Nationaal monument indrukwekkend SYMBOOL DER GANSE NATIE LAATSTE OPDRACHT AAN JOHN RAEDECKER Ritmeester Blanke gedenkzuil op de Dam onthuld Strijd tegen de prijsverhoging Verreweg de meest gerookte Amerikaan 75 orth State MILITAIR ASPECT VAN NAVO MAG NIET SECUNDAIR WORDEN CETAFLEX zonderbarder lijmt koud alle hout! meester 5 VRIJDAG 4 MEI 19S6 Nationaal programma 4 mei Ter gelegenheid van de nationale dodenherdenking wordt een na'io- naal programma uitgezonden, dat vanavond om kwart over zeven be gint met een uitvoering van de Herdenkingshymne 1940—1945 van het groot omroepkoor, gecompo neerd door Oscar van Hemel met teksten van Elise van Maasdijk, Jan Campert. Yge Foppema en Martinus Nijhoff. Hierna volgt een gedeeltelijke herhaling van een reportage van de onthulling van het monument door koningin Juliana. De twee minuten stilte en het zingen van het Wilhelmus worden eveneens uitgezonden. Het nationaal programma wordt besloten met zes adagio's van Wil lem Pijper en de dramatische ou verture van Marius Flothuis door het omroeporkest. 5 mei Morgen begint het nationaal pro gramma om 4 u. met een toespraak van dr. L. G. Kortenhorst. voor zitter van de Tweede Kamer. Om vijf uurwordt een reportage ge geven van een bijeenkomst in de Pieterskerk te Leiden, Bezinning op de bevrijding", waar wordt ge sproken door prof. mr. L. W. G. Scholten, prof. dr. ir. M. J. L. Dols en prof. dr. G. Stuiveling. Het groot omroepkoor van de N.R.U. en de Marinierskapel verlenen me dewerking. Om half tien volgt een ronde tafelgesprek onder leiding van Ga- briël Smit, herinneringen aan 1945, om kwart over elf een reportage uit de viering van de bevrijding in Emmeloord, N.O. Polder „Feest in het nieuwe land". "RAUWELIJKS waren in mei 1945 de Duitsers vertrokken, of overal in •L den lande begonnen plaatselijke commissies van diep dankbare men sen- de stichting van monumenten ter herdenking van de gevallenen voor te bereiden. „Het was de insiders van het begin af duidelijk, dat hele scharen van dilettanten en kunstnijveren zich zouden-opwerpen als ont werpers van een. oorlogsmonument op weinig titels meer dan hun echte of geveinsde „gegrepenheid" door het onderwerp. De vraag van het moment luidde: hoe zich te weren tegen een invasie van een horde stenen en bron zen monsters, die vergezeld van de nodige, dan meer, dan minder ingetogen joffers (met en zonder hemd) de pleinen en parken van ons land de eerst komende halve eeuw bezet zouden houden." Aldus schrijft B. Majorick in zijn bijdrage aan „Nationale Snipperdag", de op 5 mei 1954 verschenen gemeenschappelijke uitgave van de Nederlandse letterkundige en alge meen-culturele tijdschriften. Jan Willem Radecker, zoon i de overleden ontwerper van liet nationale monument op de Dam te Amsterdam, legt de laatste liavd aan het voorfragment: geketende gestalten symbo len van de onderdrukking en daarbovenuit de figuur die het offer van het verzet uit beeldt. Beeldhouwer beleefde voltooiing niet Voor dat probleem stond men dus. Her denkingsmonumenten? Bes', maar dan goede. De dra gevormde Rijkscommissie tot toezicht op oorlogsmonumenten en het bestuur van ,de Nederlandse Kring van Beeldhouwers stelden zich geen ander doel. Ieder op hun terrein hebben zij en- voor gewaakt, dat cms 'rand werd over stroomd met rommel en zorgden zij er voor, dat inderdaad die beeldhouwers aan bod kwamen, die de opdracht voor de schepping van een gedenkteken op grond van hun capaciteiten verdienden. Er moest worden geremd en geselec teerd. Maar coördinatie en stimulering bleken even zeer nodig. Toen-verscheen er ook nog een Nationale Monumenten commissie. die