Leids Egyptoloog
1
Helft der Duitsers bezit
geen enkel boek
verwezenlijkt een oud ideaal
TIJL UILENSPIEGEL
ZONDAGS
BLAD
BRIEVEN AAN DE
flieuiu? Cciftsrlic UTournnt
ZATERDAG 20 APRIL 1957
UE GRAVEN VAN ABOE RU A SCH
Het is binnen het korte be
stek van deze kleine rubriek
niet te doen ook de dankbetui
gingen van geholpen lezers op
te nemen. Dat hebben wij al eens
eerder geschreven. We kunnen
goed begrijpen, dat, als er hon
derden reacties op een aanvraag
komen (en dat is helemaal geen
zeldzaamheid) het vrijwel on
mogelijk is alle helpsters en hel
pers persoonlijk te schrijven.
Maar als wij al die dankbetui
gingen moesten publiceren, dan
zouden de aanvragen in het ge
drang komen. En om die aan
vragen is het immers in de eer
ste plaats begonnen. En de hel
pers, die over hun hulp niets
meer hoien? Laten die denken
aan het bekende: „Laat de lin
kerhand niet weten wat de rech
ter- doet".
sluis
De heer M. Balkenende vroeg de
Rijke vondsten en
schat
van ervaring
polder 45, Slui
Vlaanderen).
(We.
naar zijn wil
H. J. Spuü—Gilbers, Wil-
I-straat 20, Maasdijk, heeft
vroeger jaren (ah feuilleton) het
boek „Naar zyn wil" door Paula
gelezen. Het is het tweede deel van
het boek „Als God spreekt".
TWEE KINDERTJES
„Twee kindertjes die de hemel
zochten" is de titel van een onge
veer 35 jaar geleden uitgegeven
boekje, waarvan schrijver en uit
gever onbekend zyn, maar dat
Narda de Joode, Zeevaartstraat 30,
Alblasserdam, heel graag zou be-
HET HUISJE
Ook mevr. Van Rossum
straat 12, Rhoon, zou
een i. Daardoor werd de indruk
gewekt, dat het over ds. Laman
ging. Onze excuses over deze weg
lating.
VREDE
Mevr. Witte, Zwyndrechtsestraat
59, Rotterdam, zoekt het gedicht
„Vrede" van Adema van Schelte-
ma, dat begint met „Vrede, spreidt
gij uw zachte vleugels
Weer vol
Geachte lezeressen en lezers. Ook
voor deze weck is de rubriek weer
i vol. We hebben nog een flinke
voorraad brieven en iedereen komt
zeker aan de beurt. Wie ditmaal
niet geholpen werd, graag nog even
geduld.
bitiiirïfirbirüït-irir'iriftrtriT-Ciii-irtrCriri
(Van onze reiscorrespondent Link v. Bruggen)
ABOE ROASCH, april.
I Een pikhouweel, oud en versleten, suizelt
I door de van warmte trillende lucht. Mannen,
gehuld in groezelige gewaden, de zonnedoek
slordig om het hoofd gewonden, halen met
vakkundige harkbewegingen de los gewoelde
grond weg, de zware hak als speeltuig in de
handen geklemd. Dan heft een van de gravers
I een eentonig Arabisch lied aan. Telkens als hij
het met zand gevulde, rieten mandje met een
goed uitgebalanceerde zwaai van zijn arm op
I de schouder heeft gebracht en de eerste schrede
op het plat getreden paadje naar de stort-
I plaats zet, borrelen er doffe klanken uit z'n
Ikeel naar boven.
Hij improviseert, deze te gaan graven,
troubadour, hij zingt
kermis, die hij heeft bezocht ginperiode
en van „het kapitaal", dat hij
er is kwijt geraakt. En als hij Dynast!
zijn strofen met een soort
korte kuch afbreekt, wacht
hij op het gemompel, de in
rel aangeheven instemming nodige
of afkeuring van zijn mede- gen vo
arbeiders. Pas daarna klaagt get,Airfeenbjaafr'of
hij verder, alsmaar verder.
Zo gaat ihet dikwijls op het ter
rein. waar de Leidse egyptoloog,
dr. A. Klasens, aan het bloot leg
gen van een bijna vijfduizend jaar
oud grafveld bezig is. Zijn assis
tent, de heer F. G. van Veen,
eveneens uit Leiden, heeft i
een boeiende theorie aan v
koppeld.
