SAMBO, DE OLIFANT
PA<
™bONDERDAG 12 StTEMBER 1940
t
?AG. 5
bSojTusschen Amstel en IJ
^Jrakteristieke wereldsche verma-
■«.oo,rt<n Schouwburg, kermis en
- De Septembermaand
/^.«Jorheen en thans - Wat uiterlijk
veranderde
0.604
er/T^* on2en Amsterdamschen redacteur.)
.De nazomer en de vroege herfst schijnen
l5ie™ r jzonder geëigend te zijn voor feesten, waar-
het Christenvolk, krachtens zijn
I 3.60,/ensbeginsel, afwijzend staat lk bedoel de
rmis en het circus.
Lfyet de kermis hebben wy hier ter stede
1.'stotfds jaren niets meer te maken. Meer dan
15. dit tig jaren geleden is ze reeds afgeschaft
ien /ch ln andere plaatsen ik denk hier aan
s?it nabijgelegen Zaandam heeft alt oude
'uienxksvermaak zich nog altijd gehandhaafd.
»-4 «et circus is evenwel een geregelde klant
-18. A, de hoofdstad. Men kan het ook omge-
iks; kérd zeggen, want de eigenaars van het
derU 'cus beginnen steeds met het huren van een
•rein van gemeentewege voor een hoogen
trt- ijs, waarna ze dan rpaar moeten zien de
kom'custent telkens zóó vol te krijgen, dat de
perorme belasting er uit geslagen wordt en er
3.6°. wa( voor hen overblijft ook, doch dit
telkens wel te lukken. Anders kwamen
niet terug.
f y0orhëen .werd meermalen aan den rand
A de 5130 het circusbedrijf uitgeoefend. De
f &4tste jaren doet evenwel het terrein van
alle% voormalige Paleis voor Volksvlijt en van
/"so.t toekomstige stadhuis dienst. Een jaar ge-
f len was juist de spoorwegtentoonstelling
;r geopend en vermaakte een groot deel
n de Amsterdamsche bevolking 'zich met
f treintje van een eeuw geleden. Een allee-
Is geoorloofde ontspanning.
Met kermis en circus staat het geheel
ae vaders. Er is een tijd geweest, dat beide als
g. mirakteristieke wereldsche vermaken door
'•70lt Christenvolk werden beschouwd. Dat
jschiedde in dien tijd terecht
aïiejTegenover de christelijke zede stond ook
schouwburg, doch deze nam in de breede
forfkskringen geen cverheerschende plaats in.
'er het algemeen was de schouwburg meer
2 br de hoogere standen, naar het algemeene
ike?rdeel' hoewel men ïh de volksbuurten hier
eJe daar wel z.g. volksschouwburgen had. De
K\tde vijftiger jaren van de vorige eeuw op-
jrichte Vereeniging tot verbreiding der
SCHbarheid koos, onder leiding van T. M. Loo-
haar zetel in de voormalige „Komedie"
SCfe Jap Gras in de Elandstraat. En daar is
vereeniging nog altijd gevestigd. Zulke
jksschouwburgen konden het destijds niet
Het tooneel gaf toch sterke wis-
schF1?611 ir» die dagen te zien. Na een korten
248 >eitijd zonk het blijspel van den aanvang
per fek in tot een dramatisch slot.
1 za£n 1
Irghi
i arbeid. Da Costa schreef 12 November
thè**5 aan Groeü van Prinsterer, dat de „ver
28_ïarde Fransche Comedie in Amsterdam'
tem de Ervvtenmarkt Binnen-Amstel bjj d<
Hlvemaansteeg het ëigendom- werd vai
Vrije Schotsche Kerk voor de prediking
p-fcet Evangeliè. „Wonderlijk zijn Gods
igen", voegde Da Costa -aan zijn verhaal
Bfc. „Ik bezocht ze rru zoo wat 34 jaren ge
ilen voor het laatst". Dat was dus in 1621,
'den tijd ,vlakj*óó^D» Costa's bekeering,
Jyn nhet hartebéwindsel des ongélóors viel",
bals bij in een zijner treffende zangen het
*^knachtig uitdrukte.
