lUeuure ^riJtsrljr (Êmirunt
Erna
Dagelijks verschijnend Nieuwsblad voor Leiden en Omstreken
nemeutsprys:
3 maanden In Leiden en in plaatsen
n P KFaar eeD a*entechap 8evestigd Is 2-35
week 18 ct. Losse nummers 5 d
Ule* bU vooruitbetaling.
zijn t
utl^WentiepTijzen;
MrokkJ cl per regei ingezonden Mede-
re"ngen 4* Ct per regel Minimxun
In II regel6 Beu/ijsnummex 5 ot BU coa*
en vliect belangrijke korting
Bur. Redactie en Administratie:
BREESTRAAT 123» LEIDEN.
Telefoon 22710.
(Na 6 uur 23166).
Postbox 2a Postrefe. 88930,
No. 6264
DINSDAG 29 OCTOBER 1940
21e Jaargang
INDERlBIJSLAGWET
J
ingst van Jiet ontwerp-Kinder-
[et jn het Parlement mocht gunstig
•aardbaar heette het slechts uit
van één lid, den heer Weitkamp.
Woudenberg bad er ook weinig
jHy sprak van een kinderbijslag
van de invoering in dezen tijd
iur werd geacht Beter achtte hij
bij de belastingheffing met het
te rekenen.
•rd het betoog gehoord, dat men
nietmoet latetn betalen voor
die een groot gezin hebben en
zelf de verantwoordelijkheid
te dragen. Waaróm regelt men
jterie niet geheel hij de belasting
leg: door den kinderaftrek of vor-
Kinderfonds door een
heffing?
irbaat nam de heer Smeenk het
verlaging van den leeftijdsgrens,
loongrens achtte hij onjuist. Het
van de wet is algemeen en kan
aarlijk op een gegeven punt bul
ling worden gesteld,
[een staatspremie voor kinderrijke
spreke men nief. aldi^s verder de
'nk. In de eerste pifcats zou er
vernederende bcdeeïing plaats
oorts leert de praéjtijk elders,
bijslag op het aantal kinderen
ioed heeft. Men moet de regeling
c^er|ien als element van hei loon.
...ijfeld werd bij het verdedigen
5odeStandpunt gedacht aan het beken-
ijnsel, dat in vele landen de z.g.
iduction rate" dalende is. Daar
:ren 1000 vrouwen zich niet
tl ten minste wederom 1000 vrou-
iclw at op den duur de bevolkjng zich
[stand houdt. Dit in hooge mate
In 1 ongewenschte verschijnsel deed
i luk voor in enkele groote Europee-
Éen. Tot de landen, waar de „net
,ion rate" nog boven één ip, be-
a. Nederland en Italië. Frankrijk
waar het cijfer beneden éérr was
eigt jKen, hebben getracht door een
van kinderbijslagen hun bevol-
inwas in positieven zin te verhete-
ssschter zonder veel succes. Duitsch-
'jf Senoemde kwaad eveneens
ró' béètrijden, beeft dit op andere
»^jen met meer succes.gedaan door het
van huwelyksleeningen en ver-
fiscale maatregelen. Italië be-
zich in hoofdzaak tot fiscale
maar bereikte niet zoo heetf
ivolg van de te groote zuigelin-
algemeen kan men zeggen, dat
il van huwelijkstoeslagen in
vorm de bevolkingsproblemen
it afdoende oplost Meer beslis-
de feest waaruit een volk leeft.
volkswelvaart is niet ge-
I inkrimpende en kleine gezinnen,
jr een volk zich zelf op den duur
en moreel verzwakt,
en. ró was het volkomen kortzichtig
leggen tusschen kinderbij-
indertal.
n
-|ndHte,1
he|kinderU
Lbtni
'mde beginselen van het Kinder-
lenitwerp zijn, evenmin als de hoofd-
t in| van bij de openbare behandeling
jgetast. Met vrij groote meerder-
tegen 22 stemmen ging het
in de verwachting, dat invoering
'oorjaar van 1940 kon worden
gezien.
