HET ATOOM: dienaar der mensheid
Wat is liet nu
precies
\tE Niet dit
s -| -
I Maar dat rtfus
195" NIEUWE LEIDSCHE COURANT
I Arthur H. ComptonKanselier van Washington
j..., University en Nobelprijsivinnaar voor de physica:
vervult de aarde en onderwerpt haar... (Gen. 1:28)
Dit is Mijn geboddat gij elkander liefhebtgelijker-
wijs Ik u lief gehad heb (Joh. 15:12)
I K ZAL NOOIT het drama van de eerste atomaire kettingreactie vergeten, dat
zich op 2 December 1942 in ons laboratorium in Chicago afspeelde. Vanaf het
balkon, waarop ik stond, kon ik de grote Italiaanse atoom-geleerde, Enrico Fermi,
zien, die de leiding van dit gevaarlijke experiment had. Een dozijn assistenten
bestudeerde ijverig de vele instrumenten.
Op een verhoging, welke op een grote kubusvormige zuil van grafiet- en uranium-
blokken uitzag, stonden enkele mannen rustig te wachten. Ze bèhoorden tot de
zgn. zelfmoord-..squad". tot de mensen dus, die tot taak hadden de zuil te ver
nietigen, als er iets mis ging.
Dertig meter verder, achter
een dubbele, betonnen muur,
stond een derde groep man-
aana Op het gebied van de landbouw:
briij
£;;VeIe klassieke meningen moesten worden herzien
T~k E landbouw is een van de vele takken van bedrijvigheid die de vruchten
zullen plukken van de ontwikkeling van de kernenergie voor vreedzame
doeleinden. Men kan namelijk in de kernreactor stoffen produceren, die z.g. radio
actief zijn. Deze radioactieve stoffen zien er heel gewoon uit, doch zij zenden
voortdurend radioactieve straling uit, die wij met behulp van fijne meetinstru-
lid menten kunnen aantonen,
den
d| Nu zijn er in de landbouwkunde een aantal nog geschikt is voor bijvoorbeeld de verbot
l pPSelost met behulp van deze radio- van aardappels, of dat het beter is eens een jaar
i actieve straling. Men voegt bijvoorbeeld aan een klaver of graan te verbouwen. De laatste twee
j pa.a,j e soort kunstmest een klein beetje van gewassen groeien diep en maken de grond los.
dezelfde stof toe, maar dan in de radioactieve Men kan nu de structuur van de groni bepalen
vorm. Deze radioactieve stof nu volgt dezelfde met behulp van een tweetal buizen van ruim een
weg als de kunstmest, maar hu kunnen wij op meter, die op ongeveer 30 centimeter van elkaar
^er ogenbhk met behulp^ van onze meetmstru- in de grond gestoken worden. In de ene buis
deze hoeveelheid stof bevindt zich een radioactieve stof, en in de
andere een meetinstrument om de straling van
de grond hard en dicht,
•an niet meer geschikt
aardappels, dan Bemerkt
menten aantonen,
zich bevindt. maae
Het gevolg is geweest, dat men vele klassieke deze stof te
meningen moest herzien. Men is nu in staat de is dus de structuur
bemesting van de grond toe te passen in over- voor het verbouwen
eenstemming met de resultaten van het onder- men dit doordat de aarde in" sterkere mate de
zoek. Dat onderzoek heeft aan het licht gebraónt straling tegenhoudt,
welke vorm van kunstmest wel, en welke niet JL
kan worden opgenomen door de plant, hoe snel P 8ebied landbouw, die \oor
i het werd opgenomen, enzovoorts. onze samenleving van zo groot belang is. zal
Een andere toepassing is van recenter datum, men van de resultaten van het moderne natuur-
Het is vaak moeilijk na te gaan of de grond kundig onderzoek kunnen profiteren.
