IxOSÈ
Bezoek aan de Hanzestad Hamburg
De Levensloop van Pieter Peuter
Een vierweeksche speurtocht
door Amerika
WOENSDAG 15 MEI 1935
DERDE BLAD PAG 9
Blijven de Hanzeaten zelfstandig?
Een volk als het onze
(Van onzen Duitsdhen correspondent.)
Onderweg van Berlijn naar Hamburg,
waar een klein aantal buitenlandséhe jour
nalisten tot een bezoek van drie dagen was
uitgenoodigd, vertelde een charmante Pool-
sche collega, die juist van een studiereisje
door Frankrijk was teruggekeerd, het vol
gende: „De algecrueene stemming in Frank
rijk is weer erg anti-Duitsch. Men houdt
rekening met een oorlog binnen afzienba-
ren tijd en heeft met verontrusting kennis
genomen van Duitschlands algemeenen
dienstplicht en bewapening. Niet slechts
in Parijs, overal op 't platteland ziet men de
naaste toekomst met bezorgiheid tegemoet
Ik trachtte mijn vele Fransche vrienden
duidelijk te maken, dat het heusoh niet zoo
erg is en dat men in Duitschland niet aan
een oorlog denkt. Men wilde mij echter niet
geiooven en keek ontzet, dat ik weer naar
Berlijn terugwilde, waar ik nu al jaren;
kalm en gezellig leef!
Voor ons, die in de rijkshoofdstad van
't Derde Rijk „se&sihaft' zijn ,is het natuur
lijk uiterst moeilijk, den gedachtengang van
andere volken na te gaan, want eerstens
heeft men van overheidswege een enorm
aantal vooraanstaande buitenlandsohe dag
bladen voor Duitsdhland verboden en twee-
dens brengt men in de gelijkgeschakelde
Duitsche dagbladpers zoo nu en dan op
aanwijzing van hooger hand hoogstens
nog een buitenlandsohe publicatie, welke
ten gunste van het tegenwoordig bewind uit
yalt.
Meer nog dan vroeger Is het derhalve voor
ons van beteekenis, dat we iedere gelegen
heid aangrijpen, ook eens een ander deel
van Duitschland, een andere stad dan Ber
lijn te bedoeken,
j Op den kop af is het dertien Jaar geleden,
dat ik mijn eerste bezoek aan deze groot-
6te en voornaamste hanzastad mocht af
leggen. Senator Petersen, kort na de natio-
naal-socialistisdhc revolutie' overleden, was
toen regeerend burgemeester en in mijn her-
I Innermg ligt nog als de dag van gisteren
I zijn begroeting van rijkspresident Ebert, die
Hamburg voor de eerste maal in zijn hooge
functie bezocht. C'est l'histoire, qui ce re-
pète, nu ja, dé geschiedenis herhaalt zich,
maar steeds in gewijzigden vorm. Ook toen,
het was in het voorjaar van 1923 leef
den we in een tijd van omwenteling, wist
niemand precies, wat bij van dé naaste toe
komst kon verwachten»
De Hanze-steden
Dezer bewoners aan den waterkant héb
ben menig punt van overeenkomst met ons
yolk. Eeuwen achtereen was men aangewe
zen op handel in den meest voornamen zin
van het woord. Eeuwen achtereen hebben
Hamburg, Bremen en Liibeck met elkaar
gewedijverd. Deze concurrentie draagt geen
hatelijk karakter en juist kortelings hebben
de senatoren van beide steden elkaar offi
cieel bezocht hetgeen als een evénement
in de historie der hanzeaten beschouwd
kan worden.
Natuurlijk dorst ik het onder de gegeven
omstandigheden niet aan, te vragen: was
de aanleiding van déze gedachtenwisseling
wellicht de mogelijkheid, dat in het-Derde
Rijk ook, aan de hanzesteden haar histori
sche zelfstandigheid op den duur zal wor
den ontnomen'? Want waarom zou het dit
edele drietal beter gaan dan zooveel Duit
sche staten, welke hun vroegere vorstelijke
en republikeinse!]e zelfstandigheid moesten
prijsgeven onder het tegenwoordig dictato-
risch bewind?
