SCHOOLMEUBELEN
SAMBO, DE OLIFANT
ERPAG 2) SEPTEMBER 1940
PAG. 5
lige »Kerk en Zending
NED. HERV. KERK.
en: Te Westerbork, J. S. Krol
jHerv.) te Kampen.
genome n. Naar Neerlangbroek (toez.)
wey te Benschop.
-hlD
HULPPREDIKERS.
met de ziekte van Ds. R. M.
I rink, waarin helaas nog geen wending
ede kan worden geconstateerd, werd tot
fediker bij de Geref. Kerk van V e 1 p
!7~fe»d de heer H. J. Slager, te Soestdijk.
6goiulpprediker bij de Vrye Evang. Gem. te
h2tdam is benoemd cand. J. W. Verhey
h3t{chiedam. B\j de Geref. Kerk teHaren
g4tU Boe lens te Groningen Te Gonn-
e2«and. F. Mul te Amersfoort.
gaf; AFSCHEID EN INTREDE
j. Lekkerkerker, pred. bij de Ned.
N af Gem. te Oldebroek, hoopt Zondag 3
•r afscheid te preeken en intrede te
e Oud-Beijerland op 20 October.
[stager is Ds. W. Rijnsburger van Oud
and.
BEROEPBAAR
bieer G. W. Kwant te Gorinchem
J> voor het proponentsexamen voor het
kerkbestuur van Zeeland,
keer Kwant, Burgstraat 3 te Gorinchem,
ch gaarne beroepbaar in de Ned. Herv.
DS. J. D. DERKSEN
30 Sept. aa. herdenkt ds. J. D.
Ned. Herv. predikant te Ravens-
len dag waarop hij voor 40 jaar het
ndpifcmbt aanvaarde.
jrksen werd 17 Dec. 1875 te Utrecht
Hij bezocht de gymnasia te Utrecht
ndscl&oetinchem en studeerde aan de R.U.
lateecht theologie. In 1900 candidaat ge
xi, kwam hij te Meedhuizen in zijn eerste
Na deze gemeente 28 jaar te hebben
sarnd vertrok ds. Derksen naar Stevens-
welke standplaats hij 22 Juni 1930 met
Nigenwoordige verwisselde,
doeliióerksen was in zijn eerste gemeente
gemajquaestor van den ring Appingedam,
t zoofan de afdeeling Appingedam van het
zettendelingengenootschap en lid van het
eede >estuur van dit genootschap. Ook
Nuningmeester van de afdeeling Appinge-
den-an het Ned. Bijbelgenootschap. Hij was
tandfer oprichters van de evangelisatieveree-
te Tjuchem, waarvan hij ook voorzitter
!r mVeest.
ode dzijn tegenwoordige gemeente is ds.
praetor van den ring Ingen, secundus-
het classicaal bestuur van Tiel en
de afdeeling .Maurik van het
belgenootschap.
irksen zal zijn jubileum niet publiek
i de herdenking daarvan bepalen tot
lachtenisrede op Zondag 29 Sept.
i eerste gemeente te Meedhuizen.
F. KERK VAN 's HERTOGENBOSCH
EHei werk le Grave
Ingetreden demobilisatie heeft het as-
fan het werk dat vanwege de Geref.
fan 's Hertogenbosch werd verricht,
g gewijzigd. De kerk van den Bosch
m Grave een Evangelisatiepost. Van de
fj de mobilisatie aldaar gelegerde
Iteche militairen behoorden er 189 tot de
■^kerken. De kerk van den Bosch hield
»>k te Grave drukbezochte Godsdienst-
Jkgen en allerlei arbeid groepeerde zich
t aldaar gestichte Ghr Mil. tehuis.
3s bevinden zich te Grave nog slechts
gemeenteleden. De militaire zaken zijn
liquideerd en het.Tehuis werd geslo-
jrbeid zou te Grave dan ook-geheel zijn
ware het niet dat een corps op-
n.l. het 56e zich aldaar had ge
it is aanleiding geweest dat de
ie-bibliotheek, n.l. de Garnizoens-
ïer is geopend. Bereids is met den
t van het Opbouwcorps contact gezocht,
I de militairen de kennisgevingen die
ini^ege de kerk gezonden worden ook
i zullen krijgen.
■wordt in de omgeving van Grave
Tozenkamp verwacht. In de buurtschap
wm is er bereids een gesticht Het
i derhalve aanzien dat op het terrein
igelisatie voor de kerk van den
Grave wel eenige arbeid wacht.
Het werk le Os».
f het
•erk te Oss betreft besloot de
id dat met de hervatting der cate-
nog even zal worden gewacht totdat
;ing zal zijn genomen ten aanzien
benoemen van een nieuwen hulppre-
iu cand. H. v. d. Berg het
heeft-p«-e>-dömen. Door de
meligheden is de financieele
[te Oss voor de gemeente sterk inge-
lat inspanning van alle krachten
Jlijk zal zijn. De kerkeraad besloot
geen vaste vrijwillige bijdrage
[kerk geven persoonlijk zullen worden
terwijl een dringend beroep is ge-
deputaten voor den evangelisatie-
)m mede steun te willen verleenen
den arbeid te Oss door deze moei-
riode heen te helpen. Aangezien in het
[van Oss enkele onderaeelen van den
lienst zich hebben gelegerd ep
ïnkampen zullen worden gesticht en
patronaten te Oss eveneens zulk
ep zal worden ondergebracht zal de
ltsatiecommissie vanwege de Geref.
uraan mede haar aandacht Wijden.
