GESLACHTELIJKE
PROBLEMEN
Achter de radio-coulissen in bezettingstijd
PUZZLE VAN DE WEEK
NIEUWE LEIDSCHK COURANT
4
ZATERDAG 22 MAART tM
Tien. tegen een dat er onder mijn lezers
zijn die dit opschrift verkeerd opvatten en
er iets veel ernstigers achter zoeken dan
mijn bedoeling is. Dzt komt doordat wij m
onze taal één woord gebruiken voor twee
geheel verschillende begrippen. We kun
nen dit misverstand uit den weg ruimen
door te spreken van woordgeslacht en na
tuurlijk geslacht. In de vaktaal duiden we
dit aan door genus en sexe. Die moeten
wel degelijk onderscheiden worden, want
anders zou het b. v. onmogelijk zijn het ge
slacht van een zoo vrouwelijk wezen als
een meisje te bepalen. Immers vrouwelijke
dieren en mensohen worden met het lid
woord d e gebruikt en toch zeggen we het
imeisje. Hieruit volgt duidelijk dat genus en
sexe niet altijd overeenstemmen. Het spreekt
vanzelf dat we op taalgebied meer met het
eerste dan met het laatste te doen hebben.
En dat het bepalen daarvan last kan ver
merken. Weet u wel dat er zelfs thans nog
een groot aantal woorden zijn, waarvan het
geslacht niet vaststaat? Ik noem er u een
heele reeks, (die alle met de of het kunnen
gebruikt worden): afval, deksel, figuur,
gordijn, hars, idee, maal (is keer), mud, om
slag, risico, roest, rooster, schilderij, sil
houet, subsidie, toestel, vuilnis, zadel. En nu
spreek ik niet eens over de woorden, die
de en den kunnen krijgen, daar dit onder
het nieuwe stelsel van minder belang wordt.
Ook met de samengestelde woorden is het
nog zonderling gesteld. Men heeft het kerk
hof naast den hof, het tijdstip naast de stip,
den postzegel naast het zegel, het windas
naast de as. Verder moet ik nog wijzen op
de woorden het vierkant naast de kant, het
roodvonk naast de vonk, het oogenblik naast
den blik, het voorschoot naast den schoot,
waar we niet met een woord te doen heb
ben dat een variatie van het grondwoord
Sir Malcolm Campbell, houder van het wereldsnelheidsrecord te water, zal een poging doen
zijn eigen record te verbeteren in een met straalaandrijving uitgeruste raceboot. Campbell
en z'n medewerkers moesten hun ooren zwaar watteeren, om de trommelvliezen te bescher
men tegen de geweldige knalgeluiden.
oorzaken volgt uit het feit, dat het voor het
grootste deel op gehoor- en gezóchtsindruk-
ken berust. Er bestaan weliswaar regels
voor de geslachten, maar in de practijk heb
ik daar nooit veel waarde aan kunnen hech
ten, daar op de meeste er van toch weer
Uitzonderingen bestaan. Ik kwam tot deze
overdenking omdat een onzer lezers mij de
vraag stelde of men moet schrijven het
bedrijfschap of de bedrijfschap. Het is vrij
lastig om op deze vraag een afdoend ant
woord te geven, daar het hier een zeer
jong woord geldt. Inlichtingen te bevoeg-
der plaatse gaven mij den indruk dat het
na 1940 moet zijn ontstaan in navolging
van waterschap en havenschap (overigens
ook een jong woord).
