Waarom steunden de Duitsche kerken Hitier?
Interacademiaal Theologencongres te Leiden
Dominees zijn geen koeien, aldus prof. Dijk
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
VRIJDAG 17 JANUARI 191»
t
SPROOKJE VAN 'T EVAN
GELIE IN ZAKFORMAAT
In een ontmoeting, die wij dezer degen
hadden met een lid ven den Broederraad
ven de z.g. Bekenrutniskirche (de Belijdenis-
kerk) in Duitschland, werden nog eens de
achtergronden duidelijk, hoe het toch mo
gelijk is geweest, dat millioenen van het
kerkvolk in Duitschland het Nationaal
Socialisme volgden. Want, zoo deelde onze
zegsman mede, er is van een georganiseerde
verzetsbeweging tegen de ideologie van het
Nationaal Socialisme en al zijn gevolgen,
geen sprake geweest. Wat geschied is: aan.
slagen op Hitier (en meer dan wij weten),
pogingen naar de macht te grijpen etc., is
steeds gevolg geweest van de risico's, die
betrekkelijk kleine, op zichzelf staande
groepen, die geen of weinig verband met
elkaar hadden, durfden te nemen. En som
migen hadden weinig of niets met de Kerk
van doen
Toen in '33 de machtsoverneming plaats
vond, werd al'heel spoedig getracht de Kerk
gélijk te schakelen. De „Duitsche Christe
nen" kwamen, werden de Kerk opgedron
gen en de groep, die onder den naam Be-
kenntniskirche optrad, ging zich zeer be
wust verzetten. Evenwel niet in politieken
zin. Het ging uitdrukkelijk om de zuiver
heid en vrijheid der Kerk. Inderdaad heb
ben daarvoor vele predikanten geleden en
heeft het aan hen en aan vele leeken het
lev^n gekost. Maar tegenover een totalitair
systeem is toch de prinoipieele fout begaan
het verzet niet te tota-liseeren. Het gevolg
hiervan is geweest, dat scharen van het
Kerkvolk meenden, dat zij bijv. het Ndt.
Socialisme economisch konden accepteeren,
en dus ook lid van de partij werden, doch
het op het terrein van het geestelijke konden,
en ook moesten, bestrijden. Toen dit eenmaal
als een onmogelijkheid doordrong, was eenig
verzet, zooals het had moeten zijn, niet meer
mogelijk, omdat dit alles gold als recht-
streeksche aanslag op den Führer zelf. Maar
dit heeft gemaakt, dat vele trouwe kerkgan
gers niet hebben ingezien, waar zrj dienden
te staan. Zoo zeltfs, dat onze zegsman ver-
kl arde, dat een bestuurslid van een Diaco-
nessenlhuis niet den moed moest hebben iets
ten nadeele van het Nationaal Socialisme
te zeggen in den zusterkring, omdat alle
diaconessen met volle overtuiging lid van de
Partij waren. Want „dat kon toch," indien
men naar al het goede keek, dat b.v sociaal
en economisch werd gedaan.
Een tweede reden lag in de Luthersche
theologie. Luther, die steeds, welke over
heid ook, wensdhte onderdanig te zijn en in
zijn commentaar op den Romeinen-brief
daarvoor bindende gronden aan-gaf. Men
•wilde dus mede om die reden zich poli
tiek niet verzetten.
Een derde oorzaak moet ernstig gezocht
worden in het piëtisme, dat groote deelen
van het kerkvolk beheerschte. Een anders
gericht piëtisme dan in ons land, waar het
meningmaal toch sterke bindingen vertoon
de aan de Kerk. In Duitschland evenwel
was en is er nog'— de groote massa
vrome zielen, die van Staat en Maatschappij,
sociale en politieke vragen niets wist, zich
er ook niet- mede bemoeide en uitsluitend
zocht naar eigen zielehe.il en bevrediging van
de persoonlijke geestelijke behoeften. Zij
stond „in de wereld", maar was niet, ook
niet op de noodzakelijke punten „van de
wereld". Br was bovendien niet één Kerk,
die unisono had kunnen optreden. Er waren,
behalve de vrije Kerken, reeds 27 Lands-
kerken, alle met eigen ordeningen, synodes
en besturen etc.
