ZONDAGSBLAD
óleutel ió cjebroket
VERZAMELDE
GEDICHTENT
VIOOLSONATES VAN MOZART
EN BRAHMS
(en s^menga.
Cultureel
venster
Christenchauffeur in
Ankara
m
IN EEN RITMISCH SPEL
Winddokter en
Sinaasappel
dominee
TTET IS een hoogstmerkwaardig
boek met een opmerkelijke
titel. De winddokter ontleent zijn
naam aan psyche, animus: geest
of wind en de sinaasappeldominee
aan een merkwaardig voorval in
een psychiatrische kliniek, waar
ds. Kurt Degenbrück op goed ver
trouwen op bestelling van een
aan hoogmoedswaanzin lijdende
patiënte tonnen sinaasappels voor
het ziekenhuis had gekocht. De
winddokter is de psychiater dr.
Robert Voszmenge.
Dominee en dokter leren elkaar
voor de oorlog kennen in een
kliniek. Tijdens de oorlog ontmoe
ten zij elkaar in de militaire dienst
in Italië, waar de dominee zich
openlijk tegen Hitier verklaart en
de dokter hem helpt ontvluchten
uit een gevangenis.
Van de dokter krijgt men in dit
boek een scherper portret dan van
de dominee. Diens uiteenzettingen
zijn wat zwevend. Kennelijk zijn
dokiinees voor Friedrich Deich
vreemde personages. Toch weet
de schrijver door te dringen tot
de kern van het Evangelie: het
offer voor de ander, want ds. De
genbrück wil zijn leven geven om
zijn vriend de dokter te redden
van het vonnis, dat hij zich door
hem te helpen op de hals heeft
gehaald.
Het boek geeft een verrassend
inzicht in de psychiatrische prak
tijk en in de oorlogssituatie van
vele Duitsers, die voor hun num
mer in dienst waren en toen no
lens volens een dictatuur moesten
dienen, die zij aanvankelijk in zijn
demonische consequenties niet
doorhadden.
Dit boek behoort tot de goede
oorlogsliteratuur, die thans van
Duitse zijde begint door te drin
gen. Deze literatuur weet te be
reiken, waartoe talloze politieke
uiteenzettingen niet in staat wa
ren: het begrip voor de Duitse
mens. Velen zijn daar onder dt
meest demonische omstandigheden
mens gebleven en hebben wellicht
in het begin haast onhoorbaar,
maar niettemin vastbesloten eer
halt weten toe te roepen aan d<
ontmenselijking waarin hun vader
land vervallen was.
Een vreemd boek. maar een ver
biijdend boek Een boek vol
van ANTON VAN DUINKERKEN
Het uitgeven van verzameld werk
heeft iets van het bijzetten in een
graf. Toch is er veel voor te zeggen,
Zo heeft ook de uitgave van Anton
van Duinkerkens Verzamelde Gedich-
ten in een handig prisma-boekje van
240 bladzijden volledig zin, al blijft het waar, dat door het
noodzakelijk compacte de leesbaarheid er niet op vooruit
ö€buuc van klAd.s öe wit
DE jonge rooms-katholieke
auteur Klaas de Wit
heeft thans zijn eersteroman
geschreven: „De sleutel is
gebroken". De titel is ont
leend aan het kinderversje
„Witte zwaan en zwarte
zwaan, wie wil mee naar
Engeland gaan?" Het is de
geschiedenis van een Enge-
WA NAA1Ö
EN PIAAI
Dond de Sonate voor viool en
piano in Bes (K. V. 454) van
Mozart gaat een aardig verhaal.
Zo in 1784 was Mozart nogal
druk bezet met concerten, zowel
in het openbaar als in besloten kring. Bij die gelegenheden wer
wat kunnen onze componisten daarop jaloers zijn op
rekeiid dat Mozart steeds een nieuwe compositie zou spelen. De
arme kwam danig in tijdnood en stelde dan
schrijven van de noten tot het laats
hij de noten pas na het concert op.
