EEN OUD DORP MET
ALOUDE TRADITIES
DE SCHOONREWOERDSCHE MARKT
Midden in het laagveen van de Vijfhee-
renlanden ligt liet dorp Schoonrewoerd.
,Voor velen wellidht onbekend, niettegen
staande zijn hoogen leeftijd. Zijn kerktoren
stamt uit den tijd der Noormannen!
Eeuwen zijn sinds afgereisd-en gekomen.
Maar door de eeuwen heen is het volk, dat
hier woont, zichzelf gebleven en voedt het
zich nog dagelijks met de inzettingen van
het voorgeslacht.
De ontwikkeling heeft dan ook nog
slechts weinig kans gekregen, om naast de
traditie voort te schrijden en zoodoende de
levensblik van de bevolking in gelijke mate
te verruimen.
Dit dorp heeft zijn eigen gemeenschaps
zin. Heel sterk komt die tot uiting in de
Schoonrowoerdsche markt, die in de anna
len der dorpshistorie met recht genoemd
zou mogen worden „De grootste der feest
dagen".
Sinds menschenheugenis hebben de Schoon
rewoerdsche boeren iederen derden Vrijdag
in Mei hun markt. VrooCijk steekt deze dag
af bij de overige vrij eentonige dagen van
het jaar. Voor deze dag daar is, komen ech
ter eerst nog zeer drukke weken.
Zoodra de lente haar intocht gedaan heeft,
'de magnolia bloeit en het vee naar zijn
Eomerverblijven is vertrokken, begint het.
De stallen in het zgn. achterhuis worden
uitgeschrobd; de steenen van de „geut" en
de muren van den paardenstal roodgemaakt,
de voegen witgekalkt. Het achterhuis wordt
omgewerkt tot woonvertrek, want 's zomers
leeft men hier op den deel.
Het geheel wordt verder verfraaid met
schilden van scheurkalenders of platen van
pluimvee en paarden, terwijl óp „de stal",
het hooizoldertje, waaronder de koeien ston
den, een naïeve versiering van kaasvaten,
stoven, geschuurde emmers, blikken trom
mels cn busjes wordt gebouwd.
,,'s Lands wijs 's lands eer!"
Ook het binnenhuis krijgt z'n beurt. Een
ieder is in actie. Timmerlieden, schilders,
ze vinden bijna geen rust, want alles moet
gereed zijn voor den grooten dag, die komt
cn waarop familie- en gemeenschapsbanden
.weer zullen worden versterkt.
Met Schoonrewoerdsohe markt is het tege
lijk familiedag. Een rasechte dorpeling zal
dan ook niet gaarne dien derden Mei-Vrij
dag mankeeren in zijn geboorteplaats, ver-
Scheidenen komen reeds aan den vooravond.
Vroeger jaren was dat nog in veel sterker
(mate het geval De vooravond van de markt
Was zgn „paartjes-avond". De dorpsherberg
nam dan alleen paren in zich op. Iedere
boerenjongen, wien het niet mocht gelukken
voor het voorfeest een meisje te veroveren
en elk boerinnetje, dat niet tot de uitver
korenen behoorde, moest buiten blijven.
Zoo'n avond werd dan onbegrensd aan
Bacchus geofferd en kreeg de liefde ruim
ba,an.
Thans is het evenwel de stem Van de
Zware dorpsklok, die de herbergjool ver
vangt en enkele dagen van te voren de
markt reeds inluidt voor de tolverpachting.
De gemeenteraad komt dan in zitting, de
burgemeester leest de pachtvoorwaarden,
waarna de taak van der. gemeenteveldwach
ter begint, die het „bieden" en „uitmijnen"
leidt. Met de pachtsom wordt de gemeente
kas versterkt en de pachter krijgt ddn zijn
kans, om naast de. aangegane verplichtin
gen, voor zichzelf uit de marktgelden, die
voor het aangevoerde vee en de besproken
kramen binnenkomen, zijn winst te halen.
De baas is feitelijk de marktarchitect. En
hij bouwt de markt nauwkeurig op, in den
nog steeds lieersohenden stijl.