is iets te optimistisch,
izefras 22 Dec. 1939 toen de Eerste
iet 27 tegen 7 stemmen haar
in het wetsvoorstel hechtte en
[m een maand later kon de com-
eenforden geïnstalleerd voor de voor
van de uitvoeringsmaatregelen
was zeer omvangrijk, maar
pndanks de inmiddels ingetreden
standigheden en de gevolgen
toch ten einde worden ge-
zoodanig tijdstip, dat reeds
jtijd geleden de invoering van de
1 Januari 1941 kon worden
.ndp-
Hen tenslotte beknopt samenvat-
dat voor de belanghebbenden
lellt
ft bepaalt, dat aan arbeiders, die
met meer dan twee kinderen
any 15 jaar hebben, vanaf het derde
kinderbijslag zal worden gege-
ïider is wie in dienst is van een
"Jining.
■slag bedraagt:
FT^ts per dag voor arbeiders, wier
of minder per dag bedraagt, 15
dag voor arbeiders, wier loon
4, doch niet meer dan 6 per
iagt, 20 cents per dag voor ar*
zier loon meer dan 6, doch niet
8 per dag bedraagt en 25 cents
('oor arbeiders, wier loon meer dan
ig bedraagt.
pngrenzen per maand bedragen
)0, 150, 200 en hooger dan
r week zijn ze: 24 en minder,
5, 36—48 en hooger dan 48.
Er is dus geen loongrens. Ook de hoogst-
bezoldigde kan den bijslag van de hoogste
loonklasse ontvangen. Onder loon vallen
'ook fooien en dergelijke emolumenten.
De uitbetaling van den Kinderbijslag
geschiedt ten minste eens per 3 maanden.
Over één week wordt niet meer uitge
keerd dan 6 maal hel bedrag, waarop men
per dag recht heeft.
De werkgever mag de door hem krach
tens deze wet verschuldigde premie, noch
geheel, noch gedeeltelijk op het loon van
den arbeider verhalen.
Voor het recht op kinderbijslag tijdens
een kalenderjaar is beslissend de samen
stelling van het gezin van den arbeider
op 1 Januari van dat jaar.
Onder kind verstaat de wet elk wettig
of gewettigd kind van den arbeider of
diens echtgenoote, dus geen aangenomen
kinderen, die niet gewettigd zijn.
Het personeel in publieken en semi-
t>ublieken dienst valt onder de wet. Maar
eigen regèlingen, mits zij niet ongunstiger
zijn, kunnen erkend worden.
Werkgevers met gemoedsbezwaren kun
nen vrijstelling krygen van de opgelegde
verplichting, maar zijn gehouden hun
premieaandeel in den vorm van belasting
te voldoen.
De werkgever, die niet bij een kinder^
bijslagfonds van een bedrijfsraad is aan
gesloten en zich ook niet heeft aangeslo
ten bij een erkende- bedrijfsvereeniging, is
aangesloten bij het Rijkskinderbijslagfonds,
dat door het bestuur van de Rijksverzeke
ringsbank wordt beheerd. De Raden van
Arbeid innen voor deze categorie de pre-
miën en ze stellen ook de bijslagen vast
en kennen die toe.
Voor het overige.kunnen de bedryfsver-
eenigingen en bedrijfsraden met erkende
kinderbijslagfondsen de bijslagen vast
stellen.
De premie voor de kinderbijslagen
(verhoogd met een opslag tot dekking der
administratiekosten) wordt jaarlyks vast
gesteld tenminste een maand vóór den
aanvang van het kalenderjaar. Berekend
was indertijd, dat 1 percent van het loon
voldoende zcarzijn. Dat beteekende voor het
geheele bedrijfsleven een last van 18 mil-
lioen gulden. Althans dat was berekend.
Hoe het er nu bij zal staan, durven we
niet bij benadering te zeggen. Er zijn
maatschappelijk niet onbelangrijke veran
deringen ontstaan. Het is ons niet moge
lijk de beteekenis daarvan in een looncijfer
uit te drukken.
Winterhulp Nederland
De Rijkscommissaris in het bezette
Nederlandsche gebied heeft aan jhr. mr.
