llieunre |Ceiïtsrtjr (£ouraut
Van uur tot uur dreigender
Dagelijks verschijnend Nieuwsblad voor Leidenen Omstreken
LI
RADIOTOESPRAAK
Dr H. COLIJN
Chamberlain
ernstig
spreekt
woord
een
Hij acht Hitiers houding
onredelijk
Het nieuws
in korte trekken
abonnementsprijs!
Per kwartaal in Leiden en in plaatsen
waar een agentschap gevestigd is 235
Franco per post f 2.35 4- portokosten
Per week0.18
Voor het Buitenland bij wekelijksche
zending430
Bij dagelijksche zending530
Alles bij vooruitbetaling
Losse nummers 5 ct. met Zondagsblad 7'/j et
NO. 6508
Bureau: Breestraat 123 Telefoon 2710 (na 6 uur 3166) Postbox 20 Postgiro 58936
WOENSDAG 28 SEPTEMBER 1938 19e Jaargang
aöbertentieprijjen
Van 1 tot 5 regels f.171/»
elke regel meer ••••..-«•« 022'I»
Ingezonden Mededeeüngeo
van 1—5 regels 2.30
Elke regel meer 0.45
Voor het bevragen aan '1 bureat)^
wordt berekend
/aio
Een steeds donkerder
hemel
sd
daar
Waardig, en doortrokken van warm
jnenschelijk medegevoel voor allen die
op het oogenblik in angst en zorg ver-
keeren voor den dag van morgen,
waren de woorden, welke de Britsche
premier Neville Chamberlain gister
avond tot z\jn landgenooten in Groot-
Brittannië, en in de Britsche gebieds-
deelen van overzee, heeft gericht. Zij
werden geuit met een soberheid en een
beheersching, welke nog steeds het
ideaal van den gentleman vormen, en
welke elke man afzonderlijk zich helaas
nog niet heeft kunnen eigen maken.
Men denke slechts aan wat men kort
geleden uit een ander land via den luid
spreker vernam. Ook ditmaal was er
bewogenheid, doch zij behoefde geen
uiterste stemverheffing, om zich aan
anderen mee te deelen, en zoo er ver
ontwaardiging merkbaar was, zoo wist
zij zich te houden binnen het respect,
hetwelk men allereerst aan anderen,
doch ook aan zichzelven, verschul
digd is.
Chamberlain heeft zijn land en de
wereld niet willen vleien met een ij dele
hoop. Hij heeft als een man, die zich
tenvolle bewust is van zijn verantwoor
delijkheid, gezegd, dat men zich bereid
moet houden op wat komen kan, al
heeft hij tevens daaraan toegevoegd,
dat voorbereidingen een dreigend aan
zien kunnen hebben, maar daarom nog
niet inderdaad een bedreiging behoeven
te zijn. Hij heeft zijn sympathie be
tuigd voor een klein land, dat door een
grooten en krachtigen buurstaat wordt
bedreigd, 1 doch tevens geconstateerd,
dat men niet in alle omstandigheden
't geheele Britsche imperium alleen voor
zulk een land in een oorlog zou kunnen
storten. Als wij strijden, zoo voegde hij
daaraan toe, dan zou het om een be
langrijker reden moeten zijn. Deze
reden heeft hij vervolgens ook aange
duid, met zeer gereserveerde woorden,
.waaraan alle wapengekletter of zucht
van zich groot te willen voordoen,
.vreemd was. „Wanneer ik overtuigd
was, dat eenig land voornemens zou
zijn, om de geheele wereld te regeeren
door de vrees voor zijn kracht, dan ben
ik van meening, dat tegenstand moet
Worden geboden."