De schapenhokken, als altijd, voor het ge
meentehuis en de polderkamer. De geiten-
lijn moet komen bij Henk, de barbier.
Verder de koekententen aan den eenen
kant van de boomenlaan en aan de andere
zijde langs de dokterswoning en de boerderij
van Geuf, den oud-wethouder, de manden
met biggen, terwijl de koeien aan het touw
een plaatsje krijgen, met uitzicht op het huis
van den burgemeester.
Zoo is het al de jaren al geweest. De ge
woonte heeft deze groepeering gewrocht. En
het is een goede gewoonte, want zoodoende
ontstaat er in deze markt een intimiteit, die
uniek is.
De schapen zijn hier de primeur. Reeds
zeer vroeg komen ze aan en voeren in de
ochtendschemering mei hun groot kinder
koor van lammetjes een jammercantate uit,
die langdurig is en eentonig. Al meer vee
wagens komen het dorp binnenrollen en het
wordt zachtjes-aan een leven van geweld.
Het is een muziekfeest in allerlei toonaard.
Langzamerhand komt al eens een boer, die
op het dorp woont, even om den hoek van
de „sticht" kijken hoe de zaak zich ont
wikkelt.
Tegen negen uur stroomen de bezoekers
volop toe, uit alle buurten en „stegen", van
ver en dichtbij komen ze, de boeren, in hun
kleui'loos, zwarte trouwpakken, die de jaren
soms hebben doorstaan. Het zwart-wit bef
voor, de zwarte zijden petten op. Ze zien er
wel stemmig uit en toch interessant, om te
zien. Dat donkere past bij de typisch lange,
spitse koppen, die iets aparts hebben en die
gezond zijn in den frissdhen Mei-morgen.
Een typische bevolking, Avaaraan de na
tuur mede vorm en uitdrukking gaf.
Deze menschen, ze loopen dagelijks in den
drassigen bodem, waaruit ze moeilijk los
komen. Daarbij is de lucht hier zwaar en
deze factoren hebben niet nagelaten stem
pel op hun leven te zetten.
Maar vandaag kijken ze toch iets anders
tegen het leven aan. De gezichten staan niet
zoo strak. De lach schiet er nog al eens uit.
Dit is dan ook een dag, w;aarop ze het leven
zoo eerlijk mogelijk nemen. En dien dag
nemen ze waar. Vrouwen, jongens en meis
jes kinderen, allen ontvluchten de riet-
gedekte boerderijen en trekken vol verlan
gen langs de knotwilgen naar het dorp,
naar de groote dorpsfamilie.
Oud en jong; Ihet krioelt er tusschen de-
koekkramen en het vee door. Telkens weer
bonken groepjes samen, om de markt-, de
IN-EN ONTSPANNING
OPLOSSING VORIG KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
3. Iconografie. 18. N. S. D. A. P.
7. nar. 21 vlerk,
S. Ave. 23. toe.
9. Scala. 24. oer,
'10. Ore. 25. Lea.
32. hok. 26. sloom,
33. Ros. 27. Urk,
34. Ciney% 28. die.
16. Ebert, 29. Stabat Matei*,
L Innocentius.
13. regel.
2. Capri.
15. era.
3. Ouchy.
17. bal.
4. Rilke.
19. soort".
5. Ivoor.
20. polka.
6. Eerste Kamer.
21 vroom,
11. Anode.
22. regie.
NIEUW KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
Schrijfgereedschap,
I. Waterlelie.
Nederlandsch musicus,
^16e eeuw.JY
I. Koraalbank
Jeugdig Nederl. violist.
Dier, komt voor in de Alpen,
Gesprek.
Koningin in het schaakspel
Riviervisch.
i. Is onmisbaar bij het
kampeeren.
Ontelbaar.
Grootere hoeveelheid.
Duitsche badplaats,
i. Elegant.
Soort gas.
i. Afk. Rijks Hoogere Burger-
School,
i. 2e naamval van een
I. Naaldboom
i. Echtgenoote.
i. Stad in Spanje,
i. Achtervoegsel,
.Verticaal;
1. Balspel.
2. Knorrig menscli.
3. Deel van een verrekijker
4. Opschik.
7. Pers. v.n.w.
9. Plaatsje in Limburg,
10. Gedidht.
11. Geeuwen.
12.Afk. Metropolitain.
