X
J
De
oningin als Staatshoofd
DEN VADERLANT GHETROUWE
Mr. Dr. L. W. C. Seholteo
ER is geen onderscheiding", aldus Tijdens de troonsbestijging van Koningin
Gladstone, „van meer betekenis Wilhelmina was echter wel heel sterk
voor de practijk van de Britse constitutie het accent komen te liggen bij het twee-
en het juist inzicht daarin, dan de on- de centrum, het volk. Voor een deel was
derscheiding tussen de Souverein en de dit mede veroorzaakt door het feit, dat
Kroon." Evenwel wordt dit verschil ook door allerlei oorzaken Willem lil was
In ons land vaak over het hoofd gezien, weggedreven uit de sympathie van de
Grondwet noch wet, noch constitutionele brede lagen van het volk. Voor een an-
practijk maken nauwkeurig onderscheid der deel werkte hieraan mede de be-
cussen de rechten, de bevoegdheden en smetting van ons staatsleven door pe z.g.
de prerogatieven van de feitelijke Sou- Engelse conventionleer. Daardoor werd
verein en die van dat mytische, onsterfe- de positie van onze Souv^reine geidenti-
tyke, almachtige, alles omvattende, on- ficeerd met die van de Koning,
feilbare en alwetende instituut, de Kroon, Geheel ten onrechte. Onze Staten-Gene-
grote volksgroepen vertegenwoordigden,
maar toen niet in staat bleken die volks-
wensen te verwezenlijken.
Op zeer voorzichtige wijze, maar niet
minder beslist, heeft Hare Majesteit het
vrije Nederlandse volk de gelegenheid
geboden vorm te geven aan eigen poli
tieke strevingen, toen de oude democra
tische schema's te kort schoten. Wij gaan
de bijzonderheden hier niet na. Maar "felke
Door groei van eigen machtspositie oplossing wees heen naar de Draagster
van de kroon, die haar persoonlijke visie
op de gewenste oplossing tot gelding wist
te brengen.
Heel sterk bleek dat wel in het Oranje-
jaar 1933.
schap niet verminderd, maar veeleer ge- Het ministerie-Ruys de Beerenbrouch
stegen. En niemand heeft gemeend, dat was een jammerlijke mislukking gewor-
daarvoor het karakter van onze staat als J
was Zij tot dubbele zegen
democratie is aangetast".
Tf
den, ondanks de aanwezigheid van enke
le bekwame figuren. Wij zullen alle nare
gebeurtenissen uit die jaren maar niet
ophalen. Maar op het allerdiepste punt
der volksonmacht heeft de Koningin in
gegrepen, toen zij Dr. Colijn tot kabinefs-
■i. formateur aanwees. Voor het nationalis-
de_.teU.nJ,_dat de pojatie van el(,ment b ht he, „ationale.
voor het fascistische element het element
van gezagsversterking naar voren. Zo
werd de ban gebroken. Krachtig gesteund
door de Koningin wees Dr. Colijn ons
volk de weg naar boven. Bij de kabinetf-
•--- --------. crisis van 1935 bleek de persoonlijke
lement en onze Komng heeft een geheel gentes het liberale ministepe-Pierson- mening van onze Vorstin wel zeer duide-
andere kring van bevoegdheden dan de Goeman Borgesius ontvangen. Onder zijn Uit van bijzonderheden kan dat
di; worden aangetoond.
a aa «n ver wag oQ^wikkeling der posi-
raal zijn wat anders dan het Engelse par-
Deze citaten rijn welsprekende be
wijzen
de Koningin als staatshoofd volgens de
theorie zeer is gewijzigd. Stemt deze
theorie met de werkelijkheid overeen?
Wij willen dat kort nagaan.
Bij haar troonsbestijging had onze
Koningin als erfenis uit handen der Re-
stuur van onze Koningin verandering, getekend had als het grote vliegwiel, om
Wilhelmina, opgevoed door een begaafde de beweging der Staatsmachine onafhan-
sympathieke Moeder, wist
korte tijd
de liefde van ons volk te winnen en die
liefde te behouden. En geleidelijk ver
loor de Engelse conventionleer haar be
koring. Het optreden van onze Vorstin
bewees, hoe grote kracht ontwikkeld kon
worden door de persoon van de monarch,
al bleef deze geheel binnen het raam
van de grondwet.
Duidelijk komt deze evolutie
kelijk te maken van het dode punt.
Heel vriendelijk klonk dat niet iuui„ao
het eigen recht van de Oranjekoningin, njngin begreep intuïtief, dat ons volk
Koningin als Staatshoofd
voortgeschreden toen de oorlog ons land
omving. Toen bleek, hoe dit alles maar
voorbereiding was geweest. Onze Ko-
onvergankelijk recht bezit, om door
Oranje geregeerd te worden. Daarom
onttrok zij haar persoon aan de greep
Het was ook niet juist.
