MAANDAG 15 NOVEMBER 1937
TWEEDE BEAD FAG 5
Letteren en Kunst
Vondeltentoonstelling te Amsterdam
Openingsrede
door Prof. Dr H. Brugmans
Vondel en het Calvinisme
Een blik op de expositie
(Van onzen Amsterdamschen redacteur)
Ter inleiding van de Vondelher
denking is Zaterdagmiddag te Am
sterdam de Vondelherdenking ge
opend, in museum Fodor. Tijdens de
openingsplechtigheid heeft Prof. D r.
H. Brugmans een rede uitgespro
ken waarin hij wees op het eigenlijke
doel van de expositie: den bezoeker te
doen beleven Vondels tijd, een indruk
te geven van Vondels milieu en ten
slotte te doen inleven in Vondels sfeer.
Na eerst aangestipt te hebben hoe uitge
breid de poëzie van Vondel op Amsterdam is
haalde spr. het befaamde poeem op Amster
dam aan: Aen d'Amstel en aen 't Y. Hij
deed dit om te doen uitkomen, dat Vondel
met vreugdevolle voldoening Amsterdam
„door aenwas veler sielen" heeft zien uit
groeien van de half middeleeuwsohe stad
van Cornells Anthonisz tot de wereldstad
van de dagen van Jan de Witt. Ook was hij
stellig koopman genoeg om den grondslag
van dezen schitterenden bloei te onderken
nen in den groothandel, den wereldhandel.
Vondel heeft dien handel in alle toonaarden
bezongen, niet alleen in zijn algemeen ka
rakter voor de stad, maar ook in zijn gebou
wen. de wisselbank, de beurs, de korenbeurs,
de haven, de wallen, enz. Amsterdam was
voor hem het middelpunt der wereld, zooals
hij het uitdrukt: „So schijnt de werelt gans
om Amsterdam gebout".
Vondel en het Calvinisme
Maar er is nog iets anders en dat is hier
het belangrijkste. Vondel is, aldus spr., nooit
Calvinist geweest, dat is natuurlijk van
groote beteekenis geweest voor zijn plaats
in onze geestelijke cultuur der zeventiende
eeuw. Hij behoorde tot de doopsgezinden en
ging ook wel bij de remonstranten ter kerk.
Mogelijk nog wat verder van het Calvinisme
kwam hij te staan na zijn overgang tot de
Roomsch-Katholieke kerk. Dat wil dus zeg
gen, dat Vondel wel niet tegenover, maar
toch wel degelijk stond naast de geestelijke
groepeering van een zeer groot deel van het
Nederlandsche volk.
Ongetwijfeld heeft het Calvinisme in
breede kringen van ons volk het godsdien
stige leven en het zedelijk besef zeer sterk
verhoogd. Anderzijds heeft het, volgens spr.,
tengevolge gehad, dat in breede lagen kunst
gevoel en smaak voor de artistieke zijde dee
lpvens ziin verdnxurd
Hier openbaart zich nu, zei spr., de eigen
aardige dubbelheid, die wel als een gebro-
genheid van ons volksbestel moet worden
beschouwd. Ons voorgeslacht was oprecht
christelijk in geloof en moraal, maar het
ontleende de kunst bij voorkeur langs veler
lei wegen aan de klassieke oudheid. De
scherpe tegenstelling tusschen Jood en
Gxiek, die elkander nauwelijks hebben kun
nen verstaan, openbaarde zich ook in den
em der vaderlandsche samenleving en
eigenlijk ook in het hart van iederen Neder
lander, die waarlijk geestelijk leeft. Zoo
gezien is er dus wel degelijk een conflict
en zelfö een, dat alleen in de hoogste gees
telijke spanning tot oplossing is te brengen.
Vondel is aan die oplossing zeer dicht' ge
naderd; hij heeft zijn christelijke gevoelens
doordrongen van klassieke kunst en tegelijk
de klassieke vormen geadeld door ze te
doordringen en te vervullen van chrietelij-
ken geest
Vondol en het tooneel
1 een beschouwing over P. C. Hooft be
toogde spr. dat belangstelling voor letter
kunde en kunst in Vondels tijd gevonden
werd bij regenten en andere aanzienlijke en
ook wel minder voorname burgers. Uiter
aard vormden zij slechts een klein deel der
maatschappij, maar zij ontleenden him be
teekenis hieraan, dat zij de dirigeerende
figuren waren, zoowel in den staat als in de
maatschappij. Zij waren libertijnsch geeind
en hadden de levensbeschouwing der renais
sance aanvaard.