GIFTEN EN LEGATEN.
hond van Nederlandsche predikanten
g ten behoeve der „Onderlinge Hulp"
jredikanten, die door de oorlogshande-
i hebben geleden, totaal 26,813.45,
"log 2750 is toegezegd
DE KERKKLOK ZWIJGT
Vreemd was het dien eersten Zondag na
den oorlog, dat de kerkklok zweeg. Hoevele
jaren heeft zij ononderbroken haar trouwen
dienst mogen vervullen: de gemeente oproe
pen naar des Heeren Huis: herinneren aan de
verkondiging van het Evangelie. Over ons
dorp (zoo lazen we in „De kleine Kerkklok",
orgaan van de Herv. Gemeente te Kloetinge)
galmden de plechtige klanken, om in wijden
omtrek uit te golven en het aan allen te ver
kondigen, dat de dag des Heeren was aan
gebroken, allen op te wekken zich te ver
eenigen onder het Woord Gods.
Zoo waren wij het gewend. Misschien te
zeer gewend. Zóó zeer, dat wij het gewoon
zijn gaan vinden. De blijde klanken vonden
onze harten maar al te weinig geopend, om
daarin deJ5abbats-vreugde te kunnen over
gieten.
Wij verwonderden ons niet meer over
Gods onbegrijpelijke goedheid, dat Hij maat
Zondag aan Zondag ons riep naar Zijn huis,
om steeds maar weer het woord des levens
ons te doen hooren. Het scheen zoo van
zelfsprekend, dat er kerk was. Wij gingen
ér doorgaans heen zonder ons er over te
verbazen, dat ons dit voorrecht werd ge
schonken. En velen verstonden de klokke-
klanken zelfs zoo weinig, dat ze er niet eens
over dachten van dit voorrecht gebruik tc
maken.
Nu mag de klok haar eigenlijken dienst
niet meer vervullen. Een andere taak werd
haar opgelegd. Zij werd ter beschikking ge
steld van de luchtbescherming. Voortaan
zal haar geluid ons toeroepen: de alarm
toestand is geëindigd, het luchtgevaar is ge
weken.
Stellig zullen haar klanken ons vroolij/:
in de ooren klinken. Vroolijker dan ooit
misschien. Zij zullen ons een gevoel van op
luchting geven na bang gevaar.
Zoo zal de kerkklok ons dan toch nog
een goeden dienst bewijzen. Er zullen er
zelfs wel zijn, die vinden, dat zij nu pas
een recht nuttige taak heeft gekregen. Zij
ndie nooit het luiden van de kerkklok
goed hebben verstaan. Of moet ik zeggen:
hebben willen verstaan? Want zijn ze er
niet, voor wie de klok een hinderlijke, mis
schien wel ergerlijke roepstem was, die op
riep tot bekeering? Van een leven zonder
God, tof-- een leven onder Zijn Woord? Hun
zal zij voorloopig dan niet meer hinderen.
Maar velen zullen 's Zondags het klokge
lui missen. Nu pas zullen zij goed beseffen,
hoe \TOolijk het den dag des Heeren in
luidde, hoe vriendelijk-noodigend het ons
riep. Daar zal iets weemoedigs zijn in de
stilte, waaronder wij voortaan zullen opgaan.
De stilte zal voortgaan te spreken. En wij
zullen daarin niet maar een aanklacht ver
nemen tegen deze onze wereld. Maar zij
gaat getuigen tegen de kerk, tegen ons als
leden van de kerk. Heeft de kerk wel steeds
aan het luiden van de kerkklok den vollen
inhoud weten te geven? Konden de klokken
wel steeds noodigen tot de rechte verkondi
ging van Evangelie? Was er bij de kerk geen
ontrouw aan haar opdracht? Ontbrak het
niet aan de eenvoudige gehoorzaamheid,
crr. Gods blijde boodschap heel de wereld
door uit te roepen: „Jezus is overwinnaar;
aarde ken uw Heer?" En maakt ons leven
ons getuigenis niet telkens weer tot een hol,
pathetisch woord, dat men niet voor ernstig
gemeend kan houden?
Nu is de oorlog losgebroken. Gods gerich
ten gaan over de wereld. En ook is Gods
kastijdende hand opgeheven tegen Zijn
kerk. Daarom kunnen de kerkklokken niet
meer vroolijk jubelen, maar zijn zij met
stomheid geslagen. Daarom zijn zij onttrok
ken aan haar bestemming, om deel uit te
maken van een dienst, waarmee wij
zoeken te beschermen. Zij zijn gedegradeerd
tot een zooveel geringeren dienst. Zij moes
ter. ons het einde van een gansch anderen
alarm toestand aankondigen: dat Gods
toorn is afgekeerd, dat onze ziel gered is van
den dood, dat het vrede is met God.
Nu kunnen zij nog slechts gewagen van
een tijdelijke opluchting en redding
veege lijf.