nen. Ze bedienden lange-af- In feite is de atoombom
stand-instrumenten en hadden slechts een dramatisch inci-
opdracht het electrisch me- dent in een groot menselijk
chanisme in werking te stel- schouwspel. Het zou verkeerd
len, zodra de op te roepen zijn te veronderstellen, dat de
reactie te hevig werd. wetenschap er in eerste instan-
Fermi gaf het bevel de con- tie op uit is geweest een bom
tröle-staaf dertig centimeter te fabriceren. De atoombom
uit te trekken. Dit was het is slechts het oorlogsaspect
critieke moment! Geiger-me- van een veel wijdere visie,
ters begonnen sneller en snel
ler te tikken, totdat we niets Ik wil hier in geen geval
anders dan een waar geratel vernietigende werking
hoorden. De galvanometer
sprong naar boven en de reac- van atoom miniseren.
tie werd met de seconde gro- Een atoomgeleerde weet
ter.. beter dan iemand anders,
„Schuif de veiligheidsstaven dat oorlog in de toe-
naar binnen!" beval Fermi komst zó vernietigend is,
kort. Het geratel der meters dat alleen een krankzinnige
Sf-caS. anwlï,™ J)™ »e ont-
ontspanden zich met een hoor- ketenen.
bare zucht en om de lippen Maar de kernenergic is
ook een nieuwe, grote
de „zelf-
moord-squad" speelde een
verwrongen glimlach. Een mogelijkheid om het leven
klein applaus steeg op en ie- te verrijken. Er is een
mand overhandigde Fermi een krachtbron aangeboord,
fles Italiaanse wijn. 6..
Zo, op deze misschien weinig welke vrijwel onuitputte-
spectaculaire manier, werd lijk is, terwijl de komende
de kernenergie geboren. generaties op elk gebied een
.Z»i Vre' dankbaar gebruik van de
s en vrijheid brengen, en een
kans om dichter naar een zSn- isotopen zullen kunnen
rdiger wereld te groeien? maken.
Oudheidkunde
dankt vorderingen aan
kernenergie
Eigcnljjk hoort het oudheidkundig
derzock niet helemaal in deze serie th
want er komen geen stoffen aan te
e reactor geprodureerd zijn.
10e oud dat stuk liout wel is. Het
ier om periodes van honderden,
jenden jaren, en de oudheidkun-
zijn dan ook zeer dankbaar voor
atuurlijke klok, die hen in staat
»t nu toe onoplosbare problemen
i oplossing te krengen.
Atoomlocomotiefeen enorm gevaarte
Kernreactor
ketelhuis
£EN van de belangrijkste
toepassingen van dq
kernenergie voor vreedzame
doeleinden, zo niet de be
langrijkste, is wel de moge
lijkheid een electrische cen
trale te construeren waarbij
de kernreactor de warmte
levert in plaats van de steen
kool.
Wij weten allen dat er in
onze huidige electrische cen
trales steenkool gebruikt
wordt als brandstof. Die
steenkool xoordt verbrand,
en de daarbij vrijkomende
warmte wordt omgezet in
electriciteit.
J^AAR onze steenkool-
voorraden zijn niet eeu
wigdurend en op een gege
ven moment moeten we dus uitzien naar een andere grond
stof voor onze energievoorziening. Zo'n grondstof is nu uranium, het
metaal, dat in de kernreactor ..gespleten" wordt. Ook bij dit splijten
ontstaat warmte, net als in de ketels van een tegenwoordige electrische
centrale. In feite is het verschil tussen de huidige centrales en de
kernreactor-centrale van de toekomst dus niets anders dan dat het
ketelhuis verdwenen is en daarvoor in de plaats een kernreactor aan
gebracht:
flJU ja, zo eenvoudig is het nu ook weer niet. Er zijn vele jaren van
onderzoekingswerk nodig om dit zo eenvoudig klinkende principe
in de praktijk te brengen. Maar wanneer het eenmaal zover is. zal men
waarschijnlijk het bouwen van nieuwe steenkoolcentrales achterwege
laten en voor de uitbreiding van de electriciteitsproductie geheel zijn
toevlucht nemen tot de kernreactor.
JN ons land houdt men zich al
enige tijd bezig met het reali
seren van deze toekomstdroom, en
binnenkort zal begonnen worden
met de bouw van een proefreactor.