Het contact van Vondel met deze mede
burgers werd steeds en opnieuw weer gelegd
den schouwburg
Met de Gyebreght zette Vondel die na
den Palamedes (1625) geen tooneelstuk meer
had gegeven voor goed zijn glorieuze,
niet weer afgebroken loopbaan als tooneel-
dichter in.
Vondel en Amsterdam, besloot spr., behoo-
ren zonder twijfel bij elkander, zooals ze
altijd hebben samengeleefd. Spr. eindigt met
een woord van een anderen dichter, dat op
deze stoffe volkomen toepasselijk is, van
Schaepman:
„De ware dichter is voor zijn volk de adel
van zijn adel, de schutsengel van zijn vrij
heid, de banierdrager van zijn recht, de
levende tolk van geheel zijn historie, de he
raut van zijn roem, bij het verste nage
slacht".
Blik op de tentoonstelling
Al beperkt de tentoonstelling zich in
hoofdzaak tot de relatie tusschen Vondel
Amsterdam, toch ziet men hier wetenswaar
digheden van groote tijdgenooten buiten de
hoofdstad. In de eerste plaats van Johan
van Oldenbarneveldt, den Raadspensionaris.
Rondom het authentieke „stokske", waar
mee de groote staatsman uit den tijd van het
Bestand zijn laatsten tragiscben gang vol
bracht. ziet men allerlei curiosa. Het „stots-
ke" zelf, alsmede het bijbehoorende gedicht,
zijn na veel merkwaardige omzwervingen
bij het Vondelmuseum terecht gekomen.
langrijk zijn hier de hekeldichten van
man-in-de-oppositie, die Vondel was: het
Geuzenvesper; zijn literaire misprijzing van
de rechtbank, die den Landsadvokaat ver
oordeelde, en vooral ..Palamedes" (De ver
moorde onnoozelheid).
Naast van Oldenbarneveldt koesterde Von
del groote vereering voor Hugo de Groot. De
eerste Gijsbreght-editie, op de expositie aan
wezig, werd aan hem opgedragen. Toen de
groote Delftenaar dien hij, hoewel tever
geefs, in 1632 protegeerde voor een hoog-
VLOERBEDEKKING
INDISCHE UITRUSTINGEN
HEERENKLEEDING NAAR MAAT
STEMMERIK s. C°
LAAN VAN MEERDER VOORT 66
DEN HAAG
EIGER ZAAK SOERABAIA GEMBtONGAN.
""ÏS HASCO-
i3r' RELIEF
I even,duur I MODERNE WANDBEKLEEDING.
VERVANGT BEHANGSELPAPIER 11
Verlangt van uw schilder origineele verpakking
N.V. HERMANN A.SCHREUDER Co., Schoonhoven
leeraarsaimht aan het Athenaeum Illustre
1de huidige universiteit) kort voor zijn
dood in 1645 Amsterdam voor een paar da
gen bezocht, wijdde Vondel hem een gevoe
lig gedicht Men kan het hier lezen.
Ook aan .de bekende personen van den
Muiderkring herinnert de tentoonstelling.
De strijd tusschen Vondel en de Geref.
predikanten, als Trigland e.a., verkreeg his
torisch vooral bek&ndheid door het hekel
dicht ..Rommelpot van 't Hanekot". Een der
eerste afdrukken is te zien.
Verder mogen vooral genoemd naöst de
vele gedichten op of over Amsterdam, de
onvergankelijke werken van Vondel, waar
van de eerste drukken zijn geëxposeerd.
Bij een aantal documenten zagen wij den
eenigen bewaard gebleven zakelijken brief,
gericht tot de Admiraliteit van de O.I. Com-
patrnie. Dan de onlangs opnieuw ontdekte
borgstelling, voor Vondels aanstelling bij de
Rank van Leening noodzakelijk. Diens laat
ste handteekening op een albumblad.
Er is tenslotte een bijzonder interessante,
deelo zeldzame collectie van handschriften
en portretten van Vondel, ook portretten
van vele groote mannen zijner dagen. Als
het mooiste geschilderde Vondelportret wordt
beschouwd dat van Jan Lievens, het laatste
was van Philips de Koninck. Het is de beel
tenis van den afgeleefden poëet, op 8 Febr.
1679 in de Nieuwe Kerk begraven.