14. Duitsche naam voor Adigo
15. Stad in Texas.
16. Waterkeering.
27. Engelsch bier.
18. Onsamenhangend.
20. Afk. voor tuberculose.
23. Achting.
26. Bekende voetbalvereeniging,
28. Rivier in Limburg.
29. Rivier in Duitschland.
31. Havenstad op het Balkanschiereiland.
32. Denkvermogen,
INZENDEN VAN OPLOSSINGEN
Oplossingen zenden in gesloten couvert,
adresseeren aan de Redactie, met in linker
bovenhoek de vermelding: „Gedachten-
kracht".
PREMIES:
M. DEKKER. Mijneheerenplein 26b, Rotter-
dam Zuid.
Mevr. Wed. N. EVERAERS—LüBKING,
Moerstraatschebaaa 289, Bergen-op-Zoom.
familie- en de crisisproblemen te bespreken1
en op te lossen.
Klaas en Gijse van de griendhoeve beoor-
deelen een gedane koop van hun buurman.
„Göos het een aarig „schotje" gekocli,
Klaas!"
„Ja. k zij dur zelf bij geAvies, toen Göose
het koch, maar 'k veind toch, dat ie 'r een
paar kwarties te veul veur betaald het!"
„Nee 't is ech nie te veul, Klaas, Avant
Göose het er een mooi beesie an en as 't ie
het van de zeumer gaat „Avaie" op den hoo
gen kamp aan de Kerkstiedht, dan zal ie
dur nog dukzat een paar daldertjes op kan-
ne verdiene, Avat ik jou zeg".
Zoo staan ze te praten, bekijken de koeien,
denken diep na en hebben heelemaal niet
gemerkt, dat. de dringende en Avringende
menschen hun een ander plaatsje hebben
bezorgd.
Het is hier overal vol. Voor de schapen
is ook steeds veel animo. Gespannen volgen
de toeschouwers het ernstige tooneelspel
van „den handslag", dat schapenhandelaar
en boer opvoeren. Dikwijls wordt de hand
slag onderbroken door een afwend end- rug-
gebaar, een hoofddruk en het terugstoppen
van de handen in de broekzakken, alvorens
de koop Avordt gesloten.
De geiten mekkeren om belangstelli
Een paar eenvoudige daggelders vinden
juist iets van hun gading hier. Dit is hun
marktje. Een geit is een Avelkome vriend
voor hun gezin, dat zoo vaak een kommer-
A'ol bestaan leidt.
De varkens liggen knorrend op hun nii
e baas te Avachten. Ze snappen niets van
het gesprek der twee boeren, vlak bij hen,
die juist de bruine schoenen van den domi
nee onder handen hebben. Het zijn vroegere
schoolkameraden en sinds de vorige markt
spraken zij elkaar ftiet meer. De een i
uit zijn geboorteland, maar desniettegen
staande heeft alles, Avat daar geschiedt, zijn
meer dan volle belangstelling. Ook de vrou-
Aven, zusters, schoonzusters, nichten, blij
elkaar Aveer te zien, doen eindelooze ver
halen over liet „wrienge" (kaasmaken), het
etgehalte, over het stremsel en de Regee-
ringssteun.
Intusschen probeeren de kinderen hen
in de rokken naar de koekkramen te trek
ken. Een kort: .,suut toch, keinder!" en daar
;aat het Aveer, nu over de kinderen. Hoi
goed de oudste van Jaane Avei leeren kan,
dat de kleine meid van Kee van Floore
de kinkhoest heeft, gehad. De steeds verheer
lijkte schooljuffrouAv en de barre meesters
orden ook nog even aangeroerd. Dan krij
gen eindelijk, omdat het gezeur en getrek
langzamerhand grooter afmetingen hebben
aangenomen, de kinderen hun zin en Avordt
koek gekocht. SchoonreAvoerdsche koek met
een naam van suikergoed erop, als Tinus of
Mie. Koek: is de roep, die onafgebroken over
de markt klinkt. Hij ontbreekt noch in de
hand van het kleinste kereltje, noch onder
den zwarten slipjas van den grijsaard. En
dan het „koekslaan". Dat is dè attractie
van de jeugd.
