S.E.R.-rapport „loonruimte"
geen advies
geeft
De geschiedenis en onze moedertaal
DE COCKNEYS STERYEN UIT
NIEUWE LEIDSCHE COUP ANT
6
MAANDAG 20 FEBRUARI 195S
VIER STANDPUNTEN
Vijf maatregelen
compensatie ran
genoemd ter
achterstand
(Van onze sociale redacteur)
F EINDELIJK HEEFT DE REGERING het zogenaamde „Ruimterapport",
J dat door de Commissie Lonen en Prijzen, na daartoe gedaan verzoek
van de minister van sociale zaken op 20 september 1955 werd voorbe
reid en door de S.E.R. op 27 januari en 3 februari werd vastgesteld, voor
publikatie vrijgegeven. Ondanks het feit, dat reeds tijdens de behandeling
een en ander van de inhoud uitlekte, heeft het alle betekenis, van dit
rapport kennis te nemen. Hoewel het pas 15 februari aan de regering werd
aangeboden en vanochtend in de ministerraad aan de orde kwam, heeft
het een belangrijke rol gespeeld bij de loonbesprekingen in de Stichting
van de Arbeid op 10 februari, die tot het bekende conflict leidden.
Tot een eigenlijke conclusie, een voor
stel aan de regering, komt het rapport
niet. Het is slechts het resultaat van een
onderzoek. Over de uitkomsten van dit
onderzoek werd in de S.E.R. verschillend
geoordeeld. Er vormden zich drie groepen,
die verschillende uitgangspunten kozen
en mede daardoor tot verschillende uit
komsten kwamen. Deze groepsvorming
heeft zich gedeeltelijk ook voortgezet Id
de Stichting van de Arbeid met als re
sultaat de bekende tegenstelling tussen
TWEE UITGANGSPUNTEN
De i
jtiganjgspiuixen, aae de discus
sie in de SER beheersten, zijn primo het
economisch-historische uitgangspunt, dat
vooral onder de economisten in de SER
zijn aanhangers had, waarbij als basis-
perlode werd genomen de periode 1949—
1952, en secundo de Sbichtingsbasis. waar
bij wordt uitgegaan van het loonniveau
op 1 oktober 1954 na de invoering van o»
zes procent loonsverhoging) en het natio
naal inkomen over het jaar 1954.
Diit laatste uitgangspunt berust op een
tot dusver publiekelijk ndet-bekende af
spraak in de Stichting van de Arbeid. die
na Desprekingen sinds 15 maart in augus
tus 1955 in overleg met de interdeparte
mentale commissie voor de loon- en prijs
politiek werd vastgelegd. Hierbij werd
overeengekomen, dat door de zes proceni
loonsverhoging van 1 oktober 1954 het
verschil tussen de ontwikkeling van het
nationale inkomen en het handarbeiders
inkomen was opgeheven. Met name de
vakcentralen schijnen in de SER aan deze
afspraak te hebben vastgehouden, doch
de werfcgevers en een aantal kroonleden
hebben het economisch-historische uit
gangspunt zo al niet tot uitgangspunt ge
kozen. dan toch onder de invloed daarvan
een wijziging in hun standpunt gebracht
Het „ruimterapport" geeft, na een aj-
gemene karakteristiek van de economische
6ituatie, een overzicht van de ontwikke
ling van nationaal inkomen en loonsom
en een berekening der gevolgen van de
invoering der ouderdomsverzekering op
1 januari 1957 en vijfentwintig proceni
huurverhoging. Daarna komt het eigen
lijke onderwerp van het rapport: de be
rekening van de evenuele achterstand
Dit hoofdstuk beslaat 16 van de 50 pagi
na's van het rapport en is de eigenlijke
Een bespreking van de maatregelen om
tot een herstel van een juist te achten
verhouding van loonsom en nationaal
inkomen te komen, neemt 11 bladzijden
in beslag, die uiteraard practische bete
kenis hebben.
In de eerste hoofdstukken wordt gecon
stateerd. dat sinds 1954 een toestand van
hoogconjunctuur bestaat, waarbij tegen
over de sterke verdere ontwikkeling van I
de produktiviteit en de produktie in het
afgelopen jaar een geringere styging van
het in oktober 1954 bereikte loonniveau
staat, nl. met ongeveer twee procent.
De premie voor de ouderdomsverzeke-
ring en de huurverhoging voor de oude
woningen (waarbij ook een gedeelte van i
de vlak na de oorlog gebouwde wordt
gerekend) zal voor gezinnen met een In
komen tot f6000 de uitgaven met 8'ï
procent doen stijgen, welke voornamelijk
door loonsverhoging gecompenseerd moe
ten worden. Dit betekent per 1 januari
1957 een verhoging van de gemiddelde
loonsom per werknemer van 7.2 procent,
waartegenover dan staat de afschaffing
van de vereveningsbelasting, waardoor de
loonsom weer met 4.5 procent vermin
dert.