zich ten eersite bezig hield met de vraag, welke monumenten als na tionaal monument moohten worden aan gemerkt en ten tweede zocht naar de mo gelijkheid. om voor de oprichting hiervan het nodige geld te vergaren. Wat deze laatste betreft: men herinnert zich nog de verkoop van het Damterrcin, enige jaren geleden. Deze werd een suc ces: 2.3 miljoen kwam er binnen. Maar van dc opbrengst pikten ook de Stichting 1940-1945 en de Oorlogsgravenstichting tantjej zodat brengst uiteindelijk niet zo veel meer voor het nationale monument In Amsterdam overbleef, slechts anderhalve ton. Toch zijn de nodige financiën er uitein delijk gekomen. Bovendien verleende de gemeente Amsterdam een ongedacht grote medewerking, door het Damterrein Ver beschikking te stellen. Het deed daarmee afstand van een lang gekoesterd plan, om de nieuwe,grote risfuii cA SLECHTS RAEDECKER Op het stuk van de artistieke vormgeving was er weinig beraad nodig. Slechts de beeldhouwer John Raedecker kon voor de opdracht, het nationale monument te maken, in aanmerking komen. Hij was onmis kenbaar de belangrijkste oudere beeldhouwer. Bovendien ontleende hij een moreel recht aan zijn ont werp voor een gedenkteken ter ere van de gefusilleerden van de Wete ringschans, dat niet was uitgevoerd. Hem werd dus gevraagd een voorlopig ontwerp voor het Dam-monumenrt ie ver vaardigen. Daarbij werd de architect J. J. P. Oud aan hem toegevoegd voor de bestudering van de at edebouwkundig e kant. Men begreep, dat ook dit aspect aan de plannen vast zat. Het nieuwe monu- verrijzen op een plek. die jarenlang als een dode, overbodige uitwas de Dam was beschouwd, zou het ge hele dubbele plein moeten beheersen en tot een eenheid dienen te maken. Voor komen moest worden, dat de bestaande verkeersweg tussen Rokin en Damrak als ;n scheiding zou gaan werken. Het heeft weinig zin hier de gehele voorgeschiedenis van mislukkingen, ver- arringen, nieuwe pogingen en strubbe lingen nog eens op te halen. Zij is op di' belangrijk meer. Alleen zij er herinnerd, dat de Nationale Monumentencommissie dn 1947, bijwijze .voorschot" op hetgeen er eens zou verrijzen, in het Damplan'soen een voor lopig monument Stichtte. Men herinnert zich deze eenvoudige, gebogen urnenr er d ween, toen de voorbereiden de oprichting van het eigenlijki gedenkteken zover waren gevorderd, dat de fundering ervan moest worden gelegd. Raedecker en Oud hadden toen een ge denkteken ontworpen, dat zou bestaan uit 'wee-en-twintig meter hoge pyloon, aar boven smaller wordende ellips- ge zuil De' voet zou een inscriptie dragen Daarboven zou een fries komen, dat de vernedering en de knechting tij dens de bezetting zou symboliseren. Jankende honden aan weerszijden ervan •ouden het leed en de trouw uitdrukken. Twee reusachtige mannenfiguren moesten het verzet aanduiden en ten slotte zou en vrouwenfiguur met kind en een •lucht duiven boven haar hoofd de zege ningen van de vrede verzinnebeelden. De de pyloon zou ongeveer een en straatniveau komen te lig gen een verhoging, welke werd ver kregen. door een bestrating te maken loncentrlsrhe, telkens iets hoger gelegen ringen. Achter de pyloon ipnieuw een urnenmuur wbrden ge lakt, de het lopige monument zouden worden go- plaatst. Op de hoekon van het plein voor nonument zouden ten slotte leeuwen worden aangebracht, tekenen van on tembare moed. ZOON ZET WERK VOORT TN DEZE VORM is het monument uit gevoerd. Lang heeft men zich afge- aagd: in welk maUriaal. Er is sprake geweest van een zuil van edelbeton. Men heeft van beton afgezien, omdat de er varingen, daarmee opgedaan, allerminst onverdeeld gunstig waren. Gedacht werd een fijne