I
Afrikaanse christenen stellen hun
dringende vragen aan t Westen
Huisbezoek:niet verzanden in
geestdodend formalisme
MAANDAG 30 AUGUSTUS 1954
SCHEPEH^
REILEN EN ZEILEN
ALDEGONDA 21
ALGARVE 27 V
ALHENA 27 ZOt
ALNATI 27 bij
ALPHERAT 27 F
AMSTELD1JK 27
AMERSKERX 27
AMSTELPARK 2
AMSTELVAART
ANGEJA 27 Whi
AXELDIJK 2
BANKA 27
BATAVIER S
BAWEAN 27
BLOMMERSDIJK 3
BONAIRE 28 verw
BOREAS 28 ZW V
BORCULO 27 dw
CALTEX
CALTEX 7
CASTOR 27
CELEBES 2
CERONIA
CONCEPTION
DEWAKEMBAR
DIEMERDILJK 1
DRENTE 27 O
DUIVELAND 27
E EN A SCHEER 2
ELCAUCHOP28 Hoi
ELIZABETH-B 27 1
FARMSUM 5
FEDALA 27
GOOILAND 2
GRAVELAND
GROOTE
HASEWINT 28
HASKERLAND
HAULERWIJK ZI^Biflbao
HAZEWINT 30 Ceuta
HECTOR 27 v Algiers n R
HEERENGRACHT 27 Casq
HEBOL 28 te Londen
HESTIA 27 Dominica n La
HERA 28 v Kp Hatteras i
HERMES 28 te Oranjestad
HILVERSUM 28 Savi
HOOGEZAND 3
HUNZEBORG I
KATELYSIA
KUNLABORI 2
LAAGKERK 27
LARENBERG 1
LOENERKERK 2
AMSTERDAM 2
HOLLAND 27
OOSTERBURCH 1
OVERIJSSEL i
28 Oporto
PHRONTIS 27 Rej
REYNIERSZ 1
Sungeiger
I HAARLEM 3
Is iedereen wel
aan zijn werk?
Simpele televisiecamera
maakt ogenblikkelijke
controle mogelijk
In Engeland is men dezer dagen begon-
en met de productie van een televisie-
imera voor industrieel gebruik. Dit
nieuwe apparaat weegt 26 keer minder
dan de tot nu toe gebruikelijke; het is dan
ook eenvoudiger, lichter er. aanmerkelijk
goedkoper.
camera is geschikt voor uitzendin-
over een lijnverbinding van maxi-
maal zeshonderd meter 7.ij kan dus op
bepaalde plaatsen in een fabriek worden
opgesteld om fasen van net productiepro-
n een centrale regelkamer op het
projectiedoek te brengen.
In deze regelkamer kunnen dan diverse
afdelingen la minute gecoördineerd
en; men kan er ook bepaalde onder
delen van de fabriek goed gadeslaan, die
t nu toe gevaarlijk waren om van dicht-
j te bekijken.
Duitse prinses roemt
onze treinen
TEUCER 27 NNW Sinister
TERSCHELLING 38 Kiel I
VITESSE 27 te
WATERMAN 1
ZEEHAAN 27 op Humber
ZUIDERKRUIS 3
Gedichten van Erasmus worden
uitgegeven
De Nederl. Organisatie voor Zuiver We
tenschappelijk Onderzoek, Z.W.O., heeft
de conservator van de Rotterdamse Ge
meentebibliotheek, de heer C. Reedijk,
een subsitie toegezegd voor een tekst-
critische uitgave met inleiding van de
gedichten van Erasmus. Door deze sub-
/idie heeft de heer Reedijk onderzoekin
gen kunnen doen in Londen, Oxford,
Brussel en Bazel, en dit jaar zal hij nog
naar Frankrijk gaan. Zijn studie wordt
in 't Engels uitgegeven, naar het voor
beeld van het bekende werk van P. S.
Allen, de uitgever van Erasmus' brieven.
Henk Schaer zal van 1 September
a.s. af niet meer als hoorspel-regisseur
verbonden zijn aan de A.V.R.O. Hij zal
zich weer geheel aan toneel- en voor
drachtkunst gaan wijden.
De actrice Coba Keiling is na een
ingrijpende operatie uit het ziekenhuis
ontslagen en vertoeft thans voor veertien
dagen te Wassenaar om op krachten te
komen.
