Het Hongaarse volk zucht
onder communistisch juk
Watersnood van 1916: ramp
in tijden van gevaar
DE EERSTE DAG WAS DE KONINGIN ER AL
ENDOCIL
DONDERDAG 12 JANUARI 195»
GEEN VRIJHEID VAN GEWETEN
Strenge politiecontrole op mensen
van het oude regiem
:orrespondent Alfred van Sprang)
Het Gellert-bad is nog steeds een van
de a tt rak hes in Boedapest. Het bijbe
horende hotel is in de oorlog zwaar
beschadigd en nog steeds niet
gerestaureerd.
weigert brengt t
LS
IN DE TUIN VAN RESTAURANT GUNDEL in het fraaie Stadspark heerst
een opgewekte stemming. Nagenoeg alle tafeltjes zijn bezet. Er wordt
veel gepraat en gelachen. En een zigeunerorkest zorgt vnor passende mu
ziek. De Hongaar tegenover mij aan de verzorgde tafel heft zijn wijnglas.
„Op het succes van uw bezoekzegt hij hoffelijk.
„Dank u zeerantwoord ik. Een kelner verwisselt de borden en
serveert een voortreffelijke visschotel. De primas van hèt orkest kernt^
vragen wat ik graag zou horen.
„Iets uit „De Zigeunerprinses
„Heel graag zegt hij met een buiging en zet de melodie in. De
andere instrumenten vallen in. Het gezelschap aan het tafeltje naast het
onze begint mee te zingen.
gegevens,
niet alleen zichzelf,
laar u kunt zich wel voorstel'.!
BOEDAPEST, NAJAAR 1955
minder vlees of textiel te moeten doen.
Je voelt je eigenlijk nooit helemaal veilig.
Elk ogenblik kunnen ze je komen halen,
zonder te vertellen waarvoor
NIET ZOVEEL
„Gebeurt dal nu ook nog .7"
„Niet zoveel meer als enkele jaren ge
leden. maar de mogelijkheid is er alijjd
poosje geleden z(jn ze bijvoor
beeld bij kennissen van ons huiszoeking
verborgen doll:
„En hoe bevalt Boedapest uwil
mijn gastheer weten.
„Het is hier zeer aangenaamant
woord ik zo neutraal mogelijk met de
klemtoon op het woord hier.
„Nietwaarglimlacht hij op een
i toon alsof een andere mening niet denk-
h baar zou zijn. Maar hij weet evengoed als
ii ik dat dit maar één van de vele facetten
van het leven in Boedapest is. Ten slotte
is hij de chef van de afdeling voorlich-
ting van het ministerie van buitenlandse
zaken. Het is zijn taak om mij een in alle
opzichten gunstig beeld van het commu-
nistisch-bestuurde Hongarije te geven,
li Een uiteraard eenzijdig beeld.
NIET SOEPEL
Tj^R ZIJN ook andere bronnen,
s De niet-officiële, zijn een stuk minder
r. enthousiast over het communistische sy-
■i «teem. Een van die bronnen is de buiten-
landse zakenman, die regelmatig Honga-
3 rije bezoekt om te trachten zijn produkten
te verkopen. Onder het ontbijt in het
3 Duna Hotel vertelt hij me iets van zijn
„De nationalisatie is een ramp
meent hij, „dat begrijpen de leidende fi-
Alfred van Sprang
over Hongarije (5)
12:
guren hier ook wel, maar ze weten
hoe ze er met goed fatsoen af kunnen ko
men. Vroeger had je met een groot aantal
afnemers te maken. Nu is er maar één: de
staat. Als ik in Boedapest ben doe ik dan
ook niets anders dan van het hotel naai
het staatsinkoopbureau en van het staats-
inkoopbureau naar het hotel gaan. Dat
lijkt misschien een eenvoudige manier van
zaken doen, maar dat is het allerminst.