Franse kalksteen. Ook hiervan heeft Raedecker uiteindelijk geen gebruik gemaakt. Hij vreesde, dat deze isoort door ons kl.maat zou worden aangetast. Zijn keus is uiteindelijk ge vallen op travertijn, een lichtgekleurde Italiaanse tufsteen. Honderdvijftig van dit materiaal is lenslotte van Tosca naar Nederland gezonden, waar twee steenhouwerijen, een in Amsterdam er een in Rotterdam, er elk hun deel var kregen. In Rotterdam werd de pyloon ge hakt. in Amsterdam ontstonden de beel den naar gipsmodellen, die Raedecker eerst op halve grootte had gemodelleerd en die vervolgens in Parijs tot op hun uiteindelijke maat waren vergroot. John Raedecker heeft, zoals men xvt de voltooiing van zijn werk niet moj beleven. Silicose, de gevreesde stei houwersziektc, dwong hem. de afwerking van de beelden over te dragen aan begaafde zoon Nockie. Wel leek hjj een zware operatie nog Ie zullen herstel- John Raedecker, die 13 januari jl. is overleden, en de onthulling van zijn monument niet meer heeft mogen beleven ien, maar op 13 januari van dit jaar kwan voor hem het einde. Zjjn zoon heeft zjjn werk volgens zijn intenties voort zet en voltooid. Wanneer koningin Juliana het monument heeft onthuld, heeft Ne derland zijn nationale gedenkteken voor de bezettingsjaren. We zeggen niet teveel, wanneer wij eraan toe voegen, dat Raedecker hiermee tevens zichzelf een monument heeft geschapen. Reeds eerder is opge merkt, dat een opdracht van deze importantie hem eigenlijk te laat is verstrekt. Om zijn zeer grote kwali teiten op het gebied van de beeld houwkunst had hij deze stellig eer der verdiend. In zijn geheel is dit monument tot dus verre niet te zien geweest. Enkele onder delen zijn reeds geëxposeerd, zo twee jaar geleden de beide verzetsfiguren, deze waren toen te zien op een openlucht tentoonstelling van beeldhouwwerk te Amsterdam en maakten een diepe indruk. Van het fries zijn lotos verspreid. De vredefiguur is, nadat zij was opgesteld, enige tijd zichtbaar geweest. Al deze fragmenten, aan de pyloon als teken vol komen ondergeschikt, wekken de indruk, dat Raedecker hier inderdaad een monu ment van uitzonderlijke schoonheid en bewogen expressie heeft geschapen. Hij moge dan zijn uitgegaan van een klassiek gegeven als hoedanig men de pyloon mag beschouwen hij heeft het een zeer persoonlijke inhoud gegeven. Rae decker heeft na de oorlog verschillende belangrijke verzetsmonumenten mogen vervaardigen. Met name dat in Waalwijk is beroemd geworden. Het werd tot dus- re beschouwd als het beste werk van mèester en zelfs als het beste wat hier lande op dit gebied is verrezen. Hel laat zich aanzien, dat het Amsterdamse monument deze schepping nog overtreft. DOMINEREN LJET LIJKT ONS TOE, dat ook als stedebouwkundig element deze schep ping geslaagd is. De forse en tegelijker tijd slanke pyloon domineert, inderdaad het gehele plein. Zij is daardoor een tegenwicht geworden tegen het massieve s-raadhuis en heeft in zekere zin wicht geschapen. De Vijgendam, een appendix van h-'t Damplein waar eigenlijk niemand ooit raad heeft geweten, heeft nu een eigen betekenis gekregen, zonder dat het nodig is geble- het gehele oude Damplantsot bouwen. Op zichzelf schept de g tussen deze twee delen al een zekere heid. Gepoogd is. deze te versterken ir rondom het monument dezelfde be strating toe te passen als op het eigen lijke Damplein: kleine vierkante keitjes i figuren gelegd. Onze voorlopige indruk is, dat men zijn bedoelingen heeft weten te realiseren en in alle opzichten het Nationale Monu- nt op de Dam aan het belangrijkste in in Nederland een nieuw accent :ft gegeven. Maar belangrijker nog