A. M. Snouck Hurgronje, secretaris
generaal van het departement van buiten-
landsche zaken en waarnemend secretaris
generaal van het departement van alge-
meene zaken, den volgenden brief doen
toekomen:
Bij mijn besluit van 22 October 1940
tieb ik de stichting Winterhulp Nederland
opgericht. In het raam van deze stichting
is tot steun aan de algemeene leiding een
aereraad gevormd. Ik benoem u tot voor
zitter van den eereraad in de overtuiging.
dut onder uwe leiding deze raad zijn taak
zal vervullen, welke in de stichtingsrege
ling is vastgelegd.
Te dezer gelegenheid .zou ik uitdrukking
willen geven aan de hoop, dat deze hulp
actie in het belang van het welzijn van
het Nederlandsche volk met vollêdig
succes zal worden bekr ond.
Oproep van het eere-comité
Aam alle Nederlanders.
De Rijkscommissaris voor het bezette
Nederlandsche gebied, rijksminister dr.
Seyss-Inquart heeft opgericht de stichting
„Winterhulp Nederland".
De ondergeteekende, voorzitter van het
eere-comité voor de Winterhulp Neder
land, roept bij deze het Nederlandsche
volk in al zijn geledingen op, om eens
gezind steun te verleenen aan dit groote
werk, dat als doel heeft te- helpen, zonder
aanzien des persoons van rang, stand of
partij.
Dit helpen beteekent derhalve het leni
gen van nood, in een geest van ware
christelijke naastenliefde.
Hierbij wordt tevens een beroep ge
daan op alle landgenooten om zich «n
grooten getale, als vrijwillige helpers en
helpsters vüor de Winterhulp Nederland
aan te melden bij de plaatselijke direc
teuren.
De nood, die bestreden moet worden, is
groot!
Laat ons daarom allén de handen ineen
slaan en helpen!
De voorzitter van het eere-comité
van Winterhulp Nederland.
Get. SNOUCK HURGRONJE.
Bommen op Nederland
Zondagavond tebben Engelsche vliegers
wederom boven de. hoofdstad geopereerd. Op
de begraafplaats Zkirgvlied aan den Amstel-
dijk werd een schaftlokaal door. een brand
bom getroffen, waardoor een kleine brand
ontstond, die evenwel spoedig door de brand
weer kon worden gebluscht.
REORGANISATIE VAN POLITIE
IN GROOTE STEDEN
Voorloopig geen bevorderingen
Het departement van binnenland-
sche zaken hèeft aan de besturen
van gemeenten met meer dan 50,000
inwoners een aanschrijving gezon
den, blijkens welke bevorderingen
bij de gemeentelijke politie worden
verboden.
Naar men ons meldt, staat deze
maatregel in verband met voorgeno
men reorganisatie-maatregelen bij
de politie in deze gemeenten.
Kerk en Zending
NED. HERV. KERK
Drietal: Te Leiden (vac. M. J. Punselie). W.
H. Kelder te Middelburg, D. J. Vossers te Vlis-
singen, J. H. W. Warners te Alkmaar.
GEREF. KERKEN.
Beroepen: Te Ureterp, T. H. Medendorp
te Vlagtwedde.
HULPPREDIKERS
Benoemd tot hulpprediker bij de Ned. Herv.
Gemeente te Vlaardingen D, HartevelcL cand.
1 hulpprediker te Velsen.
GIFTEN EN LEGATEN
Wfjlen mej. M. Th Tellingen te Buls-
ward heeft 2500 gelegateerd aan „Valken-
heide" te Maarsbergen.
AFSCHEID EN INTREDE
Onder zeer groote belangstelling van de
gemeente en van veel belangstellenden uit om
liggende plaatsen, nam Ds. J. van Amstel
Zondagmiddag afscheid van de Ned. Herv.
Gem. te Lage Vuursche wegens zijn vertrek
naar Linschcten.
De afscheidstekst was gekozen uit Pred.
1213 en 14. In een hartelijke en vurige
toespraak werd ten slotte van allen en alles
afscheid genomen. Aan het einde sprak de
consulent, D s. Tims tra van Soesterbcrg,
den vertrekkenden leeraar namens alle col
leges en vereen igingen toe, hem dankende
voor het goede werk dat hij had verricht. Hij
liet toezingen Ps. 121 4. Van de ringpredi-
kanten was aanwezig Ds. J. v a n S 1 i e d r e g t
van Eemnes-Buiten. Anderen waren ver
hinderd.