Maar moet de kerkklok zwijgen nog
spreekt de kerk. In stilte gaan wij op
buigen het hoofd, maar dan mogen wij, juist
als de onder schuld en nood gebogen
schen. die wij zijn, het Woord der vertroosting
hooren. Het Woord, dat Zich tot geen anderen
dienst laat gebruiken, dan waartoe God het
zendt".
OUDE PORTRETTEN GEZOCHT
In de nu verwoeste Kerkeraadskamer der
Herv Gemeente te Middelburg hingen
prenten en portretten van de predikanten die
sedert de Hervorming in Middelburg hebben
gediend. Ze zijn alle verbrand. Daaronder
ook de portretten van beroemde predikers:
Gomarus, Smytegelt, énz. Ds. Keiler te
Middelburg tracht de prenten en foto's terug
te krijgen en werzoekt allen die daarmee kun-
JAARBOEK GEREF. MEISJESBOND
De Bond van Meisjesvereenigingen op
Geref. grondslag' heeft er slag van elk j;
weer een uitgave 't licht \e doen zien. welke
zoowel door inhoud als uitvoering uitmunt.
Als jaarboek geeft deze uitgave alle ge-
wenschte inlichtingen omtrent 't vereenigings-
leven der Geref. meisjes. Wat is 't in 1919
geplante stekje gegroeid tot een fikschen
boom: de Bond bestaat thans uit 164 kringen,
937 vereenigingen met 23,030 leden. Verder
vindt men hier de samenstelling vat} commis-
OP BON VAN UW DOKTER
FIRMA J. ROTHUIZEN. ZN., HEELSUM BIJ ARNHEM
sies van advies, bondsbestuur, provinciale
propaganda-commissies, kringen en een vol
ledige statistiek van alle aangesloten vereeni
gingen.
Maar dit jaarboek is daarom vooral van
blijvende waarde, omdat er in opgenomen zijn
de redevoeringen,, die gehouden zouden wor
den op den bondsdag, die door den oorlog
niet kon doorgaan. Dr. H. Colijn zou spreken
over „De Godsregeering over en de ongerech
tigheid in de wereld". Prof. Dr. J. H. Bavinck
over „Machten op het Zendingsveld", Prof.
Dr. G. M. den Hartogh over „Volkomen ho
en Ds. B. Holwerda over „Onze
metamorphose".
Mevr. C,. H. van Alkemade-Kwakkelstein,
eerelid van den bond, zegt in haar inleidend
woord terecht: „Het wordt zoo wel een „papie-
bondsdag", maar in de rij der jaarversla
gen zal toch 1940 niet worden gemist.
Van de medewerkers aan dit jaarboek zijn
de goedgelijkende portretten opgenomen.
KERKELIJK NIEUWS UIT ROEMENIE
De Roemeensche minister voor kerkelijke
aangelegenheden Buaistiani gaf een reeks
verordeningen met betrekking tot de rechts
positie van de kerken en religieuse gemeen
schappen uii Daaruit blijkt dat de staat
de volgende gemeenschappen erkent: de
Grieksch-Katholleke, de Roomsch-Katholieke,
de Hervormde (Gereformeerde), de Luther-
sche, de Armeensche en de Mohammedaan-
sche. De Joodscke religieuse gemeenschap is
niet van staatswege erkend, doch* wordt ge
duld. Voor het gebruiken van de synagogen
is een door de rtgeering afgegeven toestem
ming noodig; in de steden wordt voor iedere
400 gezinnen en ia de dorpen voor iedere 200
gezinnen een synagoge toegestaan. Alle an
dere gemeenschappen en secten zijn verboden,
zij moeten oojenhlikkelijk him actie stopzet
ten en hun kerker. gebouwen en andere be
zittingen ter beschikking van den staat stel-
xlen, in welks bexit ook de synagogen over
gaan, voor welker gebruik geen toestemming
wordt verleend Onder de als verboden „sec
ten" genoemd» religieuse gemeenschappen
zijn ook gerekend: de Baptisten, aan wie de
laatste jaren rieds sterke beperkende bepa
lingen waren ipge'.egd. Hun aantal bedroeg
op het oude Foemeensche gebied ongeveer
200.000. Reeds n 1938 werd een reeks secten
verboden, welker leer en ritueele gebruiken
tegen het belanj van den staat en de staats
instellingen en .egen de goede zeden en de
openbare orde verden geacht
WAT LUTHE1 NIET KON BEGRIJPEN.
In een preek over Joh. 3 1621 geeft
Luther naar aanMding van zekere uitspattin
gen in Wittenbeg uiting aan zijn overkropt
gemoed. Er zijn edenen te onderstellen, dat
hij zich eerst tegei zijn vrouw Kathe in dezen
zin heeft uitgelatei. .Wij geven aan deze typi
sche Luthersche litbarsting hier een plaats,
omdat er misschiei geen tijd in ons leven is,
waarin wij naar lanleiding van wat er ge
beurt hierop zoo van harte ja en amen
zeggen.
Dat er een God s, die deze wereld lief zou
hebben en haar ng :ets goeds zou gunnen
gaat al ons begri], verstand en vernuft te
boven. Ik zelf ben geneigd deze wereld het
helsche vuur toe t wenschen en ik zou dit
zeker nog veel mer doen, wanneer ik als
God deze wereld buiten en van binnen
nog zooveel beter au kennen dan ik nu doe.