is, „hier, in het har: van het vaderland, herinneringsteken dat de burgers in het binnenste hunner harten dragen, op- :houwt tot de sterren Gods". Want „geen lens is vrij dan ontboden van boven zijn ak. geen volk beheerst van boven zijn irens. Niet onbeheferst doch enkel be heerst van boven de wereld blijft vrijheid deel". Kiest de zotuzydekiest RANG Verkrijgbaar in diverse fijne vruchtensmaken. los 32 cent per 100 gram en in rollen a 17 cent. Let op de naam RANG op het be schermend omhulsel van elk „Rangetje" en op iedere rol. *t)e vets/uzpeufitf. van (Vervolg van pag. 1) Met een korte rede aanvaardde burge- mees'er d'AiWy namens de hoofdstad de dagelijkse zong over het gedenkteken. De Koningin en prins Bernhard waren de eereten. die een grote krans legden aan de voet. Plechtig droegen zij dit teken van eer aan. en met eerbied stonden zij enkele ogenblikken stil. Namens prinses Wtoelimioa legde haar secretaresse, mejuffrouw J. C. M. M. Gel- dens\ een krans. Het Wilhelmus weer klonk. Aan het einde van de plechtigheid wer den de echtgenote en de zoon van de beeldhouwer Radecker aan de Konink lijke familie voorgesteld. De heer J. W. Radecker heeft in de af gelopen jaren ved met zijn thans over leden vader samengewerkt en legde ook de laatste hand aan het monument. Ook dr. J- J. P. Oud. belast met de ar chitectonische verzorging van het monu ment in de omgeving, diens echtgenote, de dichter A. Roland Holst en enkele le den van de Nat. Monumentencommissie werden voorgesteld. Consumentenbelangen99 De Nederlandse huishoudraad, de Ned. consumentenbond, de Centrale van Ned. verbruikscoöperaties en de drie vakcen- tpalen hebben besloten, m afwachting van de vorming van een stichting de behartiging van consumentenbelan gen, reeds thans gezamenlijk te gaan op treden voor enige praktische punten. Zo willen zij een positieve bijdrage leveren tot de strijd tegen de prijsverhoging. Met voldoening namen zij kennis klaringen der ondernemersorganisaties te Als middelen tot het verwezeflijken iar doelstellingen zien mede het doen van evt. stappen aanleiding van het prijsvertoop bevorderen van een kritischer houding de consument ten opzichte van d Nu nog twee banken van lening over De Utrechte raad besloot gisteravond de bank van lening op te heffen, als zijnde verouderd en onnodig. Thans be staan alleen in Den Haag en Amsterdam nog banken van lening. Extra uitkering (f 5) bij herhalingsoefening Dienstplichtige militairen, die dit jaar bij de derde divisie voor herhalingsoefe ningen opkomen, ontvangen voor iedere dag. dat zij langer dan 85 dagen in werke lijke dienst zijn, een vergoeding van vijf gulden per dag. De bedragen worden tegelijk met de edde of soldij aan hét einde van de her halingsoefening berekend en uitbetaald. Voor sol dij-genieten de soldaten is de uitkering niiet aan loonbelasting onder worpen. Wat betreft wedde-genietende mi. lïtairen wordt de uitkering geacht deel uit te maken van het „belaste loon in geld genoten". Installatie mr. Bonnerman „Dezo functie betekent voor mij het be gin van een nieuwe tijd na een moeilijke periode", aldus mr. J. Th. Bonnerman, oud-secretaris-generaal van het ministe rie van landbouw, die gisteren als voor zitter van Stad en Land van Gooiland werd geïnstalleerd. „Vooral voor mijn vrouw verheug ik mij hierover", aldus mr. Bonnerman, „want zij in het bijzonder heeft recht voldoening" Amstel Hotel. Dividendvoorstel 7 H.M. sprak woorden van grote waarde ring voor het vernldhte werk. Even na drie uur verliet de Koninklijke familie het Damterrein en keerde terug naar Soestdijk. Voor het publiek was er later op de middag