„Als onze gravers zingen", z<
hij, „hoe klagelijk ook, voelen 3
zich gelukkigWij, vreemd ge
noeg. ook, want we kunnen er niet
alleen zeker van zijn, dat de stem
ming goed is, maar ooi
resultaten gunstig zijn...
Het is sinds twee maa
deze eerste Nederlandse archaeo
logische expeditie in Egypte in
schaduw van de Pyramiden
Gizeh aan het graven i
het op de rand
die het vi
Nederland de
'oorbereldin-
de expeditie
Een Koefti maakt met
kwastje een skelet uit een graf
uit de Eerste Dynastie (ongeveer
vijfduizend jaar geleden) schoon,
terwijl Link van Bruggen belang
stellend toekijkt.
dertig geleden",
verklaarde dr. Klasens, „heeft
men in Aboe Roasch graven uit
de Eerste Dynastie ontdekt... Ik
wist dus, dat ze hier aanwezig
waren en ik heb me er later zelf
een paar keer van kunnen over
tuigen, dat we een redelijke kans
maakten iets te vinden... Bij een
al persoonlijk onderzoek ter plaatse
stge- vond ik namelijk fragmenten aar-
dewerk en leemtegels, die op de
aanwezigheid van een grafveld uit Egypte komen, uit het plaatsje
de Eerste Dynastie duiddenDe Koeft, dat al sinds jaar
organisatie voor Zuiver Weten- dag hoogibekwame voorgra
niet schappelijk Onderzoek in Neder- oplevert... Dit zeer specialistische
tem- land financiert deze expeditie en vak wordt van vader op zoon
ook. dat de de Egyptische regering heeft me overgedragen. Alle zintuigen
een concessie voor drie jaar ver- van deze mensen zijn op het bloot
'ee "maanden, dat leend... leggen van oude voorwerpen ge-
spitst en ze doen het met een ge- jr«0\,
Klasens. die conservator voeligheid, waar we dikwijls ver- .".aanti,
-w. he.t Rijksmuseum voor Oud- steld van staan.. Als de bodem - -
«o, vlak bij heden in Leiden is, is geen onbe- hard is, beginnen ze deze eerst
de woestijn kende in het land der Nijl. Hij met een pikhouweel om te woe-
gelegen dorpje Aboe Roasch. Er heeft- hiertoe m staat gesteld door len Met een hak trekken ze dan
zijn reeds belangrijke vondsten hetzelfde lichaam, dat thans de- het zand weg. tot ze aan de grond
heden opleverdeDe voorman,
die we hebben, De Reis, zoals hij
hier wordt genoemd, staat al veer
tig jaar oj he-i veld en weet dan
ook precies hoe er gegraven moet
worden om alles onbeschadigd bo
ven de grond te krijgen...
EEN FRAAI AMULET
De eerste Nederlandse archaeo-
logische expeditie in Egypte heeft
in dit korte graafseizoen belang
rijke en ook interessante vondsten
gedaan. Er zijn vijfenzeventig
graven uit de Eerste Dynastie
bloót gelegd (3.000 tot 2.800 jaar
voor Christus) en twintig uit de
Derde tot Zesde Dynastie (2500
tot 2200 jaar voor Christus). Een
groot aantal vaten en schalen werd
hierbij ontdekt, die van aarde, al
bast, kalksteen, marmer, dioriet,
doloriet en nog enkele andere
steensoorten waren vervaardigd.
,,'t Mooiste was wel", verklaar
de dr, Klasens, „dat de meeste
van de door ons bloot gelegde gra
ven niet geplunderd waren... In
de oudheid had men er nog wel
eens een handje van grafvelden
leeg te roven, waarbij dan pot
scherven werden gebruikt om door
het brickwerk heen te komen...
Hier en daar ziet men deze pot
scherven nog wel eens liggen... Ze
zijn door het krabben afgesleten
en zien er van boven afgerond uit.
Waar we ook mee hebben geboft,
is de architectuur der graven. We
hebben vele typen ontdekt: gra
ven van armen, van middenstan
ders en van welgestelden. Wat ten
laatste de inhoud betreft, ook daar
mee kunnen we tevreden zijn.