Maar wat doet God. In plaats van zijn toorn,
die de wereld zoo 'ollomen verdiend heeft,
heeft Hij die werel lief op een onbegrijpe
lijke en alles overteffende wijze en schenkt
Hij zijn Zoon aan h-n, die eigenlijk zijn erg
ste vijanden zijn. Zuk e?n redenaar en advo
caat ben ik niet, da: ik dit artificum (kunst
stuk) en deze magrificas figuras (prachtige
beelden) voldoende kn doorzien. Het was al
meer dan genoeg geveest, wanneer God de
wereld goeden morgin lad gewenscht
De wereld is toch nar waarheid niets anders
dan een stal vol booz; er. afschuwelijke men-
schen, die alle schepsden Gods op een schan
delijke manier misbniken, God lasteren en
Hem op alle manierei kvellen. En die men-
schen heeft God lief. Dat is een liefde boven
alle liefde. Een vuur 'eel grooter dan Mozes
bij Horeb heeft geziei, ja veel grooter dan
het hellevuur zelf.
Onderlijs
VER. VAN CHR. OIDERWIJZERS ENZ.
Het hoofdbestuur vin (e Ver. van Chr.
Onderwijzers enz. hetft lot vertegenwoor
digers in de commissE voor georganiseerd
overleg in onderwijszaken benoemd als primi
de heeren P. v. A a t e n te Arnhem en
J. N a u t a te Amsterdam ei als secundi de
heeren D. P. B o t h o f te %-Gravenhage en
A. v. A n d e 1 te Utrecht.
FUSIE-BEWEGINGEN TUSSCHEN
CHR. ONDERWIJS-ORGANISATIES.
Naar aanleiding van een bij hem ingekomen
schrijven van de Unie van Chr. Onderwijzers
en Onderwijzeressen in Nederland, heeft het
hoofdbestuur van de Ver. van Chr. Onder
wijzers en Onderwijzeressen in Nederland en
Overzeesche Gewesten in zijn jongste ver
gadering zich bezig gehouden met de vraag
hoe tot een nauwere samenwerking tusschen
beide organisaties te komen en zoo mogelijk
zelfs tot hereeniging. De vergadering voelde
algemeen veel voor een totale fusie. Besloten
werd een kleine kring te benoemen, die in
samenwerking met de afgevaardigden van de
Unie een en ander' voor de beide hoofd
besturen zal voorbereiden. De voorzitters der
beide organisaties zullen de taak dezer com
missie nauwkeurig omschrijven. Nadat bet
eindrapport zal verschenen zijn, zullen de
beide hoofdbesturen een beslissing nemen.
ONDERWIJSBENOEMINGEN.
A1 p h e n a. d. R ij n. Chr. H.B.S. Tot tijdel.
leeraar natuur- en scheikunde: Drs. D. de
Vries te Hilversum.
DE TELDATUM 16 SEPTEMBER.
Nadait de tweede teldatum van 16 Mei (de
eerste is 16 Januari) voor de berekening van
het aantal verplichte leerkrachten uiteraard
weinig maatgevend is geweest, heeft ook de
derde 16 September nog oneffenheden
gebracht.
Nu het meermalen voorkomt, dat leerlingen
uit de geteisterde streken en steden voor kor
ter of langer tijd een andere school, dan die,
waarop zij waren ingeschreven, zijn gaan be
zoeken, is aan den Secretaris-Generaal van
het Departement van Onderwijs de vraag ge
steld, bij welke school deze leerlingen op de
teldata moeten worden medegeteld. Naar zijn
meening behoort diit als volgt te geschieden:
Bij een kort verblijf in een andere school,
d.w.z. bij een verblijf, waarin slechts één wet
telijke teldatum voorkomt, behooren deze leer
lingen niet in de telling van die school te wor
den opgenomen. Deze leerlingen toch, kunnen
niet worden geacht te behoren tot de „als
werkelijk schoolgaand bekend staande leer
lingen" dier school. Bij de school, welke zij
tijdelijk hebben verlaten, kunnen zij dus wor
den medegeteld.
Bij een aanwezigheid van langeren duur
kunnen zij wel aan de school, welke zij daad
werkelijk bezoeken, worden medegeteld. De
langere duur kan blijken uit het feit, dat zij
de school op twee achtereenvolgende teldata
bezoeken. In dit geval behooren zij bij de eer
ste wettelijke telling van die school niet te
worden medegeteld; bij volgende tellingen
dier school kan dit wel geschieden.
Bij de eerste telling kunnen dus ook deze
kinderen nog worden opgenomen bij het leer
lingengetal van de school, welke zij hebben
verlaten.
Indien door het medetellen van deze leer
lingen het gemiddeld getal der leerlingen op
de drie teldata aanleiding mocht geven tot uit
breiding van het getal verplichte onderwijzers,
moet, ter voorkoming van onnoodige uitgaven,
voor het volgende jaar niet tot aanstelling van
nieuwe leerkrachten worden overgegaan, zoo
deze leerlingen ten tijde van de benoeming de
school niet meer bezoeken.
Examens
Hoogere
Lelden. Candidaats rechten de heer D. J. M.
