gritectp QLmt&w sv
Gouverneur Van Starkenborqh weer thuis
iDist *11
Ie «ene: 1 AprU 1924-15 October 194!
MAANDAG 10 SEPTEMBER 1945
Se serie? Ie hacgui* vanaf T Mel 194S, No. 104
V«/ Postrekening 5 8 9 3 6
Christelijk-Nationaal Dagblad voor Leiden en Omstreken „Jtcmlljasüdj Is gt)cbkoc®
mijn berl ia te#nsp«tj
Axbonnemen tsprijizeo
£0.26 per wee-k
£1.10 per maand
f3.25 per kwartaal
Hoofdredacteur:
H DIEMEB
Redactie:
B. VAN DER ROS
Enthousiaste ontvangst in
Eindhoven en Den Haag
Gistermorgen te kwart over elf is, na vier
dagen van gespannen afwachten, de gou
verneur generaal van Ned. Oost Indië, jhr
mr A. W. L. Tjarda van Starkenborgh
Stachouwer in gezelschap van luit.-generaal
H. ter Poorten, commandant van het Kon.
Ned. Indische leger bij den inval van de
Japanners in Ned. Oost Indië, per viermo-
torigen Liberator, op het vliegveld Welschap
bij Eindhoven aangekomen. De 1r>nd voogd
„Hoe maakt u het?" informeerde onze
Prinses met een stevigen handdruk op
het Eindhovensche vliegveld.
Koningin begroet door H.K.H. Prinses Juliana
en namens de regeering door den minister
president prof. ir W. Schermerhorn en den
minister van buitenlandsche zaken, mr E. N.
van Kleffens. Kort na zijn aankomst is de
gouverneur-generaal per vliegtuig naar
Schiphol doorgereisd, terwijl lt.-generaal ter
Poorten zijn reis naar Den Haag heeft ver
volgd.
Welschap was feestelijk versierd, een eere-
wacht van de genie bracht de eerbewijzen
en de Kon. Mil. Kapel deed zich hooren.
Onder de vele aanwezigen bevond zich o.a.
de Britsche ambassadeur.
De Liberator was er het eerst, maar bleef
nog even rondcirkelen, totdat het vliegtuig
met de Prinses en de beide ministers was
gedaald. Toen het Engelsche vliegtuig met
den G.G. aan boord den grond raakte, werd
de Nederlandsche vlag uit de cockpit gesto
ken. De G.G. stapte het eerst uit en liep
lachend toe op het andere gezelschap, dat
nog aan de begroeting met de autoriteiten
bezig was.
Na het begroetings-ceremonieel onderhield
i'hr Van Starkenborgh zich korten tijd met
Ï.K.H., den minister-president en minister
van Kleffens en vervolgens met Sir Neville
Bland en diens echtgenoote. Hij vertelde in
het kort zijn ervaringen in de Japansche Kam
pen en over zijn reis. De kapel zette vervol
gens het volkslied in. Na de ontvangstplech
tigheid dankte de gouverneur-generaal de
kranige bemanning van het toestel, dat hem
naar het vaderland terugbracht. Hij schudde
dezen gebruinden vliegers, meerendeels Indo
nesiërs, allen de hand. De Nederlandsche
vliegers behooren tot het Nederlandsche Libe-
ratorsquadron, dat op Ceylon gestationneerd
is. Het toestel werd bestuurd door den offi
cier-vlieger eerste klasse A. v. d. Ruyn, navi
gator was luit. ter zee H. Polderman. Voorts
bestond de bemanning uit zeven leden. De
landvoogd was vergezeld van zijn adjudant,
luit. ter zee W. E. van Gelderen. De be
stuurder deelde aan een A.N.P.-redacteur
mee, dat de reis een buitengewoon voor
spoedig verloop heeft gehad.
Op 4 Sept. was Calcutta verlaten en in
24 uur werd naar Cairo gevlogen. Te Lydda
in Palestina ontmoette de G.G. den minister
van Overzeesche gebiedsdeelen, die op reis
was naar Indië en confereerde 2 uur met
hem.
Eindhoven had zich mooi gemaakt en dui
zenden stonden langs de wegen. Het was een
teleui-stelling, dat de G.G. per vliegtuig ver»
trok.