Er was voorts, een vierde oorzaak, de pro
paganda van het Nationaal Socialisme zelf,
die zich van stonde aan hulde in Christelijke
termen. Men sprak uit en te na over Chris
telijke begrippen als: geloof, overgave, ver
trouwen. En wijlen de heer Goebbels ver
telde overal het fabeltje, dat een aantal
Diaconessen den Obersaltzberg bezocht en
den Führer ontmoette, die een Nieuw Testa
ment uit zijn zak haalde en zeide: „Zonder
dit boek kan ik geen dag beginnen noch
eindigen". Dit verhaal werd door tal van
predikanten geloofd. Zoo zelfs, dat zij vele
keer en het in hun preek.cn naar voren
brachten als één van de teekenen van het
goede-van'het Nationaal Socialisme. En de
gemeente werd rustig lid van de partij
Dit alles wetende, kan het minder be
vreemding wékken, dat in een volk, dat
geestelijk nog slechts weinig is gegroeid, on
danks de vreeselijke omstandigheden waarin
het kwam te verkeeren, weinig animo ge
vonden. kan worden om Jxxt echuldbelijden
over te gaan. Ofschoon, en onze zegsman
moest dit toegeven, een Nederlander, en
zeker een kerkelijk Nederlander, dit toch
meent te mogen vragen, omdat hij een ga
rantie wil hebben, dat wat gebeurd is, zich
niet zal herhalen. Ook al weet hij te goed,
dat een formeel belijden dier schuld zulk
een garantie niet biedt, maar dat het aan
komt op een verandering van den geest en
een wezenlijk inzicht in hetgeen dit totali
taire systeem tot een duivelsch systeem
heeft gemaakt. Want en dit staat vast
indien eens Duitschland den oorlog gewon
nen had, het zóu zonder twijfel het einde
naar den mensch gesprokén bet eek end
hebben van Kerk en Christendom. Want al
wat zich losmaakt van den Bijbel en het
Evangelie, vernietigt de cultuur en maakt
de prediking van het woord Gods onmoge
lijk.
In de Sovjet-Unie waar men aanvankelijk
scherp gekaft was tegen decoraties, be
gon men er den laatsten tijd toch ook
schik in te krijgen. De chef van den staf
van het Roode Leger Wasilievsky is er
een sprekend bewijs van.
ROTTERDAM WORDT ZUINIGER MET
STRAATVERLICHTING
De Rotterdamsohe dienst deT openbare
verlichting heeft het ontsteken van een
grootere hoeveelheid straatlantaarns, zij het
op mindere lichtsterkte, moeten stopzetten,
vanwege de precaire kolenpositie. De lan
taarns worden nu slechts om de andere ont
stoken, terwijl voor de hoofdwegen reeds
vroeg in den avond de zgn. naohtverlich-
ting wordt toegepast.
Uit Oslo arriveerde gisteren op Schiphol een K.LJVI.-vliegtuig met babykleertjes van in
Noorwegen woonachtige Nederlanders voor de bekende actie, waarvoor Prinses Juliana
het initiatief nam.
KANSEN VOOR DE KERK IN
'T LEGER ZIJN GROOT
(Van onzen verslaggever)
Donderdagmiddag sprak prof. dr S. F. H.
J. Berkelbach v. Sprenkel van Utrecht
over het onderwerp „Kerk en oecumene".
Spr. gaf een overzicht van het ontstaan
en den groei der interkerkelijke beweging
over „de bewoonde wereld" (oecumene),
waarbij hij wees op de volgende punten:
Sinds een eeuw vertoont zich een samen
trekkende beweging der Christenheid over
d.e wereld, welke sinds twintig jaar niet
meer een beweging is van enkele personen,
doch van kerken, waarbij de zendingstaak
der kérk in 'de wereld in het centrum staat
Deze gezamenlijke bezinning convergeert op
de vergadering van ongeveer 500 afgevaar
digden van omstreeks 100 kerken (assembly)
in den zomer van 1948 te Amsterdam te hou
den. Daar constitueert zich de „wereldraad
der kerken" op het door alle deelnemende
kerken aanvaarde statuut van Utrecht van
1938, opgesteld door een provisioneel comité
daartoe aangewezen op de conferentie van
1937 en sindsdien vermeerderd- met gedele
geerden uit China, Korea. Japan, Indië,
Zuid-Amerika en Afrika. De in Nederland
participeerende kerken ontmoeten elkaar in
den Ned. Cecum en ischen Raad, voor den
oorlog een zestal, (thans een achttal. Deze
raad heeft uit den aard der zaak een be
langrijk aandeel in de theologische, zoowel
als in de kerkelijke voorbereiding van den in
1948 vergaderden Wereldraad.