Dat staatsinkoopbureau is een dorre bu
reaucratische instelling zonder fantasie en
zonder soepelheid. Er zitten dikwijls men
sen aan de top, die het vak niet kennen.
En niemand durft enig risico te nemen. De
communisten zijn dol op plannen en be
grotingen op lange termijn maken. Men
moet een jaar vooruit werken en dat kan
natuurlijk niet altijd. Daarom loopt de hele
boel ook steeds vast. Neemt u dit hotel
bijvoorbeeld. Licht bier is er niet meer.
Dat komt doordat de directeur een jaar
geleden al heeft moeten opgeven hoeveel
licht bier hij nodig had. De zomer is dit
jaar echter veel warmer en veel langer
geweest dan normaal en dus is er veel
meer bier gedronken. En nu zit men met
de handen in het haar
„Tja, en particuliere bedrijven zijn er
haast niet meer
„Er is een klein aantal particuliere win
kels en bedrijfjes, die met weinig of geen
Grieperig?
Rillerig
U voelt U weer "stralend"
AKKERTJE
Kaakslag voor agent:
6 maanden stial
De 35-jarige los-werkman J. A, ui
Veendam, die november vorig jaar eei
agent een kaaalag gaf, zodat de man ziel
onder medische behandeling moest stel
len, i6 gisteren door de Groningse poli
tierechter tot »es maanden veroordeeld.
Tijdens de ruzie was A. die reeds twaalf-
maai ia veroordeeld, dronken.
personeel werken. Er waren er echter veel
:er toen premier ïmre Nagy nog aan het
wind was, maar die is er dan ook
gens rechtse afwijkingen uitgewerkt
,Hoe staat het niet de Hongaarse ex-
spoedig begin met de droogmaking v
jdc Zuiderzee,
gedeelte van, AARTJE KONINGINNETJE
Men had nog geen mobiele radio
dollars maar daar,
de politie blijkbaar niet tevreden Op die vijftiende januari treft een
In ieder geval ra, een oude jro.t-jvreselijke ramp
er waar niemand naar omkeek hoei J
an de politiemannen lets In een boekjons volk. In diezelfde krant immers
in de boekenkast schoof. Toen zenaar een jvjncjen we de naar onze huidige j helikopters, geen snelle motorboten
.p,«,.ch,TnV^«„;:i.Vd.lür. [maatstaven zeer bescheiden gezette 1^^', ^SSJHTSiTuSSSt
gehaald. Met grote tegenwoordigheid vanl^-. \het Watersnoodcomité, staaltjes van hei
geest heeft ze die meteen door de w.c.j \denmoed en zeker niet op de laatste plaats
eggewerkt. De politie Is toen nog wel|GROOTE WATERSNOOD IN ONS LAND\de persoonlijke belangstelling van ons Ko-
wecsb'maar ÏTbebben"'nMskunnen'rtn!j ZnMerzwiMtm op vencMUenie pleet. 1,1 "«O1' Hou. van feoninjm Wiibrlmtuo.
den. Maar n kunt zich voorstellen, wat erjs<"> doorgebroken. I Seeds de eerste dos aebrtrft een der
gebeurd was al, dat oude men. niet to., en het er op volgende bericht begint jZ'rit"'" DeoVlg^Ie ÜI
1 met de woorden: j knnnen de lezers er kennis ven nemen
JGierende Noordwester Stormt \hoe onze onvermoeibare vorstin van plaats
Hollander! Weest op Uw hoede! j tot plaats gaat in een motorboot „op
doodsvijand, de aee.i"e'-°et Mn Here Majesteit tras deze niet
duinen dtjken. I- boe :v voor ieder belens-
stelling heeft en hoe zij een meer dan op-
Mathias Rokos I, secretaris-generaal
van de Hongaarse communistische
partij en andere communistische afge
vaardigden tijdens een vergadering in
Boedapest.