gelegenheid, larigs het mo nument te defileren. Opschriften Op de muur achter de zuiil zijn de vol gende woorden van A, Roland Holst ge plaatst: „Nimmer van erts tot arend, was enig schepsel vrij onder de zon. noch de zon zelve, noch de gesternten. Maar de geest brak wet en stelde op de gesla gen bres de mens. Uit die e ere teling daalden de ontelba- ren. Duchtend zijn hoge blik deinsden hun zwermen binnen de wet terug en werden volken en stonden elkander naar het leven: onder naOhtgewolkten ver ward treurspel, dat wereld heet. Sinds dien werd geen men6 vrij dan ontboden van boven zijn dak, geen volk dan be heerst van boven zijn torens. Blijve ons dat bij, venlost ais wij werden uit het schrikbewind van een onderwereld. Niet onbeheerst, doch enkel beheerst van bo ven de wereld blijft vrijheid ons deel". De tekst van prof. d<r. N. A. Donker sloot, welke ook op het tijdelijke monu ment stond, ie thari6 aan de achterzijde van de muur bij de urnenbewaarplaats aangebracht. „Aarde, door het offer ge wijd samengebracht uit gans het land. teken tot in verren tijd van heugenis en vasten band." E.G.K.S. overweegt middelen opvoering kolenproduktie Nu door de Westduitse regering fel ge protesteerd wordt tegen het verbod van de Hoge Autoriteit tot het uitkeren van een staatssubsidie aan mijnwerkers, heeft de bijzondere mis ter-raad van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal gisteren zijn gemengde commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van de zes regerin gen en van deskundigen van de Hoge Autoriteit, opdracht gegeven binnen twee maanden alle geschikte maatregelen te bestuderen ter vergemakkelijking van de aanwerving van mijnwerkers en ter op voering van de produktie in de kolen mijnen, met handhaving van de stabiliteit der kolenprijzen. Men denkt aan de vrij stelling van militaire dienst voor- jonge mijnarbeiders, verbetering van de lonen verhoging van de premies Necl. rattenvanger naar Noord-Afrika Op verzoek van bedrijven en bestuurs- instanties van Marseille. Tanger, Fez, Tu- Marrakesj zal de Maastrichtse rat tenvanger J. Olischlager op 25 mei ver trekken om daar een rattenbestrijdings- campagne te voeren. Op de terugreis zal de heer Olischlager iizend zomerhuisjes te Le Havre van ratten trachten te zuiveren. Op 10 mei houdt hij voor de studenten van de land bouwhogeschool te Abbeville (dept. Som- Straaljager dook in zee, piloot gered fVan onze correspondent) Gisteravond is een F84 G Thunder- jet-straaljager van de Koninklijke Lucht macht een kilometer ten noordwesten van 'het Ouddorpse strand in de Noordzee ge stort De piloot, vaandrig Tombal uit Amsterdam, wist zich door middel van schietstoel en parachute in veiligheid te brengen en kwam in het Brouwers- havense Gat terecht. Na een kwartier werd hij gered door schipper Giel van Zanten die met zijn zandsehip Lema op de kop van de haven van Ouddorp lag en onmiddellijk uitvoer. slechts Ct CIGARETTES Sinds tientallen jaren aan de spits! Gedeeltelijke ontwapening behoeft niet te wachten op Duitse hereniging Toch is het zo PAARDEN SLAPEN STAANDE de landen der Noord-Atlantische Ver- dragsorganisatie. Aan deze conferentie Is druk overleg voorafgegaan tussen de .stens van buitenlandse zaken van Verenigde Staten, Engeland, Frankrijk West-Dui'tsland. Men schijnt het in grote lijnen eens geworden te zijn over de wijze waarop de werkzaamheden van de NAVO itg-ebreid moeten worden. Zo is het wel duidelijk geworden, dat de hulpverlening de onderontwikkelde gebieden geen directe taak van de NAVO is, maar dat de organisatie wel gebrui'kt moet worden de verschillende hulpprogramma's van de Atlantische