In Engeland is zojuist een tien
jarenplan gepubliceerd dat er op
gericht is over een twintigtal jaren
jaarlijks 40 millioen ton steenkool
te besparen. Alle nieuwe centrales
in Engeland zullen daartoe voor
zien zijn van een kernreactor.
„Confectiepak je" beschermer
tegen radioactiviteit
NEEN, LEZER, deze vervaarlijk uitgedoste
man is niet zojuist uit een vliegende >*-
schotel gestapt. Het is een aardse sterveling,
die zich beschermd heeft tegen de gevaar
lijke radioactieve stofdeeltjes in een daar
mee besmette ruimte. De 'stof, waarvan dit
confectiepak je is vervaardigd, beschermt
hem bovendien tegen de radioactieve stra
ling. Het is dus eigenlijk een soort duikers-
pak, niet echter om mee onder water te
blijven leven, maar om het te kunnen uit
houden in een omgeving die anders voor de
mens te gevaarlijk zou zijn. De slurf ver
vult dezelfde functie als de slang, welke
de duiker met 'de oppervlakte van de zee
verbindt: van buiten af wordt aan de dra
ger van het pak onbesmette lucht toege
voerd.
Wat kernenergie eigenlijk is. is niet
zo maar in een paar woorden te zeg
gen. Toch willen wij trachten u een
indruk te geven van het principe,
waarop de winning van deze vorm
energie gebaseerd is.
Wanneer steenkool verbrandt, dan Is
die steenkool niet zo maar verdwenen.
De uiterst kleine deeltjes, waaruit die
steenkool was opgebouwd, de atomen,
zijn er nog steeds, zij het dan niet
meer in de vorm van steenkool. Ieder
atoom van de steenkool heeft zich
verbonden met twee atomen vai
zuurstof uit de lucht, en samen vor
zij een geheel nieuwe stof: kooldioxyd
of koolzuur.
Het was allang bekend dat bij
branding de atomen van de verbi
de stof voortbestaan. Zij zijn alleen
maar van elkander gescheiden, en in
andere groepjes van atomen bijeen
gevoegd.
Het was Einstein, die ontdekte, dat
de stof kan worden omgezet in ener
gie. Dat betekent, dat men de atomen
van de stof moet aantasten. En op dit
principe berust nu de kernenergie:
wanneer men kans ziet een atoom in
stukjes te splijten, dan k-an hierbij een
klein gedeelte van dat atoom verdwij
nen, en in de plaats hiervan ontstaat
dan energie.
B Nu moet u zich niet voorstellen dat
men de atomen splijt door ze met een
fijn instrumentje te bewerken, zoals
de diamantbewerker zijn stenen klooft.
Atomen zijn zo klein, dat geen micros
coop ooit in staat zal zijn ze ons te
tonen. We helpen alleen de natuur een
handje, en deze zorgt dan met behulp
van een van haar vele geheimzinnige
processen voor de „splijting". De
vrijkomende energie nemen we waar
in de vorm van warmte, en het is deze
warmte die we in de electriciteitscen-
trales gaan gebruiken om in elec
trische energie om te zetten.
Op school hebben de oui
leerd, dat het atoom ondeelbaar was, doch latere
onderzoekingen van de grote natuurkundige Einstein
hebben het tegenovergestelde aangetoond. Een tweei
industriële revolutie heeft haar intrede gedaan. Et
tweede periode van vooruitgang en welvaart ook?
Overal ter wereld zyn honderden atoomgeleerde
bezig de kernenergie op haar vredelievend gebruik
erzoeken. Men bouwt ryrlotrona, men heeft grootse plannen voor krachtcentrales,
i projecteert vliegtuigen, auto*» en locomotieven, en men bestudeert het medisch
het agrarisch nut.
aar tegelijkertijd werken evenzovelen aan de ontwikkeling van het atoom voor
ogsdoeleinden. De wereld is in een soort angst-psyrhose geraakt. Als men de
iten openslaat, kan men hyna dagelijks van A- en H-bommen lezen, van nieuwe
•fnemingen, nieuwe ontdekkingen, nieuwe producenten' ook.