Bij de skeletten, die veelal in
•hurkhouding naar boven kwamen,
troffen we voedselvaten, schalen,
offertafels en verzegelde wijnva
ten aan. Volgens het geloof van
die tijd moesten deze voorwerpen
de doden worden meegegeven,
omdat ze anders in het leven na
dit leven zouden verhongeren...
Wat zijn de aardigste vondsten
■gravers geweest?
Dr. Klasens haalde een blikken
cigarettendoosje te voorschijn,
waarin een fraai halskettinkje
van amethysten en kornalijnen
kralen lag. Er hing ook een amu-
een ruw uitgesneden ba-
het dier, dat in de oud
heid de god Tot verbeeldde en
het symbool van de wijsheid was.
Al spoedig bleek
dat een museui
fel toch gauw
gedaan, zowel wat de
eerste Nederlandse archaeolo- formatie merken,
bloot gelegde graven als de inhoud - gische onderzoekingen in Egypte buurt van bijvoorbeeld een graf
er van betreft. Over een paar financiert, aan de opgravings- komen. Ze eindigen vaak met
weken gaat alles weer dicht en werkzaamheden in Sakkara deel- een kwastje of een blaasbalgje in
de rest van het grafveld hopen de genomen, waarvan de bekende, de hand. waarmee de skeletten en
beide Nederlanders in twee komen- Britse egyptoloog, professor W. het vaatwerk in de voedselmaga-
de graafseizoenen te onderzoeken. B. Emery de leiding had. Vier zijnen worden schoon gemaakt..
BABY IN KRUIK
VEEL ERVARING
Het denkbeeld
achtereen een graaf-
loopt van december tot
ongeveer eind april is dr.
in Egypte Klasens --- 1
Zo ziet het dorpje Aboe Roasch i
Op de achtergrond het huis, waar d
Nederlandse archaeologen zich tijdelijk i
l hebben.
mad
De Koefti's hebben niet alleen
1 fijn gevoel voor de vondsten, oudheid "hun doden",
Egypte geweest. Toen waarop ze In dc grond stuiten", dr. Klasens. „Rietmatten
hij genoeg van het vulde dr. Klasens aan. „maar ze
grondonderzoek afwist, hebben zich in de vele jaren van
toen hij bij het graaf- graven tevens een archaeologische
werk van het eerste tot kennis vergaard, waaraan wij
het laatste stadium had nauwelijks kunnen tippen... Hoe-
imeegemaakt, begon hij wel ze noch lezen, noch schrijven
aan een eigen expeditie kunnen, zijn velen van hen in
te denken en wel om de staat vrij nauwkeurig te dateren gevonden
etenschap met meer ik heb 't eens een keer meege- de
offerta-
tienduizend gul-
willen betalen. En de
meest eenvoudige aardewerken
sohaal was nog altijd een drie a
Een andere interessante vondst vierhonderd gulden waard, zodat
was een aardewerken kruik, waar- men gevoeglijk kan aannemen,
in een pas geboren kind begraven dat de Nederlanders voor een mu-
was. De schedel van de baby was seumwaarde van tenminste hon-
duidelijk in de opening zichtbaar derdd/uizend gulden uit de grond
en zou als zodanig ook bewaard hebben gehaald,
kunnen worden.