Schouwburg, kermis en circus stonden dus
biecht tegenover. Bijbel en kerk. De kome
et c.a. was voor onbekeerde menschen. Als
-ld „iets anders" ,aan een menschenhart
47am te openbaren, was hiermede tevens de
jierpe grenslijn geteekend tegenover „de
nerpe f
^reld".
Vandaar dat de zoo weinig talrijke Chris
tenen dier dagen telkens weer met leede
oogen de September- of kermismaand zagen
naderen. Fel was de tegenstelling tusschen
kerk en kermis. Men moest oproeien tegen
den stroom, want ook in de sociale verhou
dingen werd met de kermis gerekend. Een
kermisdag was de eenige vacantiedag voor
het werkvolk. Menigeen spaarde hiervoor het
geheele jaar op. Huisknechten en dienstboden
ontvingen dan hun „verval".
Vooral op de jeugd ging van het „klatergoud
der wereld" juist in die maand groote ver
leiding uit en wie deze door Gods genade
weerstond, had, naar het oordeel der oude
vromen, aanvankelijk het goede deel gekozen.
Een keuze, waarvan men het gewicht beter
erstaat, als men weet, dat het kermisterrein
n de toen veel kleinere stad meermalen
moeilijk geheel te vermijden viel. Thans staat
het circus op een afgeschut terrein.
Met de kermis gingen circus-vermakelijk
heden gepaard. Ter kenschetsing van het
gehalte hiervan maak ik melding van een
brief van J. A. Wormser aan Groen van
Prinsterer, gedateerd 17 September 1853,
waarin eerstgenoemde het -volgende schreef:
„Wij hebben een ergerlijk schouwspel gezien
van een in het luchtruim zwevende lucht
ballon, waaraan een levend paard gebonden
was. Welk een misbruik van Gods schepselen!
Wel mag de Bijbel spreken van het zuchtend
schepseL Het is schandelijk, dat dergelijke
barbaarschheden gepleegd en geduld worden
in een Christenland en dat sommige dag
bladen, zooals bijv. de „Amsterdamsche
Courant", dezs toejuichen in plaats van
verfoeien."
In deze jaren ging meermalen de cholera
met de kermis gepaard. De kermis werd dan
wel eens, als het aantal sterfgevallen bepaald
onrustbarend werd, afgelast, doch niet dan
noode liet de heffe des volks zich zijn ver
maak, waarop het maanden achtereen had
gevlast, ontnemen. Meermalen maakte Worm
ser in zijn brieven aan Groen van een en
ander melding. In September 1856 slaakte hij
de verzuchting: „Wij zijn blij, dat de z.g.
Amsterdamsche feesten zijn afgeloopen en
hopen voor nieuwe bewaard te blijven". Dat
geschiedde echter eerst in 1876.
Uiterlijk is sedert de hier in herinnering
gebrachte jaren veel veranderd. Waar de
kermis nog bestaat, zijn al te botte en grove
vermaken geweerd, althans boven den Moer
dijk, en ook in het Zuiden zijn mes en drank
minder de bondgenooten van den kermisklant
dan voorheen.
Vacantieregelingen zijn bijna overal inge
voerd. De nieuwbakken vakbeweging van de
N.S.B. zal op dit gebied geen trofeeën voor
den „nieuwen tijd" kunnen oogsten. Sedert tal
van jaren is de kermisdag in September voor
een „Artisdag" ingeruild en ook deze dag is
over het algemeen antiek geworden, want de
menschen komen toch wel in Artis, een be
zoek trouwens overwaard.
De felle strijd onzer vaderen tusschen kerk
en wereld, zooals deze zich vooral in de
Septembermaand manifesteerde, kennen wij
in dezen vorm niet meer. In wezen Is de
strijd natuurlijk dezelfde gebleven, maar hij
openbaart zich meer op ander gebied.