INFORMANTEN
'"TERWIJL IK voor een kerk in het cen-
trum van Boedapest aan het fotogra
feren ben spreekt een oudere heer me in
feilloos Duits aan. Hij blijkt een ambte
van het ancien régime te zijn, die
ïin of meer uit de maatschappij ge-
Eigenlijk mag ik nog niet eens al te
trd klagenzegt hij als hij een eindje
et me oploopt, „ze hebben mij niet zoals
duizenden anderen alles afgenomen en
een of ander gehucht verbannen. Na
tuurlijk woon ik niet meer in het huis van
vroeger. Met mijn vrouw en mijn vol
wassen dochter hebben we nu één kamer
waarin we alles moeten doen. En geleide
lijk aan hebben we alles van waarde moe
ten verkopen om te kunnen leven. Maar
dat is tegenwoordig voor ons soort men
sen normaal
„En laat men u verder met rust?"
„Nou, jamet rust. De politie houdt
iedereen in de gaten en niet alleen de po
litie. De concierge van het huis waar wij
wonen, moet bijvoorbeeld regelmatig rap
port uitbrengen over het doen en laten
alle bewoners. In alle fabrieken en
bedrijven zijn informanten. Het zijn dik
wijls mensen, die iets op hun kerfstok
hebben en met het spioneren hun vrijheid
kopen. Of mensen van het ancien régime
die er eenvoudig toe gedwongen worden.
Mijn eigen dochter moet elke week een
verslag uitbrengen over het kantoor waar
ze werkt. Ze vindt het natuurlijk ver
schrikkelijk' en bepaalt zich zoveel moge
lijk tot het verzamelen van onbenullige
Toch is liet zo
EEN KERK VAN f 3200.000.000
■el Islanlioel hre
het gebouwd werd tijdens een
ge- later werd met de bouw
itjdje woordige Aya Sophia aangi
naam kerk. zoals er sedert Adai
leel van de
gehele mi
;rkw aardigst.
indrokw
wmmm^.jrhiedei
arrhiteituur, t.w. de Aya Sophia, de
kathedraal te Constantinopel. gewjid
aan de Heilige W.ijsheid, Wilt u de kerk
Hagia Sophia, of de St. Sophia noemen.
ind daa
zuiverste on waardevolste stukkèr
En met het witte marmer uil Pr
nesus, de lichtgroene steen van
tos. het rode marmer uit Carië.
gele uit Nubië. het rood geaderd
Phrygië. de groene en zwarte ster
Thessalië en Lakonië
Egypte, konden
ters Anthemins v
van Milete de
werkeljjken.
Tien duizend werklieden werden bij
de bouw aan het werk gezet en reeds
in 537 kon de plechtige inwijding op
2de Kerstdag plaats vinden. Onger-u'
•t porfier
c houwme
n Tralie* en ïsidm
e kerk is
intgn di
393
men" gelijk een geschiedsehrijvei
6de eeuw het uitdrukte. In
indsclirjjven werden
lijk gesticht t
Grote, (wiens naam in t.onstantino|
werd verwerkt), maar heeft slechts k'
bestaan, aangezien zij in het ji
bij een volksoploop werd verbrnnd. De ptad te zenden, en uit i
kerk die ter vervanging hiervan werd steengroeven uit het rijk
uitgenodigd de schoonst'
Prinses Wilhelmina vergeet haar
petekinderen niet
HET WAS DE 15e JANUARI VAN HET JAAR 1916, het derde mobilisatie-
jaar, dat de Amsterdamse kranten deze veelzeggende ingezonden
mededeling afdrukten:
Ons land had het in
dat derde mobilisatie
jaar moeilijk. Het zat
tussen de oorlog
voerende mogendheden
in een oorlog, waarvan
men de eerste dagen
Poolsch Koffiehuis
Heden 15 Januari
Haché met rijst
van 12 tot 2 uur
krachtsinspanning en van de regering werd
doen. Die, 'Jeke waakzaamheid geëist om niet in het conflict te worden betrokken.