Als men nu de groote spraakkunsten er op
naslaat, vindt men in één er van: „Vrouwe
lijk zijn de woorden op -schap, die niet on
zijdig zijn". Daar wordt men niet veel wij
zer van. Een andere zegt: „Onzijdig zijn de
woorden op -schap, wanneer zij een land
streek, een gebfed of een waardigheid aan
duiden. Ook enkele woorden, die een ver
zameling beteekenen". Dezelfde spraak
kunst vermeldt dat de woorden op -schap
vrouwelijk zijn, als ze een toestand of een
verzameling beteekenen. Nu moet men dus
gaan uitmaken, waaronder bedrijfschap be
hoort. En dan kom ik tot de gevolgtrekking,
dat er van een «verzameling hier geen spra
ke is, eerder van een gebied, waarover zich
de werkzaamheid van deze instelling uit
strekt. Men <Jient dus mi. te spreken van
het bedrijfschap.
De bepaling der geslachten is trouwens
altijd een lastige zaak geweest. Vele zelf
standige naamwoorden zijn in den loop der
jaren herhaaldelijk van geslacht veranderd.
En geen wonder. Er bestaat feitelijk geen
enkele steekhoudende redeneering, die kan
Uitmaken, waarom een stoel mannelijk en
een stoeltje onzijdig, waarom een tafel
vrouwelijk, maar zijn (ik bedoel haar) poot
mannelijk is. Dit is eenvoudig een soort van
afspraak geworden. Oorlog was in de 17de
eeuw onzijdig, tegenwoordig zou iemand gek
opkijken, wanneer men van het oorlog sprak.
In mijn jeugd heb ik nooit anders gehoord
en gelezen dan de subsidie, terwijl ik nu
steeds het subsidie vind. Volgens de woor
denboeken zijn beide goed, maar ik geloof
dat vrouwelijke subsidies wel afgedaan
hebben, ondanks het feit dat thans veel meer
vrouwen in de regeeringslicha men er een
woordje over meespreken dan voor vijftig
jaar. Men zegt toentertijd, maar destijds,
dus men gebruikt naast elkaar een vrouwe
lijke en een mannelijke vorm van hetzelfde
woord. En zoo zou ik tal van gevallen kun
nen noemen. De geslachtsonderscheiding rs
voor een groot deel ontstaan in rte 17de eeuw
onder invloed van de toenemende beoefe
ning van het Latijn, waarin men wel een
vast stelsel van verbuiging heeft. Maar toen
was in de spreektaal 't verschil tusschen
mannelijk en vrouwelijk reeds verdwenen,
zoodat elke onderscheiding kunstmatig en
daardoor willekeurig was. Latere schrijvers
van spraakkunsten hebben telkens weer re
gels gegeven, cfce vrij wat van elkaar af
wijken of nieuw zijn. In 1700 b.v. verscheen
een boek getiteld: „Aanmerkingen over de
Geslachten der Zelfstandige Naamwoorden"
door David van Hoogstraten. Hij neemt daar
in op verschillende woorden met de ge
slachten, die Vondel en Hooft er aan hadden
toegekend. Zrjn deze twee het niet eens,
dan doet de schrijver zelf maar eer». keuze.
Liegenbeek, die in 't begin der 19de eeuw
op last van het staatsbestuur de spelling re
gelde en De Vries en Te Winkel, die in I860
hun Woordenlijst uitgaven, steunen
op de genoemde voorgangers. Maa<r t blijft
alles theorie, wat nu nog duiido&ük 1b op te
beteekent en waar dus geslachtsverschil lo
gischer wordt.
Voor ons zrjn de geslachtsverschillen,
vooral na de nieuwe regeeringsbepa-Mngen,
slechts nog van belang als ze loopen over
de of het als lidwoord. Het onderscheid
tusschen de en den is gedoemd te ver
dwijnen., behalve misschien in de poëzie.
Maar ook zelfs dat is nog niet zoo een
voudig. Ik heb b.v. nog niet gewezen op
de zoogenaamde meerslachtige woorden als
de eigendom en het eigendom, de fortuin en
het fortuin, de rijm en het rijm, de patroon
en het patroon, de heer en het heer, de pas
en het pas, de punt en het punt, de buis en
het buis, de spoor en het spoor, de sabel en
het sabel, dé katoen en het katoen.