Res. Orkest heeft grote
plannen
Het Res. Orkest heeft voor het a.s. win
terseizoen, waarin immers het 50-jarig ju
bileum gevierd zal worden, grootse plan-
ontworpen. Zo zal men de „Carmina
Burana" van Carl Orff met medewerking
het Nederl. Kamerkoor uitvoei
Boris Christoff, de vermaarde bas, zal
fragmenten uit Moussorgski's Boris Go-
dounof zingwii en uit Wenen komt de
sopraan Ljuba Welitsch, die fragmenten
uit de opera „Salomé" van Rich. Straus*
op haar programma heeft staan.
Het Concert voor twee violen van Henk
Badings, dat speciaal voor Herman Kreb-
bers en Theo Olof geschreven is, krijgt
zijn première.
Behalve Willem van Otterloo zal ook
weer Otto Klemperdt het Res. Orkest
dirigeren en met Howard Mitchell, diri
gent van het Nationale Symphony Or
chestra van Washington, zal men voor
eerst kennismaken.
Aldus weet Het Vaderland te melden
Morgenmiddag zal het nieuwe schoolgebouw van het Chr. doofstom
men-instituut Effatha te Voorburg officieel in gebruik worden geno
men. Het sluit aan op het oude gebouw, zodat een groot geheel wordt
gevormd. Op onze foto de nieuwe school met 21 leslokalengezien
vanaf de Vlietzijde.
Men ontmoet niet elke dag een werke
lijke prinses, en daarom zijn wp Hare
Doorluchtige Hoogheid prinses Dagmar
Hohenlohe-Oehrlngen gaan opzoeken
boord van het Duitse m.s. Allantik,
uit Afrika in de Rotterdam
haven arriveerde en waarmee zp
Donderdagavond laat weer vertrokken is.
De prinses vertelde dat zij voor het
eerst van haar leven ons land bezocht.
enthousiast over ons land en
vertelde dat zij vast besloten was terug
komen.
IVat haar hier het meest trof? De snel
heid en de goedkoopte van onze treinen,
ook de lage telefoontariev
De prinses heeft een bezoek aan Kaap
stad gebracht en gaat thans terug
haar echtgenoot en haar drie
n Zürich ver blijven. Het was haar
eerste zeereis. Binnenkort gaat het ge-
slot Osterberg te Illertissen
Schwa ben.
Bondscongres kleer
makers in Den Haag
De Bond van Kleermakerspatroons
Nederland houdt Maandag 6 en Dinsdag
7 September in restaurant Boschlust, Be-
zuiöenhou'.seweg 2 Den Haag. het jaar
lijks bondscongres. De Haagse afdeling,
die 20 jaar bestaat, zal als gastvrouw op
treden. Op de agenda staat o.a.
spreking over de voorbereiding
bedrijfschap voor kleermakers. Dinsdag
houdt de heer G. S. Seheltema. directeur
van het Economisch Instituut
Middenstand, een lezing: Heeft hetmaat-
kledingbedrijf toekomst? Maandag
verder een feestavond, terwijl Dinsdag
Madurodam wordt bezichtigd Tijdens de
congresuren worden de dames onthaald
op een rondrit door Den Haag en Sche-
veningen en een bezichtiging van h<
Vredespaleis.
Jaarverslag van de Unie;
benoeming in Schoolraad
Het 75-ste jaarverslag van de Unie Een
school met de Bijbel ts thans verschenen.
Wij ontlenen er aan, dat sedert 1879 voor
het Christelijk onderwijs een bedrag van
ruim f7.6 millioen ls gecollecteerd. De
75-ste collecte (1953) was de hoogste van
alle met bijna f319.000.
In de vacature wijlen mr H. Bijleveld
ls bij enkele candidaatstelling gekozen
als plv. lid voor het onderwijzend perso
neel van de commissie van beroep van
de Schoolraad voor de Scholen met de
Bijbel prof. mr I. A. Diepenhorst te Zeist.