Noordijk. Rotterdam.
Doctoraal geneeskunde: mej. A. G. Holthuis,
Oegstgeest en de heeren C. v. d. Meer, Hengelo;
E M. Beekman, Den Haag.
Artsexamen le gedeelte: de heer F. v. d. Graaft
Den Haag.
Bevorderd tot arts: de heeren J. M. Flohil, Loos-
duinen; W Putters. Schiedam; W. C Alsemgeest.
Delft en mej. M. H. Bordewijk, Rotterdam
Taalkundig candidaats indologie de heer R.
J. H. Hui.zenga in Tenboer (Gr.)
Candidaats rechtsgeleerdheid de heer M. H. de
Wildt. Groningen.
Gistermiddag is de heer N H. Haack. Rijswijk,
gepromoveerd tot doctor in de wis- en natuurkunde
op het proefschrift: Blaartrekkende bestanddeelen
van het melksap uit enkele anacadiaceeën (cum
laude)
Ghiberta in verband met de Mid-
deleeuwsche optiek is med dr. Gez'.enus ten Does-
-"ihate, geb te Zwolle, met lof gepromoveerd tot
actor in de letteren en wijsbegeerte.
Leiden. Doctoraal rechten: mej J M. M. Jarman
Den Haag; de heer J. H. Wijsman. Amsterdam.
Candidaats klassieke letteren: mej. L. Twiss. Oegst-
•dam. Gem. universiteit. Doctoraal genees-
Amsterdam. Gem. universiteit Candid«._..
kunde (tweede gedeelte): de dames L. Broekhuy-
- Quanjer. D H.
Rotti
G. Vcrmut. Rotterd:
erdam. Economische hoogeschool. Doctoraal
imische wetenschappen de heeren J. G. v. d.
Ploeg en A. Hessels.
's-Gravenhage. Wiskunde l.o. Geslaagd de heer
J. van Weperen, Wormerveer.
■s-Gra\enhage. Wiskunde L.O. Geslaagd mej.. A
Sauerbier te 's-Gravenhage, en de heeren: F. H
van Rijn te Nijmegen: K de Bruin te Holwerd;
A L. C. Husson te 's-Gravenhage en W. A. G.
Straver te Gouda.
Amsterdam. Apothekersadsistent. Geslaagd de
dames J. van Driel. IJsselmonde; J. M. Roes. Nij
megen; S. W. M. Voss. Vlissingen en A. M. Meere-
bcer. Berghem (N.-Br.).
's-Gravenhage. Notaris. Geslaagd voor deel H
B H M. Luijkx. Nijmegen.
's-Gravenhage. Notarieel examen. Geslaagd voor
deel I de heer J. P- Turien, Voorschoten.
Stuurman. Geslaagd voor 2de stuurman groote
handelsvaart: J. W. L. Becker, B. v. d. Berge en
D. Doornbos.
-Gravenhage. Tweedi
Zaandai
W.
en B. v. d. Berge
n: P. Kramer te
Spiegel te Voorburg. Ph
Martinius in Den Haag. K. v. d. Knijff te Alphen
a. d Rijn, W. C. Wulffers in Den Haag. J. C. de
Reus te Bergen (N.-H.).
Machinisten-examen. voorloopig dioloma. de
heeren: H. Nauta Hallum: W. J. J. van den Berg
Schiedam; K. Mulder. Amsterdam: J. van Keulen.
Amsterdam; H. Hoogland. Beverwijk: Th. J van
der Heijden. Rotterdam
Vcnlo. Bewaarschoolt
8 cardidaten. GRSlaagd
Meesters cn C. W Engelen te Veghel; 3. G. Oude
Egberink. A. A. Schopman te Schljndel
Kersten te Baexem.
A. Geëxamineerd
i' C. J.
Wetenschappen
De strijd tegen de tuberculose
Nadat Robert Koch op een avond van het
jaar 1882 in kleinen kring had meegedeeld,
dat hij de verwekker van de tuberculose had
ontdekt, was zijn werk nog niet afgeloopen.
Integendeel het begon pas. Want het was niet
voldoende, de tuberkel-bacil .te kennen, hii
moest ook bestreden worden. Ruim acht jaar
werkte Koch en op 4 Augustus 1890, dus dit
jaar een halve eeuw geleden, volgde prompt
de bekendmaking, dat de tuberculine was uit
gevonden, waarmede de strijd tegen de ver
woestende ziekte kon worden aangebonden,
zoo lezen we in 't Augustus-nummer van
„Zonnestraal".
Eerst de ontdekking, daarna de uitvinding.
Eerst de oorzaak van de ziekte, toen de be
strijding.
Zóó was Robert Koch, de op 11 December
1843 te Clausthal geboren medicus: volhar
dend, langzaam, en stap voor stap voortgaand
op den weg, die hem naar het gestelde doel
moest leiden.
Vóór Koch hadden reeds tal van medici ge
zocht naar de oorzaak der tuberlose, maar
zonder succes. En geen wonder, want de tu
berkelbacil is van een heel bijzondere soort,
met bijzondere eigenschappen en pretenties.
Zoo vertikt het ding het eenvoudig, zich op
de gebruikelijke manier te laten kleuren en
dus beter zichtbaar te worden: weigert, te
groeien op een van de gewoonlijk gebruikte
voedingsbodems en is tenslotte uiterst klein.