Vandaag dat de circustent op het Frederiks-
plein niet meer de scherpe tegenstelling van
vroeger oproept, al is ze er nog wel en al
moeten bepaalde jongere en oudere men
schen op het ongeoorloofde van deze nog
steeds typische openbaring van het wereld
sche leven worden gewezen. Het Schriftuur
lijk vermaan „Heb de wereld niet lief" is
trouwens niet alleen af te lezen van hét
gordijn van de circustent Het is het „Mené,
Mené", dat den geloovlgen mensch op zoo
irrenigc pïaats in Amsterdam waarschuwen
moet, ook wel eens waar men het niet ver
wacht
FRISO,
WED. ROODE KRUIS
Het correspondentiebureau van het Neder-
landsche Roode Kruis, thans tijdelijk gevestigd
Zwarteweg 75, zal met ingang van 13 dezer
zyn gevestigd Jan Pietersz. Coenstraat 10, Don
Haag.
JONGETJE VERDRONKEN
Gistermiddag om vier uur is de 7-jarige
L. VVening wonende aan het Meidoornpad
te Groningen bij het spelen in het water van
de Oosterhaven bij de sluis gevallen. Hoewei
de jongen spoedig op het droge was gebracbi
slaagde men er niet in de levensgeesten op
te wekken.
Het lijkje van het slachtoffer is naar het
academisch ziekenhuis vervoerd.
Op het stationsemplacement te Utrecht ten
zuiden van het Centraal station zijn gister
middag twee goederentreinen met elkaar in
botsing gekomen. Een hoofdzakelijk met eier
kolen beladen trein uit Arnhem heeft vermoe
delijk bij het binnenloopen op het tweede
spoor te veel vaart gehad, zoodat hij opbotste
tegen een losse locomotief, die voor een onvei
lig sein stond te wachten. De lijn was nog
niet vrij, daai een uit Amersfoort binnenko
mende leege goederentrein dit spoor nog
kruiste. Door den schok werd de losse loco
motief tegen den Amersfoortschen trein ge
duwd en de Arnhemsche trein reed daar weer
tegen op. Het werd een geweldige ravage,
waarby wagens in elkaar werden gedrukt en
opzij geduwd en de eierkolen over een groo-
ten afstand op het emplacement verspreid
werden. Er hebben zich bij dit ongeval geen
persoonlijke ongelukken voorgedaan. Wel wa
ren vijf sporen versperd, zoodat de rangeer
dienst een belangrijke stagnatie ondervond.
Men is dadelijk met het opruimingswerk be
gonnen.
De distributiemaatregelen hebben al tal
rijke menschen er toe gebracht de bepalingen
te ontduiken en zich aldus aan strafbare han
delingen schuldig te maken.
Te Amsterdam houdt een speciale afdeelirg
op het hoofdbureau van politie zich bezig
met het opsporen van deze overtredingen
In de laaste dagen waren het voorël de petro-
leumbonnen, die aanleiding waren tot straf
bare feiten. Tegen een aantal petroleumven-
ters is procesverbaal opgemaakt, omdat zij
drie of ijieer liter petroleum op een zegel
welke slechts recht geeft op twee liter
hadden verkocht. Een van hen had zelfs m
het geheel geen zegel gevorderd. In andere
gevallen bleek dat zegel 4, welke nog niet ge
bruikt is, vervalscht was en tot zegel 5 was
omgewerkt
De vervalschingen kwamen echter aan het
licht en tegen de bedrijvers is eveneens pro
cesverbaal opgemaakt
Voorloopig heeft de politie nog geen voor
raden in beslag genomen in deze gevallen.
Streng optreden kan echter worden verwacht.
DE HUISDEUR OPEN LATEN STAAN
Voor 250 aan sieraden gastolen.
Uit een woning in de Roelof Hartstraat te
Amsterdam is een etui met sieraden, ter
waardé van 250 gestolen. Zij behooren toe
aan een dame, die er op dë derde étage
woonde. Tijdens een bezoek, dat zij aan een
buurvrouw bracht had zij haar huisdeur
open laten staan. De buit lag voor het grij
pen. De politie stelt een onderzoek in.