Uit deze allerbelangrijkste passage
van Chamberlains speech kan men
lezen, dat hij deze overtuiging, als zou
Duitschland agressief willen zijn, nog
niet heeft, of althans dat hij zich nog
bereid houdt, zich van het tegendeel te
laten overreden. Doch ook deze reserve
in aanmerking genomen, is het woord
van den Britschen premier uitermate
beklemmend. Hij heeft het onomwon
den erkend, dat hij op het oogenblik
geen enkele mogelijkheid voor nieuwe
Britsche bemiddeling ziet, en dat intus-
schen de gevaarlijke eerste October
nader en nader komt.
Toch wil het ons voorkomen, dat
.Chamberlains korte radiorede eerder
een .persoonlijke opwekking moet wor
den genoemd aan zijn landgenooten,
om zich flink en paraat te houden, dan
een uiteenzetting van den werkeljjken
toestand. Juist door de positie, welke
hij in de Britsche regeering bekleedt,
kon hij niets in het bijzonder naar
voren brengen, wat nog op bestendi
ging van den vrede zou kunnen doen
hopen, wilde hij niet opnieuw in Duit-
schen kring de meening steunen, dat
Engeland niet aan een wereldoorlog
zou gelooven. Dit ongeloof immers zou
men wederom in de Wilhelmstrasse uit
leggen als Engelsche geneigdheid, wel
een vastberaden toon aan te slaan, doch
slechts om op het uiterste moment de
Wapens te laten zinken. Aan den ande
ren kant zou de premier dingen hebben
kunnen opnoemen, die nog op rekke
lijkheid bij Hitier wijzen. Doch zou hij
daarmee niet tevens den Führer het om
prestige-redenen bijna onmogelijk heb
ben gemaakt, nog te retireeren?
Wat Chamberlain niet zeggen kon,
willen wij hier nog eens in het kort
samenvatten, niet om elkander te vleien
met meer hoop, dan redelijk is, maar
omdat door paniekstemming en pessi
misme nog nooit een ding van belang
is gewonnen.
Indien Adolf Hitler, uit welk oog-,
merk dan ook, den oorlog wil, waarom
heeft hij dan twee gunstige gelegen
heden daartoe ongebruikt laten voorbij
gaan? Het verwerpen van Henleins
ultimatum door de regeering te Praag,
dat was zijn eerste kans; de mobilisatie
Van het Tsjechische leger zijn tweede.
'Hij heeft ze niet willen aangrijpen, of
schoon hij daardoor het voordeel van
een overrompeling van zijn tegenstan
der heeft moeten prijs geven. Liet hij
Hen aanval na* omdat er onzekerheid
omtrent den steun was, die derden aan
Tsjechoslowakije zouden verleenen?
Deze onzekerheid is thans opgeheven,
doch in zijn nadeel; er bestaat nauw-
lijks nog twijfel, of Moskou, Parijs,
Londen zullen, als de nood het vordert,
Praag bijvallen.
Italië is, tijdens den wereldoorlog,
van een bondgenoot voor Duitschland
een vijand in den rug geworden. Mus
solini heeft zich thans, in een achttal
redevoeringen binnen één week tijd,
zóó aan Duitschland gebonden, dat een
fatsoenlijke manier om eruit te sprin
gen, ontbreekt. Waarom echter beperkt
de Duce zich tot dezen echt Italiaan-
schen woorden-overvloed, en treft hij
nog geen practische maatregelen? Om
dat hij klaarblijkelijk niet in den oorlog
gelooft, of wellicht, omdat hij zekerheid
omtrent zijn tegendeel, het voortbestaan
van den vrede, meent te hebben.
Tenslotte mag de vraag worden ge
steld, wat het Derde Rijk bij een oor
log zou meenen te kunnen winnen? Niets
anders, dan wat het in hoofdzaak reeds
nu geboden wordt. Hitiers haast, die
zulk een dreigenden toestand heeft ge
schapen, komt voor een deel voort uit
den drang tot diplomatiek overvragen,
voor een ander deel zeker uit den
wensch, zijn Sudeten-Duitsche volks-
genooten de periode van nood en vluch-
telingschap te bekorten.