Zo begroeven de armen in de Het Rijksmuseum voer Oudhe
den In Leiden zal echter-friet van
ook wel door hen gebruikt, maar deze vondsten profiteren, even-
kisten hadden alleen de rijken... min als enig ander museum in
Uit een graf was verder nog Nederland. Ook in Egypte geldt
waren ook de kalkstenen offerta- de bodem aan oudheidkundige
de leistenen schalen, die schatten oplevert, in het land moet
blijven en automatisch eigendom
kennis over de Eerste maakt, dat een opgraver
Dynastie te verrijken. naam zich voor een eenvoudige
Koefti gewonnen moest geven, toen
Door allerlei omstan- het oD het dateren van een vondst
digheden de politieke aankwam, die nogal wat moeilijk
situatie was hier wel op
de eerste plaats de
schuld aan konden de
Nederlanders pas in ja
nuari beginnen. Veel
voorbereidend werk was
rricht,
het zoeken van
voor de leden van ae
expeditie en het aan
schaffen van het nodige
materiaal. Onmiddellijk
waren toen ook de gra
vers besteld, de Koefti's,
zoals ze hier worden ge-
„We employeren op 't
ogenblik vijf Koefti's en
negen plaatselijke krach
ten", zei de heer Van
Veen. „De Koefti's moe
ten helemaal uit Opper
leeft nog in Damme
België lacht om Vlaamse Kamper-uien
zijn stadgenoten bespot-
Het Uilenspiegelstandbeeld is
namelijk onder het bewind van de
tot de stedelijke meerderheidspar
tij behorende vroegere burge
meester Vanderyse besteld. Daar
Het oeroude Vlaamse stad
je Damme gaat er prat op,
de geboorteplaats van Tijl
Uilenspiegel te zijn. Het
recht op deze aanspraak is na anoop
het stadje gegeven door de ,joor de regering te Brussel geen
grote Belgische romanschrij- gehoor werd gegeven aan de wen-
ver Charles de Coster, die sen van de meerderheidspartij en
de meeste scènes van zijn door haar de kastelein Louis Hou-
i_ tt-1 i tave. leider van de minderheids-
beroemde Uilenspiegel-roman tot burgemeester werd be-
laat spelen in en rondom noemd. voert de meerderheid van
Damme. Daar komt echter
noe iets bij, dat deze aan- meester.
Hiertoe behoort ook, dat
meerderheid in de gemeenteraad
Deze geschiedenis gaat nog ver
der. Damme bezit op de toren van
zijn oude kerk een prachtig, door
geheel Vlaanderen beroemd klok-
kespel. In reisgidsen wordt het
met drie sterren aangeduid, zodat
vreemdelingen vaak naar Damme
toekomen om de beroemde klok
ken te kunnen horen spelen. Se
dert de nieuwe burgemeester er
is kunnen zij zich deze moeite be
sparen. Het carillon speelt niet
Waarom? De meerderheid
in de gemeenteraad heeft haar
toestemming hiervoor ingetrok
ken. Immers burgemeester
Houtave en zijn herberg „Maer-
zouden voordeel
bakken voedselvat, v
vensters gegraveerd
dat een goed idee gaf van de op
slagplaatsen der oude Egyptena-
Wat is de waarde, de
waarde dan, van alle
pen. die deze Nederlandse ar
chaeologische expeditie in Egyp
te in haaT eerste graafseizoen
boven heeft gehaald"
de staat wordt. De Egyptena-
ren hebben in de loop der tijden
genoeg lesgeld betaald. De musea
in Europa staan vol met stukken,
die In het land der Nijl gedolven
zijn en door de opgravers sonder
meer zijn meegenomen. De Duit
sers hebben het in de dertiger ja-
nog klaar gespeeld de wereld-
Het was vrij moeilijk dr. Kla- beroem.de „kop van Nefatiti"
„Z bef gUe'™ »mnkk'''n
zei hij, „maar een wetenschap- ls misschien daarom, dat ze slnds-
pelijk onderzoeker. Wat de men- dien vergeefs op een nieuwe con-
sen van de waarde zegigen, inte- ces8ic wachten om wederom in
dTkenni?eome de informatie, dit Smotste oudheidkundige mu-
het blijft me lood om oud ijzer seum ter wereld rond te neuzen...
O Paschen, uitverkoren
der dagen al
geen hart ooit gaat verloren
of sterven zal,
dat heeft hij al zyn wonden
den troost ontvaen:
de held, van God gezonden
is opgestaan.
O morgen die uit grijze
nevelen dicht
doet voor ons oog verrijzen
zijn stil gezicht
o dag daar ligt te blinken
in stroom van tijd,
glans die niet zal verzinken
Gods eeuwigheid.
Nu breekt de wereld open
in nieuwe pracht,
nu Christus haar komt dopen
met vuur en kracht;
nu wil, mijn hart, aanschouwe' en
verwonderd staan,
Christus, de Godgetrouwe
DUCO FOSTER
Foto: detail Christus en Maria
Magdalena van Rembrandt. (Hertog
Anton Ullrich Museum Brunswijk)
In het land van Schiller en Goethe!
De jongeren tonen er weinig
belangstelling voor
rijkere" zaken bij dan belangstel
ling voor lezen. En toen twa
jaar later Hitiers „Derde Rijk"
vakliteratuur, naslagwerken en
lexica, reisbeschrijvingen of de
klassieken prefereerden. De be
langstelling voor gedichten bleek
uiterst gering te zijn.