Zondag j.l. heeft Ds. J. D. Stege man
afscheid genomen van de Ned. Herv. Gem. te
Aalten na 41-jarigen ambtsdienst, sprekende
over Ps. 103 2—4, waarin lof en dank, be
lijdenis en getuigenis, hoop en uitzicht, per
soonlijk en voor de gemeente vervat zijn.
Toespraken werden gehouden door Ds. C. P.
Moorman van Eibergen namens den ring
Winterswijk, ds. d e J on g van Zutfen namens
de class, zendingscommissie en de redactie
van „De Wachter", dr. Drost van Haarlem,
ds. Plug van Breevoort, de heer Wiggers
namens de Herv. Bv. te Winterswijk, ds.
K1 ij n van Aalten en ouderling Bruggink
namens kerkeraad en gemeente. Toegezongen
werd Ps. 121 4.
Cand. H. Beker te Haarlem doet 1 Dec.
intrede bij de Ned, Herv. Gem. te Angerlo
na bevestiging door zijn vader Ds. H. E.
Beker te Haarlem.
Cand. W. R. Ambrosius hoopt 17 Nov.
intrede te doen bij de Ned. Herv. Gem. te
Eemnes-Bxnnen. Bevestiger is de consulent
Ds. J. v. Sliedregt te Eemnes-Buiten.
Zondag j.l. heeft Ds. D. Ringnalda jr.
afscheid genomen van de Geref. Kerk te
Weesp, wegens va-trek naar Drachten. Zijn
tekst was Openb. 21 2224 met als thema
„De voleinding van Gods Tempelbouw in le.
de afbraak van het kerkelijk leven, 2e. de
ordening van het volkerenleven".
Ouderling F. Brandsma sr 2eide, dat
de kerkeraad den wensch van Ds. Ringnalda,
geen toespraken te houden, wilde ee -biedigen.
Hij verzocht Ds. R. en de gemeente elkander
toe te zingen Ps. 1212 en 4 en vervolgens
te zingen Ps. 150 1.
Vooraf had Ds. Ringnalda met een kort
persoonlijk woord zich o.a. tot B. en W. van
Weesp en Weesperkarspel, de vertegenwoor
digers van de Scholen met den Bijbel, de
Openbare Leeszaal, de vereen iging tot be
strijding der t.b.c., het Ned. Bijbelgenootschap
afdeeling Weesp-Weesperkarspel en den con
sulent, Ds. I. Groenenberg van Nederhorst den
Berg gericht.
NEDERL. HERVORMDE GEMEENTE TE
ROTTERDAM
Het classicaal bestuur van Rotterdam heeft
voor den tijd van zes maanden diligentverkla-
ring verleend aan den kerkoraad der Neder
landsche Hervormde gemeente van Rotterdam
voor het beroepingswerk in de vacature van
dr. H. J. Olthuis, die met ingang van
1 Augustus j.l. met emeritaat gegaan is.
GEZINSBESCHERMING
Zondag 3 November, des avonds 6 uur,
vangt in de Koninginnekerk aan den Boezem
singel te Rotterdam weder een reeks bijzon
dere samenkomsten aan, waarin de predi
kanten, doctoren, psychiaters, advocaten en
paedagogen, die medewerking verleenen aan
de spreekuren voor huwelijks- en gezins
moeilijkheden, zullen spreken over alles, wat
met de bescherming van een gezond gezins
leven samenhangt. Op 3 November spreken
dr. D. N. van der Neut en mr. F. J. Brevet,
op 10 November ds. W. A. Zeijdner en dr.
J. H. Landwehr, op 17 November ds. A.
Adriani en de heer P. W. J. Steinz,
DE VERDUISTERING
In het belang van de naleving van
de bepalingen ten aanzien van de ver
duistering
Zonsondergang 29 October 18 uur 17 min.
Zonsopgang 30 October 8 uur 31 min.
Maansopgang 30 October 7 uur. 39 min.
Meansondergang 30 October 18 uur 27 zo.