De Ned. afdeeling van de Oecumenische
Jeugdorganisatie is een deel van dien Raad
geworden. Ook de Ned. afdeeling van den
Wereld-bond voor internationale vriendschap
door „de kerken" is bezig met den Raad in
verband te treden, evenals het werk 1er
hulpverleening, ressorteerende onder het „In
terkerkelijk Overleg" (I.K.O.).
Behalve dit organisatorische werk zijn ver
scheidene kringen van Ned theologen be
trokken in de wetenschappelijke voorberei
ding van de assembly in 1948. Een en ander
geeft spr. aanleiding er de aandacht op te
vestigen, dat breedere kennis van deze inter
kerkelijke beweging deel behoort uit te
'maken van de vorming van de theo
logische studenten, opdat zij niet eerst als
predikanten zoud-en bemerken met heel hun
kerk betrokken te zijn in een verband, dat
voor de taak der Christenheid in de wereld
van het allergrootste belang is.
Het Interacademiaal Theologencongres te
Leiden werd Donderdagavond voortgezet met
een bijeenkomst in de Marekerk, welke ook
toegankelijk was voor belangstellenden en
waarin ds A. T. W. de Kluis, legerpredikant
in alg. dienst heeft gesproken over: „De
geestelijke verzorging van onze militairen".
Uitvoerig besprak ds de Kluis de organi
satie van het Instituut van veldpredikers om
er den nadruk op te leggen, dat deze geeste
lijke verzorging primair een taak >§an de
Kerk is. De legerpredikanten moeten echter
geen „kerkje" in het leger gaan spelen, doch
pogen het contact tusschen de diverse ker
kelijke overtuigingen te verstevigen. Tevens
dienen zij te begrijpen, wat het beteekent
soldaat te zijn. Inzake de noodgemeenten
merkte spr. op, dat Gods Woord niet is ge
bonden en dat wanneer wij de realiteit van
het leven der soldaten, b.v. in Indië ver
staan, zullen kunnen beseffen wat het
Avondmaal in dezen vorm inhoudt.
Ds de Kluis keurde de houding af van die
predikanten, die weigeren het Evangelie in
„dienstverband" aan de militairen te bren
gen en zeide, dat de kansen voor de kerk in
het léger groot zijn, aangezien de velden wit
zijn om de oogsten, doch de .wacht is.... op
arbeiders.
Wij kunnen hieraan toevoegen, dat het be
stuur van V.S.TF. besloten heeft de geeste
lijke verzprging van de soldaten te accep
teeren, waarom binnenkort een grootscheep-
sche boekeninzameling zal worden gehouden.
Op den laatsten dag van het congres (Vrij
dag) ging ds W. H. Kelder Jr van Leiden in
de ochtendwijding voor, waarna prof. dr G.
C. van Niftrik van Zeist sprak over het on
derwerp: „Rechtvaardiging en Kerk".
Deze ving aan met erop te wijzen, dat het
van belang is de beteekenis van de recht
vaardigingsleer, zooals de Hervormers ons
die in overeenstemming met Paulus hebben
gegeven, voor ons kerkbegrip na te gaan.
Indien het waar is, dat de zondaar wordt
gerechtvaardigd in en door Christus, door
het souvereine, vrijsprekende, scheppende
Woord van God, dan moet bij de leer der
kerk de nadruk vallqn op de kerk-als-het-
Liohaam-van-Christus en moeten wij de
kerk zien als Kerk des Woord-s.
Wordt de rechtvaardiging niet compensato-
risch en reconciliatorisch, maar reparato-
risch opgevat, zooals dat in de R.K. Kerk,
maar ook in het Piëtisme van allerlei scha
keering en in het nieuwe Protestantisme het
geval is, dan verliest men langzamerhand
ook de Reformatorische kerkopvatting. Met
behulp van de leer der incarnatie, die als
fundeei;ing van de' reparatorisch opgevatte
rechtvaardiging goede diensten kan bewij
zen, komt men langzaam maar "zeker tot een
priesterlijke, sacramenteele kerk. Dit alles is
schoon aan de belangwekkende figuur van
John Henry kardinaal Newman te bestu-
deeren.
Als tweede afwijking van de Reformato
rische rechtvaardigingsleer, aldus spr. vraagt
dan de figuur van dr A. Kuyper onze aan
dacht, die ook meende, de reparatorische idee
niet te kunnen missen, maar dit onderbracht
niet in de leer, de instificatione, maar in de
leér van wedergeboorte en heiliging. Het
eigenlijke geschied-t volgens deze theologie
niet in en door de ^prediking der kerk; de
kerk dient slechts tot opklaring van het in
de wedergeboorte geschonken leven en tot
mededeeling daarvan aan de omgeving. Zoo
word-t hier de kerk uit de kern des heils
weggedrongen.