Ik ben er niet zeker van dat iedereen de
verschillen in bet eek en is tusschen deze
woorden goed kent. Geen wonder dat vreem
delingen onze taal lastig vinden. Want hoe
maakt u hun duidelijk dat we zeggen het
beest heeft weer de beest gespeeld, het
koord moet strak staan als men op de koord
wil dansen, of hoe zal hij kunnen begrij
pen dat men het oor zegt, maar toch ter
oore komen, het hart doch iets ter harte
nemen? Inderdaad allerlei geslachtelijke
problemen, waarvan ik er nog maar enkele
heb genoemd. Is het een wonder, dat bijna
alle onderwijsmannen de nieuwe regeling
der buigings-n toejuichen?
Den Haag.
Dr F. C. Dominicus
RUSSEN MOETEN MET RUSSINNEN
TROUWEN
Volgens decreet van het presidium van de
Opperste Sowjet te Moskou zijn huwelijken
tusschen Sowjet-burgers en buitenlanders
verboden.
Noodvoorziening Perswezen
op komst
Hoe min. Gielen zich die voorstelt.
Aan de memorie van toelichting van den
minister van O., K. en W. op het wetsont
werp „Noodvoorziening Perswezen", ontlee-
nen wij, dat ook het onderhavige ontwerp
het karakter draagt van een noodvoorzie
ning. De afwijkingen van het tijdelijk pers
besluit behelzen lm de eerste plaats een be
roepsmogelijkheid voor degenen, die door
de perszuivering zijn getroffen, voorts een
wettelijke regeling van de bevoegdheden
van de commissie voor de perszuivering
waardoor deze zuivering op korten termijn
met effectief resultaat voltooid zal kunnen
zijn en tenslotte bijzondere bevoegdhe
den van den persraad in verband met nog
onvoldoende mogelijkheid om technische
outillages aan te schaffen. De papiervoor
ziening ten behoeve van de pers valt buiten
het bestek van dïit wetsontwerp. Het over
heidsdngrijpen doelt niet op den redactio-
neelen inhoud van de organen, doch, be
halve wat de zuivering betreft, vindt het
zijn oorsprong in een rechtvaardige distri
butie van het beschikbare papier ai outil
lages. Het wetsontwerp beoogt den persraad
geheel tot verdeelende instantie te maken.
Een beroep op den minister wordt vervan
gen door een beroep op de Kroon, den
Raad van State gehoord. De naam van een
courant, die misbruikt is voor vijandelijke
propaganda, behoort in de perwereld met
terug te keeren
DINSDAG WEER VIER KUSTVAARDERS
NAAR INDIE
Dinsdag as. vertrekken uit Rotterdam
weer vier kustvaarders, zgn. coasters, naar
Ned. Oost-Indië. 's Ochtend6 oim 10 uur zal
he directoraat-generaal voor de scheepvaart
ze overdragen aan het dep. van Overzeese he
Gebiedsdeelen, waarna ze m Indië aan de
pakketvaart overgedragen worden.
Reeds bijna 300 deelnemers
aan schaakmatch
Vermeldt naam en adres vooral duidelijk.
Het aantal deelnemers nadert met rassche
schreden de 300 en zoodra dit getal bereikt
is, zal een nieuwe oplage van het oplosemgs-
reglement aangemaakt moeten worden. Dit
kan leiden tot eeniige vertraging in de toe
zending hiervan aan nieuwe aanvragers. Men
rekene hiermede.
Zooals wij repds in ons blad van Dinsdag
18 Maart j.l. meldden, bevatten de opgaven
6062 elk een fout, op grond waarvan de in-
zendingstermijn voor deze opgaven met een
week is verlengd.
Den oplossers wordt dringend verzocht
voorletters, naam, adres en woonplaats steeds
duidelijk leesbaar te vermelden op het pa
pier, waarop de oplossingen worden ingezon
den. Op de enveloppe is dit niet noodig.