In opdracht van den senaat worden wij in
het statige stadhuis begroet door den re
geerenden burgemeester Krogman en door
Oborregierungsrat dr. Lindemann, aan
wiens pakkend voorgedragen redevoering' ik
volgend veelzeggend citaat ontleen: „Toen
do „Times" als eerste der groote dagbladen
ertoe overging, eigen vertegenwoordigers
naar de hoofdsteden van den aardbol uit te
zenden, werd onder d'e regeering van Queen
Victoria in Engeland de stelling verkondigd
„Groot-Brittanje heeft in eiken grooten staat
twee vertegenwoordigers, den gezant der
regeering Harer Majesteit en den vertegen
woordiger van de „Times'. Dit citaat kent
aan den journalist in vreemde landen de
positie toe van een zendeling, van een af-
I gezant van goeden wil van volk tot volk"
Wij zijn de stad Hamburg bij monde van
dr. Lindemann erkentelijk, dat we ditmaal
dus niet als „joumaillé" worden beschouwd
en ontvangen.
Op een autotocht door verschillende wij-
I ken der stad, mag ik vaststellen, dat onze
I architectuur als voorbeeld mocht dienen
voor den aanbouw van volkswoningen in
alle'wijken der stad. Men is hierbij uitge
gaan van het principe, dat het beste nauwe
lijks -goed genoeg is voor het volk, een stand
punt, dat ook in sociaal-democratische krin
gen gehuldigd wordt. Het merkwaardige is,
dat men in deze vooralsnog vrije Hanze
stad niet zoo sterk als te Berlijn cle-n nadruk
legt op zijn nationaal-socialistisohe gezind
heid, want men vindt dat klaarblijkelijk
vanzelfsprekend en bovendien weet men
als koopman uit harde ervaring de waarde
van commercieel verkeer met andere landen
op prijs te stellen.
Al net eender als twaalf jaar geleden
geldt als hoogtepunt van deze ontvangst
een boottocht door de haven
en een officieele ontvangst aan boord van
een der béste schepen der Hapag. Ditmaal
is het niet de „Reliance", maar de „New
York", waar we naarboven klauteren en
een der toenmalige vooraanstaande mannen
dér Hapag, Cuno, die als rijkskanselier door
Ebert naar Berlijn werd geroepen, behoort
allang niet meer tot de levenden.
Juist dezer dagen heeft de Raad van Toe
zicht een bijeenkomst gehouden en dr. Hoff
mann tot president van het bestuur be
noemd. Door hem worden we welkom ge
heet en en een gesoigneerd déjeuner ver
zoent ons met de vermoeienissen, welke
zulk een kort bezoek aan een groote stacl
nu een maal met zich meebrengt. Aan tafel
wordt in verschillende hartelijke redevoerin
gen de na.Jruk gelegd op een goede ver
standhouding tusschen Duitschland en alle
andere landen en wij zijn het hiermede
volkomen eens.
Wat zou Hamburg zijn zonder Hagen
beek? Twee zoons zetten het werk van hue
wereldberoemden vader voort, dat tijdens de
egeering van keizer Wilhelm II is be
gonnen en tijdens den oorlog een tijdperk
van stilstand moest doormaken. Thans is
hier alles weer in vollen gang en wij be
wonderen in dit enorme park het streven,
elk dier in zijn natuurlijke omgeving te
laten zien.
Carl Hagenbeek, wiens broeder op 't oogen-
blik te Berlijn een circus onder zijn leiding
heeft, leidt ons eenige uren door het wel
verzorgde pank rond, verrast ons clan nog
met een voorstelling, welke laat zien, hoe
jonge tijgers, Olifanten en leeuwen zonder
mishandeling worden getraind en bewijst
hiermee, dat hij het levenswerk van zijn
vader op waardige wijze voortzet.
Hamburg, 8 Mei 1935.
Kunst cn Letteren.
Naar wij vernemen hoopt van Za'terdag
8 tot Dinsdag 11 Juni bovengenoemd Ver
bond zijn jaarlyksche Pinksterconferentie te
houden op Woudschoten te Zeist.
Sprekers zijn o.m.: Drs D. J. Galle te Hil
versum over: Verantwoordelijkheid bij literair
genot; Mr N. Stufkens te Zeist over: De
Christen in het Cultuurleven; Dr W, A. P.
Smit, o.a. bekend door zijn Reviusstudie.^
Op Maandagmiddag zal een openluchtspel
vertoond worden door kring Delft, n.l. Joseph
in Dothan (vaa Vondel). Behalve literaire
wedstrijden staaf ook een kunéc-avppd van
dichters en-schrijvers in en om ^Het. heerlijk
ambacht" op het agendum.