Wij stippen slechts aan. Met name voor
Vondelkenners ie de tentoonstelling interes
sant en voor den minder diep ingewijde is
7.ii leerzaam.
Wie worden Burgemeester
De gedragslijn van het nieuwe Kabinet
In de Memorie van Antwoord aan
Tweede Kamer inzake de begrooting van
Binnenlandsche Zaken maakt de Minister
enkele opmerkingen naar aanleiding van in
het Voorloopig Verslag gestelde vragen over
de benoeming van Burgemeesvers en loco-
Burgemeesters.
De minister meent, dat eenige leden zich
noodeloos bezorgd maken over het stand-
DE COÖRDINATIE
VAN HET VERKEER
Vragen van Tweede Kamer
over Verkeersfondsbegrooting
Afschaffing van de rijwielbelasting
In het voorloopig verslag van de
Tweede Kamer over de begrooting van
het Verkeersfonds voor 1938 vragen vele
leden den Minister de voornaamste be
ginselen van de aangekondigde regeling
tot coördinatie van het goederenverkeer
te land en te water te willen uiteen
zetten en omtrent het vermoedelijke
tijdstip van invoering eenige mededee-
ltng te doen.
Eenige leden, drongen opnieuw aan op
afschaffing van de rijwielbelasting. In
ieder geval meenden zij, dat in een gezin
niet van meer dan een rijwiel belasting be
hoort te worden geheven.
Het had sommige lenen getroffen, dat, hoe
wel het Reglement Autopereonenvervoer in
eenige maanden tijds drie maal is gewijzigd,
de exploitatie van autobusdiensten zonder
punt der regeering ten aanzien van burge
meestershen oemingen.
Hij legt als algemeene en voornaamste
maatstaf aan: de geschiktheid wordt be
paald door vakkennis, staatkundig inzicht,
optreden, voorkomen, karakter, maatschap
pelijke belangstelling, gedraging in het open
baar en in familieleven, daarnaast, dat uiter
aard aandacht dient te worden geschonken
aan de godsdienstige en politieke opvatting,
opdat een voldoende waarborg aanwezig zij,
dat er een juist begrip van de geestes
gesteldheid. weLke in de gemeente over-
heerscht, tusschen burgemeester en bevol
king zal bestaan.
Dit brengt mede, dat de minister
zich bij zijn voordrachten geenszins
gebonden acht aan consequenties van
benoemingen in andere gemeenten,
hetzij van vroeger, hetzij van heden,
en met name erkent hij niet eenig
recht, dat zou kunnen worden geldend
gemaakt door een bepaalde groep, op
benoeming van een geestverwant op
grond van de uitkomst van stemcijfer-
berekeningen.
Het zou dan ook geheel tegen de gedrags
lijn van den minister ingaan, indien hij ge
hoor gaf aan den aandrang van de 'leden,
die aan de pariteitsgedachte ten opzichte
van een bepaalde streek een vooraanstaande
beteekenis zouden willen geven. Het ver
heugt hem dat reeds in het oorioopig ver
slag zelf deze gedachte, die z.i op een ver
keerd pa«1 zou voeren, bestrijding vindt, om
dat deze aansporing niet in overeenstem
ming is te achten met de normen, -velke
behooren te worden aangelegd.
Met het bovenstaande is tevens beant
woord de vraag, hoe dit kabinet staat ven
aanzien van de benoeming van leden der
S.D.A.P. tot burgemeester.
vergunning nog niet onmogelijk schijnt te
zijn.
Vele leden hebben opgemerkt, dat de
spoorwegen op verkeersgebied nog een be
langrijke taak te vervullen hebben. Het mas-
savervoer, zoowel van personen als van
goederen, kan nog altijd het gemakkelijkst
en voordeeligst geschieden per spoor.
Verscheiden leden vroegen, of de mi
nister de indiening zal bevorderen 'van
een voorstel tot opheffing van de korting
op de pensioenen.
De toestand van het pensioenfonds der
Nederlandsche Spoorwegen boezemde ver
scheiden leden groote bezorgdheid in
Opnieuw werd aangedrongen op bewaking
*r overwegen of op het aanleggen van via-
Gevraagd werd, welke pogingen de minis
ter en zijn ambtsvoorganger in het afgeloo-
pen jaar in het werk hebben gesteld, ten
einde een betere organisatie van de tram
wegen te bereiken en welke voornemens de
minister in dit opzicht koestert
Verscheiden leden betreurden, dat nog
geen gelden zijn aangevraagd voor de door
trekking van de Rijn-Twentekanalen tot de
haven van Almelo.