VIJF KAZEN GESTOLEN
.Gisteren wist de politie van het bureau
Adelaarweg te Amsterdam een 17-jarigen
fietsjongen op heeterdaad te betrappen toen
hij vijf kazen van een vrachtauto staL De
jongeman werd naar het bureau over
gebracht, terwijl bij hem thuis in de Over-
flakkeestraat huiszoeking werd gedaan. Daar
vond de politie tot haar groote verbazing een
groot aantal rijwielonderdqplen, welke van
diefstal afkomstig waren. De jongeman werd
nogmaals uitvoerig verhoord, doch heeft tot
nog toe ontkend.
Mr. W. DE RIJKE
Mr. W. de Rijke, die met de waarneming
van de zaken van den procureur-generaal bij
het gerechtshof te Arnhem is belast, is 1U
November 1896 geboren. Hij studeerde aan de
universiteit van Amsterdam en vestigde zich
daarna als advocaat en procureur te Haar
lem. Hij was lid van den gemeenteraad te
Haarlem en lid van de Provinciale Staten
van Noord-Holland. Voorts is hij kanton-
rechter-plaatsvervanger te Haarlem.
Sinds 14 December 1937 heeft mr. de Rijke
voor de N.S.B. zitting in de Eerste Kamer.
DE ZUIDERZEEWERKEN
Vanwege den dienst der Zuiderzeewerken is
aanbesteed: de aanleg van de aardenbaan voor
het wegvak Kampen-Rampspol op het Kamper
eiland met bijkomende werken. Laagste in
schrijver was J. Th. de Waard te Sliedreoht
met 229,600.
DE DIEFSTAL VAN OVERALLS
Nog twee arrestaties
De politie van het bureau Linnaeusstraat
te Amsterdam heeft in verband met den dief
stal van overalls in een school in de Ponta-
nusstraat aldaar, waar een afdeeling van den
opbouwdienst was gelegerd, gisteren wederom
twee militairen gearresteerd. Het onderzoek
wordt nog voortgezet.
KOLENHANDELAAR OVERREDEN.
Gistermorgen ia op den Wouwschen weg te
Roosendaal bij het beruchte kruispunt het
Oude Anker de kolenhandelaar P. Schepers,
toen hij uit den Kruïslandschen weg kwam
gereden, door een passeerenden auto aange
reden. De man werd van zijn wagen tegen het
wegdek geslingerd en is in zorgwekkenden
toestand naar het r.k. ziekenhuis Charitas
te Roosendaal overgebracht
Rechtszaken
Niemand mag eigen rechter zijn
Twee N.S.B.-ers die beiden in uniform
waren verschenen, moesten zich Maandag
middag vopr den Utrechtschen Politierechter
verantwoorden, wegens mishandeling van
een zekeren L. Het was op 16 Juli geweest,
dat omstreeks tien uur des avonds beide
mannen op de Leidscheweg te Utrecht fiets
ten, toen ze door L. werden ingehaald. Later
toen L. langzamer was gaan rijden, pas-'
seerden de beide mannen hem. Een hunner
passeerde links, de ander rechts. L. week
iets naar rechts uit, en kwam daardoor te
recht tegen den man, die hem rechts pas
seerde. Alle drie kwamen te vallen. De
N.S.B.-ers hebben L. toen zwaar mishan
deld; een hunner deed dit met een gummi
stok naar men meende en Duitsche
soldaten moesten tusschenbeiden komen om
het slachtoffer te ontzetten.
Voor den Politierechter zeiden de beide
N.S.B.-ers, dat zij den indruk gekregen had
den dat L. langzamer was gaan rijden om
hen te tarten. Ook, dat L. tegen den rechts
passeerende was aangestooten om ergernis
te geven.
De Officier van Justitie: „U was al in
overtreding van het Motor- en Rijwielregle
ment door rechts te passeeren".