dacht, dat hij „wel in
een paar maanden zou
zijn afgelopen". Dat op
timisme bestond in 1916
al lang niet meer. Het
handhaver, van de
i traliieii vergde van de
bevolking een enorme
voortdurende diploma-
vallig gezien had wat die politic
Dergelijke methodes zijn schering e
slag. Het is dan ook geen toeval, dat hetl*
aantal zenuwzieken onder de jongere men- w vrienc
gestegen is. Ach, als bezoeker,k>opt stort
het buitenland kunt u dat moeilijk be-De stormklokken luiden boven he: loeien ,pervlakkige belangstelling heeft.
grijpen, maar als u hi<
en volledig aan de willekeur van h'
giem bent overgeleverd dan denkt
heel anders over
FAqADE
TJET IS INDERDAAD zo dat het leven
in Boedapest niet zo zorgeloos is als
het de vluchtige bezoeker van de andere
zijde van het IJzeren Gordijn toeschijnt.
Er heerst achter die facade van in be
hoorlijke kleding flanerende mensen, van
lachende bezoekers op volle caféterrassen
en van nieuwe woonwijken ook veel el
lende en ontevredenheid. Het is in Hon
garije niet zoals In Rusland waar mer
over het algemeen nooit beter heeft ge
had. En waar men praktisch, geen
tact met het westen heeft. De Hongaren
zijn een westers-georiënteerd. politiek-
geschoold volk. En het communisme ls
nog nieuw in Hongarije. Er zijn dan ook
ontelbaren, die er niets van moeten heb
ben. Er is een zekere oppositie. Maar het
enorme politie-apparaat heeft weinig
moeite om die te onderdrukken.
De Hongaren hebben langzamer
hand wel geleerd niet veel meer van
het westen te kunnen verwachten
dan het verwekken van ongegronde
hoop op bevrijding door de Ameri
kaanse propagandazender Radio Vrij
Europa.
(Nadruk verboden).
werkt van den orkaan
Hollander! Weest op uw hoede.
En dan volgen de eerste berichten
over de ramp die zich aan grote ge
bieden rond de Zuiderzee heeft vol
trokken in de nacht van 13 op 14
januari 1916.
We komen eerst namen tegen als Zun-
derdorp, Durgerdam, Ransdorp, de plaat-
Hongaarse dienstauto's (van Ameri
kaans fabrikaat) voor het Grand Hotei
op het Mor ga retha-eila ndVele offi
ciële autoês hebben gordijnen om de
inzittenden aan het oog te onttrekken.
het IJ, die nog gemakkelijk te
bereiken zijn. We lezen die eerste dag al
orme watermassa's die zich tot
de horizon uitstrekken, over het .verdron-
de vluchtende mensen, die hun
or zich uit drijven naar veiliger
plaatsen, de huizen, die tot de dakrand In
staan, de onbeschrijfelijke
warring.
De volgende dagen komen er méé
chten, gedetailleerd en van verder: Anna
Paulownapolder, Purmerend, Edam, An-
dijk. We komen nu ook berichten tegen
trechl, waar de Eemdijk doorbrak
het water, na Bunschoten en Spaken
burg te hebben overstroomd, tot in Amers
foort staat. Óp 18 januari komen er ernsti
ge berichten uit Marken: daar zijn vijf
lensen verdronken.
Het zijn vele pagina's relaas, zeker niet
dor, hoogstens in een opmaak die
ligt. Achter elkaar, kolommen vol
rampspoed, die ons in details doen her-
de grote ramp van ónze ge
neratie, zij het dan. dat men thans weet,
hoeveel erger de februari-ramp van 1953
geweest. En dat men thans óók weet.
dat deze ons volk nog oneindig zwaarder
hebben getroffen, als niet de waters
nood van 1916 de stoot had gegeven tot
zich afspeelt in de overstroomde gebieden.