Misoogst in Duitsland
Gebedsdiensten van do
Evangelische Kirch^
West-Duitsland zal dit jaar een mis
oogst hebben. Volgens schattingen van
landbouwkringen is de oogst dit jaar
slechter dan gedurende 7 jaar het £eval
is geweest. De oogstverliezen. die door
acht weken regenweer zijn veroorzaakt,
bedragen volgens voorzichtige ramingen
30 pet. Behalve in enkele streken was
Donderdag jl. in geheel West-Duitsland
nog ongeveer 70 pet van de broodgraan
oogst niet gemaaid of wegens zijn natte
toestand nog niet binnengehaald. Normaal
begint men in West-Duitsland midden
~uli met het oogsten van het graan.
Alleen reeds in Sleeswijk-Holstein
•ordt de schade aan de graanoogst ge
raamd op ruim 100 millioen mark. terwijl
de schade die de oogsten van beetworte-
dappelen, groenten, en andere
n door het slechte weer heeft ge
leden. nog niet is te overzien.
De tweede hooioogst is in uitgestrekte
gebieden vernietigd. In vele streken in
het Noordelijk Rijnland en Westfalen is
de oogst van broodgraan naar verwach
ting de helft kleiner dan in normale
In Beieren, dat ook nog van overstro
mingen te lijden heeft gehad, worden de
oogstverliezen geschat op 100.000 ton
broodgraan en 270.000 ton voedergrai
Deelnemers ICCC-congres
kwamen Zaterdag terug
Zaterdag zijn met een speciaal KLM-
toestel op Schiphol In ons land terugge
keerd de Nederlandse deelnemers er
bezoekers van het derde plenaire congres
van de Internationale raad van christe
lijke Kerken, dat van 3 tot 12 Augustus
te Philadelphia ls gehouden.
De algemene Indruk die de leden mee
naar huis hebben genomen, ls de grote
eenheid, die in deze raad heerst en die
vooral tijdens het congres nog eens dui
delijk tot uitdrukking ls gekomen.
„Er heerst een goede samenwerking
tussen de leden van de talrijke kerke
lijke groeperingen en denominaties" zo
vertelde de vrije evangelische predikant
uit Amsterdam, ds P. J. Mietes. „Ik ben
ervan overtuigd, dat nog vele Kerken, die
thans zitting hebben in de Wereldraad
van Kerken, bij de I.C.C.C. beter op haar
plaats zullen zijn".
Acht denominaties hebben zich als
nieuwe leden bij de raad aangesloten,
waaronder een methodistische kerk uit
Zes van de tien Amerikanen
zijn lid van een Kerk
De Amerikaanse Nationale Raad voor
de -Kerken heeft medegedeeld, dat zes
van de tien Amerikanen lid van een kerk
zijn. Het ledental der protestantse kerk
genootschappen is vorig jaar met drie
procent gestegen, dat der r.k. kerk met
vier procent. Het ledental der joodse
religieuze gemeenschap bleef het zelfde
als in 1952, namelijk ongeveer vijf mil
lioen. De protestantse kerken verklaren
een ledental van 58.9*/o der bevolking te
hebben.
Lj|OEKENHOEK
Korte verklaring der H.S.,
Jeremia dl. II, door prof. dr G.
Ch. Aalders, Uitg. J. H. Kok
N.V.. Kampen,
OOK HET BOEK JEREMIA is nu in
de bekende serie ..Korte Verkla
ring" weer compleet verkrijgbaar, nu
een herdruk verscheen van het tweede
deel. Voor zover wij konden nagaan, be
vat deze nieuwe druk weinig verande
ring. Op de titelpagina bleef zelfs staan,
dat de bewerker hoogleraar aan de V.U.
is, hoewel prof. Aalders reeds enige tijd
van een welverdiende rust geniet.
Wij weten, dat herdrukken van deze
befaamde groene boekjes vele jonge
theologen zeer welkom zijn; -Want hoe
wel het hier om een serie voor gezin en
vereniging gaat. ontbreken deze deeltjes
toch in de meeste pastorieën niet en ze
worden daar intensief gebruikt. Door
velen wordt dan ook verlangend uitge
zien naar de eerste druk van dr enkele
Bijbelboeken (Prediker b.v. en Job) die
nog nimmer verschenen in deze serie.