Tenslotte moet ook aan zijn
naar macht, naar een verblindend suc
ces, geen geringe beteekenis worden
toegekend. Doch zou hij inderdaad
daarvoor den opbouw van een wereld
rijk riskeeren?
Dit alles zijn logische argumenten,
en tenslotte, wij weten het wel, is oor
log een ding, dat meer op massa
psychose en waanzin, dan op gezond
verstand lijkt. Wij kunnen derhalve
op deze gronden niet de toekomst
voorspellen; nogmaals zeggen wij:
zij is in Gods hand. Doch wel
past het ons rustig te blijven, en ons
niet aan paniekstemmingen over te
geven, zelfs al zou de dreigende zwarte
wolk uiteindelijk over ons werelddeel
moeten heenschuiven. Want wij hebben
de zekerheid en de troost, dat de
Almachtige alle dingen regeert, en
dat Hij ons in Jezus Christus tot een
Vader is.
Hedenavond 8.30 uur, dus
half negen, zal de Minister-
President Dr H. C O L IJ N
een rede uitspreken over de
drie zenders.
Een boodschap van den
Engelschen koning
Bij de tewaterlating van de „Queen Eliza
beth", het nieuwe schip van de Cunard
White Star Line, heeft de koningin van En
geland de volgende boodschap overgebracht
van den koning, daarbij uitdrukking ge
vend aan haar diep leedwezen, dat de ko
ning op het laatste oogenblik genoodzaakt
was geweest, zijn eigen reis naar den oever
van de Clyde af te zeggen.
De boodschajp luidt: „De koning verzoekt
het volk van dit land vol goeden moed te
zijn, ondanks de donkere wolken, welke
boven hun hoofd en in feite boven de ge
heele wereld hangen. Hij weet wel dat zij,
zooals steeds in kritieke tijden, de hoofden
koel zullen houden en dapper zullen zijn.
Hij weet, dat zij volkomen vertrouwen zul
len in hun leiders, die, onder Gods Voor
zienigheid, er tot het uiterste naar streven,
een rechtvaardige en vreedzame oplossing te
vinden voor de ernstige problemen, waar
voor zij zich geplaatst zien',,
De boodschap vervolgt: Ik ben gelukkig,
wanneer ik er aan denk, dat Engeland en
Amerika hechter dan ooit met elkander ver
bonden zijn door de gemeenschappelijke tra
ditie van vrijheid en geloof.
Wij geven uitdrukking aan öns
geloof, dat door Gods genade en
het geduld en den goeden wil van
den mensch thans orde moge
voortkomen uit de verwarring
en vrede uit de onrust".
De koningin was vergezeld door de (prinses
sen Elizabeth en >fargarefc
„Zoolang de oorlog niet is be
gonnen, is er nog hoop''
Chamberlain, de Engelsche minister-president, heeft gisteravond van
uit zijn werkkamer in Downingstreet 10, door de radio een rede uitgesproken,
welke door luisteraars in de geheele wereld met de grootste aandacht is
aangehoord.
Chamberlain verklaarde, dat hij heden in het parlement een verklaring af zal
leggen over de gebeurtenissen, welke hebben geleid tot den huidigen, angstigen
en critieken toestand. Hij voegde hieraan toe:
„Het was niet mogelijk eerder een verklaring af te leggen, toen ik heen en
terug over Europa vloog en de toestand zich ieder uur wijzigde. Doch vandaag
is er een kalmte ingetreden en ik wensch een paar woorden te zeggen tot de
jonge mannen en vrouwen van Engeland en het Britsche Rijk, en misschien
ook wel tot anderen.
Eerst moet ik iets zeggen tot hen, die ofwel mij of mijn vrouw hebben geschre
ven in deze weken, om ons te zeggen, dat zij dankbaar waren voor mijn
pogingen en ons verzekerden, dat zij hun gebeden voor mijn succes opzonden.