Voor velen is het slaghlok-de huwelijks-
makelaai. Daar toont de boerenzoon zijn
spierkracht, die het hart van haar, die hem
in stilte aanbidt, sneller doet kloppen. En
'anneer hij de taaie koek in het minst aan
tal slagen heeft doorgeknuppeld en alSAvin-
naar triomfantelijk uitkomt, dan kan zij de
drang van haar hart niet langer weerstaan.
Apart klinkt liatxr juichkreet boven do ande
ren uit.
Als hij 't nu maar begrepen heeft!
Zoo is het ook met den venslagene. Als
hij zijn opgestroopte mouAAen Aveer om
laag trekt en zijn jas over z'n boezeroen
schiet, ontmoet zijn oog licht oog van
haar, Avaarin niettegenstaande hot verlies,
iets. vreemds spiegelt. Koekslaan is het
spel der rijpende liefde.
De van huis uit Avoderzjjds opgelegde
gereserveerdheid Avordt dan nogal eens in
spontane openhartigheid herschapen.
De natuur eischt Immers haar vrije ont-
Avdkkeling. Hunkerend kijkt de jeugd de
demonstreerende paartjes na, die .reeds re
sultaat bereikten. Ze loopen de marktlaan
op en neer, arm in arm, handin hand,
vingers in vingers.
ZAvijgend gaan ze meestal naast elkaar.
Waarom? Ze zullen het zelf niet kunnen
verklaren. Maar feit is het. De blik gaat
steeds recht vooruit. Misschien staren ze
in de toekomst, die donker is voor hen.
Mogelijk tellen ze stil eikaars bezit op, en
spreekt htin geluk uit het stomme: „geld
bij geld"! dat misschien eenmaal een „fata
morgana" zal blijken te zijn.
Hoe 't zij, de talrijke paren genieten zóó
de marktwandeling, omdat het ook hier
geldt:: „Zoo de ouden zongen, piepen, de
jongen!'
Ja. er heerscht hier een aparte gemoe
delijke sfeer, en ieder draagt daartoe het
zijne bij.
De dorpsbeAvoners hebben hun. deuren
A\ijd open voor vrienden cn bekenden. Ook
de pastorie en het doktershuis zijn welkom»
toevluchtsoorden voor een rustig oogenblik.
En overal is het dezen dag hetzelfde recept.
Eïntofgericht koffie met koek.
Ofschoon niet officieel, kan gezegd, <Bat
de klok 's middags 1 uur het marktfeest
uitluidt.
Langzamerhand loopt dan de markt af
en trekken allen met hun gasten Aveer
huiswaarts langs de knotwilgen, 's Middags
gaan de boeren het land in „bouAven" en
de boerinnen „bouAven" in huis.
Het koeienmelAven is de eenige arbeid nog
overigens rust!
Alleen de marktarchitect, die breekt zijn
schapenhokken weer af en bergt ze in 't
„gemeentearchief", onder in den toren. En
tenslotte komt Toon de vroegere koster
met zijn stalbezem en ruimt de dorpslaan
Aveer schoon, en veegt mooie lange zij
vegen.
Het dorp rust weer een jaar uit yan zijn
feestvreugde.
Ledel's-rustplaats op het-Oost-
burgsehe -kefkhof. -
EPISODE
UIT
DE
TIENDAAGSCHE
VELDTOCHT
KOLONEL LEDEL
Luitenant-kolonel Le'del, naar
het portret in het stadhuis te
Oostburg
Nu biet 100 jaar geleden! ïs, Hat te Oost-
burg kolonel Jozef Ledel stierf, is het voor
al voor de ZeeuAven plicht, om bij de nage
dachtenis van dezen merkwaardigen man
even stil te slaan.