VIER STANDPUNTEN
Bij de be l en..." .1 de loonachter
stand komen de verschillende uitgangs
punten in werking. Een meerderheid van
de SER (waarbij de vijftien werknemers
vertegenwoordigers, naar wij menen, de
minderheid vormden) was van oordeel,
dat in belangrijke mate rekening ge
houden moet worden met de gegevens der
basisjaren 1949—1952. waarvan zij het ge
middelde op 100 stellen. De loonsom per
werknemer in de bedrijven bedraagt dan
69.3 procent, van het nationaal inkomen
per hoofd der bevr'.ng (welke ook reeds
in 1938 bestond). In verband hiermee
wordt gewezen op het grote gevaar deze
verhouding belangrijk te wijzigen. Dit kan
leiden tot de werking van de loon- en
prijsspiraal, omdat de doorwerking op de
prijzen niet verhinderd kan worden.
voor 1955 van 6 procent. 1956 4.7 procen;
en 1957 1.8 (resp. 3.1 en 2.1) procent
Een groep van (werkgevers-) leder
berekent op grond van een gecorrigeerdt
basis 1954
1959 2.7 pre
f-eip. 2.1) pet.
ACHTERSTAND
Er is dus, bij alle berekeningen,
achterstand in de lonen. Daarom kan
hoofdstuk van het rapport gewijd zijn
de „opvul'Mmg" daarvan.
Hierbij treedt nog één verschil aan
licht. De (meerderheid van de) SER is
van oordeel, dat de voor 1956 en
verwachte produktiviteitsstijgingen
zichzelf beschouwd niet voldoende zullen
zijn, om, naast de incidentele loonstij
gingen. die reeds te verwachten zijn er
de compensatie van premie ouderdoms-
verzekering en huurverhoging, nog de
mogelijkheid te laten van een verdere
algemene loonstijging zonder prijsverho
ging Daartegenover wijst het deel
de SER, waarin wij de werknemersgroep
menen te herkennen er op. dat de pro-
duktiviteitsstijging in 1955 aanmerkelijk
uitging boven de stijging van de loonsom
per werknemer; de „ruimte", die zij ziet.
is dus groter.
Als maatregelen, die niet direct be
trekking hebben op de lonen, r
wel een correctie brengen ten aanzien
van het nationale inkomen, noemt het
rapport"
a. een tijdelijke verhoging van de ver
eveningheffing van vier tot bijv. zes
procent, wat conjunctureel gunstig zou
werken en op 1 januari 1957. als de
vereveningsheffing wordt afgeschaft,
een ongestoorde overgang naar de pre-
mdheffimg voor de ouderdomsverzeke-
ring zou geven. Een nadeel zou zijn, dat
er een geringe prijsverhogende werking
van zou kunnen uitgaan, waardoor de
ouden van dagen en de vergeten groe
pen nadeel zouden ondervinden.
b. een verschuiving van de huurverho
ging naar 1 juli en comoensatie daarvan
voor de helft via de loonbelasting,
waarmee men dan ook de vergeten
groepen tegemoet zou kunnen komen.
LOONMAATREGELEN
Als directe loonmaatregelen bespreekt
het rapport:
a. een eenmalige uitkering ten laste
van de winst (uitkering-ineens). Deze
uitkering komt niet allen ten goede, al
zou een krachtige aanbeveling van het
bedrijfsleven de werking zo algemeen
mogelijk moeten maken.
b. gedifferentieerde loonstijgingen. Do- j Brum
ze hebben a's algemeen voordeel, dat, Gcmd:
zij he*, prijsniveau minder beïnvloe
den en prikkelen, om arbeid te zoeken
in de meer rendabele bedrijven. Als na
deel hebben zij ook. dat ze niet aan al
len ten goede komen en niet gemakke
lijk met het tijdpatroon in overeen
stemming gebracht kunnen worden.
c. algemene loonmaatregelen (loon-
ronden). Hierdoor zou men zware' lonen
kunnen legaliseren (wat overigens bij
gedifferentieerde loonpolitiek gemakke
lijker is). Als nadeel is er de prijsver
hogende werking.
In zijn samenvatting waarschuwt het
rapport ervoor, dat bij al de becijferin
gen met een onzekerheidsmarge gerekend
moet worden. Deze kan enige honderden
miljoenen en procenten omvatten. Met
name voor 1956 en 1957 zijn de bereke
ningen gebaseerd op schattingen, waar
mee het Centraal Planbureau zich voor
namelijk heeft belast.
Produktiestij ging
in 1955 7 pet.
De productie lm bedrijven steeg
in 1955 naar voolopige gegevens met
ongeveer zeven procent, tegenover
een stijging met vijf procent in het
jaar daarvoor. Deze toeneming
werd mogelijk gemaakt door een
stijging van de arbeidproduktnviteit
met 4.3 procent en een vergrote
werkgelegenheid van 2 procent
In 1955 steeg de loonsom per
werknemer ten opzichte van 1954
naar schatting met 6.5 procent; hier
van vertegenwoordigt 4Vz procent
de invloed van de loonronde van
1 oktober 1952 en 2 procent houdt
verband met incidentele factoren.