Op andere plaatsen komt zij in een vletje
vaak lang niet ongevaarlijk en voor
duizenden is zij het enige lichtpunt fn die
donkere
Die belangstelling ij in enkele gevallen
véél verder gegaan zij werkt zelfs dooi
ot in onze dagen. Want terwijl in dit
•ampnacht van 13 en 14 januari de nood
klokken luidden, kon de Wakkerdijk tus-
Bunschoten en Eemnes het niet
houden. Het vissersplaatsje Spakenburg
liep onder. En op een zolder aan de voet
de zeedijk lag een moeder
kraambed. Alles wat zij bezat was verloren
gegaan, haar huisraad was weggedi
■schijnlijk heeft zij het op dat
ogenblik niet beseft. Want zij wachtte op
n dokter, die niet kwam Later waag
de de vroedvrouw, mejuffrouw Lindhout,
het er op. Met een bootje probeerden een
paar mannen deze dappere vrouw naar
die zolder te brengen. Een eerste poging
mislukte, het bootje sloeg om. Een tweede
keer wist de vroedvrouw het huisje aan d
dijk te bereiken. En het kindje, dat di
nacht werd geboren, was een meisji
Aartje Veddcr. Eén dag later bezocht de
Koningin de jonge moeder.
Kort daarop kwam er een telegram. Va
der en moeder Vedder begrepen het eersl
niet zo goed. tot dominee Munnik met een
zelfde telegram b(J hen kwam: Hare Maje
steit koningin Wilhelmina verzocht peet
moeder te mogen zijn van dit klei
je. Het meisje is nu getrouwd:
Wilhelmina Aartje Korlaar-Veddermoe
zr van twee kinderen.
Veertig jaar lang is één der dagen vooi
Kerstmis een feestdag voor „Aartje Ko.
nginnetje". zoals het dorp haar heel
lang heeft genoemd. Van haar geboorte t
tot' haar vijftiende jaar kwam zo eind d«
cember koningin Wilhelmina pp bezoek i
het gezin Vedder. De eerste keer dat Aai
tje het zich herinnert, is toen zij vijf jaar
Haar zusje kivam haar van school
halen en de Koningin had de Prinses bij
zich. die een bal in een netje en een doos
flikken meebracht.
EEN BLADBEGONIA
Daarna sloeg de Koningin het jaarlijks
bezoek wel eens over. Maar ook kwam zij
onverwacht eens samen met
prinses Juliana op de fiets. Die dag voor
Kerstmis werd echter nooit overgeslagen:
als de Koningin zelf niet kon komen, zond
zij haar secretaresse of een hofdame met
geschenk. Nooit kwam dat over de post
en altijd was 't iets, wat Aartje goed kon
gebruiken, nooit zó maar iets moois. Haar
kostbaarste bezit is wel een Bijbel met een
zilveren slot. „Voor Aartje Vedder te Spa
kenburg, mijn petekind Wilhelmina
1916" is er in geschreven.
En dan is er een bladbegonia. Hij zdet
Hormooncrême ontsluiert
de schoonheid van Uw huid
Endoeit. de nieuwe, hormoonhoudende
crème, ontsluiert de schoonheid van Uw
huid. Het in Endocd aanwezige hor
moon maakt Uw huid weer gaaf, zacht,
mooi. Reeds na 3 weken kunt U de ver
betering constateren. Gebruik Endocil
ook als basis voor makc-up of poeder.
Een cosmetisch product van Organon.
Per voordelige tube f 2.90
hormooncrême
In diezelfde rampnacht i» er nog een
klein meisje geboren, Lijsje Uithuisje, nu
Van Driel, moeder van zes kin
deren op het eiland Marken, dat t
i de
slachtoffers telde. Zij is het tweede
petekind van koningin Wilhelmina ge
weest en zij is op eenzelfde wijze, van jaar
tot jaar, bedacht met een bezoek en een
geschenk nu acht geschenken, voor
haarzelf, man en kinderen. Wij hebben
haar niet gesproken, maar Aartje Vedder
heeft het ons verteld. Zij kent haar peet-
'r goed en zit delen hun verering voor
grijze Prinses. Het is dezelfde ver
en bewondering, die spreekt in de
igen uit die dagen direct na de ramp,
toen dag in, dag uit koningin Wilhelmina
de geteisterde gebieden bezocht.