In april 1784 zou
hij samen met de
indertijd beroemde
violiste Regina
Strinasacchi (1764
-18391, een Itali-
Dresden had ge
vestigd en nu
Wenen bezocht, in
de schouwburg een
nieuwe Vioolsonate
van zichzelf uit-
de avond vóór het
concert kwam hij
er toe de noten
op te schrijven en
de boze violiste
kreeg slechts de
ochtend van de
■Wag
vonds de schouw
de Sonate in Bes-
.K V 454) werd zonder enige
oorafgaande repetitie uitgevoerd.
Als bijzonderheid wordt er dan j-,
nog bij verteld dat det Keizer van
uit zijn loge zag. dat het muziek- bewonderd hebben,
papier van Mozart volkomen blank schreef o.m.: „die h;
was. Mozart had namelijk alleen sc]imack uncj Emp
maar de vioolpartij voor Regina jh,-em Spiele"
Strinasacchi op papier kunen zet- Smaak en gevoel
speelde zijn eigen partij gc- schappen die bij music
leel geïmproviseerd. Eei
:oncert heeft Mozart het werk in
lijn geheel genoteerd, precies zo
als hij het op het concert had ge-
Aan die samenwerking met Re-
*ina Strinasacchi
lekend is dat ue em
deze vrouw in het leven van Mo r 1
zart optrad danken we nu de tolk
bovengenoemde Sonate in d:
len (Largo-Allegro. Andante
legretto)' Mozart moet haar erg Welk
samenwerking en welk
geniteit in de expressie.
cici» wc Nog sic kui'k.i ia11
'Chc't ZT- king op de andere Plaatzijde.
u c beide begenadigde kunstenaars de
Soms ook schreef Sonate voor viool en piano in A-
dur (K.V. 5261 van Mozart spelen.
Waarschijnlijk is dat wel een der
mooiste vioolsonates van Mozart
het is de laatste, gecomponeerd in
..l '~g7 en van een verinnerlijking zo-
ÉipwsSP --iT.j'r- jp als men die nog niet in die mate
r;vindt in de vorige Vioolsonates
v'.'-sjlte'' Hat is alsof Mozart zijn naderende
v'* dood al aanvoelt, maar tevens die
dood niet meer ^ls een angstvi
sioen ondergaat. Het is bevrijden
de muziek geworden. En zo spelen
Grumiaux en Haskil het werk ook:
met „viel Geschmack und Emp-
findung"
T OH. BRAHMS heeft in het ge-
J heel maar drie Sonates voor
viool en piano geschreven, waar
van de eerste pas op 46-jarige
leeftijd. Die eerste Sonate is zo
volkomen op de kleine besloten
ruimte ingesteld, dat Brahms zelf
van het werk schreef: „Mijn So
nate aeugt nog minder voor de
openbaarheid dan ikzelf".
De 2e Vioolsonate in A-dur Op.
r 100 schreef Brahms 8 jaar later
r in 1886 toen hij zich blij en geluk
kig voelde aan de „Thuncrsee".