Het schijnt moeilijk te zijn om bewer
kers voor deze Bijbelboeken te vinden,
maar het wordt nu toch wel tijd, dat
een onzer zeer- of hooggeleerden deze
nuttige arbeid aanvat.
rli
mh
,WIJ ZIJN TELEURGESTELD
Uit cle rede van dominee Dagadoe
(Goudkust) in Evanston
dige Afrikaan geen beteke-
OP de assemblee van de Wereldraad van Kerken in Evanston werd
niet alleen de stem van Amerika of Europa gehoord: Ook de
christenheid der Aziatische en Afrikaanse volkeren was vertegen
woordigd. In de afgelopen zes jaar, sedert de oprichting van de raad,
is zij in dit verband zelfs belangrijker geworden gevolg van een
grote activiteit, die de gekleurde „kerkleiders" ontwikkeld hebben
bij hun contact met de voornaamste theologen van bet blanke ras.
Deze activiteit, die zich
veel minder door histori
sche en confessionele tra
dities belast welt, geldt niet
alleen d'e „binnenkerke-
troeiende samenwerking op het leven is éen geheel. Een
•endingsgebied moet leder- godsdienst als het christen-
;en, die in een dorpje ach- dom met al zijn kracht en
Ier elkaar vier kerken van zijn beloften te aanvaarden
schillende Üi J"
Üjke"_vragen, i
ar ook de gezien of de snelle groei evangelie slechts -
parte rtest-Afrlka opgemerkt niets
ssem- leeft, wel begrijpen, hoe
blée "heeft zich met deze hoog de prijs 's, die Afrika
kwesties grondig bezigge
houden. Haar plaatsvervan
gende voorzitter was domi
nee K. Dagadoe, een pre
dikant van de Goudkust,
de vele in Evan-
de verse!»
maken zou hebben
het leven in de wereld,
toedigend. Zijn er
„.dheid dan zaken waarmee het
•hrlsten- geestelijke geen verbinding
held moet betalen. heeft?! Als dit christelijke
Afrikaners zijn teleurge- evangelie zich met uJtriruk-
steld dat christenen in het gelijk bezig houdt met de
westen sommige dingen belangrijke \uagen van poll-
pppctpliik en andere wereld- tiek Industrie ai beid loon.
aanwezige vertegen- geestelijk en andere wereld- tiek, industrie, aTbeld loon,
dieers der ..jonge fnv noemen. Wij kennen landwinning, dan heeft het
Wij merken grote ver
anderingen op in Afrika,
door de invloed van de
westerse beschaving, de
moderne wetenschap en
hier of daar de politieke
revolutie. Maar in al deze
veranderingen is er eén
omwentelingsproces, dat
alleen aan God behoort
een proces van de verande
ring van slechte mannen
en slechte vrouwen in
goede mannen en goede
vrouwen: het geheim van
de bekering. En het enige
instituut in de wereld, dat
het bewijs van dit wonder
heeft, is de kerk. De hoop
van Afrika is met de man
nen en vrouwen van het
Westen en van Afrika, die
getuigen van dit wonaer
zijn: zij alleen kunnen de
deuren van het wereld
deel voor de toekomst ont
sluiten en de vragen die
Afrika aan het Westen
stelt, beantwoorden
genodigd had, voor de vol
tallige vergadering te spre
ken over ..Afrika's vragen
aan de westelijke wereld",
was een bewijs voor de
ernst, waarmee hier ge
tracht werd, een betere ver
standhouding tussen de ras
sen te bevorderen.
Wat dominee Dagadoe zei,
zal wellicht menige blanke
overigens niet aangenaam
in de oren Klinken. Hij gaf
zen onverbloemd beeld van
de teleurstellingen van sijn
land over het westen, ook
over de westelijke kerken,
doch besloot met te gewa
gen van de christelijke
hoop, die alleen dc mensen
ran alle delen der aarde
kan bevri,iden uit de strik
ken van de haat.
„De Afrikanen -horen uit
et westen de veroordeling
an het communisme, en
Afrika gelooft, dat daar r
Maa:
vele tegenstellingen t
sen leer en leven in ue
westelijke wereld, dat de
eenvoudige Afrikaan in de
war gebracht wordt. De
manier waarop de westerse
mens het economische en
industriële leven van Afrika
tegemoet treedt, bereidt een
bodem, waarop het commu
nisme zeker zal bloeien, als
het naar Afrika komt. Afri
kaanse arbeiders leven on
der zulke schrikwekkende
arbeidsvoorwaarden. als
nergens in de westelijke
wereld meer bestaan, om.
ons goud te graven en ons
mangaan en andere mine
ralen ten gunste van de
westelijke kapitalisten, bij
na zonder dat Afrikaans
kapitaal daarmee gemoeid
is. Zij kennen de armoede
niet alleen van de uitbui
ting van hun bodemschat
ten, maar ook van lage lo
nen en rassenbeperkingen
handel en industrie
Toen de machten van het
westen Afrika kwamen ko
loniseren. kwam God met
de naties door de zending.