De meeste van deze brieven waren afkomstig van vrouwen, moeders en zusters
van onze eigen landgenooten. Doch er waren ook ontelbare brieven van
anderen, behalve uit Frankrijk, uit België en Italië, zelfs uit Duitschland. Het
was hartverscheurend de groeiende bezorgdheid, welke hieruit bleek, te lezen
en de groote opluchting, wanneer zij. te vroeg, dachten, dat het gevaar voor
oorlog geweken was. Op het oogenblik zie ik niet, wat ik mogelijk nog zou kun
nen doen door bemiddeling".
Met merkbare ontroering vervolgde de minister-presidentHoe verschrikke
lijk, hoe ongelooflijk fantastisch is het, dat wij loopgraven graven en gasmaskers
beproeven, omdat volken in een afgelegen land twisten. Volken, van wie we
niets weten. Het schijnt bijna onmogelijk, dat een twistwelke in beginsel reeds
is bijgelegd, een reden tot een oorlog zou worden. Ik kan begrijpen, waarom
de Tsjechische regeering zich niet in staat achtte de voorwaarden aan te
nemen, welke haar zijn voorgelegd in het Duitsche memorandum.
Ik voel evenwel, na mijn besprekingen met Hitier. dat indien slechts tijd werd
gelaten, het mogelijk zou zijn een regeling te treffen.
Ge weet reeds, dat ik alles heb gedaan, wat één man kan doen om dezen
twist bij te leggen. Na mijn bezoeken aan Duitschland voel ik zeer goed hoe
Hitier zich voelt. Hij moet de voorvechter zijn van de zaak der Duitschers,
aan wier grieven tot nu toe niet is tegemoet gekomen.
Hij heeft mij persoonlijk gezegd en gisteravond heeft hij het herhaald, dat
wanneer het vraagstuk der Sudeten geregeld zal zijn, de territoriale eischen
van Duitschland in Europa vervuld zullen zijn.
Na mijn eerste bezoek aan Berchtesgaden begreep ik de voorstellen van de
Tsjechische regeering, waarin werd gegeven, wat hij verlangde, en ik was
zeer verrast, bij mijn terugkeer in Duitschland te vernemen, dat hij verlangde,
dat het gebied onmiddellijk aan hem zou worden overgedragen en onmiddellijk
door de Duitsche troepen zou worden bezet, zonder dat eerst een regeling
werd getroffen voor de bescherming van de inwoners van dit gebied, die geen
Duitschers zijn en niet in het Duitsche Rijk wilden worden opgenomen
Ik moet zeggen, dat ik deze houding onredelijk vind. Indien de reden hiervan
'is. dat Hitier twijfelt aan de bedoelingen van de Tsjechische regeering in
het uitvoeren van de belofte en het overgeven van het gebied, dan heb ik
aangeboden om uit naam van de Britsche regeering de woorden van de
Tsjechische regeering te garandeeren en ik ben er zeker van. dat de waarde
van onze belofte nergens wordt onderschat.
Ik zal de hoop op een vreedzame regeling niet opgeven, noch zal ik mijn
pogingen voor den vrede staken, zoolang hoop bestaat. Ik zou niet aarzelen
een derde bezoek te brengen aan Hitier, indien ik zou meenen, dat het iets
zou helpen, doch op het oogenblik zie ik niet, wat ik verder voor nuttigs zou
kunnen doen op den weg van bemiddeling.
Toch zijn er enkele dingen, welke wij kunnen en moeten doen, thuis. Nog
steeds worden vrijwilligers gevraagd voor de verdediging tegen aanvallen uit
de lucht, voor brandweer en politie en de territoriale eenheden".
De minister-president vroeg vervolgens mannen zoowel als vrouwen hun
diensten aan te bieden.