Interview met den Gouverneur-
Generaal
Uiterlijk volkomen beheerscht, gebruind
en jeugdig ondanks zijn ruim 50 jaren, zoo
stapte gistermorgen om kwart over elf de
gouverneur-generaal van Ned.-Indië. jhr mr
A. W. L. Tjarda van Starkenborgh Stachou
wer uit den liberator die hem naar het moe
derland had gebracht. Ruim drie jaren is
,,de held van Isola" in Japansche krijgsge
vangenschap geweest. Met de waardigheid,
waarmede de landvoogd de tragische capitu
latie van de Ned.-Indische strijdkrachten op
8 Maart 1942 heeft gedragen, heeft hij ook
de, naar zijn eigen woorden, ..onwaardige"
krijgsgevangenschap onder de Japanners
doorworsteld. In het meest indrukwekkende
interview van mijn carrière, aldus de Indi
sche redacteur van A.N.P.-Aneta, toonde de
gouverneur-generaal zijn innemend optreden
en innerlijke kracht te hebben bewaard.
,U ziet. ik ben magerder geworden dan ik
vroeger was. Vergeleken bij vroeger jaren
weeg ik heel wat kilogrammen minder"
aldus de landvoogd op een eerste vraag
naar zijn persoonlijk welzijn in het korte
onderhoud tijdens zijn oponthoud op het
vliegveld Welschap te Eindhoven.
De voeding in de kampen was voldoen
de, d.w.z. juist voldoende om ons gezond te
houden. Dat zij echter ontoereikend was
voor een behoorlijke lichamelijke conditie,
bewijst wel de omstandigheid, dat telkens
wanneer eens voor korten tijd 'de rantsoe
nen eenigszins werden verhoogd, wij allen in
gewicht toenamen. Ik zelf ben er goed af
gekomen. Anderen waren er soms slechter
aan toe. De een kan nu eenmaal beter tegen
geringe voeding dan ppn an/ior tv voel me
volkomen gezonH
Geïsoleerd ran ae buitenwereld
Tijdens onze gevangenschap waren we vrij
wel afgesloten van de buitenwereld. In het
kamp ki'egen we in den beginne wel Ja
pansche kranten, doch deze waren zeer pro
pagandistisch en wel op een ongelooflijk kin
derachtige manier. Zoo berichtte men bijv.
van tijd tot tijd hoe een Japansch vliegtuig
wel tien tegenstanders neerschoot. De kran
tenvoorziening werd evenwel gestaakt bjj
de landing in Normandië. Toch werden We
hierdooi/niet geheel geïsoleerd. In het kamp
bevond zich namelijk een radioinstallatie. De
Japanners meenden dat alles voor hen vei
lig was, daar deze installatie alleen verbin
ding gaf met Taikokoe op Korea, welk sta
tion alleen in het Japansch berichten uit
zond. Door het handige optreden van gene
raal Pearson geraakte men echter toch op
de hoogte van de landing in Frankrijk en
van de voornaamste andere militaire fei
ten, doordat deze er zich op toelegde de
geographische namen die in de verschillende
berichten voorkwamen, nauwkeurig op te
nemen. Dit duurde tot de eerste dagen van
October 1944. Toen werden wij van Formosa
naar Mandsjoerije overgebracht. En sinds
dien hebben we niets feitelijks meer ge
hoord van de vorderingen der geallieerden.
Deze stilte duurde tot 19 Augustus j.l., toen
eensklaps een groepje Amerikanen in het
kamo kwam ons bevrijdde
H M. de Koningin kerkte in de
Bad^apel
H.M. de Koningin heeft gistermorgen op
Scheveningen haar eersten kerkgang ge
maakt. H.M. begaf zich te voet van Haar
woning aan de Nieuwe Parklaan naar de
Nieuwe Badkapel, alwaar voorganger was ds
A. Offringa, Ned. Herv. predikant te Scheve
ningen. De voorganger bediende het Woord
over Markus 2:14—17.
