaar in ons land: de waarde schommeld' hangt een geheel aparte sfeer, veroorzaakt door 'de Russische de ouderwetse bouw en inrichting, maar ook en vooral door al die oude spullen als daar ziin: grote weegschalen aan de zolder opgehan gen. opgezette krokodillen, slangen en ander Lennep en Ter Gouw zeggen dat de geneesheer de zieke verzoekt de tong uit steken en A te zeggen, welke bezigheid de gapen geeft. Wanneer men zijn tong moet laten zien, moet die uitgestoken worden en wanneer men zo'n ouderwets „likkepotje" wilde ledigen dan moest men daartoe de tong uitsteken en ten slotte moesten ook zij gapen, die vroeger een apotheek binnengingen om een slokje krui denwijn te genieten Dat deze gaper» al lang als zodanig in gebruik blijkt o.m. uit de hoge ouderdom i 1945. ...j land geen markt teruggekomen er ech griezelig gedierte, overal bossen gedroogde krui- exemplaren. Zo was die van de firma H. Brakman t meer na bij- in petroleum met DDT heeft dit geen uitwerking. Wanneer ze be graven worden wroeten ze zich weer naar boven. Verbranden overleven ze. al krijgen ze door de hitte een ander kleurtje. Ze kruipen overal uit en bovendien zijn al deze maatregelen alleen maar te treffen om te trachten ge vangen dieren uit de weg te rui men, terwijl legio andere onze plassen, vaarten en kanalen blij ven bevolken. Hun natuurlijke vijanden zijn gering in aan/tal: de reiger, de (toch al schaarse) ooievaar en en kele vissoorten, die echter alleen meer een bedreiging voor de jon ge en kleine krabben vormen. Men heeft zelfs al eens gen of het niet mogelijk om de krabben te infecteren met een parasiet, zodat de één de ander zou besmetten. Hiervan heeft men echter afgezien, indach tig aan de myxomatosis, waarme de eens een Franse landgoedbe- zitter de konijnen op zijn terrein dacht te kunnen bestrijden en hier mede bijna de hele konijnonbcvol- king van West-Europa uitmoord de. Ook bij de krabben zou het middel wel eens erger kunnen blijken dan de kwaal! Hoe schadelijk de wolhandkrab ook moge zijn. tóch heeft het le ven van dit dier ook interessante kanten. De jonge krabben worden namelijk niet geboren in het wa ter van onze plassen en sloten, maar in de zee. Naast de vogeltrek en de trek van de vlinders kennen we daarom ook de „krabbentrek". Deze vindt plaats in de maanden augustus en september. In deze tijd trekken de wolhandkrabben weer naar de Noordzee, waarheen hun instinct hen drijft. De volwassen dieren verlaten kanalen en vaarten. Ko men ze voor een hindernis, dan kruipen ze uit het water om deze te passeren. Door onze grote ri vieren trekken ze in massale troe pen zeewaarts. Daar worden de eieren gelegd. Het zijn er maar liefst tussen de 270 000 en de 900.000 al naar celang de grootte van het moederdier. En wat er ook van de wolhand krabben mag worden gezegd, nie mand zal de krabbendames het verwijt maken, dat zij geen zorg geven aan het aanstaande kroost. Maandenlang dragen zij de eieren met zich mee en verstoppen zich m het zand of onder stenen om haar schat te beschermen. In mei worden do i,Pr„ krabben ccboren. die eerst als kleine dier tjes tussen het plankton in de zee zweven. Na enkele vervellingen ko men zij in de tweede larvenstaat. Ze zakken naar de zeebodem en beginnen langzamerhand naar het vasteland te trekken. Als ze de mondingen der rivieren bereiken, zijn ze zover, dat ze kunnen lopen en in het zoete water worden ze volwassen. Zo leven de wolhandkrabben oort. Eigenlijk hebben ze maar aan één ding een hekel: aan vuil water, bijvoorbeeld daar. waar fabrieken hun afvalwater spuien

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1957 | | pagina 9