Jozef Ledel Averd 3 Januari 1779 te 's-Gra-
venhage geboren. Zijn vader Jacob Ledel
Avas oud-officier in Oostenrijksdie dienst en
de naam zijner moeder was Cornelia van
der Laan. In 1794 trad hij, tegen den zin
zijner ouders, als jager in dienst, Averd in
1799 officer, diende van 1802 tot 1804 in Su
riname. Avoonde de veldtochten van 1807 in
Duitschland bij en werd in 1812 in Rus
land gevangen genomen. Voorzeker een
merkwaardige levensloop. Gelukkig wist
Jozef Ledel zich uit Rusland te redden.
Van 1826 tot 1830 treffen wij hem aan als
Majoor in den oorlog op Java, Avaar hij
zich bijzonder onderscheidde en de derde
klasse der Militaire Willemsorde ontving.
Daar hij zich in 1830 niet al te Avel ge-
A'oelde, kAvam hij naar Holland terug. Afge
keurd werd deze knappe militair niet.
Prins Frederik kon hem in de Avoelige da
gen zeer goed gebruiken, en stelde hem op
den verantAvoordelijken post „Staats-Vlaan-
deren." De Prins meende geen beter keuze
voor deze streken te kunnen doen en meen
de dat de verdediging dezer streken „juist
een kolfje Avas, naar Ledel's hand."
Het behoud dezer streken is dan ook niet
weinig aan zijn beleid en energie te danken
geweest, en thans ng, de 100ste sterfdag'
van den beroemden kolonel, willen wij
iets van henv vertellen.
Tijdens- den tien-daagsohen Veldtocht had
den de be\'elhebbers der Nederlandsche
troepen aan de'grens van Zeeuwsöh-Vlaan-
deren in last, 't door de'muitelingen bezette
gebied door militaire demonstraties zooveel
mogelijk te verontrusten, teneinde daardoor
ook zooveel- mogelijk troepen aan de hoofd
macht van den vijand te ontrukken.
Om die reden Averden verschillende
ZeeuAA'sche Schutterijen in de eerste dagen
van Augustus. 1831 naar West-Zeeuwsch
Vlaand eren gezonden, om onder het bevel
van den commandant, luitenant-kolonel Jo
zef Ledel" aan het militair vertoon deel te
nemen.
Het is vermoedelijk te Stroobrugge ge
weest, ter plaatse ongeveer Avaar nu het
Belgische douanekantoor (aan den
stcaatAveg Aardenburg—Maldegen) is
gelegen, Avaar een botsing tusschen Ledel
en dc Belgen plaats had.
Ofschoon er in die dagen weinig hekend
Avas, en en niet, zooals in onzen tijd ge
denkschriften verschepen over plaatselijke
gevechten en gebeurtenissen, zijn er geluk
kig nog aantèekeningen beAvaard gebleven.
Mevrouw'de wed. Mr. A. J. van den Broecke
Husseii, vond de „Memoires" van Mr.'Pliil-
lippus van den Broecke, die 5 Januari 1807
te Aardenburg Averd geboren, in Gent stu
deerde en daar op 6 Februari 1830 tot doc
tor in de "Rechten promoveerde. Ook is
1856 een geschriftje uitgegeven (Zeemv-
sche Volksalmanak 1856) die reeds jaren
lang uitverkocht is. Daarin komt voor een
omstandig verhaal, door Dr. Callenfels op-
geteekend, waarschijnlijk door den heer J.
E. Risseeuv#, advocaat en notaris te Zuid-
zande en officier van een afdeeling der
Burgenvaoht te Oostburg. Wij laten dan
ook, om zuiver historisch te gaan, het Avoord
aan dezen ooggetuige, die de troebelen
heeft meegemaakt.
De aanval op Ledel's kolonne.
Precies kan Dr. Callenfels Verschillende
data niet floed meer herinneren. De tocht
naar Stroobrugge is de allerlaatste ge
weest en het was op Stroobrugge zelve, dat
wij de intocht Aan het Fransche leger tot
secours der Belgen vernamen. Volgens de
Nederlandsche Staatscourant van 16 Aug.