De schaakredacteur .zal het voorts op prijs
stellen indien nieuwe oplossers het reglement
uitsluitend schriftelijk aanvragen en dit dus
niet telefonisch of door persoonlijk bezoek
doen. (Adres: G o udr e inetstraa t 125, Den.
Haag).
Hieronder volgen de nieuwe opgaven:
OPGAVE 63 (serie A 2 punten).
Wit: Kb4, Da5, TÖ5, Lf4, pion e3 (5 et.)
Zwart: Ke4, pionnen b5, e6 en f3 (4 st,)
Wit begint en geeft in twee zetten mat.
OPGAVE 64 (zoowel serie A als serie B
3 punten).
Wit: Kgl, De5, Te6, pionnen a2, b2, c2, f2,
g2 en h2 (9 stukken).
Zwart: Kc8, Dg4, Td7, pionnen a7, to7, c4,
c7 en d4 (8 stukken).
Wit begint en wint geforceerd.
OPGAVE 65 (serie B 4 punten).
Wit: Kd2, pionnen a2, b2, c3 en d3 (5 st).
Zwart: Ke5, Pel, pionnen a3, a4, c2 en c4
(6 stukken).
Wit begint en wint.
„ALS IK DAT ALLEMAAL
GEWETEN HAD
Ofschoon wij reeds in het kort melding
hébben gemaakt van het feit, dat de bekende
radio-musicus Louis Schmidt, alias Kovacs
Lajos. zich voor het tribunaal te Hilversum
te verantwoorden heeft gehad is het niet on
interessant kennis te nemen van het meer
uitvoerige verslag, dat we er over in „De
Nieuwe Nederlander" aantroffen.
Om te beginnen dan verklaarde de voor
zitter, mar W. van Loom, er spijt van te heb
ben vroeger zooveel bewondering voor dezen
thans 60-jarigen musicus te hebben gehad.
„Als iik had geweten, dat U sinds 1904 tot
Mei 1940 reeds in het geheim lid was van de
nationaal-sociahstische beweging, dan had ik
zeker niet van uw muziek kunnen genieten".
Ook overigens was de beschuldiging aller
minst vleiend: behalve het geheim werd
Louis Schmidt ook gewoon lidmaatschap der
N.S.B. in bezettingstijd ten laste gelegd en
voorts het colporteeren met „Volk en Vader,
land", het begunstigen der Germaansche S.S.
(daaronder begrepen het dragen van uniform
en insigne en het afleggen van den eed van
trouw op Adolf Hitler), het correspondent
schap voor Hilversum van het muziekgilde
en het geven van inlichtingen aan S.D. en
Kultuurkamer. Bovendien componeerde hij
de muziek bij een openluchtspel \$an R. van
Genechten en trad hij sinds 1943 op als chef
van de afdeehng muziek van de KuKuurka
mer, afd. Noord-Holland.
Kovacs Lajos antwoordde op de vele hem
gestelde vragen zoo niet graag, dan toch met
de rustige zelfverzekerdheid van iemand, die
zijn dwaling inziet en erkent. Hij verklaar
de dat zrjn verkeerd inzicht tengevolge van
zijn langdurige opleiding in Duitschland en
van zijn huwelijk met een Duitsche vtouw
(die overigens, naar zij beweerde, niet pre
cies wist waar zij had gestaan: aan den kant
van Hitler of aan den kant van Mussert!)
eigenlijk „historisch bepaald" was. Getuigen
kenschetsten hem als een goed mensch met
een hartelijk karakter. Guus Weitzel bij
voorbeeld zei, dat hij Schmidt er niet den
persoon toe.achtte om iemand in moeilijkhe
den te brengen.