gemeenschap te coördd- n. De bedoeling van dit alles is om een tegenwicht te vormen voor het stre ven van Rusland om het communisme met economische en politieke middelen te vespreiden. Helemaal eens zijn de ministers het niet geworden. Engeland wil bv. de hulpver lening laten lopen via het Colomboplan, het internationale monetaire fonds en mo gelijk via de V.N. Frankijk daarentegen geeft de voor keur aan een nieuw orgaan binnen het kader van de Ver. Naties of een andere wereldorganisatie, zodat Rusland ook lid kan worden. Overigens heeft de secretaris-generaal in de NAVO, Lord Ismay echuwd, dat de ministers tijdens deze conferentie niet direct spijkers met kop pen kunnen slaan. Zij zullen de voorstel- met hun eigen regeringen moe ten bespreken. Bovendien is er nog maai concreet voorstel ingediend, nl. door Italië. Verder waarschuwde Ismay tegen het gevaarlijke misverstand, dat de mi lit ai aspecten van het werk der NAVO minder belangrijk zouden worden. Een ecc mische activiteit van de NAVO mag leen een aanvulling van haar militaire taak zijn- Niet doorkruisen De moeilijkheid zal zijn het werk van andere internationale organisaties op po litiek, sociaal en cultureel gebied niet te doorkruisen. Daarom is behalve over de ische campagne van de Russen rapport opgesteld over de werk zaamheden van de Westeuropese Unie. de O.E.E.S.. de Unesco en kleinere multi laterale organisaties. Tijdens deze NAVO-eonferentie komen atuurlijk ook weer de gewone onder zonder aandacht wordt besteed aan de bescherming van de burgerbevolking. Als resultaat van de ministeriële be sprekingen in Farijs weet A.P. nog te melden dat de V.S., Engeland, Frankrijk en Weet-Duitsland het erover eens zijn geworden, dat het Westen met Rusland een overeenkomst over een gedeeltelijke ontwapening kan sluiten voordaft. de kwestie van de Duitse hereniging gere geld is. tomatensoep met 10 ballet|es gehakt Grens(wan-)klank Alle leden van de gemengde zang vereniging Grensklank uit Sieben- gewald, die het jubileumfeest van een zustervereniging in Pont. Duitsland, hadden opgeluisterd, zijn bij hun terugkeer over de grens geverbaliseerd. Het gezelschap arriveerde tien minuten later dan met de doua niers was afgesproken. Een uur voordien hadden de Duitse en Nederlandse voorzitter der betrokken verenigingen nog hartroerende verklaringen afgesto ken over de noodzaak van een ge zamenlijke strijd tegen de grens- perikelen „Vissersvaartuig niet beschoten Volgens de luchtmachtvoorKchtings- dienst berusten berichten over het be schieten van he>t vissersvaartuig Harlin- :n 25 grotendeels op suggesue. Op de ochtend van 1 mei was een Me teor-straal jager van de basis Leeuwarden bezig met een oefening, waarbij weid geschoten op een vlag. die door een an der vliegtuig werd gesleept. Tijdens de oefening raakte de vlag los. Daar de op dracht luidde, dot na het schieten op het doel in de lucht, op doelen op de VIic hors werd geschoten, moest de piloot zijn kanonnen, bestemd voor het schieten op doelen in de lucht, eerst leegschieten. In een zeer vlakke duik deed hij dit in de zgn. gevaarlijke zone, waar visserssche pen ziioh niet mogen ophouden. De Hartogen 25 bevond zich op de grens van deze zone, en tijdens het leeg schieten was het vaartuig ver naast de route van het vliegtuig. De schipper heeft mogelijk het idee ge had dat hij driemaal beschoten is door het feit, dat ongeveer tweehonderd meter achter de achtersteven de huflzen met een fluitend geluid in het water vielen. Dit neervallen ging uiteraard met een plons en een waterfcntein gepaard.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1956 | | pagina 5