Daartegenover komen wij, zoo betoogde
prof. van Niftrik, met Calvijn op voor een
kerkbegrip, dat de kerk proclameert tot
Moeder der geloovigen, die door haar profe
tisch getuigenis in volmacht des Geestes net
Woord bedient, dat zond-aren rechtvaardigt.
In overeenstemming met de reformatoriscne
rechtvaardigingsleer moet geleerd worden
over de heiligheid, de zichtbaarheid en de
eenheid- der kerk.
A.s. Volkstelling thans meer
dan ooit noodzakelijk
Ook een woningtelling zal plaats vinden
(Van «en onzer verslaggevers).
De Directeur-Generaal van het Centr. Bur.
v. d. Statistiek dr Ph. J. Idenburg heeft ons
eenige bijzonderheden verteld over de a_s.
volkstelling, welke op 31 Mei a.s. wordt ge
houden naar den toestand op dien dag te
middernacht.
De noodzakelijkheid van deze volkstelling
spreekt voor een ieder. Het is hoog tijd, dat
men thans eindelijk de balans opmaakt om
trent de totale oorlogsverliezen. Verder dient
de leeftijdsopbouw onzer bevolking opnieuw
te worden vastgesteld t.b.v. marktanalyse,
distributiewaagstukken, aanvoer van jon
geren in het arbeidsproces, enz. Dok kun
nen de levensverzekeringsmaatschappijen
niet langer voortbouwen op de thans in ge
bruik zijnde sterftetafeLs. maar moeten
nieuwe na-oor logische tafels worden bere
kend. Van niet minder belang zijn de vra
gen omtrent het beroep.
Daarnaast zal ditmaal aan de volkstelling
een speciale woningtelling worden gekop
peld. Bij het bijzonder nijpende gebrek aan
woningen is een juist inzicht in den be
schikbaren woningvoorraad en de bewoning
(samenwoning, inwoning, e.d.) absoluut on
misbaar voor den wederopbouw en de op
stelling der jaarlijksohe bouwplannen, zoo
mede voor de te volgen woningpolitiek.
De algemeene voorbereiding en regeling
der volkstelling is opgedragen aan den Dir.
van bet Centraal Bureau voor de Statistiek,
bij wélk Bureau straks ook de bewerking
der verzamelde gegevens zal plaatsvinden.
Met de uitvoering der eigenlijke telling zijn
dé gemeentebesturen belast. Zij moeten
zorg dragen, dat de gemeente wordt ver
deeld in télgébieden. Zij regelen de uitrei
king van het telmateriaal aan de tellers en
de werkzaamheden gedurende teldagen.
Een belangrijk punt daarbij is de perso
neelsvoorziening, in het bijzonder de samen
stelling van een tellerscorps, dat met inzicht,
verantwoordelijkheidsgevoel en nauwkeurig
heid zijii taak zal vervullen.
Dit zal allereerst door Overheidspersoneel
moeten geschieden.
Uiteraard zal bij de medewerkende diensten
wat stagnatie in de gewone werkzaamheden
ontstaan en aan het publiek eenig ongemak
niet bespaard kunnen blijven.
Prof. Kors over Je Radio-Unie
Het is een overgangsmaatregel.
In de aula van het Cani6iuscollege te Nij
megen heeft prof. mag. dr J. M. Kors O.P.,
voorzitter van den K.R.O., een lezing over
het radio-vraagstug gehouden.
Hij deelde mede, dat de Radio-Unie een
overgangsmaatregel is. Nog steeds blijft het
onzeker of de uiteindelijke regeling een
federatie van omroepen zal geven, dan wel
een nationalen radio-omroep met eenigen
zendtijd voor de verschillende stroomingen
in ons land. Het Episcopaat heeft ruim een
jaar geleden aan prof. Kors geschreven,
dat het zich stelt op het standpunt van een
autonomen kath. radio-omroep, waarin de
kath. levensbeschouwing in alle deelen
wordt uitgedragen. In een nationalen radio-
omroep schuilt naast het indifferentisme
o.a. het gevaar, dat de nat. radio-omroep,
die automatisch een semi-overheidsinstantie
wordt, door een politieke partij in de toe
komst zou kunnen worden misbruikt. Sa
menwerking is zeer zeker gewenscht, maar
geen samensmelting.