Kuyper, de leider van het ministerie,
dut op het hiergenoemde in 1901 volgde, JMM u.
sprak meer dan eens over het bezetten van de "overweldiger door haar vertrek
van het Regeerkasteel, als hij de over- naar Londen
winning bij de stembus bedoelde. Hier Maar tegelijkertijd was het merendeel
der staatsorganen beroofd van de moge-
werkte zijn liefde door
positie van de Koningin als staatshoofd recht in Engelse trant. Ook dit getuigt ljjkheid van functionnering. Terstond her-
uit als men enkele staatsrechtelijke ge-
schriften met elkaar vergelykt. Het eer
ste verscheen in 1909, het geboortejaar
van Prinses Juliana en bevatte de be
kende rede „Ons Koningschap" van de
rooms-katholieke hoogleraar Struycken.
weinig piëteit voor de Souverein.
Na Kuypers val in 1905 kwam er wei
nig verandering. Eei* zeer zwak vrijzin
nig ministerie poogde de sociale lijn door
te trekken. Het kreeg geen tyd, want het
struikelde reeds in 1908 over de militaire
Deze omschreef de taak/ van de Souve- paragraaf. De rechtse groepen hadden
dat in technische
dende kracht is
kundige stelsel.
Een staatkundige practijk van meer
dan een eeuw is ons daarin voorgegaan.
i als: „medewerking^dan de
lijking der democratie, d.w.z. dat in de
bepaling van den inhoud oVer het recht
en de richting van het staatsbeleid, de
overtuiging, het streven, de wil der
rechtsgenoten zelve den doorslag geeft".
Maar een kwart eeuw later schreef
Struyckens geloofsgenoot Kamphuizen
zijn studie „Koning en Ministers". Deze
betoogde, dat Struycken de Koning de
natureert tot een soort St. Nicolaas, die
alles weet en alles ziet en bij wie de
ministers moeten komen „om de koek
of de gard"Men bant de
Koning", aldus Kamphuizen, „eerst uit
als element van ons staatsrecht
dan te maken tot een orgaan va
orde; men verjaagt hem als staatsorgaan,
om hem te bestemmen tot het geweten
van de ministers".
Nog verder ging Romme, eveneens
s-katholiek, in zijn geschrift „Erfe-
innerde onze Vorstin zich, dat zij
Souverein, hoogste aardse macht. Do
taak van al die organen, welke door af
splitsing van de vorstelijke macht waren
ontstaan, nam zij over. Maar tegelijker
tijd riep rij een lichaam in het leven, dat
enigszins vergeleken kan worden met de
het echter nog niet verder gebracht dan vertegenwoordiging van het volk
een sterke minderheid. hield zij vast aan het beginsel
Zo
Eerst het volgend jaar gaf Heemskerk constitutie
een sterke meerderheid, die in 1913 weg- En aangezien het gros onzer weermid-
zonk door de gemeenschappelijke aanval delen verloren was gegaan, greep zij
van een vrijzinnige concentratie en de naar hef middel der morele defensie en
sociaal-democraten. Toen weigerde de wist zij door haar radio-toespraken de
S.D.A.P. echter mannen uit haar kring weerstandskracht van ons volk te ver
af te staan voor een kabinet Partijpoli- sterken.
tiek bracht ons land politiek in een slop. Wie sprak toen nog van vliegwiel, van
Toen greep de Koningin in. Door haar ornament, over kegeljongen? Immers nie-
opdracht aan Cort van der Linden tot mand. Het volk in zijn brede lagen her
vorming van een extra-parlementair ^a- kende onmiddellijk de positie van de
binet kwam de wagen weer op gang. Een
ministerie van de volkswil zou de wens
hem der natie naar algemeen kiesrecht en
morele sociale hervormingen verwerkelijken.
Aanvankelijk heeft men niet ingezien,
dat hierdoor de positie der Koningin on
gemeen Was versterkt. De angstige span
ning, waarin de eerste wereldoorlog ons
bracht, stelde de partijentegenstelling
op een lager plan. Maar de staatkundige
evolutie ging door. Het algemeen kies-
i het volk te doen gaan recht kwam en daarmee de evenredige
Koningin als Staatshoofd.
Een halve eeuw van stryd ligt achter
onze Koningin. Meermalen was haar le
ven vol tragiek. Maar indien ooit uit de
feiten de rechtvaardiging van, het gevoer
de beleid kan worden afgelezen, dan is
het wel uit de beschouwing van onze
Koningin als Staatshoofd.