„Weest niet bevreesd, wanneer ge hoort van mannen, die onder de wapenen
zijn geroepen voor de verdediging tegen luchtaanvallen of om de schepen te
bemannen. Dit zijn slechts voorzorgsmaatregelen, welke de regeering in tijden
als thans moet nemen. Zij beteekenen geenszins, dat wij besloten zijn oorlog
te gaan voeren of dat de oorlog voor de deur staat. Wij moeten
sympathie gevoelen voor een klein land, dat door een grooten, krachtigen
buurstaat wordt bedreigd. We kunnen evenwel niet in alle omstandigheden
het geheele Britsche imperium in een oorlog storten alleen voor dit land.
Ais we moeten strijden, dan moet het om belangrijker redenen zijn. Ik ben
zelf een man des vredes tot in het diepst van mijn ziel.
Het conflict tusschen mogendheden is voor mij een nachtmerrie, doch wanneer
ik overtuigd ben. dat eenig land voornemens is. om de geheele wereld te
regeeren door de vrees voor zijn kracht, dan ben ik van meening. dat tegen
stand moet worden geboden. In een dergelijke overheersching zou het leven
van volkendie in de vrijheid gelooven, het leven niet waard zijn.
Oorlog is een vreeselijk ding en we moeten wel overwegen, voor wij ertoe
overgaan, dat werkelijk groote belangen op het spel staan en dat de roep. om
alles te riskeeren in de verdediging, onweerstaanbaar is. nadat alle gevolgen
zijn overwogen.
Op het oogenblik vraag ik u. wacht zoo kalm als ge kunt op de gebeurtenissen
van de eerstkomende dagen. Zoolang de oorlog nog niet is begonnen is er
hoop. dat hij voorkomen zal worden en ge weet. dat ik tot het laatste oogenblik
vcioc. den vrede zal werkenGoeden avondl"
In zijn radiorede van gisteravond ver
klaarde Chamberlain: „Op dit oogenblik
zie ik verder niets, dat ik nuttigerwijs zou
kunnen doen op den weg van bemidde
ling. Ik moet zeggen dat ik de houding
van Duitschland onredelijk vind. Zoolang
de oorlog niet is begonnen, is er altijd
hoop, dat hij voorkomen kan worden, en
gij weet, dat ik zal waken voor den vrede
tot het laatste oogenblik".
Groot-Brittannië heeft zijn vloot gemo
biliseerd. Een boodschap van den Engel
schen koning, waaruit bezorgdheid
spreekt, doch tevens vertrouwen in de
toekomst, eindigde met de woorden: „Zoo
God wil zullen wij ook deze tijden van
verwarring te boven komen"
De Fransche minister-president Dala-
dier zeide gisteravond: „Wat den inter
nationalen toestand betreft constateer ik,
dat de strijd voor den vrede niet geëin
digd is. Als oud-strijder voel ik mij ge
drongen te verklaren, dat de regeering,
aan welker hoofd ik sta, geen enkele
mogelijkheid zal verwaarloozen, om den
vrede met eere te handhaven"
In Berlijn trokken gisteren gemotori
seerde legerafdeelingen in een bijna on
afgebroken, dreunenden stroom urenlang
door de straten. Met ernstige, stille ge
zichten keek het publiek daarbij toe,
onder den indruk van den toestand; van
enthousiasme was geen spoor te be
kennen.
In den Berlijnschen Lustgarten zal
Göbbels hedenavond om 6.20 NederL
tijd een propaganda-rede houden; men
vermoedt dat hij zeer fel in zijn uitdruk
kingen zal zijn, en geen opklaring in de
verhoudingen zal brengen.
Geruchten, dat in Duitschland de al-
gemeene mobilisatie zou worden afge
kondigd zijn echter mei klem tegenge
sproken.
De Belgische premier Spaak heeft ii
een radio-oproep tot het Belgische volk
gezegd: „Ik bezweer u met alle kracht,
die in mij is, eensgezind en hoopvol te
blijven. Hebt vertrouwen. Ik ben er diep
van overtuigd, dat wij gelukkig deze
moeilijke uren te boven zullen komen".