Alle ellende heeft zij van nabij meege
maakt. Volendam was er héél erg aan
Er was voedselgebrek en men maakte
ernstig ongerust over het uitbreken
epedimieën onder de bevolking, die
In de vaak zo kritieke mobilisatietijd van 19141918, toen de wereld
brand rondom ons herhaaldelijk naar het kleine Nederland dreigde
over te slaan, werd ons volk ook nog opgeschrikt doordat in de nacht
van 13 op 14 januari 1916 de Zuiderzeedijken op verscheidene plaat
sen doorbraken. De enige lichtpunten in die donkere dagen vormden
de bezoeken van koningin Wilhelmina, die ze terstond en tmak niet
zonder gevaar voor eigen leven, aan de slachtoffers bracht. Hier ziet
men de Vorstin op Marken. Het was deze ramp, die de stoot gaf tot de
droogmaking van de Zuiderzee.
eruit, of hij zo van de bloemist komt Maar
hij is al bijna 17 jaar oud. („Hij heeft er
?ens heel slecht bijgestaan, maar we
hebben hem altijd weer opgekweekt,"
vertelt Aartje). Samen met 'n theemeubel
hij het huwelijksgeschenk
Koningin. En op de trouwdag liet Hare
Majesteit zich vertegenwoordigen op het
stadhuis en in de kerk.
Daarna kwamen er ieder jaar twee
deaus en later, toen er kinderen w«
het gezin Korlaar, ook nog voor ieder
kind een geschenk. En altijd warer
dingen, waar de kinderen echt blij
de oorlog is prinses Wilhelmina nog
geregeld «,p*bezoek geweest in het huisji
aan de dijk. dat je alleen maar kunt
vinden als iemand je het héél precies uit-
duidt. De laatste twee jaar niet meer. „De
Prinses is erg moe." vertelde de secre-
:e van de Prinses de laatste keer. een
paar weken geleden, toen zij de jaarlijkse
geschenken kwam brengen.
Spakenburg weet het allemaal precies.
Toen wij in de bus naar het vissersplaatsje
aan de chauffeur vroegen, of hij mevrouw
Aartje Korlaar-Vedder kende, wist men
ons direct te vertellen: O, het pete
kind! Ja, die woont daar en daar
En Korlaar, trots op zijn Wilhelmina,
heeft uit dit alles nog een voordeeltje: hij
veelal samenhokte in de enige nog veilige
onderkomens: de roefjes uan de oissers-
schepen. Daar werd de Koningin aan een
sterfbed geroepen: een vrouw met tuber
culose in het allerlaatste stadium had ge
vraagd, eenmaal de Koningin te mogen
ontmoeten. Koningin Wilhelmina heeft bij
haar bed gestaan op een klein zoldertje en
de volgende dag is deze vrouw in orede
gestorven.
Deze bezoeken zijn lichtpunten in de
pagina's triest nieuws uit die eerste weken
de watersnood. En zij hebben er onpe-
twijfeld toe bijgedragen, dat de rest van
Nederland, die het toch ook niet gemakke
lijk had hachee met rijst was een luxe-
tractatie héél gul meewerkte aan de le
niging van de nood. Precies zoals wij dit
hebben beleefd, toen prinses Wilhelmina
in februari 1953 als een der eersten naar
Zeeland kwam.
i toch is er ook tets veranderd. In 1916
men in een verslag lezen, dat een bur
gemeester de Koning in ontuinp in een duf-
jekker en op waterlaarzen, doch wèl
de ambtsketen om. En het blad schrijft
■zichtig: .Hare Majesteit zal hem
deze kleedij niet euvel geduid hebben..."
De afstand is in die veertig jaar beduidend
kleiner geworden en de eerbiedigheid
heeft plaats gemaakt voor eerbied.