Via de particuliere des-interesse
van de gemiddelde West-Duitser
voor het boek, kom ik gemakke
lijk te spreken over het Westduit-
ge bibliotheekwezen. Tot op de hui
dige dag weet niemand precies
hoeveel boeken in de openbare bi
bliotheken van Duitsland door de
oorlog verloren zijn gegaan.
Een conservatieve raming schat
O opiariEsrpi- het aantal °P een derde van het
tnen twaalf vooroorlogse bestand. Dat wil dus
'?en_..l:V(.a?tI -rononr, rl o t olb- HerHo Hoplr u/PrH
GEEN TOERISTEN
Ook mag het onder het vorige
gemeentebestuur aangeschafte
filmapparaat, dat 2 0.000 francs
heeft gekost, en bedoeld was om
een propaganda-film van Damme
burge- te maken, njet worden gebruikt.
En evenmin mogen opdrachten
j gegeven worden voor het drukken
toeristisch propagandamate-
fc'i'/i pikhouweel suizelt
lucht. Koefti's aan het
het grafveld van de Eers
land se Archaeologische Expedili
in Egypte.
e Neder
spraak recht doet wederva
ren: de geest van Tijl Uilen- weigert toestemming te geven tot ri^,al. ".Liever helemaal geen toe-
spiegel is in Damme vandaag opstelling van het Tijl Uilenspie- risten, luidt het parool, dan toeris-
«oi.hoaiH nf«/»hnnn Hit mist in ou- ten, die de hoteleigenaar Houtave
geld in het laatje brengen." De
vroegere burgemeester heeft voor
het leven van de montere, Daar komt nog bij, dat het voet-
knipogende schalk. stuk zich al te djeh^ bevindt bij alle zekerheid 00k de sleutel
het logement „Maerlant waar- de toren maar onder zich gehou-
de eigenaar is burgemees- den en bovendien het klokkenspel-
Louis Houtave. Men gunt hem klavier laten weghalen
drinkgele-
de toren
De gemeente heeft dan ook vc
5Sr 'het"ïirSer20 '3a£ S ifrolere "siroom toeristen niet
r sïLS'wnir opriciS ^ie seher .ebnt*
SlenTpïM U' so vlak
SS-
ST°opgT«n 'dVrWalnd Deze IN DE KELDER
grote passen hebben hem echter
d'en ™5?'toTS*fcÏMOTnv»ï1St zeffto de"'du1stëre''7aadskèldeh daarom vertoont het stenen beeld
raadhuis Waarom' Wel doodeen- hetgeen slechts bewijst, hoe goed in de raadhuiskelder diezelfde
voudig. omdat Tijl Uilenspiegels hij zijn lieve medeburgers kent ^jmrmge 'j^kven* zozeeY ty."
geest nog altijd in Damme rond- en hoehn ter^eh tnHens ziln even spiegel bij zijn leven zozeer ty
waart. de neiging tQt jaloezie en kijfpar- peerde.
De enige politieman in het stad-
i het feit, dat je. Jules, een zachtmoedig man,
o dik is als Tijl Uilenspie-
gel's metgezel Lamme Goedzak,
is het tot nu toe nog niet gelukt,
de vroegere burgemeester tot te
ruggave van de in beslag genomen
Door al dit gekrakeel blijft Tijl voorwerpen, te bewegen. En ook
ertoont het stenen beeld
adhuiskelder diezelfde
Dr. Klasens met een van
belangrijkste vondsten
kalkstenen offertafel, die
museumwaarde van zeker t
duizend gulden heeft.
(Van onze correspondent te Bonn)
EEN ENQUÊTE, die op verzoek van de boekhandel door
het Duitse instituut voor markt- en opinie-onderzoek
is ingesteld, heeft het ontstellende feit aan het licht ge
bracht, dat 44 procent van de bevolking van de Bondsre
publiek geen boek meer leest. Dit niettegenstaande het
evenzeer vastgestelde feit, dat er in West-Duitsland veel
wordt gelezen. Rond tachtig procent der bevolking leest
tijdschriften en weekbladen, waarvan er in de Bondsrepu
bliek niet minder dan duizend verschijnen, doch helaas vaak
van een bijzonder twijfelachtig allooi Verder leest negen
tig procent der bevolking een krant. Niet als abonnee, doch
meestal via de kiosk of de straatverkopers.