Volgens getuige Harry Wiggelaar, concert
meester van 't VA.RA..-orkest, had hij dit
echter wel gedaan, o.m. door het sturen van
Horizontaal: 1 schitterend; 6 soort van
hert; 8 steeds eender (afk.); 9 plaats op het
eiland Ameland; 11 strik; 13 bevel; 14 tegèn;
16 vr. zoogdier; 17 draaiorgel; 19 stofmaat;
20 water in Friesland: 21 richtsnoer; 22 voor
2
3
A
T"
b
7
8
a i."
9
IO
II
12
•3
►4
15
16
17
18
19
21
22
23
24
25
26
27
28
29
3d
31
Él
32
jïï.5
33
34
35
3>'è
fïvv
37
ja
39
AO
4»
/VK
zetsel; 23 de dato (afk.); 25 optisch hemel
verschijnsel; 29 visschen; 30 plaats in Italië,
31 zangnoot; 33 noodsignaal (afk.); 34 rivier
in Italië; 35 familielid;37 voorzetsel; 38 fig.
lijst;' 41 viering v. e. heuglijk feit.
Verticaal: 1 zangnoot, 2 rivier in Mid
den Europa; 3 bloedhuis; 4 schulpvormïge
uitsparing in een muur; 5 voorzetsel; 6 ge
zellige bijeenkomst; 7 krullige wollen stof;
8 loshangend; 10 zijde; 12 richtsnoer; 13
ouderwetsch muziekinstrument; 15 Ac. titel
(afk.); 16 maanstand (afk.); 18 niet vreemd;
22 verloren; 24 uilskuiken; 25 grove vijl; 26
voegwoord; 27 uitroep; 28 riemsluiting; 32
aanstellerij; 35 vermoeid; 36 naakïteekening;
39 voorzetsel; 40 en terug (afk.).
Oplossing van de Puzzle van vorige week:
Horizontaal: 1 kik; 4 lot; 6 aarde; 7
kom; 9 wol; 11 epigram; 14 N.V.; 15 kim;
16 a.o.; 18 Ee; 19 H.F.; 20 praalgraf; 25 la;
26 lij; 27 uitloop er; 31 Ir.; 32 N.T.; 33 na; 34
Inn; 36 te; 37 dominee; 40 beo; 41 erf; 43
sluis; 44 mijt; 45 ton.
Verticaal: 1 kijk; 2 kamp; 3 fragiel: 4
Lewa; 5 tol; 8 oever; 10 Omaha; 12 ik; 13
R.M: 14 Neptuin; 17 offerte; 21 alt; 22 aai;
23 GL.O.; 24 rijp; 28 irade: 29 omnibus; 30
enter; 34 lm.; 35 N.N.; 38 oost; 39 eest; 40
bom; 42 Fin.
PUZZLE WINNAARS
le prijs: W. Siljée, Heerengracht 80a,
Leiden; 2e prijs: J. Bavelaar, Heerenstr.
80, Leiden; 3e prijs: D. M. Parlevliet,
Voorstraat 22, Katwijk aan Zee.
Oplossingen dienen uiterlijk Vrijdagmorgen
op ons bureau aanwezig te zijn per brief
kaart met in link erbo ven ho ekadreszijde de
vermelding ^uzzle-oplossing".
een „vertrouwelijk rapport over de wantoe
standen bij den omroep" aan den nazi-pre
dikant, ds Ekering, een beruchte figuur in
omroepfcringen, dien hij reeds m 1628 hadi
leer en kennen tijdens zijn werkzaamheden)
als organist bij de morgenwijding. De Eike-
ring stuurde dit voor meerdere personen be
zwarende verslag door aan den SJD. aan wel
ken dienst Schmidt ook rechtstreeks, maar
steeds op verzoek, informaties verstrefkte.
Bovendien stuurde hij maande lijksche rap
porten naar het muziekgilde.