Verdachte v B. erkende dit en zeide dat
hij den .volgenden dag, toen L. bij hem was
gekomen en gezegd had dat zijn fiets kapot
was, gezegd had: „Nu je bent tegen ons
opgereden, en daarvoor hebben wij je af
gestraft, maar je kunt het niet zoo goed be
talen als ik en laat daarom je fiets maar
op mijn kosten maken. Ik wist toen nog
niet, dat hij een aanklacht had ingediend,
aldus verdachte. Toen ik dat hoorde heb ik
de reparatie van zijn fiets natuurlijk niet
betaald.
Bij ons in Nederland is het verboden
zoo zeide de Politierechter, om eigen rechter
te zijn. Als u meende, dat u niet goed be
handeld werd, dan hadt u zich tot de Neder-
landsche politie moeten wenden. Dat u met
z'n tweeën iemand gaat afranselen, is niet
toelaatbaar.
In den loop van het verhoor liet verdachte
v. B. zich nog aldus uit, dat hun optreden nog
verband hield met „wat ze ons op 11 Mei
gedaan hebben", waardoor zij, N.S.B.-ers
verbitterd zijn.
De officier zeide in antwoord daar op:
Als er toen fouten gemaakt zijn, wat
overigens destijds zeer verklaarbaar was,
dan worden die onderzocht. Maar nu zijn
wij al weer een heele tijd verder. Door zoo
op te treden als u nu gedaan hebt, wordt
u verantwoordelijk voor veel erger dingen.
U wekt daardoor verbittering. Wat u gedaan
hebt, is geen reactie die in ons land past.
In zijn requisitoir vorderde hij tenslotte we
gens dit zeer ernstige feit twee maanden
gevangenisstraf-
Verdachte v. B. zeide nog, dat hij en zijn
kameraden zich nauwelijks op straat kun
nen vertoonen, of ze worden uitgejouwd en
met steenen gesmeten. Verdachte gevoelde
zich door L. aangevallen en meende niets
kwaads gedaan te hebben. L. had het er
naar gemaakt.
Verdachte D. zeide, dat hij en zijn kame
raden zich niet langer als vuil laten be
handelen.
De Politierechter, onmiddellijk vonnis
wijzende, wees er nogmaals op, dat derge
lijk optreden als dat van verdachten tot
veel erger dingen zou kunnen leiden, waar
voor zij dan verantwoordelijk zouden zijn-
Gezien den ernst van het feit, veroordeelde
spreker beide verdachten tot t.wee maan*
den gevangenisstraf, conform den eisch.
Radioprogramma
VRIJDAG. 13 SEPTEMBER,
JAARSVELD. 414.4 m. VARA-ült«en«nf 8.0Ö
Nieuwsberichten ANP. gramofoonmuziek. 10. oq
Pianovoordracht. 10.30 Declamatie. 10.50 Orgelspel
1.15 VARA-orkest. Z.UO Mmerama, sousi
foonmuziek. 3.00 Declamatie. 3.30 Viool enpiano.
4.00 Gramofoonmuziek (met toelichting). 4-30 Voor
de kinderen 5 00 Gramofoonmuriek. 5.15 Nieuws-
en economische berichten ANP 5.30 Orgelspel cn
zang 6 10 Causerie ..Do Rotterdamsche schilders tn
dezen tijd". 6.30 VPRO; Lezing J. P- Sweelinck'
6.45 Zang met pianobegeleiding. 7.00 Vragen van
den dag (ANP). 7.15 Berichten. 7.20 Felicitaties
7.25 Voor de kinderen. 7.50 Gramofoonmuziek. 8.00
Nieuwsberichten ANP. a.15 Bont programma 9J5
VARA-orkest. 10.15—10.30 Nieuwsberichten ANP.
KOOTWIJK. 1875 m. NCRV-Ultzendinj. 7.00 Be
richten (Duitsch). 7.15 Berichten (Engelsch). 7.30
Gramofoonmuziek 8.00 Nieuwsberichten ANP. 8.10
Schriftlezing on 'meditatie. 8.25 Gewilde muziek
(gr.pl.). 8.35 Gramofoonmuziek. 10.30 Zang en
piano. 11.15 Berichten (Engelsch) 11.30 Amster-
damsch Salonorkest en gramofoonmuziek. 12.30 Be
richten (Du'tcch) 12 45 Nieuwe- cn economische
berichten ANP l.uO Amsterdamsch Salonorkest
2.00 Bern
2.13
3.30 Bet
iziek. 3.10 Utrechtsch strijkkwartet.