Ned. Lausanne-comité
Het Ned. Lausanne-comité zal dezen winter
voortgaan met in een aantal samenkomsten
het onderwerp: „De Kerk" verder te behan
delen. Daarbij zal nader het wezen der kerk
worden besproken. De serie lezingen die alle
te Utrecht bij voorkeur op Woensdagmorgen
van 10-1 u. zullen worden gehouden, zal wor
den geopend op Woensdag 20 Nov. a.s. door
dr. P. B o e n d e r m a k e r, Evang. Luth. pre
dikant te Hilversum, die zal spreken over:
De Luthersche kerk. Woensdag 18 Dec. zal
ds. H. J. C. van D e e 1 e n, Ned. Herv. predi
kant te Vaassen, spreken over: De Ned. Herv.
Kerk. In Jan. zal ds. N. v. d. Zij pp, Doops-
gez. predikant te Joure, spreken over: De
Doopsgezinde Broederschap. 19 Febr. spreekt
prof. B. v. Kleef over: De Oud-Kath. kerk.
Op een Woensdag in Maart zal ds. N. B i o k-
k.e.r, Rem. Geref. predikant te Utrecht spre
ken over: De Remonstrantsche Broederschap
en op 23 April ten besluite ds. E. L. S m e 1 i k,
Geref. predikant in H. V. te Amsterdam-Zuid,
over: De Geref. Kerken in Hersteld Verband.
Uitkeeringen wegens schade
Voor de predikanten en evangelisten, die aan
have en goed schade leden, werd door den
Bond van Ned predikanten beschikbaar ge
steld j 20.000 en uit het Fonds voor noodlyden
de kerken en personen der Ned. Herv kerk
35,000. Naar een door Deide besturen opge
maakt schema werd aan acht predikanten, uit-
deeltélijk schade leden, 5748. Later kwamen
nog negen aanvragen in tot een gezamenlijk be
drag van 2710 De quaestor-generaal der alg.
synode der Ned. Herv. kerk heeft deze aanvra
gen afgedaan, zoodat alle aanvragers geholpen
werden.
INTERKERKELIJKE SAMENWERKING.
Op persoonlijk initiatief van de vijf predi
kanten der Prot. gemeenten te Doesburg, n.l.
die der Ned. Herv. gemeenten, der Geref.
Kerk, der Chr. Geref. gemeenten, der Evang
Luth. gemeente en der Rem. Geref. gemeente
is een samenwerking tot stand gekomen, die
bestaan zal in het voorloopig iédere maand
houden van een godsdienstige samenkomst in
de Ned. Herv. kerk, die bedoelt getuigenis af
te leggen van „het heil dat in Jezus Christus
is." De grondslag voor deze samenwerking is
gevonden in de 12 artikelen des geloofs. De
actie staat niet in officieel verband met de
resp. kerkeraden. De predikanten komen eens
pèr maand samen om enkele practische bij
zonderheden te regelen. In elke dienst treden
twee sprekers op volgens rooster, onafhankelijk
van kerk of richting. Na de eerste drie samen
komsten zullen ook de namen der voorgangers
niet meer worden afgekondigd. Uitdrukkelijk
is vastgesteld, dat deze actie niet moet worden
gezien in verband met den nood der tijden of
met een opzettelijke concentratie, maar als een
door dien nood bewust geworden erkenning,
dat de verdeeldheid van Christus' kerk schuld
beteekent die niet bestendigd behoeft te wor
den. De actie staat volkomen los van het
oecumenisch streven, hoewel in den geest a
aan verwant.
Hoe hel erin bleef
Op een der Zendingstations in Korea kwam
op zekeren dag een inlandsch Christen uit het
Noorden. Na de gewone begroetingen werd
hem door den Zendeling het doel van zijn
komst gevraagd. Zijn antwoord was: „Ik heb
een paar verzen uit den Bijbel van buiten
geleerd, om die voor u op te zeggen."
Hij woonde honderd mijlen ver weg en had
dien heelen afstand te voet afgelegd, wel
een verren tocht om een paar verzen uit den
Bijbel op te zeggen voor zijn geestelijken
herder. Maar hoe luisterde deze verbaasd toe,
toen de inlander hem, zonder de minste fout,
in het Koreaansch de geheele Bergrede
opzeide!