Prins Bernhard wekt op lot
steun aan Indië
Zaterdagavond heeft Prins Bernhard zich,
in verband met de oprichting van het comité
„Nederland helpt Indië". per radio tot het
Nederl. volk gericht en als eere-voorzitter
van dit comité opgewekt tot krachtdadigen
steun. Duizenden Nederlanders gaan per
soonlijk naar Indië om hun schouders onder
den wederopbouw te zetten. Laten zij, die
hier blijven, het op hun manier doen. Spr
memoreerde in dit verband de Indische
Kamer van het Ned. Roode Kruis, vereeni-
gingen als „Oost en West", „Simavi" en
„Nisvo," die alle reeds hun medewerking
hebben toegezegd.
„Laat dit werk, met uw aller hulp, in
eendrachtige samenwerking en met Gods
zegen groote resultaten opleveren!' zoo be
sloot de Prins.
Toch kwam de bevrijding niet geheel en
al als een verrassing. Onze oppassers kwa
men namelijk geregeld in contact met de
Japansche bewakers en maakten met hen
zoo nu en dan een praatje. Hoewel deze „be
richtgeving" wel zeer gebrekkig en onbe
trouwbaar was. leverde zij toch eenig mate
riaal aan de hand waarvan we overigens
meer konden gissen dan concludeeren.
Intusschen hadden we reeds op 13 Augus
tus j.l. plotseling bevel gekregen om naar
elders te vertrekken. We hadden alles al
gepakt, toen plotseling een tegenorder kwam.
Toen kregen we al de idee, dat er iets
gaande was. Trouwens tevoren reeds hadden
we uit hetgeen uitlekte door intermediair
der bewakers den indruk gekregen, dat de
oorlog op zijn einde hep. Deze order en
tegenorder op 13 Aug. hielden, naar ach
teraf bleek, verband met den Russischen in
val in Mandsjoerije.
Wat betreft de situatie in Indië op het
oogenblik, dat de landvoogd vandaar werd
weggevoerd, kon de gouverneur-generaal
slechts zeer summier zijn. Wel kon hij mee-
deelen, dat er een Japansch inheemsch
krantje „Afia Raja" (Groot-Azië) werd uit
gegeven, dat een samenwerking van de In
donesiërs met de Japanners propageerde. Dit
blaadje stelde, naar men zich denken kan,
alles voor ons zoo ongunstig mogelijk voor.
Eind December werden wij uit Indië weg
gevoerd. zoodat ik over de situatie nadien
nWs kan meedeelen.
Jhr Tjarda met naast hem van rechts naar links de ministers Van Kleffens
en Schermerhorn.
DAT het afscheid der naar Indië vertrek
kende stoottroepen te Den Bosch niet mor
gen, doch op een nader te bepalen dag zal
plaats hebben.
DAT de dahlia-tentoonstelling te Eindhoven
kwalitatief uitstekend mag heeten, doch daar
er verleden jaar geen import was, er thans
op deze expositie ook geen nieuwe soorten
aanwezig zijn.
DAT de landelijke Bond van Confectie
fabrieken te Rotterdam herrezen is.
DAT binnenkort te Apeldoorn de aanwij
zing van 105 kiesmannen te verwachten is,
die den noodgemeenteraad, welke uit 35 leden
zal bestaan, zullen kiezen.
DAT vandaag de Veluwsche autobusdienst
het passagiersvervoer tusschen Apeldoorn en
Arnhem met 7 ritten per dag zal hervatten.
DAT op 6 Sept. te Tilburg de 5000ste
oorlogsvrijwilliger J. P. v. d. Rijt uit die
plaats zioh meldde, en als aandenken een
oorkonde kreeg aangeboden.
DAT te Maastricht drie lichters Zweedsch
hout zijn aangekomen en nog meerdere
zullen volgen voor den opbouw der ver
woeste gebieden in Zuid-Limburg.
DAT 120 Zeeuwsche kinderen, na 3 maan
den liefderijke verzorging in Zwitserland,
Zaterdag weer thuis zijn gekomen.
DAT de te Steenderen gehouden collecte
voor Ned. Volksherstel en voor de Stichting
1940'45 f 60.000 heeft opgebracht.
DAT de oud-wielrenner Piet van Kempen
zoowel door de Ned. als door de Belg. justi
tie op geenerlei wijze schuldig is bevonden
en van alle vervolging is vrijgesteld.
DAT het tribunaal te Middelburg Zater
dag zijn eerste zitting heeft gehouden.
DAT te Doetinchem op 26 Sept. de 27ste
klompenbeurs wordt gehouden.