Aan het einde van de vergadering werd
door de aanwezigen een motie aangenomen
ten gunste van een radio-omroep in federa
tief verband.
Prof. Posthumus werd gisteren te
Amsterdam gehuldigd
In verband met zijn zilveren hoogleeraars-
jubileum
Voor de huldiging van prof. mr dr N. W.
Posthumus, hoogleeraar in de Econ. Geschie
denis, t.g.v. zijn 25-jarig jubileum, was een
comité gevormd, waarin o.m. zitting hadden
prof. dr I. J. Brugmans, voorz.; min. Vos,
prof. dr M. J. H. Cobbenhagen, prof. dr D.
Cohen, mr Ohr. P. v. Eeghen, prof. dr D.
van Emibden, prof. Th. -Limperg jr en prof.
dr J. J. v. Loghem. In de Gem. Universiteit
te A'dam vond gistermiddag de huldiging
p^ats. Prof. dT Brugmans schetste de bijzon
dere verdiensten van den jubilaris, in het
bijzonder vanwege het stichten van het Ned.
Econ. Historisch Archief in Den Haag. Na
dat verschillende andere 9prekers het woord
hadden gevoerd, dankte prof. Pothumus voor
de waardeerende woorden. De schilder E.
Fernhout zal een portret van den hoog
leeraar vervaardigen.
HANDELSELEMENT IN HET
BEROEPINGSWERK
Over de thans zeer drukke beroepings^
markt schrijvende, wijst prof. dr K. Dijk in
het Geref. Weekblad op drieërlei gevaar.
Ten eerste aan het gevaar, dat de „krant"
beroept, n.l. dat men in het Kerknieuws den
naam van een of anderen predikant leest,
en nog eens leest en weer leest, en door
deze menigvuldige vermelding er toe gedre
ven wordt om z'n aandacht ook op dezen
zeer gewenschten pastor te richten en hem
te „hooren" en te beroepen, nu ja omdat
iedereen het doet en hij dus wel goed zal
zijn; er zijn nu eenmaal dominees, die in
de mode zijn; ze krijgen eiken Zondag hoor-
commissies; (de naburige hoteleigenaar mag
hem wel procenten geven van zijn bijzon
dere bijverdiensten) en het gevolg is, dat
anderen, die in hun ambtelijken dienst waar
lijk niet minder zijn, in het vergeetboek ge
raken en blijven waar ze zijn, ook in deze
hausse in de beroepsbezigheden.
„Ik denk aan een andér gevaar, dat met
de schaarschte van werkkrachten samen
hangt, dat in het beroepingswerk het han
delselement een sterke rol gaat spelen;
men wil een bepaalden, zeer in trek zijnden
predikant graag hebben; de man heeft ook
kans op andere beroepen; men verhoogt met
haastige gulheid het tractement en belooft
dusdanige verbouwingen in de pastorie, dat
de domineeske haast een kleur krijgt bij
zooveel goedheid; men biedt tegen elkaar op
en het Huis des Heeren wordt zelfs zonder
wisselaren-tafels en duivenhandelaars tot een
huis van koophandel, waarin men met een
dominee marchandeert, alsof hij een koe
ware. v
„Er is nóg een perikel, waarover een van
onze lezers mij schreef. Hun jonge dommee,
die daar met veel zegen arbeidt, is nog geen
twee jaren in zijn eerste gemeente en nu
heeft hij al drie beroepen gehad, en het vier
de is op komst; eiken Zondag komen er
hoorcommissies; soms drie en vier tegelijk;
ze verdringen elkaar in de pastorie: de jonge
dominee kan niet rustig meer zijn werk doen
en het is te merken, dat hij telkens in zijn
arbeid wordt gestoord. Kan de Generale s>r-
node geen bepaling maken, dat iemand ten
minste drie jaren in een gemeente moet zijn?
Belgische Philips-arbeiders
in staking
Een deel der Belgische werknemers bij
Philips te Eindhoven is gisteren in staking
gegaan, i.vjh. de verlegging der douane-
contróle Van de grens naar Eindhoven. Het
verlet was door formaliteiten aan de grens
zeer groot, zoodat de directie van Philips
bewerkstelligde, dat eerst in de lichtstad zelf
contröle plaats vond. Hierdoor werd een
pólitie-escorte noodig om het uitladen van
contrabande te voorkomen. De Belgen heb
ben om deze reden het werk neergelegd. De
directie verzocht de oude regeling weer in
te voeren en men zal andere wegen inslaan
om het verlet te doen beperken.