De Zendeling wees hem er op, dat indien
hy het alleen van buiten geleerd had, het
eenvoudig een zaak van het geheugen was en
niets meer; hij moest de lessen ook in toepas
sing brengen. Nu helderde het gelaat van den
Koreaan op, en met een glimlach op de lippen,
antwoordde hij fluks: „dat is juist de manier,
waarop ik het geleerd heb. Ik probeerde het
van buiten te leeren, maar het wou er niet
inblyven; en toen heb ik dit plan bedacht: ik
eerst een vers van buiten leeren en dan
van mijn heidensche buren opzoeken, om
he*, vers bij hem in praktijk te brengen. Toen
merkte ik, dat het er zoo wel wou inblijven."
(De Vredeskerk)
Kas-Vereeniging N.V.
ANNO 1865
Amsterdam C. Spulstraat 172
Bewaren van Effecten
met Administratie
Onze nieuwe Brochure -Be
wind en Executeele" wordt
gaarne op aanvr. toegezonden
TROMPENBERG's
PALACE HOTEL
HILVERSUM - Tel 7941 (2 lijnen)
HET OEHEELE JAAR GEOPEND
Dr. H. NANNING'»
IKINADRUPPELS
Het aangewezen aitddel bt)>
BLOEDARMOEDE BLEEKZUCHT
MALARIA GEBREK AAN EETLUST «ex.
Men lette op den aaam^Dr. ff. NannlngF bulten
ep de roede dooz en op de flacon. Pri|» f IJO
Or. tL lUNHWC. fbtm Oea. fcW.k, R.T. DEN HAAG.
NED. CHR. BLINDENBOND.
Jaarvergadering te Leiden.
In 't Schuttershof te Leiden is Zaterdag
middag de jaarlijksche Algemeene Vergade
ring gehouden van den Ned. Chr. Blinden-
bond.
De voorzitter, de heer Th. W. Aris, ver
richtte de opening. Na het lezen der notulen
sprak de heer Aris een kort openingswoord.
De vergadering zou in Rotterdam worden ge
houden als bondsdag, maar door de ramp die
Rotterdam heeft getroffen is dit niet door
kunnen gaan. De vergadering van heden
middag is geen eigenlijke bondsdag maar uit
sluitend een afgevaardigden-vergadering.
Onder degenen die door de ramp van Rotter
dam getroffen werden bevonden zich ook lot-
genooten. Sommigen raakten alles kwijt. De
bond is begonnen hen te steunen.
De secretaresse, mej. M. Stodel, las het jaar
verslag voor, waaruit bleek dat het de Ver-
eeniging in het afgeloopen jaar weer is ge
lukt op verschillende wijze de leden var
dienst te zijn, zoowel materieel als geestelijk.
In aansluiting op dit verslag zette de heer
Wagemaker, de propagandist, uiteen, dat het
bijna niet mogelijk is op 't oogenblik propa-
ganda-vergaderingen te houden, zoodat de
propaganda voor een groot deel stil moet
liggen. Spr. wekte op tot persoonlijke'propa
ganda.
Ook het jaarverslag ^van de-penningmeeste-
resse, mej. T. Cailenteur, wérd goedgekeurd.
Een van de door den oorlog getroffen leden
te Rotterdam zegde ook namens lotgenoot-en
dank voor de ondervonden steun.
Bij de bestuursverkiezing werd de secreta
resse bij acclamatie herkozen, terwijl i
vacature-Lokerse werd gekozen de heer W. J.
Wolters te Groningen.
Langdurig werd gediscussieerd over een
voorstel door de afdeeling Leiden inzake een
betere regeling van de toepassing der sociale
wetten inzake invaliditeit en ongeval. De zaak
werd uitgesteld om de afdeelingen in de ge
legenheid te stellen haar nader te bestudeeren.
Zoo ging het ook met een voorstel inzake een
staatsuitkeering aan blindgeborenen en op
lateren leeftijd blind gewordenen.
Op voorstel van het bestuur werd aan mevr.
A. C. Diepenhorst-de Gaay Fortmann ter ge
legenheid van haar zestigsten verjaardag het
eerelidmaatschap van den Bond aangeboden.