Voor 1956 zal een stijging van de
loonsom per werknemer ontstaan
als gevolg van: pnmo de verbete
ring van de secundaire arbeids
voorwaarden, naar schatting een 2
3 procent en secundo de mogelijk
heid tot bedrijfstaksgewijze diffe
rentiatie en c. incidentele loonaan-
pasisngen.
In een periode van zeer gunstige
conjunctuur, welke steeds gepaard
zal gaan met relatief grotere onder
nemerswinsten. treedt er een gerin
ge daling in van het verhoudings
getal van de loonsom ten opzichte
van het nationaal inkomen, zoals
anderzijds ook in een periode van
ongunstige conjunctuur, waarin de
ondernemerswinsten een vermin
dering zullen ondergaan, het ver
houdingsgetal een zekere stijging
zal ondergaan
Algemeen was de Raad van oor-
dee, datl tot welke conclusies men
ook ten aanzien van de achterstand
komt, de vraag van een doen ver
dwijnen van die achterstand mede
moet worden beantwoord in het
licht van de economische gevolgen,
welke optreden bij bet inhalen
daarvan, welke gevolgen verschil
lend zullen zijn naar gelang van de
maatregelen, die worden genomen.
Mist en vrieskou zijn de tovenaars die vannacht alle bomen en struiken
een ongekende schoonheid, verleenden. „Het fijn getakt geboomte is
met witte rijp beijzeld
Maybe it's because I'm a Londoner, that I love London soIn dit
liedje, dat vaak door de radio met een zwaar Cockney-accent wordt ge
zongen, ligt de liefde van een ware Londenaar tot zijn stad besloten. En
nu heeft Lord-mayor Ackroyd dan verklaard, dat er helemaal geen Cock
neys meer geboren zijn sinds 1941 Dat deed een schok gaan door Londen
en wijde omgeving.
Want dit specifieke type
wereldstadbewoner,
droogkomisch en gevat, is Maar één
zeer populair, ondanks het
vrij onwelluidende taal
tje, dat zij plegen te be-
Vooi weggebruikers
Borden met pakkende
aanwijzingen
De Contact-commissie Veilig Verkeer in
de provincie Zuid-Holland, die enige J:
ren geleden door Ged. Staten is ingesteld
heeft aan alle Zuidhollandse burgemees
ters een schrijven gericht met het verzoek j
in de gemeenten langs de wegen met
druk verkeer borden met suggestieve
voorstellingen te plaatsen, waardoor het
verantwoordelijkheidsbesef van de weg-,
gebruikers zal kunnen worden verhoogd.
De commissie beveelt aan deze borden na
verloop van tijd te vervangen door bor
den met andere opschriften, waardoor aan
de weggebruikers een opfrissing van de
geldende verkeersregels wordt gegeven.
Faillissementen
Ergens in de twaalfde
eeuw, toen Londen nog
een visserdorp, wat er ai
sprake van het woord
„Cockney" en ondanks de
zuinig bewaard gebleven
al die tradities heeft op
gediept, heeft nooit
iemand kunnen nagaan,
waar dit woord, die bti
naam van de Londenaar».
nu wel vandaan is geko-
vast: een Cockney Is een
Londenaar. die is geboren
binnen het bereik van ae
klank van de klokken van
St. Mary-le-Böw Church
die ongeveer vierhanden
meter van de Theems tus
sen Blackfriars en Lon
don Bridge aan Cheapside
werd gebouwd door de
beroemde Engelse bouw
meester Christopher
Wren, die o m. ook de
nabijgelegen St. Paul's
Cathedral heeft ontwor
pen.
Die kerk van St. Mary
le-Bow werd opgetrokken
boven de crypt van St.
Mary-le-Bow. di
Ro-
1200 Die crypt en de kerk
vormen nog altijd een
bezienswaardigheid voor
de toeristen.
Maar voor de Cockneys
was de luidklok het be
langrijkste. En de tonen
van die klokken bereikten
een omgeving van onge
veer drie kilometer in het
oosten van Londen Maar
tijdens de .Blitz" van 1941
sloeg een Duitse bom de
klokken uit hun stoel en
nadien is de beierende
klank niet meer gehoord
Zo werd dan een traditie
doorbroken en werd geen
enkele (echte) Cockney
meer geboren.
Nu heeft Lord-mayor Ackroyd een beroep gedaan op alle Cockneys, overal ter
wereld, om een „tosheroon" (een bedrag van ongeveer 1,30) af te staan voor de
restauratie, die in totaal bijna anderhalf miljoen gulden zou kosten. Over de hele
wereld zijn ze verspreid en hun ware aard zullen ze nooit verloochenen, want ze
blijven Londenaars en het bedrag zal er komen en pas als de klokken van St. Mary-
le-Bow weer zullen luiden, zullen er ook weer echte, traditionele Cockneys geboren
worden," zei de burgemeester en iedereen neemt dat graag van hem aan.