Bovendien zijn er in de meeste tuberculeuze
weefsels maar heel weinig exemplaren van te
vinden. Koch vond er vaak pas een of twee
na dagen lang zoeken.
Maar Koch was overtuigd, dat de tuberkel
bacil moest bestaan. Reeds sinds 70 jaren was
bekend, dat de tuberculose zich dikwijls uitte
door de vorming van knobbeltjes en Vandaar
dan ook de naam (tuberculum is het Latijn-
sche woord voor knobbeltje). Koch sneed zoo'n
knobbeltje in dunne schijfjes en legde het
onder zijn microscoop, na ze op de gewone
wijze gekleurd te hebben Maar hij vond geen
bacillen. Een ander zou nu allicht geredeneerd
hebben: dan zijn ze er waarschijnlijk niet!
Koch zei: cftn moet ik een andere kleurstof
uitdenken, waardoor ze wel zichtbaar worden.
Tallooze proeven heeft hij moeten nemen, tel
kens nieuwe schijfjes in telkens andere kleur
stoffen leggen, soms dagen lang; dan werd er
onafgebroken getuurd en gezocht, maar nim
mer iets ontdekt.
Maar hij zette door met de volharding van den
man, die overtuigd is tenslotte toch zijn doel
te zullen bereiken. De meeste bacillen zijn niet
bestand tegen een zuur of loog; ze verdwijnen
zonder een spoor achter te laten. Het bleek
nu, dat de tuberkelbacil zuurvast was. Koch
behandelde sputum van een t.b.c.-lijder eerst
met zuur, zoodat alle andere bacillen ver
dwenen, spoelde het zuur dan weg en kleurde
het sputum dan met fuchsine en dan ver
schenen ze inderdaad, als kleine rood ge
kleurde staafjes. Die staafjes moesten de tu
berkelbacillen zijn, want in sputum van men-
schen, die niet aan tuberculose lijden, vindt
men ze niet.
Het verhaal is op deze wijze spoedig verteld
Maar niemand krijgt er een indruk door,
welk een enorme volharding, tot doodelijke
vermoeidheid toe, er door Robert Koch moest
worden ten koste gelegd, eer hij zoo ver was,
dat hij den vijand der menschheid onder zijn
miscrocoop vóór zich zag liggen en welk een
voldoening er in hem was, toen hij op 24
Maart 1882 aan de vergaderde *eden van het
Berlijnsche Physiologische Gt \kxstschap in
eenvoudige woorden kon mededvieltn, dat hij
de veroorzaker der tuberculose ^ïad ontdekt.
Vóórdien had hij de proef op de som genomen.
218 dieren, als marmotten, ratten, konijnen,
katten en muizen hadden hun leven moeten
laten om te bewijzen, dat ze, wanneer ze met
gekweekte bacillen werden ingeënt, inderdaad
tuberculose kregen, terwijl andere dieren, die
niet waren ingeënt en overigens op dezelfde
wijze waren behandeld, niet door de gevreesde
ziekte werden aangetast.
En toen Koch zoo ver was, lag een nieuw
terrein vóór hem. Want nu moest het middel
gevonden worden om de tuberkelbacil te lijf
te gaan. Koch heeft het op verschillende ma
nieren geprobeerd. Hij heeft getracht, ze te
dooden door een goudverbinding in te spuiten
bij de patiënt en dus de chemische methode
toe te passen; hij heeft de patiënt immuura
trachten te maken door inspuiting met tuber
culine, het door hem nu 50 jaar geleden aan
gekondigde preparaat. De tuberculine is niet
in alle gevallen afdoende en de grootste ver
dienste van Robert Koch blijft de ontdekking
van de bacil. Daarmee immers baande hij de
weg voor het verdere onderzoek en bestrijding
der tuberculose voor andere geleerden. En* wij
kunnen zeggen dat duizenden en duizenden,
die anders ten doode zouden zijn opgesenre-
ven, door Koch's werk voor het leven zijn
gered.
Radioprogramma
ZÓNDAG 22 SEPTEMBER
BLOEMENDAAL (Golfl. 245,9 M.) Zondag
22 Sept. in beide diensten 10 uur v.m. en
5 uur n.m. Ds. J. C. Brussaard.
berichten ANP. 8.10 Wij beginnen den dag. 8.»
ANP. 1.00 Boekbespre
king. 1.15 KHU-Meioaisten en solist. 2.00 Gramofoon-
muziek. 2,15 Radiotooneel. 3.00 Fluit, viool en alt
viool. 3.25 Gramofoonmuziek. 3.50 Fluit, viool en
uiano. 4.10 Akener Domkoor (opn.). 4AO Zieken-
Draatje. 4.50 Gramofoonmuziek. 5.15 W^kelijksche
gedachten wisseling (ANP). 5.30 Gereformeerde Kerk
dienst. Hierna: Gewijde muziek (gr.pl.). 7.45 Gra
mofoonmuziek. 8.00 Nieuwsberichten ANP. 0.10
KRO-Kamerorkest en solist. 8.50 Wij sluiten den
dag. 8.559.00 Nieuwsberichten ANP.
jfoonmuziek.