Op Roosevelts boodschap heeft Hitier
geantwoord: „De mogelijkheden, door
overeenstemming tot een rechtvaardige
regeling te geraken, zijn met de voorstel
len van het Duitsche memorandum uit
geput Niet in de hand van de Duitsche
regeering, doch bij Tsjechoslowakije
ligt thans de beslissing over vrede of
oorlog".
PONTIER
KARREMAN
MAKELAARS IN
ASSU R ANTI N
ROTTERDAM
behartigen de belangen van verzekerden
VOORNAAMSTE NIEUWS
Dit Nummer bestaat uit TWEE bladen
Te Rotterdam heeft een zeeman eeni
aanslag gepleegd op zijn vrouw, waarna
hij zichzelf met een dolkmes doodde.
Te Amersfoort is een motorrijder bij
een botsing levensgevaarlijk gewond.
Een negenjarig jongetje te BlericK
werd door een auto overreden
RESTAURANT
DIKKER THIJS
AMSTERDAM
DINER DANSANT vanaf 1.75
LUNCH 1.25
ZEEUWSCHE HOEK 12—2 nar:
Speciale Plats du Jour vanaf 030
Koffie 0.15
Onze grenstroepen
worden versterkt
Opstellingen zijn ingenomen
Opgeroepenen meerendeels
bewoners der grensstreken
's-GRAVENHAGE, 28 September. De
Regeerlngspersdienst meldt: in verband
met den internationalen politieken toe
stand heeft de regeering maatregelen ge
troffen tot versterking van de grenstroe
pen. Desbetreffende waarschuwingen
zijn verzonden. De reeds onder de wape
nen zijnde grenstroepen hebben haar op
stellingen ingenomen.
In aansluiting op dit bericht ver-
neemt het A.N.P., dat het hier betreft
oudere lichtingen, waaruit troepen wor
den gerecruteerd van verschillende wa-
pens, voornamelijk infanterie en lucht-
doelartillerie, ter versterking van de
grensbeveiliging.
De opgeroepenen zijn meerendeels be
woners van de grensstreken.
Nader vernemen wij: Heden is het perso
neel, bestemd voor versterking van de
grenstroepen, waarvoor reeds waarschuwin
gen waren verzonden, in werkelijken dienst
geroepen,
De indruk van Chamberlains
rede te Londen
De gematigde toon van Chamfcerlains rede
heeft in vele kringen ontgoocheling teweeg
gebracht. Goed ingelichte kringen zijn event
wel van meening, dat de Britsche premier
Duitschland duidelijk voor oogen heeft vilt
len stellen, dat het Britsche volk niet oor
logszuchtig is, ofschoon het gereed is om
te vechten, ind'en Duitschland zou trachten
door geweld te domineeren.
Het feit, dat Chamberlain, alhoewel hij
onderstreepte, dat hij bereid was om nog-
maals naar Duitschland te gaan. verklaarde,
op 't oogenblik door bemiddeling niets te
kunnen bereiken, en dat hij den nadruk
legde op de toebereidselen, die Engeland
voor den oorlog treft, wordt door velen be
schouwd als een onheilspellende klank voor
Duitsche ooren.
Het wordt voorts als zeer beteekenisvoï
beschouwd, dat Chamberlain, hoewel hij
Wilsons rapport had aangehoord, alvorens
zijn rede uit te spreken, geen enkele toespe
ling heeft gemaakt op nieuwe hoop.
Gezien den algemeenen toestand heeft de Luchtbeschermingsdienst in Amsterdam,
spoed gemaakt met het plaatsen van de sirene's. die de bevolking bij naderend ge
vaar zullen moeten waarschuwen. Het stellen van de sirene op het dak van den
Amsterdamscben wolkenkrabber