In deze brieven werd' gesproken over Wil
lem van Cappelle als een „trouw dienaar van
den S.D.A.P.-mammon" en over dein beken
den omroepman Elias Bomli als een „ver
stokt socialist". De omroeper Guus Weitzel"
werd gekenschetst als „pro Engekoh en pro
Juda". In het algemeen hadden deze rappor
ten tot strekking, er voor te waken dat anti's
als hoogere functionarissen den noodtoestand
zouden uitbuiten". Volgens den voorzitter
paste Kovacs Lajos zoodoende het spreek
woord toe: „Al is een anti nog zoo'n goed
musicus, een nazi is toch beter". Schimidt
verklaarde „amlbtelijk verplicht" te zijn ge
weest rapporten te maken voor den SjD.-
agent Heyting en voor den directeur-generaal
Herweyer, doch nooit meer te hebben mee
gedeeld dan algemeen bekend mocht worden
geacht. Verkeerde gevolgen voor de betrok
kenen zouden deze epistels dan ook niet heb
ben gehad.
De voorzitter ontlokte groote hilariteit aan,
de volle publieke tribune door te verklaren,
dat het openluchtspel van Van Genechten
een „groot prul" was, waarna Schmidt er
nog een schepje op deed door te zeggen dat
hij weliswaar de muziek had gecomponeerd,
doch nooit den tekst had gelezen. Hij werd
andermaal door den voorzitter overtroefd,
toen deze het dichterschap van beschuldig
de hekelde, door den tekst van den WA.-
„Ik kan niet dansen"
Dr P. Prins lost in het Geref. Week
blad bet dansprobleem op. En wel aan de
hand van een schrijven, dat hij ontving
van een militair in Indië, die meedeelt,
dat er wel niets ongerechtigs gebeurde op
den dansavond, die hij meemaakte, maar
dat de omgeving, de sfeer enz. toch wel
zeer gevaarlijk zrjn voor een Christen.
En deze soldaat adviseert: niet leeren
dansen. Ds Prins neemt dit advies over
en schrijft verder: „Ik kaai mij volko
men vinden in zijn meening. Niet leeren
dansen. En wie nu geen Christen is en het
wel kan en wel wil dioen, dien zou ik dan
nog dén raad willen geven van mijn cor
respondent; doe het dan met je eigen
vrouw. Wanneer het om de kunst van de
sohoone beweging gaat, dan is dat fcoch
zeker precies 'even goed uitvoerbaar!
marsch op muziek van Eddy Noordijik te ci-
teeren, waaruit moest blijken, dat Kovacs
Lajos misschien een goed musicus was, maar
Louis Schmidt „nog lang geen Vondel". Het
eerste couplet van dezen marsch luidt:
„Duitschland strijdt aan alle fronten voor
het vrije volksbestaan, Duitschland wint aan
alle fronten, door den moed van den ger-
maan"
De voorzitter vroeg, brj wijze van commen
taar: „Dat is toch zeker een vergissing, niet
waar".
Waarop Louis Schmidt laconiek antwoord
de: „Het is nooit een succes geworden".
Uit den wirwar van papieren diepte de
voorzitter een verklaring op van een N.S-B.-
groepleider, die meende dat beschuldigde
behept was met een minderwaardigheids
complex en via de N.SJB. zijn ambities hoop
te te bevredigen. Financieel beter is hiij van
zdjn lidmaatschap niet geworden.
Nadat de aalmoezenier van het internee-
ringskamp verklaard had dat Louis Schmidt
zich voorbeeldig gedroeg en niemand met
propaganda op het verkeerde spoor hielp,
doch integendeel zelfs kerkmuziek compo
neerde en de verdediger aandacht had ge
vraagd voor de „artistieke nonchalance" werd
de uitspraak bepaald op 1 April.
Het Hamburgscfae Gerechtshof voor oor
logsmisdaden heeft Joseph. Klinger, voornn.
SS-leider en bewaker van hei concentratie
kamp te Neuengamme, veroordeeld tot de»
dood door den strop.