10.30 Orgelspel. 11.00 Gramofoonmuziek. 11.15 Be
richten (Engelsch). 11.30 De Krekels. 12.00 Esme
ralda en solist 12 30 Berichten (Duitsch). 12.45
Nieuwsberichten ANP. 1.00 Esmeralda en solist.
1.30 Gramofoonmuziek. 2.00 Berichten (Duitsch).
2.15 VARA-orkest. 3.00 Tuinbouwhalfuurtje. 3.30
Berichten (Engzlsch). 3.45 Zang. piano en gramo
foonmuziek. 4.15 Gramofoonmuziek. 5.15 wekelijk-
sclie gedachtenwisseling (ANP). 5.30 Esmeralda.
6.15 Berichten (Engelsch). 6 30 VARA-orkest. 7.00
Reportage. 7.20 VARA-orkest. 8.00 Berichten
(Duitschi. 8.15 Nieuwsberichten ANP. 8.25 Gramo-
lek. 8.30 Berichten (Engelsch). 8.45 Gramo-
iek. 8 559.00 Nieuwsberichten ANP, slui
ting.
MAANDAG, 23 SEPTEMBER.
JAARSVELD. 414.4 m. VARA-Uitzendlng. 8.00
Nieuwsberichten ANP. gramofoonmuziek. 10.00
VPRO: Morgenwijding. 10.15 Viool en piano. 10.45
Declamatie 1105 Orgelspel. 11.40 Declamatie. 12.00
Berichten 12.05 Esmeralda. 12.45 Nieuws- en oeco-
nomische berichten ANP. 1.00 VARA-orkest. 2.00
Gramofoonmuziek. 3-00 Declamatie. 3.30 Cello en
piano. 4.00 Gramofoonmuziek. 4.30 Voor de kinde-
5.00 Gramofoc
ick. 5.15 Nier
6.50 Gramofoonmuziek. 7.00 Vragen van den dag
(ANP). 7.15 Zang met pianobegeleiding. 7.35
Orgelspel. 7.50 „Zomerpostzegels" toespraak. 8.00
11.30 Gramofoonmuziek. 12.30 Berichten (Duitsch).
12.45 Nieuws- en oeconomische berichten ANP. 1.00
Amsterdamsch Salonorkest en gramofoonmuziek.
2.00 Berichten (Duitsch). 2.15 Vervolg concert. 2.45
Gramofoonmuziek. 3.30 Berichten (Engelsch). 3.45
Zang met pianobegeleiding en gramofoonmuziek.
4.20 Gramofoonmuziek. 5.00 Berichten (Duitsch).
5.15 Nieuws- en oeconomische bericBten ANP. 5.30
Gooilanders. 6.15 Berichten (Engelsch). 6.30 De
Vedelaars en solist. 7.00 Vragen van den dag (ANP).
7.15 Berichten. 7.30 Reportage of muziek. 7 50
..Zomerpostzegels". toespraak. 8.00 Berichten
(Duitsch). 8.15 Nieuwsberichten ANP. gramofoon,
muziek. 8.30 Berichten (Engelsch). 8.45 Gramoloon.
muziek. 8.559.00 Nieuwsberichten ANP, sluiting.
191. Blijf stil liggen! riep Ing hem toe. Als je beweegt,
glijd je naar beneden en ben je niet meer te redden. Ik zal
je een touw toewerpen, bind dat om je middel. Flip gehoor
zaamde nu snel en Ing trok hem omhoog. En terwijl hij daar
tussen hemel en aarde slingerde, bedacht hij opeens, dat hij
de Toekan niet zag.
192. Eerst de Toekan redden, waren zijn eerste woorden,
zodra hij boven was. Voorzichtig keek Ing in de diepte. En
dan riep hij: oei, oei, de arme vogel ligt helemaal beneden.
Hij is dood, heus, ik kan er niet bij en het helpt niet meer
ook. Trillend stonden de jongens naar beneden te turen.
Kassian, zei de Chinees en de jongens snikten het uit.
[el zwijgt, en hy denlt, dat de feeststemming bij Gerard
foptreden van den sergeant is vergald. Deze meening
jo. e be id, maar- jpAtft ze niet, want Staal wenscht
geen rust. Hij wil zo-weel bezigheden, zooveel af-
|)g, dat er geen tijd ovei bijft om lastig gevallen te wor-
|r herinneringen uit voorbije jaren. Die zijn in deze dagen
ihtig geworden.
Jom wil hy de campagnts meemaken. De campagnes,
[de (.egionairs "oortdurend op hun hoede moeten zyn,
i moeten blyven voor onverdachte aanvallen van nog
rvor-en bergstammen.
|s nu mcir de vraag, of hij in aanmerking komt voor uit-
s naar Marokko.
Isof Hansel deze vraag gehoerd heeft, zegt h(j: „Boven
lat niet elke legionair naar de Hooge Atlas. Een groot
n [ent wordt in de forten en vestingsteden gestopt. Je
'aar af te wachten."
n een fort?]"
Hansel knikt, en zegt: „Dat is heusch niet zoo'n slecht
baantje. Ofschoon je wat eenzaamheid moet kunnen ver
dragen."
Ontsteld antwoordt Staal: „Maar dat is het 'm!"