Misschien krijgt onze jubilerende
Vorstin eens de gelegenheid rustig haar
regeerperiode te overzien. Wanneer zij
dan zal opmerken de groei van haar po-
Si" V°lk Re&erine. ~d°°r dë"~ma7oritert". da^etgerf'beltld'vof'optreden^daarf^rT'dQ
horton r»T tnoirnn-ict aamxrono ie Maar tevens werd in deze dagen de hoofdoorzaak was
onderwijsbevrediging tot stand gebracht. Maar dan lovo in haar tovonc Ho vól
kern van zelfstandig- vrijzinnig hoogleraar: „Niemand, die de Daardoor vervaagde de binding der doenine dat zii iuist door drzo prooi vin
K—H. dur. hts groepen. n. partgversplintering ten zege™
ons zette door. van het volk, waarover zij eenmaal werd"
de Het een en het ander zou zich wreken gesteld. En in het dankbare volk ver-
In de volgende jaren. Ié 1923 b.j de me„igvUldige de bede. dat haar levens-
Vlootwetcrisis, In 1925 na de afstemming ,ïond oms(raald moge worden door het
•gett5?chaïoSS t f1? m licht van Hem' in wiens kracht
in 1933, in 1935 en 1939. Bg al deze crises lange jaren mocht zijn
historisch Koningschap, naast invloed
it niet opging in „een con- in de richting,
ning, regeringsinstrument zich onverbiddi 0_
ter dagelijkse ondertekening van hetgeen het mondig Volk de grens dreigt te over- voerd tot in de hoogste staatsorganen.
i aan Z.M. voorlegt en ter benoeming schrijden, waarbuiten naar 's Vorsten
easu quo' van een ministerie, dat
san Z.M. oplegt". heden of toekomst aanwezig is.
Ook Thorbecke had in zijn leer voor En in deze zelfde periode schreef
de Koning nog een kern van zelfstandig- vrijzinnig hoogleraar: „Niemand, die
heid gereserveerd. Maar de heersende werkelijkheid kent, zal thans nog dur
theorie der liberalen ging een andere ven volhouden, dat de Koning
richting uit Zij gevoelden zich meer staatsrecht slechts een symbool is van de
aangetrokken tot een koning die „geen eenheid des volks en van het beste deel
autocraat is, maar automaat". Zy verlang- van onze nationale traditie. De Koning
den naar een tyd, waar de autocratie des heeft bovendien een reële invloed op
Konings te niet gaat, en waar het enkel, de gang van zakenDoor deze per-
i- Mede daardoor werd de autoriteit der
naar de bekende geestige woordspeling, soonlijke invloed van onze Koningin is
om diens autographie te doen
Ongetwijfeld gaf de eigen theorie van
Thorbecke, misschien ondanks hem zelf,
daartoe aanleiding. Thorbecke was sterk
rationalistisch ingesteld. Hij sprak liever
over de constitutionele Vorst en had dan
minder het oog op dé physisch-psychische
persoon des Konings, die hij ietwat sma
lend betitelde als „het individu, dat de
Kroon draagt". Met-nadruk leerde hij, dat
de omgang van de Koning met de minis
ters is en moet blijven een geheim van
de regering, een gebied voor de parle
mentaire discussie heilig en door haar
nimmer te betreden." Dit werd echter
langzamerhand uitgelegd, als zou de
Souverein zijn niet meer dan ornament,
vliegwiel of kegeljongen. Hoogstens wil
de men de drager der Kroon zien als de
Incarnatie van ons nationaal leven en
daardoor maken tot een stuwende en
sterkende kracht, die het gehele maat-
»c hap pel ijk leven omvat en be-
xielt, maar aan wie de staatkundige lei
ding des volks was ontglipt.
Zo w^s in wezen de positie van de
Koningm als Staatshoofd, toen zij in
1898 de regering aanvaardde.
Nu wordt het Nederlandse staatkundige
leven beheerst uit twee vaste punten: de
«igenrechtelijke positie van het Huis van
öranje en de eveneens eigenrechtelijke
positie van het vrye Nederlandse volk.
niet alleen het i
het de grote partijen, die door
i het Koning- hun massale aanhang de
„Het Vaderland en het Volk ten zegen."
Gouden jonkheid stijgt ten troon", zong het Kroningslied van 1898. Op deze prachtige foto zien we Koningin Wilhelmina
op weg van het Paleis op de Dam naar de Nieuwe Kerk. En precies een halve eeuw later zal Koningin Juliana dezelfde
tocht maken. De Heere stelle onze nieuwe Vorstin, gelijk haar Moeder, tot rijke zegen voor Nederland en zijn
Overzeese Gebiedsdelen!