R'dam; N.V.
iel 190. R'd<
icart; P. J. Heijnen.
Komt men np gmnd van deze eerste
basis tot een loonuchterstand in 1955 van
0.3 procent, voor 1956 wordt een loon-
voorsprong van 1 procent berekend cn
voor 1957 ran 3.9 (resp. 2.6 of 3.6) procent.
Een groep van vijf (kroon-) leden komt
met een andere berekening tot een ach
terstand in de lonen voor 1955 van 2
procent, voor 1956 van 0.7 procent cn
een voorsprong voor 1957 van 2.2 (resp.
0.9 en 1.9) procent
Een groep van zeventien leden (waar
schijnlijk de werknemers en enkele kroon
leden). uitgaande van de basis 1954 komt
tot een nadelig verschil in de loonsom
(advertentie)
ZWELLINGEN
AAN DE GROTE TEEN
Verwijder de oorzaak van
deze kwaal voordat koude
en vorst ze verergeren. Het
koude jaargetijde is een
are vijand van knobbels
t zwellingen aan de grote
en. Verzorg Uw voeten
et Dalet Balsem. Dalet
alsem dringt diep in de
huid door. verlicht de pijn
op wonderbare wijze, heft de ontsteking
en opzwelling op. Verkrijgbaar bij apo
thekers en drogisten.
fcuLi
Magnetiseurs ontvingen
diploma
In het gebouw voor kunsten en we
tenschappen te Utrecht is zaterdag we
derom een aantal paranormale genezers
gediplomeerd door de commissie voor
onderzoek naar paranormale begaafd
heid.
Personalia
H. Staf, vader van ae minister van
oorlog, die meer dan vijftig jaar de be
zitingen van graaf Bentinck van Mid-
dachten te Ede heeft beheerd en vele
openbare functies in Ede heeft vervuld,
vierde zaterdag zijn tachtigste verjaar
dag.
Dr. F. S. Stibbe, oud 91 Jaar. te
Bandoeng overleden; kwam in 1894 als
officier van gezondheid in Ned. Indië.
Mejuffrouw nir. J. C. Rutgers, hoofd
van de juridische afdeling van het colic
ge van rijksbemiddelaars, waar zij tevens
optreedt als waarnemend directeur-secre
taris. zal binnenkort worden benoemd
tot lid van het bestuur van de rijksver-
:ekerlngsbank.
B. H. G. Ter Haar Romeny (Chr.
Hist.), kommies bij de afdeling algemene
zaken van de gemeentesecretarie van
Utrecht, is met Ingang van 5 maart be
noemd tot burgemeester van Wolphaarts-
dijk (Z
oudste inwoner van Emmen, de
e mevrouw H. Wijnholds-Pag-
inende aan de Ermerweg te
vanochtend
Tenerife vlot. Gisteren is het Duitse
m s. Tenerife, dat vrijdag op de Nieuwe
Waterweg strandde, vlotgetrokken.
A. Mak van Waal te Dubbeldam, een
der bekendste kunstkenners van Neder
land, viert vandaag zijn vijfenzestigste
verjaardag. Hij heeft vele opdrachten
ontvangen tot het schatten van belang
rijke collecties uit binnen- en buitenland.
De kunst en antiekveiling van N V A.
Maks Veilingbedrijf in Dordrecht behoort
tot de grootste en belangrijkste van Ne
derland.
melkhandel, C 274,
Vassenbergh. Venlo.
igenlijk J. D. Hoog.
h/o Bosch Gloei-
4. v. Gelder, verte-
A. Trip. stroohan-
meming. Den Haag; Vakgroep
Gebruikte Vaten.
i J H. Starrenbur, koopman.
J. H. Starren!
Haagsestraat 26. Den Haag.
ir. M. J. B roekhui j sen Jr..
r 22/3 11 uur, aan A. H. ~M Lann
Carpti Enginering. Hoge Duin
18a, Bloemenda?
Friesch-Hollandsche Hypotheekbank.
Dividendvoorstel 8 (8) winst 35.296
23.140); uitstaande leningen 794 of
5.74 min. 178.000); rentemarge 0,984
(0,8948)
Nieuw-Guinea-bommetje
sprong verkeerd
De Indonesische premier Burnahuddin
Harahap heeft volgens A P. kritiek uit
geoefend op de afkondiging van een pro
vinciaal voor „West Irian" (Nederlands
Nieuw-Guinea) door leden van het „Biro
Irian''. Hij noemde de afkondiging in
strijd met het gezag der regering. „Wat
zal er met onze staat gebeuren, als ieder
een regionale besturen instelt op eigen
houtje", vroeg hij, doch voegde er aan
toe, dat hij Nederlands Nieuw-Guinea als
Indonesisch gebied beschouwde.
Ons Nieuw-Guinea nog
niei in V.N.