_n (Engelsch) 3.45 Gramofoonmuziek.
4.10 Utrechtsch strijkkwartet. 5.00 Berichten
(Duitsch). 5.15 Nieuws- en economische berichten
ANP 5.30 Spaame-sextet. 6.15 Berichten
(Engelsch). 6.30 Spaarne-sextet. 7.00 Vragen van
i dag. (ANP). 7.15 Beri
HU 7.30 Reuo.iage of
?k." 8 00 Berichten (Duitsch). 8.15 Nieuwsbe
richten ANP. 8.30 Berichten (Engelsch). 8.43
Quatre-mains en gramofoonmuziek. 9.15 Berichten
(Engelsch). 9.30 Gramofoonmuziek. 10.00 Berichten
(Duitsch). 10.15 Nieuwsberichten ANP. 10.30—
10.45 Berichten (Engelsch). sluiting. 11.1511.301
0.15—0.30 en 1.151.30 Berichten (Engelsch).
181. Tegen de middag kwamen ze in een open vlakte.
Dikke wolken dreven boven hun hoofden en even later
vielen de eerste druppels. Kruipen jullie maar bij mij, zei
de ezel en de jongens vonden het erg vriendelijk van het dier.
Eerst dekten ze de bagage toe en toen kroop Flip, die de
kleinste was, onder de ezel en Jan drukte zich voor tegen
het dier aan.
182.' Eindelijk hield de regen op en vrolijk gingen z©
weer op stap. Zo kwamen ze in een groot bos. Jan raapt©
een dikke tak op en voelde zich als een echte ezeldrijver.
Opeens spitste de ezel zijn oren en zei: Jongens, opgepast,
er is onraad in dit bos. Kijken jullie eens om. Maar Flip
en Jan geloofden het niet en liepen door. Dat was heel
onverstandig, want.
teigers beheerschen
jgeheele restauratie
het interieur van de St. Laurens-kerk te Alkmaar, welke thans een
ondergaai Wat men nog van de gewelven ziet (Foto Pax-Holland)
Ruim 6600 viarkanta meter glas vragen
onderhoud en schoonmaak in den gevel
van het meuwe gebouw der Rijksver-
ickeringsbank te Amsterdam. Een
speciale installatie, uniek in Europa,
moest daarvoor gabouwd wordan
Wit nle» sterk is moet slim zijn. - De dennon, dio in het duinlandschap fijn gekapt, worden gezaagd tot brandhout
voor den komenden winter an hat wiel van aan auto wordt dankbaar gebruikt als aandrijvende kracht voor do zaag
(Foto Pax Heiland)
h rf p'aard®n' en veulenmarkt, welke vandaag te Wagemngen werd .ge»
our?n' 9'n9 gepaard met een keuring voor de beste veulens, waarvoor door de
Vereeniging tot Bevordering van het Markwezen prijzen waren uitge'oofd
(foto Pax- Hollend!)
Het stadhuis te Nijmegen wordt met een nfeuwen
vleugel uitgebreid, waarvoor de werkzaamheden
In vollen gang zijn (Foto Pax-Holland)
Hot nieuw# 7'/- cent zemerzegel, dat
thans san de postkantoren verkrijg,
baar is en voorzien is van den opdruk
7V» on 2'/s (foto P.T.rd
Rechercheurs namen Dinsdag bij een marktkoopvrouw to Amsterdam oen grooto
hoeveelheid manufacturen in beslag, welke zij zonder textielkaart poogde te ver-
koopan De rechercheurs Blonk, van Schaik en Wijnberg (v.l.n rbezig met het
sorteer#* van do in beslag genomen partij aan het bureau Raampoort in do
hoofdstad (Foto Pax- Holland)