Door het bestuur werd overgenomen
voorstel om aan het hoofdbestuur toe te voe
gen een commissaris, wiens taak het zal zijn
te onderzoeken waar en op welke wijze
nieuwe afdeelingen kunnen worden gesticht
en eventueel een open plaats in een afdee-
lingsbestuur te vervullen.
In verband met het vergevorderde uur wer
den enkele voorstellen uitgesteld tot een vol
gende afgevaardigden-vergadering.
Rijksmaarschalk Hermann Göring In gesprek met de bemam..„y „an
een Du'tscti vl.egtuigesWader, dat zoo juist van «en vlucht naar vijandelijk
(Folo Weitbild)
gebied is teruggekeerd
koest en
verkoudheid;
in borr
Wonderlijk zooals'dèt helpt)
Pot 50 cl. Tube 40 ct. Doos 30 ct.
DIRK VOLKERTSZ.
COORNHERT
Bi] zijn 350sten sterfdag
Prof. de Vooys, die Zaterdag a.s. het woord
zal voeren bij de onthulling van een borstbeeld
van Coornhert te Gouda, waar hij 29 Oct. 1590
gestorven is, typeert dezen denker-schrijver
in zijn Hist, schets van de Ned. Letterkunde
als „een overtuigd humanist, dié tusschen de
strijdende partijen een strijdbare positie in
nam". Coornhert zelf geeft den hoogleeraar
recht tot deze omschrijving; in zijn meest be
kende boek „Zedekunst, dat is Wellevens-
kunste" laat hij in een samenspraak tus
schen „Pacifijc, Cathclijc en Ghereformeerde"
den eerste tot de twee anderen zeggen: „Ik
keer mij niet van u af, maar tot u beiden»
als die u beiden van harte goeds zien." Als
dan de Gereformeerde zegt: „Dat is twee
heeren gediend", voegt Pacifijc hem toe:
„Neen vriend, dat is met elkeen, zooveel aan
mij staat, vrede gehouden. Uw beider wel
varen verblijdt mij, maar uw gedeeldheid be
droeft mij."
Toch zou dwalen, wie uit deze woorden af
leidde, dat Coornhert vooral man des vredes
was. Hij heeft dat wel anders getoond, kon
zoowel de Roomschen als de Calvinisten van
zijn tijd fel te lijf gaan; dat bewijzen ook zijn
theologische strijdschriften en meer nog zijn
verbanning en gevangenschap tengevolge van
zijn optreden. Gemakkelijk heeft Coornhert
het zich niet gemaakt; hij moge geen rugge-
graatlooze tusschenman zijn geweest, zijD
beurtelings verzet tegen „den Geusen met hun
oproerigh beeldstormen" en tegen „den Papis
ten met heur bloeddorstigh menschen ver
moorden" bezorgde hem van beide kanten
tegenwerking. Zijn uitlating aan SpiegheJ,
toen hij van Delft naar Gouda ging verhuizen,
verraadt wel, hoe hij bestreden is: „..hoewel
ick wel lustiger, onbekommerder ende veijli-
ger maar geen heijliger of nutter voor an
deren leven mocht kiesen."
In Coornherts jeugd ligt gedeeltelijk de ver
klaring voor zijn merkwaardige levenshou
ding. Zijn ouders Dirks Volkertszoon is te
Amsterdam in 1522 gehoren lieten hem,
ofschoon zij Roomsch waren, reeds op 16-jari-
gen leeftijd in den bijbel lezen. Op 20-jarigen
leeftijd was hij te Haarlem als plaatsnijder
(graveur) werkzaam. Vakmenschen kun
nen getuigen, dat dit werk den tijd
laat tot denken en zoo is te begrijpen, waar
om de jonge leergierige Coornhert in aan
raking kwam metde Institutie van Cal-
vyn om welke te lezen hij Latijn en ook" rhaar
even Grieksch erbij ging leeren. Zoo kon hij
Calvijn en Augustinus, maar ook de heiden
sche wijsgeeren bereiken en het resultaat was,
dat de laatsten hem meer aantrokken. En toen
de antagonie tusschen Roomsch en Protes-
tantsch naar den 80-jarigen oorlog voerde,
vond men Coornhert tusschen de partijen,
Eenerzijds kwam hy niet ter biecht en ter
mis; anderzijds ging hij de geuzen-predikers
niet hooren en beschermde 't eigendom van
Roomsche zusters tegen den beeldenstorm. De
tijd, waarin Coornhert leefde, was die van
het zeer bepaalde kleur-bekennen. En zoo vin
den we hem na een vlucht uit en den terug
keer in Haarlem gevankelijk weggevoerd naar
Den Haag. Na uit de gevangenis te zijn ont
slagen, ging hij naar Kleef. In 1570 kwam hü
in aanraking met den Prins van Oranje, uit
wiens opdracht (de belangen der Watergeuzen
te Emden behartigen) men zou kunnen aflei
den, dat Coornhert toen de zijde van het
Protestantisme had gekozen.