De Indonesische ambasadeur in de
Verenigde Staten, tevens vertegenwoor
diger bij de Verenigde Naties, dr. Sudjar-
wo Tjondonegoro, is van mening, dat
Indonesië niet op behandeling van Ne
derlands Nieuw-Guinea in de V.N. zal
aandringen, voordat er een nieuw kabinet
zal zijn samengesteld. Hij beweerde
voorts, dat er ondanks het afbreken van
de besprekingen met Nederland enkele
belangrijke overeenkomsten waren tot
stand gekomen over economische en fi
nanciële zaken.
A'dams raadhuis. Het gemeentebestuur
van Amsterdam heeft de raad voorge
steld het maken van een schetsontwerp
voor een nieuw stadhuis aan de Amstel
op te dragen aan de architectencombi
natie prof. dr. J. F. Berghoef en ir. J.
J. M. Vegter
Churchill sliep door
Sir Winston Churchill Is vandaag,
toen er op maar enkele meters van
zijn slaapkamer brand uitbrak, rus
tig blijven slapen.
In de keuken van Churchill's
buitenverblijf Chartwell Manor
was een oliekachei in brand gevlo
gen. nadat zij door een dienstbode
was aangestoken. De dienstbode
riep de altijd in het huis aanwezige
'politieagent die de vlammen snel
doofde. Brandweerlieden uit Wes
terham en Edenbridge kwamen la
ter een onderzoek instellen. Maar
al die beroering deed de 81-jarige
Churchill niet ontwaken.
Churchill bracht op Chartwell
zijn eerste nacht door sinds vele
weken. Hij kwam vrijdagmiddag op
Chartwell aan, na Lady Churchill
uitgeleide te hebben gedaan voor
haar reis naar Ceylon, waar zij een
vacantie zal doorbrengen.
Nederlander berecht
te Makassar
Te Makassar staat H. A. S. L., voorma
lig hoofd van het filiaal der Borsumij.
terecht onder verdenking van brandstich
ting in het pakhuis tezamen met de Chi
nese pakhuisbediende. De brand brak uil
in oktober 1954 en richtte 7 miljoen roe-
piah schade aan. Een vertegenwoordiger
van de Nederlandse commissariaat v
de de zitting bij. De zitting is verdaagd
Prijzen 1955 van het
kunstenaarsverzet
„de dokwerker" op het J. D. Meijerplem
Amsterdam en de c er 3erard Die.s
hebben .zaterdiagmidd'i._ in de aula van het
Stedelijk Museum van Amsterdam resp.
de prijs voor de beeldeode kunst en die
letterkunde 1955 van de stichting
kunstenaarsverzet 1942-1945 (elk groot
f 1000) ontvaagen uit handen van de voor
zitters der beide juries.
Na het openingswoord van de vice-voor-
zltter de heer R. F. van Heusen, maakte
prof. V. P. S. Esser ais voorzitter van de
jury voor de prijs voor de beeldende
kunst, de beslissing van deze jury be
kend
Hert bestuur had de jury speciaal ver-
zoohit aandacht te schenken aan de mo
mten In verband met het verzet an
de bevrijding. De jury roemde het aandeel
dat Andriessen heeft gehad in tot
standkoming van verzetsmonumenten en
eerde in hem een „figuur", die zich ge
durende de bezetting heeft vereenzeivigó
et het strijdende deel van het volk.
De heer B. Schierbeek deelde als voor-
liter van de jury voor de literaire prijs
iee, dat de prijs voor essay of biografie
as toegekend aan G -ard Diels, voorna
melijk voor zijn bundel essay's „het onge.
Ned. Zieken-omroepen
opgericht
Zaterdagmiddag is In Amersfoort op
gericht de organisatie „Ziekenomroepen
Nederland" (Z.O.N.), die beoogt een over
koepelend orgaan te zijn van aille ver
enigingen in ons land, diie zich bezig
houden met het brengen van verant
woorde ontspanning aan patiënten in zie
kenhuizen, sanatoria e.d.
De verenigingen, bestaande uit jonge
ensen van alle gezindten, maken be
langeloos ontspanningsprogramma's met
behulp van bandrecorders, o.m. bestaan-
t muziek verzoekprogramma's, klank
beelden en reportages van plaatselijke ge
beurtenissen. In ziekenhuizen worden deze
programma's aan de verpleegden aange
boden om hen zo te betrekken in het ge-
,vone leven in hun woonplaats. Becijferd
s, dat op deze manier ontspanning wordt
jegeven aan 8.500 patiënten, van wie 3.000
n sanatoria
Schildersprijs van f 1000
van N.R.V.
De Ned. Reisverenlging looft ter ge
legenheid van haar 50-jarig bestaan een
prijs uit van f 1000 aan een kunstenaar
een door hem vervaardigd kunst
werk dat naar het oordeel van de jury
als reisschets is te beschouwen en het
t voor de prijs in aanmerking komt.