DAT Zaterdagmorgen in de Nieuwe Kerk
te Amsterdam een herdenkingsplechtigheid
voor de gevallen zeehelden is gehouden, waar
ds J. H. Vaandrager en ds J. C. Konings
berger het woord gevoerd hebben, terwijl na
den dienst een rondgang langs de graven is
gemaakt.
DAT de ijverige werkers aan het dichten
van den Nolledijk, die de laatste Zon- en
feestdagen onvermoeid hebben doorgewerkt,
morgen door het gemeentebestuur van Vlis-
singen een feest krijgen aangeboden.
DAT onder voorzitterschap van mr W.
Meuwissen op 8 Sept. de eerste zitting van
het Maastrichtsche tribunaal is gehouden.
DAT het tribunaal te 's-Hertogenbosch den
44-jarigen blokleider van de NSB, N. M. Th.
Kappen te Oss, interneering voor ombepaal
den tijd (10 jaar) heeft opgelegd en hem
voor dien tijd het actief en passief kiesrecht
heeft ontnomen.
DAT tot voorzitter van de K. v. K. en Fa
brieken voor Z.H. is benoemd mr Chr. P.
van Eèghen.
DAT dezer dagen op een gehouden ver
gadering van vertegenwoordigers van de mo
derne, R.K. en Chr. Centrales van Overheids
personeel te Amsterdam besloten is, de voor-
oorlogsche samenwerking te conti nu eer en op
basis van samenwerking der vakcentrales.
DAT de Eindhovensche Kon. Harmonie
„Apollo's Lust" op 15, 16, 17 en 18 Sept. haar
100-jarig bestaan zal vieren.
DAT er een comité is opgericht hetwelk
zich ten doel stelt, een oorlogemonument op
te richten ter nagedachtenis van de oorlogs
slachtoffers in Zuid-Limburg.
DAT benoemd is tot directeur van Ge
meentewerken te Leid schend a m de heer T.
Mudde, thans hoofdambtenaar bij Openbare
Werken te Dongen (N.-B.).
Welkom voor v. Starkenborgh
Jhr mr A. W. L. Tjarda van Starken-
borgh Stachouwer, gouverneur-gene
raal van Ned.-Indië, is gisteren op vader-
landsohen bodem teruggekeerd, dien hij in
1936 ter aanvaarding van zijn hoog ambt ver
laten had. Het leed niet lang of de inter
nationale politiéke hemel begon te betrekken
.en kreeg al spoedig een somber aanzien. En
het was niet zonder reden, dat de gouver
neur-generaal in de rede waarmee hij op
15 Juni 1939 de zitting van den Volksraad
opende en de begrooting voor 1940 indiende,
gewaagde van de politieke en economische
onzekerheid op internationaal terrein, welke
den toestand tot op dien dag beheerschten.
Stellig stond hem toen Japan als B.V. (Bui-
tenlandsohen Vijand) voor den geest bij het
herinneren aan het nog steeds voortdurend
Japansche-Ohineesche conflict en aan de ge
spannen aandacht, waarmee Inddë toen de
beslissing over de plannen tot verderen uit
bouw van de vloot afwachtte. De ontwikke
ling der gebeurtenissen had tot gevolg, dat
in het voorjaar van 1941 het bericht uit Bata
via kwam, dat de G.-G. op zijn post zou
blijven, hoewel zijn gebruikelijke vijfjarige
ambtstijd bijna verstreken was.
Op 8 Dec. 1941 kwam de botsing na de in
den voorafgaanden zomer door Japan gevoer
de brutale onderhandelingen om ons gebied
op groote schaal te penetreeren. Tot 9 Maart
1942 hebben we den strijd volgehouden, nadat
op 1 Maart overmachtige Japansche horden
op Java waren geland. Een week later werd
tot de capitulatie besloten: 93.000 man Ned-
Indische en 5000 a 10.000 man Australische,
Britsche en Amerikaansche troepen strekten
de wapens.
De G.-G. heeft de hem door zijn Souve-
reine gegeven opdracht getrouw uitgevoerd,
is van zijn post niet geweken.heeft met waar
digheid de nederlaag der wapenen aanvaard
en is met het Indische volk Indië en Ne
derland toonden zich in hem één en lotsver-
bonden onder den druk en in de macht
van den vijand gekomen. Drie en een half
jaar lang is hij van het eene kamp naar het
andere gevoerd. Ten slotte werd hij te Moek-
den bevrijd, nadat Japan had gecapituleerd.