Omtrent het ontworpen wegenplan, waar
in de kosten op f 245 millioen worden ge
raamd. zou men gaarne worden ingelicht
In het bijzonder zou men willen verne
men, in welke volgorde wegen zullen
worden aangelegd en verbeterd, welke
streken van het land het eerst in aan
merking zullen komen en uit welke
posten het bedrag van f 245 millioen is
Met voldoening hadden vele leden verno
men, dat aan den aanleg van den weg 's-
Gravenhag eU t r e c h t met voortva
rendheid wordt gewerkt. Sommige leden
vroegen evenwel, of dit tempo niet nog iet
wat verhaast kan worden.
Men meende, dat aan den aanleg van den
weg Rotterdam—Hoek v. Holland
groote behoefte bestaat. Gevraagd werd,
welke bruggen over de groote rivieren, met
inbegrip van toeleidende wegen, achtereen
volgens in de eerstvolgende jaren gereed
zullen komen.
Sommige leden achten het niet juist, dat
de kosten van den bouw van de tunnel te
Rotterdam grootendeels door ie gemeente
Rotterdam moeten worden gedragen.
Het had eenige leden teleurgesteld, dat
de Minister voornemens schijnt te zijn, om
te Velzen enkel een tunnel te maken voor
het rijverkeer, doch de spoorbrug wil be
houden.
Eenige leden wenschten, dat de minister
zal bevorderen, dat spoedig een aanvang zal
worden gemaakt met den bouw van een
brug tusschen Noord- en Zuid-Beveland.
Keuring van veewagens
Vee vervoer alléén tn goedgekeurde wagens
De ingenieur van den rijkswaterstaat, be
last met de leiding van het bureau voor de
inschrijving van zware motorrijtuigen en
aanhangwagens te "s Gravenhage, deelt het
volgende mede:
Hoewel de gelegenheid tot het doen keu
ren van motorrijtuigen, bestemd voor het
vervoer van vee, ingevolge de bepalingen
van het motor- en rijwielreglement, sedert
Een automatisch veiligheidssysteem voor onbewaakte overwegen vindt den
laatsten tijd in de Vereen. Staten toepassing. Wanneer een trein nadert
komt automatisch een drempel uit den grond te voorschijn, waarop
roodverlicht het woord „stop".
In de Jachthaven <van de Kon. Roei- en Zeilvereen iging „De Maas" te Rotterdam worden de diverse
motorbooten en jachten zorgvuldig toegedekt, teneinde den eenige maanden durenden winterslaap
in te gaan.
In Farringdon Street te Londen had een gasontploffing plaats, waarbij vijf personen verwondingen opliepen. Brand
weerlieden bezig met het opruimen van de ruine na de ontploffing.
Soldaten aan het Guadalajarcu-front in Spanje bij het graf van een
hunner kameraden wiens stoffelijk overschot zij even tevoren aan den
schoot der aarde hebben toevertrouwd
Manilla werd onlangs door een hevigen orkaan met springvloed geteisterd.
Een reddingsbrigade door de overstroomde straten op weg naar het
zivaarst door den orkaan getroffen stadsdeel.
Ziet, hoe de kleine Jan
Van 't kuchen wordt
genezen,
Dit heerlijk medicijn,
Zal vast zijn redding wezen
Prijs per flacon 0.50
Maart 1937 geopend is, en niet-tegenstaando
tevens door bemid&eling van de betreffende
commissie van de Nederlandsche Vereeni-
ging tot bescherming van dieren, sedert
1 September 1937 vaste keuringsdagen in de
voornaamste marktplaatsen des lands wer
den ingesteld, waar voertuigen ter keuring
kunnen worden aangebooen, is momenteel
het aantal voertuigen, dat ter keuring werd
aangeboden nog zeer gering.
Aan houders van veewagens en aan
houders van vee, die hun dieren door
tusschenkomst van derden naar en van
veemarkten plegen te doen vervoeren,
wordt hierbij derhalve een ernstige
waarschuwing gegeven.
Na 1 Januari 1938 zullen houaere (c.q.
bestuurders) van veewagens, waarmee
vee vervoerd wordt, in het bezit moeten
zijn van een goedkeuringsbewijs.
Veehouders, die hun vee doen vervoe
ren door middel van niet-goedgekeurde
voertuigen loopen gevaar, dat het vee
niet tijdig te bestemder plaatse zal
worden afgeleverd.