Daarnaast worden 2 prijzen, bestaande
één verblijf van 14 dagen in
in Frankrijk, ter beschikking gesteld.
werkstuk (schilderij, waterverf,
gonnache of tekening) moet nè 1 januari
1950 zijn uitgevoerd. Inzending vóór 15
maart aan Gemeentemuseum, Stadhou
derslaan 41 te Den Haag. Jury bestaat
uit mr. L. J. F. Wijsenbeek (directeur
Gemeentemuseum), Paul Citroen, prof.
Jan Wiegers, J. Pasman (directeur N.R.V.)
en Karei Schuurman flioofdconservatoi
Gemeentemuseum).
Kapitein veroordeeld
De kapitein van de Megrez-N f500 ton
de 32-jarige C. J. van K. uit Dordrecht,
is door de raad voor de scheepvaart in
Amsterdam twee weken de bevoegdheid
als kapitein te varen ontnomen,
p een reis van Vitoria naar
Francisco do Sul liep het schip 27 sep
tember .1954 op de rotsen bij Rio de
iro. Dit zou te wijten zijn aan he'
ernstig tekortschieten van de kapitein.
Inauguratie prof. J. W. Wolff
te Amsterdam
Dr. J. W. Wolff, benoemd vanwege het
Koninklijk Instituut voor de Tropen tot
bijzonder hoogleraar in de tropische hy
giëne aan de gemeentelijke universiteit
van Amsterdam, zal dit ambt aanvaarden
door 'bet uitspreken van een rede in de
aula dier universiteit op maandagmiddag
27 februari.
Gasontploffing. De 22-jarlge huisvrouw
T. Postuma-Haringa uit Sneek werd
terdag zeer ernstig gewond, toen zich in
haar huis een gasontploffing voordeed.
Bij het aansteken van het gasstel ont
stond een grote steekvlam, werden bloem
potten uit de ramen geslingerd en deu-
en ramen ontzet. De vorige dag
de gasleiding gerepareerd en was
nieuwe meter geplaatst.
Jongens van Jan de Witt niets met Jan de Witt te maken
TYE VORIGE MAAL schreef ik over de aardryks-
kundige benamingen die nog geregeld in onze
spreek- en schrijftaal in overdrachtelijke betekenis
voorkomen. Het spreekt wel vanzelf dat ook de ge
schiedenis, zowel de vaderlandse als de algemene heel
wat sporen in de taal heeft achtergelaten. Als we onder
geschiedenis ook de mythologie of fabelleer rekenen,
zouden we een zo groot veld betreden dat het on
mogelijk zou zijn in één artikel hiervan een overzicht
te geven. Ik zal me dus tot de geschiedenis in de ge
wone zin des woords bepalen.
Ik begin dan met ons schoon volkslied. Als we zeg
gen: dat zijn ze die 't Wilhelmus blazen,
bedoelen we: daar komen onze vrienden aan, dat zijl
degenen op wie we vertrouwen kunnen. Deze uit
drukking is ontstaan in de tachtigjarige oorlog, toen
de Nederlanders in hun strijd tegen de Spaanse onder-
drukkers aan het blazen van het Wilhelmus hun
vrienden konden herkennen.
En als we van iemand mededelen dat hij kan pra
ten als Brugman, dan hebben we te denken
aan Johannes Brugman, een minderbroeder 1400—
1473) die om zijn redenaarsgaven bekend was en in
verschillende steden van ons land predikte Hij leefde
in de tijd van de burgeroorlogen (Hoeksen en' Kabel-
jauwsen e.d.). De schilder P. C. D. Tetar van Elven
(18231896) heeft een der verhalen over Brugman in
een bekende schilderij vereeuwigd Deze heeft betrek
king op het feit dat Brugman „om het volk tot een
dracht aan te manen een kind, welks vader In de
burgeroorlog was omgekomen, de gelofte liet afleggen
geen wraak over de dood van zijn vader te nemen"
WAARSCHIJNLIJK KENNEN we ook nog de uit-
drukking „volgens Bartjens" Dit betekent
zo nauwkeurig berekend als door Willem Bartjens of
volgens de berekening van W Bartjens, een beroemd
Amsterdams rekenmeester uit het begin der 17de
eeuw, die in 1637 te Zwolle een rekenboek „cyfferinge
uitgaf, dat nog telkens tot 1839 herdrukt ts Een reken
boek van twee eeuwen oud, ts wel iets heel bijzonders
En is het u bekend dat Jan Klaassen, de hans
worst, eveneens een historische achtergrond heeft?
-Volgens de overlevering was Jan Klaassen een trom
petter van 's prinsen lijfwacht geweest; maar toen, na
de dood van Prins Willem II. die zo jong stierf, wel
licht op niet geheel natuurlijke wijze, de garde van
de Prins tot garde der Staten van Holland werd ge
maakt, nam Jan zijn paspoort. Om aan de kost te
komen, trok hij naar Amsterdam en ging er de poppe-
kast vertonen. Hij voerde er een nieuw personage in,
die hij tot zijn hoofdacteur maakte en met zijn eigen
naam begiftigde
Over Jan van Leiden sprak ik de vorige maal reeds.