Doch opmerkelijk: in zijn van 15701590
aanhoudend gevoerden strijd tegen anders
denkenden liet hij de Roomschen nog het
meest met rust. In 1572 verscheen een aanval
op Calvijn en Beza; in 1577 volgde er een op
de Gereformeerde Kerk en haar predikanten,
die hem een vrijgeest noemden. „Absolute
vrijheid" werd almeer zyn levensdevies; van
daar zijn haat tegen alle gebondenheid aan het
dogma; evenzeer echter tegen inquisitie eri
kettervervolging. Zoo kon hij de wegbereider
van het Remonstrantisme worden.
Op 62-jarigen leeftijd voltooide hij een werk
tegen den Catechismus, „een valsche en
schadelijke leer, waarvoor iedereen zich zal
moeten wachten als voor venijn". Een jaar
voor zijn dood gaf hij nog een boek van bijna
800 bladzijden uit over (tegen) de predestinatie.
Staan wij dus bij de herdenking van Coorrf-
hert's 350en sterfdag allerminst met een be
wonderend oog, dit mag niet weerhouden, zijn
beteekenis voor de Nederlandsche taal te
erkennen. Hy noemde haar „een van de rijk
ste der wereldt" en zag noode, „dat men
vreemde taelen daer onder menghde". Als
taaivormer prozaïst en dichter komt hem een
eervolle plaats in de Ned. literatuur van zijn
tijd toe. Dat hij voorts aanrakingspunten met
Erasmus had, valt niet te ontkennen.
Dat hij een man van veelzijdige bekwaam
heden geweest is, laat geen twijfel. Een
dle„nota,ris «I's stads-secretaris
woidt (van Haarlem, waar hij 48 jaren ge
woond heeft); die schrijver, vertaler en uit
gever tegelijk was; die wijsgeer en theoloog
van erkende grootheid was, heeft recht od een
eereplaats in de ry der Hollandsche groot
heden. Anderzijds staat hij geboekt als een
man van uitgesproken humanistische denk^
nchtmg; Coornhert waande een levenskunst
2 kerkelijke stellingen, zoodat
zy \anzelfsprekend werd toegespitst tot een
streven naar „deugd en zedelijkheid". Gelijk
ook op zyn grafzerk in de Sint Janskerk te
Gouda gegrift staat:, „Hier rust, diens lust en
vreught was deught". Of zooals hijzelf schreef
m zyn vers „Wel zalich waren d'eerste tijden"-
„O mocht wederkeeren d'oude tyd vol eeren
met haar zeden schoon".
Coornhert beeft 'zijn gansehe leven gezocht
nam-waarheid. Maar den kruisweg naar Hem
Het "feit ria:h51<L rihee" niet Bevonden.'
Stil t i? vocrai sericht waren
he' a?two<,rd de 5e Catechismus
vraag. „Ik ben van nature geneigd God en
mijn naaste te haten", maakte hem blind voor
de erfzonden en dies voor de noodzakelijkheid
der vergeving door het bloed des Kruis« nit
desondanks m zijn geschriften een stfeven
naar zedelijke waarden te vinden is, teekent
218 fD talentvol vertegenwoordiger van
woM?,, i Selooft het deugdzaam
van„den. mansch uit zichzelf, waarbij
de wedergeboorte buitengesloten is.