Te pogen de toekomat te voorspellen, zou hoog-
mensenleven bereikt kat
worden. Dc eerste electrische lamp b.v. werd doo
Thomas Edison in 1878 gedemonstreerd no|
geen tachtig jaar geleden dus. Op basis van de prin
cipes, welke aan Edison's gloeilamp ten grondslag r-Aj r-/U
lagen, hebben zich de reusachtige licht- en krachteen- CXOO V0Q VQC
trales ontwikkeld, welke onmetelijke gebieden ontslo-
[?EN aantal geleerden
en ingenieurs van de
Universiteit van de staat
Utah in de V.S. heeft vorig
jaar een locomotief ontwor
pen. welke voortgedreven
wordt door een kernreactor.
Als gevolg van de nood
zaak. een zware muur rond
de reactor te bouwen om
de bestuurder te bescher
men tegen de gevaarlijke
straling is deze locomotief
een enorm gevaarte ge
worden. Alleen deze be
scherming weegt al 200
ton; de hele locomotief is
niet minder dan 50 meter
lang. Ook het atoomvlieg
tuig. waaraan al sinds ja
ren in de Verenigde Sta
ten gewerkt wordt, even
als in Engeland, zal voor
lopig nog wel van het al
lergrootste kaliber zijn.
Maar de mogelijkheid be
staat toch om ook voor
transport van kernenergie
gebruik te maken.
De belangrijkste toepas
sing in dienst van de vrede
zal toch ongetwijfeld wor
den het schip, dat voortbe
wogen wordt met behulp
van een kernreactor. Stel
U voor een schip: dat niet
meer behoeft te bunkeren,
en dat geen extra-ruimte
voor steenkool hoeft te re
serveren. Een stukje ura-
nium van een pond bete-
kent evenveel brandstof Die radioactieve stralen en stofdeeltjes
voor het schip als twintig vormen nauwelijks meer een gevaar voor
ton steenkool. De economi- de bij een kernreactor of aanverwante fabriek
llheepstw' Z™k™niet te aangestelde werkers Zeer veel geld wordt
onderschatten. en het uitgegeven aan de beveiliging van de mens,
..atoomschip" houdt daarom en een groot gedeelte van de bouwkosten
voor de toekomst een be- van een reactor zijn voor de bouw van de
toepassing van*dekern! beschermingsmuui bestemd, die iedere reac-
energie. tor van de omgeving scneidt.
fiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii^
Geen vliegende
schotel-piloot
Minium
Dosimeter
waarschuwt
Elders op deze pagina
hebt U al kunnen lezen
over de vele zorgen,
welke besteed worden
aan de gezondheid van
degenen, die mogelijker
wijs belaagd zouden kun-
-nen worden door radio
actieve straling en der
gelijke. Wanneer U zo'n
werker in zijn laborato-
riumjas ontmoet, dan
ziet U in zijn zak een
instrumentje, dat er uit
ziet als een vulpen. Dit
apparaatje waarschuwt
de drager, zodra zijn
lichaam meer straling te
verduren heeft gehad dan
goed voor hem is. Of
liever: het waarschuwt
hem al veel eerder. Want
wanneer hij er door
kijkt, dan ziet hij een
zeer fijn wijzertje, dat op
een schaalverdeling aan
geeft, aan hoeveel stra
ling de drager heeft
blootgestaan. De instrumentjes
worden van tijd tot tijd door dc
gezondheidsdienst gecontroleerd,
en wie meer heeft opgelopen dan
bijv. een tiende deel van het
geen men verdragen kan. zal
gedurende enige tijd uit de
buurt blijven van alles wat ook
maar enigszins schadelijk kan
inwerken op zijn lichaam.
Kortom, de uiterste voorzich
tigheid wordt betracht. Een
garantie voor degene, die aan
een reactorproject werkt, dat
gevaar voor zijn gezondheid
practisch niet aanwezig is.