De reus schudt zijn hoofd.
„Als je 't nog niet weet, Gerard," zegt hij dan langzaam
en hij glimlacht flauwtjes," zal ik je dit vertellen, dat ieder
mensch per slot van rekening op zich zelf staat en eenzaam
blijft. Zelfs de beste vriend moet je op sommige punten alleen
laten. Dat is ellendig, maar een feit. Kom mee, dan zullen
we een glas pinard gaan drinken."
Ze zijn op het plein aangekomen, en stappen een herberg
binnen.
Eenzaam? Staal -eet er alles van, en hij is het met Hansel
eens: op sommige punten word je aan je lot overgelaten. Dan
brengt geen mensch je een stap verder.
En 'toch
VII.
Het is Februari. De meeste recruten hebben nu enkele
maanden den berucht?n tijd van Instructies meegemaakt, maar
ze hebben die niet allen naar - behooren willen of kunnen
vervu en. Het is echter nu de geschikte gelegenheid om troe
pen r,? - iineeren voor de komende campagnes, die uitsluitend
in der. zomer gehouden kunnen worden. De winter met zijn
regen en sneeuw laat niet toe, dat er in de bergen geopereerd
wordt met gevechtsbataljons, liet terrein is dan onbegaanbaar
voor colonnes bepakte soldaten en beladen muilezels. Er zijn
niet overal dalen om erin door te trekken naar onwillige
bergstammen, en de bergtoppen zyn bedekt met vrachten
sneeuw, die als wollen reuze-dekens spleten en spitsen,
scheuren en blokken verbergen door hun bedriegelijke effen
heid. Het opper-commando van het Legioen neemt geen risico,
waarbij manschappen en materiaal verloren kunnen gaans
indien dat niet strikt noodig is, en indien er geen redelijkd
kans op succes bestaat. En dat is in den winter zeker niet het1
geval. Daarom worden eerst tegen het voorjaar plannen
gereed gemaakt voor de nieuwe campagnes en tevens de
troepen samengesteld, die daarvoor in aanmerking komen. Er
wordt veel van de lichaamskracht en het uithoudingsvermogen
gevergd tijdens de pacificatie-veldtochten. Vandaar, dat de
hiervoor bestemde troepen keurbenden moeten wezen, die en
gehard en onverschrokken, niet zullen terugdeinzen voor de
verschrikkingen in den Hoogen Atlas, en onder alle omstan
digheden zich aan de tucht en discipline zullen onderwerpen.
Irj Saida wordt nu zulk een keurkorps, zulk een gesorteerde
afdeeling door de officieren gekozen. Zij weten, wat in dé
manschappen aan doorzettingsvermogen, aan vastberadenheid
en onbuigzaamheid schuilt, en daarnaar richten zij hun keuze.
Of de uitgezochte legionairs nu al uiterst onverschillig zijn,
of ze door dolle streken al vaak in de prison hebben gezeten,
doet niets aan hun geschiktheid voor de berg-expedities af.
Indien ze tevens lichamelijk sterk zijn, kunnen al deze hoe
danigheden juist een reden te meer zijn om hen op transport
te zetten voor Maroc.
Hansel wordt dadelijk uitgekozen. Hij is niet meer zoo heel
jong, maar hij heeft ruime ervaring van bergtochten en
beschikt over een enorme kracht. En wat Staal betreft, zijn
vriend twijfelt er niet aan, of ook hy zal tot het corps
behooren. In de laatste weken is hij ruw en onverschillig
geworden, en Hansel heeft zich eerst bezorgd afgevraagd, of
het Legioen hem nu reeds murw had gekregen. Maar bij de
excercities voerde Staal met zulk een gemak en soepelheid de
oefeningen uit, dat de Duit-scher zich over dat punt niet
behoefde te bekommeren. Wat dan wel de oorzaak van die
verandering was, kon Hansel zich niet indenken. Hij kan
voorloopig slechts over de uiterlijke zijde oordeelen, en daarin
heeft hij zich niet vergist. Staal ontvangt inderdaad de aan
zegging, dat ook hij Saida zal moeten verlaten.
Op den vooravond van het vertrek worden aan de legionairs,
die zullen afreizen, de laatste vijfhonderd francs van de
premie, die bij het teekenen van de acte d' engagement voor
het Legioen worden toegezegd, uitgekeerd.
Dit uitbetalen gaat gepaard met een zeker ceremonieel
.gebruik. In het administratie-lokaal, waar de mannen zich
moeten vervoegen, bevinden zich, de officieren, die hen geluk-
wenschen voor den met gunstig gevolg afgelegden instructie
tijd. Meteen stellen ze dan enkele vragen, die beantwoord
moeten worden, willen de legionairs op dezen laatsten dag nog
niet een straf op den hals halen.
Staal wordt evenals de anderen getest. Een hoofdofficier vraagt
hem, waarom hij in het Legioen gekomen is. Hoewel de vraag in
het Fransch gesteld wordt, begrijpt Staal ze wel. Maar in zijn
zakboekje is aangeteekend, dat hij „ni sait, ni lire, ni écrire le
Francais", noch Fransch kent, noch kan lezen, noch kan schrij
ven, evenmin als andere talen, dan alleen zijn moedertaal.
(Wordt vervolgd.)