Toen kwam, wat alleen de
donkerheid venbannen kan:
het licht van Christus'
Evangelie. De verdeeldheid
der christelijke krachten is
echter een grote handicap.
De verdeling van de christe
lijke kerk in protestanten en
rooms-katholieken is een
grote ergenrs. De mensen
van het
Prof. Dijk: kleine
wijkjes voor elke
ouderling
De geestelijke bearbeiding in de al
gemene pastorale zorg zal grondig moe
ten worden herzien, zuUen we niet hoe
langer hoe meer, wat het huisbezoek be
treft. verzanden in een formalisme, dat
geestdodend werkt. Dit meent prof. dr.
K. Dijk, de bekende Kamper hoogle
raar in de ambtelijke vakken. Hij
schrijft in het Centraal Weekblad o.m.:
Een van de bezwaren tegen ons
huisbezoek is, dat de bezoekende ouder
lingen de leden der gemeente veel te
weinig kennen en omgekeerd; de wijk-
ouderlingen komen „binnenvallen zoe
ken aansluiting, krijgen die of krijgen
die niet, verdwijnen en komen over
een jaar terug; beelden we ons nu waar
lijk in. dat dit, met hoeveel trouw en
ijver en liefde onze ouderlingen dit werk
doen, vruchtdragende geestelijke
ging is? Och, ik
voorbij de ze-
die Christus in deze weg heeft ge
geven. maar ik sluit mijn ogen ook niet
voor de donkere kanten, en mijn oren
niet voor de klachten, die ik reeds in
mijn domineeschap hoorde, en nu nog
wekelijks i
reorganiseren...
Iedere ouderling krijgt zijn e
worden
hem alleen, want
acht ik, behalve
PROF. DR. K. DIJK
Grondig herzien
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiniiiiiiniinii
Bij de Schotten
ter kerke
ns. W. L. TUKKER, Hervormd pre
dikant in Delft, heeft een bezoek
gebracht aan Schotland. In het Geref.
als herder, die profetisch Gods bood- Weekblad (uitg. Bout) vertelt hij o.m.
schap beoogt, en priesterlijk meeleeft over de pree Presbyterian Church.
'n ^koninklijk de sleutelen jyfen weet: de Schotse diensten zijn
zeer sober, er is geen orgel in de kerk
(principieel tegen!), de dienst duurt
1 Yj a 2 uur. Afwijkend is vooral de
Avondmaalscyclus, de zg. Communin,
die van Donderdag tot Maandag duurt.
Donderdagmorgen om elf uur een
preek. Voor zo'n communin worden
twee predikanten van elders uitge
nodigd, die de preek verzorgen en die
samen met de plaatselijk predikant de
Avondmaalstafels bedienen. Met
trouwd,
een tweemansbezoek
enkele uitzonderlijke
gevallen, niet noodzakelijk De ouder
ling spreekt met „zijn" gezinnen. In de
pastorale trant, «»-
t als inquisiteur
meebidt,
,-an het hemelrijk bedient.
Noem dit i
De dominees....
de Afrikaan ziet slechts de
verwarrende aanblik van
het c-hristendom. zoals het
esten gebracht
ngelukkige
door het
werd. De
deeldheid der protestant
In de steden moeten overigens veel
meer dominees komen:
„Zelf heb ik altiid ongeveer 600 adres
sen voor mijn rekening gehad (prof
Dijk was predikant in Rijswijk en Den -
Haag Red.), en zelfs enkele jaren dneen nemen de predikanten plaats
3000 zielen met ruim 800 adressen, en in de preekstoel, een soort tribune.
hoe kan er dan sprake zijn van een Om beurten vervullen de gastpredi-
eregeld contact, ook al doet een stads- kanten de preekbeurten, de plaatse-
ominee dertig en meer bezoeken per HJkc dominee doet geen enkele dienst,
r""kd.ikiekm*:ndhe™f?oCie,:W:!wV,"hkeï .'5 1® "n"
ben u in Den Haag slechts twee keer maa^ aa" £en. j 'nfc's. Dé* avond-
in huis gehad, namelijk bij de geboor- preek op Donderdag werd alzo door
de tweede gastdominee gehouden.