Hoe voorzichtig men moet zijn met een gevolgtrek
king omtrent de oorsprong van een uitdrukking,
blijkt uit de zegswijze jongens van Jan de Witt
voor flinke, ferme iongens. Want hoogstwaarschijn
lijk hebben we, volgens prof. Stoett. hier helemaal
niet te denken aan de raadpensionaris, daar de uit
drukking in deze vorm vroeger niet werd gevonden
en Jan de Witt bovendien niet populair, maar eerder
gehaat was. Men zal moeten denken aan een krijgsman
Johan de Werd, die van gemeen soldaat tot veldmaar
schalk opklom (1634) en in de dertigjarige oorlog een
van de stoutste ruitergeneraals is geweest. ..Zijn be
kendheid blijkt o.a. uit een Frans volkslied, waarin deze
held onder de naam Jean de Wet. ten gevolge van
zijn strooptocht in 1636 als schrik voor de kinderen
voortleeft"
TTIT DE 17de EEUW dagtekent ook de uitdrukking
„van de Prins geen kwaad weten" Velen
vereerden de Prins van Oranje In hoge mate en wil
den van hem geen kwaad horen Zo kon „van de Prins
geen kwaad zeggen" de algemene betekenis aan
nemen van „zich stil houden, niemand te na spreken
niets misdoen", en van de Prins geen kwaad weten
doen alsof men geen kwaad kent. aan iets onschuldig
zijn, argeloos zijn In de loop der tijden is de hoofd
letter van het woord echter verdwenen.
Is Jan Rap historisch te verklaren? Waarschijnlijk
wel. hoewel we hier niet aan een bepaalde Jan moeten
ienken. Vroeger zei men ook Jan Rappig. waarin Rap
de betekenis van schurft heeft Men bedoelde er dus
mee het smerige gepeupel of zoals de Engelsen het
uitdrukken „the great unwashed". Anderen denken aan
een samenhang met rapen, zodat het zou betekenen
samenraapsel of uitvaagsel. Dit laatste woord Is af
komstig van het woord vegen en beduidt dus wat op
de korenzolder bijeengeveegd wordt, nadat het goede
koren is opgeschept.
De uitbreiding Jan Rap en zijn maat heeft
De Génestet aanleiding gegeven tot de volgende ont
boezeming:
Nederland in 1954 en 1955
Geboorten 1000 meer,
sterfgevallen 2000
Nederland telde 1 januari van dit jaar
10.821.111 inwoners, tegen 10.667.000 op
1 Januari van het vorige Jaar.
Het aantal geboorten bedroeg het afge
lopen jaar 229.899 (228.892 ln 1954), het
aantal sterfgevallen steeg van 79.295 in
1954 tot 81.288 in 1955. Dat is 1007 ge
boorten en 1993 sterfgevallen meer dan ln
1954.
Het aantal huwelijken bedroeg het af
gelopen jaar 88.841 (88103 in 1954). Per
duizend inwoners wat dit voor 1955 8,3,
evenals het voorafgaande Jaar.
Het cijfer per duizend lnwoneTS voor
het aantal geborenen daalde van 21,6 in
1954 tot 21,4 in het afgelopen Jaar, het
sterftecijfer steeg van 7,5 tot 7,6.
Amsterdam zuigt bouw
vakarbeiders weg
De gemeente Amsterdam tracht in het
noorden van het land bouwvakarbeiders
e werven door hen in het vooruitzicht te
itellen, dat op korte termijn woningen
roor hen beschikbaar zullen zijn. De aan-
lemers in Leeuwarden, die veronderstel
len, dat deze actie vele bekwame bouw
vakarbeiders uit Friesland en de overige
noordelijke provincies zal wegzuigen,
hebben zich via hun organisaties tot het
gemeentebestuur van Leeuwarden ge
wend. Dit college heeft hen de verzeke
ring gegeven, dat het onverwijld de nodige
stappen zal doen. Ook in andere delen
land probeert Amsterdam door
middel van de gewestelijke arbeidsbu-
akbekwame bouwarbeiders aan te
trekken.
Larense „insluiper" nu
als „gast" in huis
De Larense uitzettingsaffaire is in een
nieuw stadium gekomen nu de huiseige-
op juridisch advies de heer Jansma,
an die tegen de zin van de Larense
woningdienst in diens villa met zijn gezin
gaan inwonen, met onmiddellijke in
gang schriftelijk de huur heeft opgezegd.
Hij heeft hem deze brief persoonlijk over
handigd. Een afschrift hiervan is aan het
gemeentebestuur gezonden.
bedoeling hiervan is nu, dat de
Jansma niet meer als huurder wordt
beschouwd, maar als gast van de huis
eigenaar. Desondanks is de man wederom
door de politie uit zijn huls gezet. De
eigenaar en zijn nieuwe gast overwegen
de gemeente in kort geding te doen
dagvaarden wegens het hun inziens on
rechtmatige van deze laatste uitzetting.