Koningin aanschoutvde
de zee
Slechts eenige tientallen wandelaars
waren er gistermiddag getuigen van dat
H. M. de Koningin, in gezelschap van
een hofdame, haar villa aan de Nieuwe
Parklaan te Scheveningen verliet en met
haar fiets aan de hand den weg afwandel
de in de richting van het Gevers Dey-
nootplein. De schildwacht bij de afzet
ting op het plein, die niet vooraf was
ingelicht, herkende in de dame met het
bruin-grijze mantelpak en den witten hoed
echter terstond onze Landsvrouwe en
presenteerde het geweer.
Hare Majesteit vervolgde haar wande
ling naar den boulevard, om eenige
oogenblikken te genieten van den fraaien
aanblik, dien de zee onder alle omstan
digheden pleegt te bieden.
Het is zoowel voor den heer v. Starken
borgh als voor ons een blijde gebeurtenis, dat
hij weer een vaderlandsch welkom in ont
vangst kon nemen. Een welkom van geluk
kige blijdschap, om het weerzien na godde
lijke' bewaring, maar ook een welkom ge
mengd met dankbaarheid voor de waardige
wijze, waarop hij Neerlands eer in het verre
rijksgebied heeft hooggehouden. In veler
harten is veel omgegaan deze laatste weken,
maar ook in de voorbije jaren van scheiding.
We zijn verheugd daaraan thans uiting te
kunnen geven op een wijze, welke in overeen
stemming is met de geestelijke standing van.
een groot man, die weet in den hoogsten zin,
des woords zijn plicht te hebben gedaan
tegenover Vorstin en land niet alleen, maar
ook tegenover de gansche wereld. Wanneer
we niet vervallen in uitbundigheden, betee-
kent dat niet, dat onze vreugde en dank min
der diep zijn, maar de heer v. Starkenborgh
is een beheerscht man van waardige noblesse
en naar zijn aard zal hij weinig prijs stellen,
op excessieve uitingen, gelijk we ons van
een interessanten journalistenmaaltijd van
negen jaar geleden met den toen benoemden
landvoogd als gast, herinneren. Hij zag toen
zijn toekomstige taak als een roeping en gaf
daarvan ook blijk in de rede, waarmede hij
op 16 Sept. 1936 het bestuur over Ned.-Indië
aanvaardde. „Wie deze roeping recht wil
doen, en niet in dien plicht falen wil, zal van
zijn geestelijke spankracht het
uiterste moeten eischen Daarvan
was hij zich bewust en de loop der historie
heeft van hem geeischt, wat hij zich destijds
als levenshouding voorschreef.
Wat er nu met hem gebeuren gaat. weten
we niet. Eerst het vaderland terugzien. Dan
overleg plegen met de Regeering en daarna?
Nog eenogen tijd naar Indië? Zeker Wel om
daar althans als landvoogd van den Buiten-
zorgschen troon afscheid te nemen, vermoe
den we. Maar of hij ook nog een tijd van
bewind in deze voor Indië zoo gewichtige
tijden en na de jaren van geestelijke span
ning kan vastknoopen, laten we gaarne te
zijner eigen beoordeeling en van hen, die
de verantwoordelijkheid voor 's lands zaken
dragen.
v. Starkenborgh zal in de rij der groote
gouverneurs stellig een eereplaats behouden.
AUDIëNTlES
De minister van Justitie zal met ingang
van 14 September des Vrijdagsmidd^gs te 2
uur spreekuur houden en de minister van
Openbare Werken en Wederopbouw te be
ginnen met 20 Sept. op den eersten en der
den Donderdag van de maand om 14.30 uur.
Men kan zich daartoe bij de kamerbewaar
ders laten inschrijven, met duidelijke om
schrijving van het onderwerp.
Mooi herfstiveer, zegt de Bilt.
Tot Dinsdagaxond wordt verwacht: Och
tendmist, overdag zonnig, droog en vrij
warm. Zuidelijke wind.
Zon en Maan
Morgen: Zon op 7.07 en onder 20.05; Maan
op 12.06 en onder 22.09.