1831 had de aanval op Stroobrugge op 11
Aug. 1831 plaats. De aanval geschiedde
met tAvee kolonne's, een onder bevel van
Majoor Stoks, die langs den straatAveg trok,
de andere onder het hevel van kolonel
Ledel, die het riviertje de Eede A'olgde. 400
Tirailleurs gingen vooruit en deze Averden
ondersteund dóór een veldstuk, behoorlijk
gedekt, onder commando van luitenant de
Raad, die in. Nov. 1830 reeds met de Bel
gen slaags was geAveest en daarvoor
coreerd Avas met de Militaire Willemsorde.
Terwijl de- Nederlandsche kolonne's op
trokken, openden de Belgen onverwachts Hel
vuur en werd Luitenant A'an der Linden
aan het hoofd gekwetst en Luitenant d e
Raad zélfs doodelijk. Deze reed aan hetj
hoofd der kolonne van Ledel, aan zijn:
rechterzijde reed kapitein Mekern van de
genie. Ook Avas vlak bij hem de chirurgijn
Moens, die te Zuidzande gevestigd Avas,
Op het vernemen dat luitenant de Raad
gekwetst Avas.'en het kanonstuk daardoor!
gecompromitteerd, spoedde Moens in vliet
gende vaart voorwaarts en kAvam korte
oogenblikken daarna met den luitenant te-
rug. Kapitein Flughi Averd vooruit gezon-
den om het stuk yan de Raad over to
nemen.
Nauwelijks AA-as "de kolonne van Ledel dö
herberg „De Kroon" voorbijgetrokken, of
daar vond ze, midden op den Aveg uitge-
strekt de luitenant-adjudant Yan Ilocjfl
SchilhouAver, ernstig gewond.
Een verschrikkelijk vuur Averd door dei
Belgen geopend, zoodat door deze Belgische
kanonnade 43 Hollanders sneuvelden. Volt
gens een officieel rapport van Ledel, be
droeg het aantal dooden en geAvonden in
to laai slechts 25. Het handschrift en het'
rapport van kolonel Ledel dekken elkaar
niet geheel.
Maar ook, als wij ons houden aan het
rapport van Ledel, is het reeds een droevig
feit, dat het Nederlandsche bloed moest
vloeien voor dit onzalig conflict. Ook luite
nant Weupholt Averd ZAvaar geAvond.
Het hoofd der kolonne begon te aa ankelen.
De paarden van kolonel Ledel en van kapi-
tin Mehem Avierpen hun ruiters af, zoodat
men dacht, dat beide officieren doodge
schoten waren. Beiden Avaren ongedeerd en
stegen Aveer te paard.
De dreiging van kolonel LedeL
Op dit moment kwam de AA'are aard van
kononel Ledel naar voren. Hij trad Voor de
colonne en stak zijn degen op en nam een
overgehaald pistool als commandeunstaf,
zwerende ,dat hij ieder, zonder aanzien
des persoons, neer zou schieten, die ook
maar een duimbreed gronds week.
Dit hielp. Het dappere voorbeeld gaf moed
en langzaam rukte men op. Met Avare doods
verachting stormde men op den vijand los,
die door deze onverhoedschen aanval ver
rast, ijlings het hazenpad koos.
In het officeel rapport, door kolonel LedeT,
in de Staatscourant gepubliceerd, Avordt ge
zegd, dat vooral de ZeeuAA'sche Schutterijen,
blijken \'an bijzonderen moed en geestdrift
hebben afgelegd.
Ook in de bevrijding vaii Oostburg ert
Aardenburg, Avelke plaatsen door de Belgi
sche muiters waren verontrust, heeft Ledel
een zeer belangrijke rol gespeeld.
Thans staat op het kerkhof te Oostburg
een mooi grafmonument, dat door zijn of
ficieren Averd bekostigd .terwijl op het Stad
huis zijn mooi portret hangt, dat dooi; zijn
AveduAve werd geschonken,
Hel afweergeschut van gevederde roovm in de boomgaarden van de Betuwe, waar begonnen wordt met de hersenvluk.
Ratels, toeters en meer. geraasmakende voorwerpenwordeit ét. gebruikt*