Maar om op de boeken terug te sen de 18 en 25 jaar. En ook
komen: de enquête heeft ook uit- wei onder de wat ouderen. De-
gewezen, dat van elke twee Bonds-
republikeinse burgers er een geen
enkel boek bezit. Dit zijn eigenlijk
schrikbarende dingen in een land,
dat zovele grote schrijvers en
dichters heeft voortgebracht, al
weten we heel goed. dat ook el
ders de belangstelling voor het
boek sterk is gedaald.
Televisiebioscoop
café en snort veld
De niet-boeken-bezitters in
West-Duitsland vindt men voor
al onder de jonge mensen tus-
SfitsSïïsS
theken der Duitse universiteiten en
hogescholen tezamen rond 12 mil
joen banden. In oorlog en bezet
ting gingen daarvan circa 4 mil
joen banden verloren. Doch in
1949 was, vooral dank zij belang
rijke giften uit het buitenland, het
boekenbestand alweer tot rond 9
iljoen aangezuiverd, terwijl in
de handen weer vol met proble
men als het rekken van hun exis
tentie. Zodoende hadden velen ge
durende de eerste twintig jaren
hun leven nog nooit
J boek omgekeken. Het gebrek aan
belangstelling daarvoor is mis- jv™
schien een gewoonte geworden
zij zullen over het algemeen zelf
helemaal niet verbaasd zijn ge
weest de enquêteurs te moeten
antwoorden, dat zij nog
1955 het vooroorlogse cijfer reeds
werd overtroffen. Wat intussen niet
bï*hiSta. pVoc«i wegneemt «UI «eer zeldzame
der ondervraagden) of zich niet
meer herinnerden wanneer zij zich
voor het laatst een boek hadden
aangeschaft. (Niet minder dan 24
procent der ondervraagden wist
alleen nog, dat het „schon lange,
lange her" was). Daarop volgden
nog kleinere percentages (7 pro
cent drie jaren geleden, 4 procent
2 jaren geleden en 3 procent 1 jaar
geleden)
enkele keer"
rdevolle boeken voor gopd ver
loren gingen, daar soortgelijke niet
meer verkrijgbaar waren. Hun
aantal schat men op ruim een mil-
München telt nog de
meeste bibliotheken
Milnchen bezit op het ogenblik
nog de meeste bibliotheken. Ze telt 31
openbare, waaronder de Beierse
mensen hebben andere din
gen, die hun belangstelling te bezitten,
trekken. Men denke bijvoor
beeld aan de 700.000 geregis
treerde televisietoestellen met
gemiddeld ruim drie miljoen
kijkers.
stelling der West-Duitsers
boeken en literatuur niet meer
gunstig beïnvloeden. Want wie
boek koopt, behoeft dat nog
df te
bibliotheek met ruim 702.000
ken. Voorts heeft München nog
de bibliotheek van het Duitse Mu-
- - seum met 354.000 boeken en de
niet per se zelf te lezen, laat staan stadsbibliotheek met 342.000 ban-
nog het hardst
Interessant is ook te worden in
gelicht over de aard der boeken
En dan mogen we niet nalaten die men koopt om zelf te lezen en
er de aandacht op te vestigen dat te bezitten (maar 4 procent
de categorie der have-nots",
het boeken betreft, werd gebo- 50 boeken i
i omstreeks de tijd, dat de i
de ondervraagden bleek r
Berlijn bevond, is thans in de
kleine universiteitsstad Marburg
gevestigd, waar de 1,7 miljoen
overgebleven banden onder de
naam Westduitse Bibliotheek zijn
samengebracht. Het is op een na
de grootste verzameling in de
dan Bondsrepubliek. De Universiteits
bibliotheek van de domstad Keu-
1,1 miljoen banden de
HRHil hebben staan). Uit deze enquête len is
tionaal-socialisten aan de macht bleek namelijk tevens, dat 64 pro- derde, terwijl ook de Nedersak-
kwamen. Want deze heren brach- cent de voorkeur geeft aan romans
ten de toenmalige jeugd „belang- en romannetjes, terwijl de anderen
Zie verder volgende pag.