een idyllisch oord. Hier is de ele
gische Brahms aan het woord, de
beminnelijke componist, de lyri
hij sche zanger. Inderdaad het is eer
3e- *ang. deze Sonate. In het midden
in deel is er even de melodie van
Brahms' lied „Wie.Melodien ziehl
eigen- es", eveneens in Thun geschreven
De 3e Vioolsonate stamt uit 1888
.in werd ook in Thun gecompo
neerd, het lievelingsoord van de
meester. Zoals de laatste Mozart-
Dccca heeft de 2e en 3e Sona
te van Brahms doen uitvoeren door
twee nog jonge kunstenaars: de
violist Ruggiero Ricci en de pianist
Julius Kal,.Men. (30 em. langspeel
plaat 'LXT 5270). Als ik een voor
keur zou moeten uitspreken bij de
ze twee kunstenaars, dan zou ik
Julius Katchen voorop stellen. Zo
als Katchen de pianopartij uitvoert
is subliem. Hier is elke noot ver
antwoord, heeft elke noot expres-
In de samenwerking is er een
ideale eenheid. Brahms schreef
zijn Sonates niet voor viool, maar
voor viool èn piano, twee gelijk
waardige partijen dus en dat komt
in het spel van beide kunstenaars
goed uit. Ruggiero Ricci is hel
best in de snelle hoekdelen der So
nates, daar dus waar hij iets van
zijn virtuositeit kan laten horen. In
de langzame delen, speciaal in het
Adagio van de 3e Sonate, is de
toon iets wankeler. Niettemin een
prachtige toon, gevoelig en zuiver.
CORN. BASOSKI
altijd
wel in het
ijzonder bij Mozart. Zonder
smaak, zonder schoonheidszin, is
er eigenlijk geen gevoel denkbaar sonate de rijkste is geworden, zo h
en zonder gevoel is er geen Mozart dit ook bij Brahms. Deze laatste
spel denkbaar. De violist Arthur derde. Vioolsonatc is bewogenei
Grumiaux cn dc pianiste Clara dan d< -
Haskil bezitten de eigenschapper
landvaarder en van zijn
achterblijvende vrouw.
Niet alleen door de oor
logsomstandigheden zijn zij
ver van elkaar ge
dwaald, maar ook ten
gevolge van een in
nerlijk conflict, een
botsing en verwijde
ring van twee karak
ters, een niet langer
begrijpen over en
weer
Ieder voor zidh vechten zij die
jaren om de waarheid, om het in
zicht. vechten zij met God. En als
zij elkaar na de oorlog werkelijk
zullen hervinden, zullen niet zij
het zijn die overwonnen hebben,
maar zal het zijn de liefde van
God voor zondaren.
Klaas de Wit laat dat heel dui
delijk en openhartig in zijn boek
uitkomen. Tegen een achtergrond
van Jodenhaat en nazi-sadisme is
onze ondergrondse strijd in me
nig boek nogal idealistisch gete
kend; en Klaas de Wit is reëel
genoeg om oorlog, onderdrukking
en verraad raak en keihard te be
schrijven. maar anderzijds heeft
hij ook een open oog voor de Lon-
dense laksheid, voor de angst in
de KP-ploeg, voor het schipperen
van dc oude priester, voor de zon
de van de vrouw, die geloofde met
haar lichaam het leven van een
Joods meisje te moeten redden.
Maar juist midden in onze zon-
iige werkelijkheid daalt God in
Christus tot ons af. En als Hij het
nodig vindt, leidt hij ons in een
crisis, waarin wij alle geloof in
onszelf verliezen.
Zo'n boek kan men niet opsmuk
ken met mooischrijverij. Wat de
stijl aangat. trof ons hoofdzake
lijke de knappe „monologue in
térieur" en de strakke, boeiende
verteltrant. Om meer dan één
reden bevelen wij dit boek van har
te aan. Het telt 256 bladzijden en
werd uitgegeven door Nederland's
Boekhuis te Tilburg.
W.F.S.
Klaas de W it debuteerde met zij
„De sleutel is gebroken".
die zich zonder - aarzelen bij de
19e-eeuwse traditie aansluit en via
die traditie teruggrijpt op de 17e
eeuw; een dichterlijke welspre
kendheid die nergens tot holle
woordenpraal vervalt; een opval
lende rijmvaardigheid die meer dan
eens tot opmerkelijke vondsten
leidt en nooit geforceerd aandoet.
Voorts, wat de geest aangaat: een
ongecompliceerde levensliefde; een
typisch-Roomse vroomheid:
Ook wij krijgen ieder zondag
De hemel gaat ons boven al,
Maar wij vrijen de hele kermis-
week
En Wij dansen op carnaval.