?n liefde op dezelfde grond
slag. zoals die in de Afri
kaanse gemeenschap voor-
Teleur gesteld
-ndom wordt
door vele Afrikai
als de gehoorzanu
van de politiek
niet alleen r
AMERICAN IA
fmm
kinderen; we hadden
toch tenminste één keer per jaar vi
wacht" ik begrijp dit best. maar als f\p Vrijdagmorgen was er een
- stad.domin.e dit doen mu, had hij V ee„ !gn vra„gdienst
dobbel aantal feesten en J™ ,d'T Mdde deze
een viervoud van uren nodig om met dienst in met een kort woord. Er
■p al deze bezoeken, dus pl.m. 500 gewone, werd gewoon gezongen, driemaal als
m en dan zieken-, kraam-, rouw-, catechi- in de andere diensten. Na het inlei-
satie-, tucht-, trouw-, verlovings-, jubi- dende woord gaf één der ouderlingen
leum-, welkomst-, afscheid-, belijdenis- een tekst opi a[, inleiding op het
verjaardagsbezoeken (en dit twaalftal is Avondmaal. De tekst was Johannes
J nog uit te breiden) klaar la komen... S 25. De feom( js dg, ie
trirtrirtrtrtririiirtrüüirtrtr&üirü-trtrtriiirtrirtrtt-tri doden zullen horen de stem des Zoons
Gods, en die ze gehoord hebben, zul
len leven." Hierna werd door de pre
dikant uit degenen die zich opgegeven
hadden, aan het Avondmaal te zullen
deelnemen, achtereenvolgens aan een
aantal mannelijke lidmaten het woord
gegeven, om over die tekst te spreken
De aangewezene stond op, las de op-
pegeven tekst nog eens voor en sprak
dan, wat voor zijn gevoel de betekenis
van de tekst was, dit in betrekking
tot het Avondmaal. Ben achttal of een
tiental mensen kreeg zo een beurt.
Twee hunner, een oude man en een
jongeling volstonden met de tekst
alleen voor te lezen, waarna zij weer
eerbiedig gingen zitten
Dit was een zeer mooie dienst,
waarin een persoonlijke getuigenis ge
geven werd, verhuld in een bepaalde
visie op de tekst, die zi.i ten beste
gaven. Wij stonden verbaasd wat een
inzicht die eenvoudige mannen in
t Woord Gods hadden.
Afgetreden presidenten van de wereldraad: Boegner (hervormd),
Berggrav (luthers). Oxnam (methodist) en Athenagoras (Grieks
orthodox). De vijfde president, Fisher, was ziek en kon de
openingsdienst niet bijwonen. (Newsweek)
S De straten van Evanston waren
versierd met vlaggedock en insignes
van de Wereldraad. Ef waren ook ^VRIJDAGAVOND en Zaterdagmor-
•peciale etalages. gen was er weer een gewone
preek en 's Zaterdagsavondeen bid-
President Eisenhower proclameer- *tond. Bij de laatste waren de pred.
de de 22e September tot natio s^l-- - -
biddag voor de Verenigde Sti
In 1952 besloot het Congres dal
werkdag iou aanwijzen voor
I Mejuffro
door de Federatie
kanten niet tegenwoordig. Deze bid
stond hielden de gemeenteleden
onderling, onder leiding van de oud-
ten minste één ste Overling
«ijzen voor deze 7-ondaqmorgen om elf uur: hoofd
dienst. de viering van het Avond
maal. Een grot schare uit alle oorden
bijeen. Twee diensten tegelijk: één
I J. Dozier. een in de kerk in het Engels, één in de
een prysvraug zaal achter de kerk in het Gallic (de
t schrijven van oude Schotse taal Red Een
de oecumenische gewone preek van anderhalf uur n0nr-
uitge- of. Daarna kwamen de lieden, die de
Ker- Gallicdienst hadden bijgewoond, bij
met de anderen in de kerk. vóór het
Iraad. Avondmaal zelf begon