Rebellen in Peru
al omsingeld
De presidentsverkiezing, die in Peru
tegelijk met de parlementsverkiezing be- j
juni moet worden gehouden, is de i
oorzaak van grote onrust.
Volgens de grondwet kan de huidige
president Odria. wiens ambtstermijn 28 j
juK afloopt, wiet herkozen worden. Ech-
ter zijn tot nu toe pogingen om een na-
conventie van de verschillende
politieke groepen te verkrijgen, mislukt.
rebellerende afdeling van het leger
heeft verklaard de macht in de stad
Iquitos in handen te hebben. Als ant- j
woord hierop heeft president Odria on-
middellijk de staat van beleg voor het j
gehele land afgekondigd.
de radio hebben de opstandelingen J
medegedeeld het volk „het recht op zelf-
ïs'.uur" terug te willen geven.
Volgens de regenngsradio zijn de op
standelingen omsingeld.
Nieuw ziekenhuis in Culemborg. De
gemeenteraad van Culemborg heeft be
sloten zich garant te stellen voor 1,6 mil- I
joen gulden, die de stichting Protestants- j
Algemeen Ziekenhuis te Culemburg zal
Dit nieuwe ziekenhuis Is ontwor- j
pen door ir. Kramer uit Rotterdam en i
nvat 75 bedden.
Indonesische leiders
Quislings genoemd
Australië biedt excuses aan
De Australische minister van buiten
landse zaken, Casey, heeft de Indonesische
regering verontschuldigingen aangeboden,
omdat de senator George Rankin ver-j
klaard had, dat pro-Japanse Quislings In
donesië besturen. Rankin gaf echteT te
kennen, dat hij niet aan excuses denkt.
De leider der oppositie in het parlement,
Evatt, viel Casey aan en zeide, dat deze
excuses in de constitutionele en diploma
tieke geschiedenis bekend zullen staan als
Casey's ergste flater. Het was volgens hem
verkeerd excuses te maken voor de op
merkingen van een senator, die recht
heeft op vrije meningsuiting. Casey zeide,
dat het een gevestigde parlementaire
gewoonte was om zich te onthouden van
onheuse en ongebreidelde beschouwingen.j
Molie tegen Indonesisch
kabinet
De oppositie ln het Indonesische part*-;
ment heeft een tweede motie van wan* i
trouwen ingediend tegen het kabinet. De
eerste was va n drie kleine oppositiepar
tijen. de tweede van de Nahdatul Ulama
en de Parian Sjarikat Islam Indonesia.;
De motie noemt de mislukking der con
ferentie te Genève e&n bevestiging van
het falen der economische en buitenland,
se politiek.
Moog Jan dés leven ln mijn lied
En heden en nadezen,
Opdat wie 't leze of hoore niet
Begeer zijn maat te wezenl
TJET ZAL WELLICHT enige verbazing wekken
J horen dat ook vechten tegen de Blerkai
een historische betekenis heeft. Het beduidt, zoals
men weet; iets onmogelijks beproeven, iets willen
richten dat toch niet te bereiken is, evenmin als het
vroeger veel zou baten in Amsterdam te vechten tegen
de strijdlustige bewoners van de Bierkade, gelegen
op de westzijde van de Oudezijds-Voorburgwal tussen
de Sint-Jansstraat en de Oude Kerk.
Of in andere delen van het land het gezegde
a Is d e
Ype
bekend is als in Zeeland, weet ik niet Daar beduidt
het echter: er zeer slecht, ziekelijk of mager uitzien
Het waarschijnlijkst is dat dit gezegde herinnen
aan een dodendans in een Yperse kerk. Deze doden
dansen waren in West-Europa zeer algemeen. Ze warer
blijkbaar bedoeld om de gewone man te troosten In
zijn triest bestaan. Want ze bestonden uit
sen van allerlei standen tot Keizers en Pausen toe.
voorafgegaan door de dood. een geraamte ln een prach
tig gewaad. Ze hielden elkaar allen vast, n
ten de leider volgen. Voor de oorlog heb Ik in Lubeck
de beroemde dodendans aldaar gezien Het wa
aangrijpend schouwspel, dat duidelijk maakte,
niemand de dans kon ontspringen, o<
weer een uitdrukking, die zo goed als zekei
oorsprong aan dit soort schilderijen te danken heeft.
tingen
sommige
teit goed fc
financiële
il zijn,
begrijpelijk, laag
se kwaliteiten v
100 kg. Die hoof
portkwaliteit. Voc
18 per 100 kg Groen
20 en boerenkool ha
f 22 per 100 kg. Ook v
land was de hoog-
2.88, 2.44—2 66, v
f25 betaald werd.
i f 4060 voor ongesehoond«
[selderie brachten resp, tot
en 2.88—3.20. 2.66-
.78. 1.75, 1.72. Over
1 stroef, met teruglopende prü-
«uw, 40—18.550, 175—O.vu,
Dr F. C. Domlmcus 39—8120, 224080, 74—'10.