Niettemin, al is Van Duinkerken
anti-puriteins gezind, hij heeft meer
kennis van en waardering voor
de protestantse geestescultuur dan
menigeen van zijn geloofsgenoten.
Sympathiek is vooral ook, dat zijn
aandacht niet zo eenzydig en over
dreven op zichzelf gericht is als hij
de uitsluitend-lyrische dichters.
Aan Van Duinkerken is te zien,
hoezeer het leven in een geloofs
gemeenschap aan de enkele mens
een ruimer horizon verstrekt; hoe
het hem in levend verband zet met
de historie en met de toekomst
Daarom zal dit werk het nog wel
wat langer uithouden daq veel
poëzie, die misschien voor de tijd
representatiever is, maar mèt die
tijd vergaat. Toch ligt over heel
deze poëzie het onzichtbaar waai
van het secundaire: Van Duin
kerken is óók dichter en tussen de
regels van al deze verzen
leest men onuitgesproken
verwijzingen naar
activiteiten op andere,
het dan ook verwante,
gebieden. In de gedichten
van Rilke bijv. vindt
de gehele Rilke
krachtens dit»zich totaal
geven in de poëzie zijn
ook vele van zijn brieven
en Die Aufzeichnungen
des Malte Laurids Brigge
als zielsuitingen zo „com
pleet". Bij Van Duinker-
ken is het als bij de
oudere Goethe: het prak
tiserend dichterschap is
een facet van de persoonlijkheid.
Van Duinkerkens geest tendeert
naar het universele, is ook hier
katholiserend. Citeren wij tot slot
het laatste gedicht uit de
zameling, getiteld:
HIERNA
Wanneer mijn werk gedaan zal
zijn,
Mijn adem stil, mijn ogen dicht,
Geneest mij van de laatste pijn
Dit nooit verloren vergezichti
Er leeft een God, die alles schiep
Wat zichtbaar en onzichtbaar
Die, mij tot zijn aanschouwing
Uit ondoorgrondbre duisternis,
Vooraf getekend loopt zijn pad
Dwars tegen mijn begeren in.
Doch die ik 't liefst heb lief
gehad
Gaf aan mijn heil zijn eerst
begin.
C. RIJNSDORP.
Hij heet Johannes maar noemt zich Firet.
Men heeft hem om zijn christennaam geslagen
toen hij de Turkse wapenrok moest dragen
en voor de vuilste baantjes ingezet.
Daarom heeft hij gekozen voor een naam
waar geloof en gezindheid niet uit blijken.
Hij staat mij wat verwezen aan te kijken
als 'k vraag of hij zich voor zijn Heiland schaamt.
Maar God, waar haal ik de overmoed vandaan.
Mijn calvinistenras wil ieder leren
maar moest ik ooit mijzelf als hij Verweren?
Hoe vaak hebt Gij in mij te kijk gestaan.
FRANK DAEN.
ZATERDAG 8 JUNI 1957
In de studio van de Zweedse
psychologe Lilian Runestam is er
mi al 13 jaar lang elke dag een
afwisselend en bekorend kinder
spel. Lilian Runestam leert de kin
deren namelijk ritmisch spelen en
dank zij haar lessen, zowel in de
studio als voor de radio, hebben
nu honderden kinderen een betere
houding, bewegen zich schoner en
hebben meer oor voor muziek ge
kregen.
De kinderen leren dat muziek blij
en treurig kan zijn en stemmen en de
3-jarigen voelen direct aan welke be
weging bij de muziek past, waarbij na
tuurlijk associaties worden opgeroepen
aan bloemen of poppen. Het gehele spel
wordt blootsvoets gespeeld. Exclusief
voor ons blad ontvingen we hiervan
enkele foto's, die duidelijk laten zien
met welk een overgave de kleintjes
de muzikale beweging in een eigen be
weging willen overnemen.