GEDENKBOEK Dr J. O. DE GRUYTER
Dr J. O. de Gruyter, de Rooyaards .van
Vlaanderen, die voor de Nederlandsche cul-
'tuurverbreiding bij onze stamverwanten
enorme beteekenis .heeft gehad door
Vereemging voor tooneel- en voordracht
kunst, .het Fronttooruael, het Vlaamsche
volkstoomeel en de Nederl. Schouwburg te
Antwerpen, is thans gehuldigd in een fraai
gedenkboek, het, „De Gruyterboek", uitge
geven dioor De Sikkel te, Antwerpen.
Aan dit boek, waarin door Noord- èn Zuid-
Nederlanders die veelzijdige-beteekenis van
de Gruyter wordt belicht, werkten onder
reeïaotie van- Emmanuel de Bom mee:
Frans Prims, drs Leo W-oiiters, Arie van
Heuvel, dr J. Goossenaerts, Juliaan Platteau
Locle Monteyne, Joris- Diels, Dolf Roels,
Wies Moens, Pilot, dr. E. Blancquaert, dr
Anton Ja.cob, Cyriel Versöhaeve, Wil'lem
Eekelere, Alfred Hegensoheidit, Karei van
de Woestijn e, Herman von Puyenbrouck,
Michel van Vlaenderen; Paul de Mont, Fel
Timmermans, Charles Gilihuys, Prof. P. Geyl
MAX HAVELAAR
7 Mei j.l, was het 75 jaar geleden,
Multatuli's Max' Havelaar of de koffyveilin
gen van de Ned. Handelmaatschappij het
licht. zag. Gelijk men weet had Douwes
Dekker met dit boek een tweeledig doel:
zich zelf eerherstel te verschaffen en „de
boel in Indië te verbeteren".
„TIMOTHEÜS"
In het jongste nummer van het bekende
weekblad „Timotheüs" wordt medegedeeld
dat. als medewerkers zijn gevraagd en zich
hebben verbonden Minister Dr. IJ. Colijn,
oud-Minister Jhr. Mr. D. J. de Geer en Dr.
P. J. A. Idenburg.
VONDELKRONIEK
April 1935
Pnof. Mollkenlboer gaat na in hoewerre
Vondel en Bredero met elikaar m aanraking
zijn geweest en welke punten van overeen
komst beider leven en vork vertoornen. Deze
dichters verschilden in Jkavenslot en -leer
wèl heel veel, te veel dan dat hun sympa
thie tot innige vriendschap zou hebben
kunnen uitgroeien. Toch hooren ze bij
elkaar; aJs Amsterdammers: „als de twee
grootste bezingers van de piraohtige en
machtige stad".
v. d. Eerenbeemt begint een sludil9
over de verhouding van „Vondel en Enge
tand" en bewijst, dat Vondel politiek niet
qen naprater was, maar er, ook wat
de internationale Staatkunde betreft, wel
degelijk een eigen meerling op na hMid.
Speciaal over de koningsmoord uitte bij
felle woorden zijn afschuw.
Dr Sterck bestrijdt de eohtiheid van die
vondst van Dr Gielen inzake een Vondel
sonnet.
Mr C. Bake citeert een groot aaintal regels
van Vendel, die geregeld worden gebruikt
of misbruikt!
Molkeniboer oefent critiek op de uitgave
der Vondelwerken van Dr IJ. C. Diferee,
deel VII.
ORANJE NASSAU MUSEUM
Jaarverslag 1934
Het jaarverslag over 1934, dat zoo juist
erscheen, herdenkt Prins Hendriks belang
stelling voor de stichting.
Na het verslag van het vereenigingsjaar
schrijft mej. Mulder over een belangrijke
aanwinst, die het. Museum verwierf: het
portret van Hendrik van NassauOuwer-
kerk, den kleinzoon van Prins Maurits, die
den Koning-Stadhouder zulke uitstekende
diensten heeft bewezen.
Generaal W. E. van Dam van Isselt pu
bliceert de kern van zijn rede over Willem
George Frederik, Prins van Oranje Nassau
1774—1799. Deze jongste zoon van Prins
Willem V en Wilhelmina van Pruisen zou,
ware hij blijven leven, waarschijnlijk één
der grootste Oranjes geworden zijn. Hij
werd gewond en stierf in den strijd tegen
den grootsten dwingeland, dien het Europa
der 18e eeuw voortgebracht heeft.
Mej. Mulder vangt een bibliographie aan
over onze Koningin: de boeken en gedenk
boeken over' Haar jeugd, inhuldiging en
eei'ste 25 jaar Harer regeering.
Mr. Staring herdacht zijn reeds in de
pers gedane mededeelingen betreffende de
drie schilderijen in het Bredasche Stad
huis, van welke er één werd gemeend Jo-
han Willem Friso voor te stellen. Deze mee
ning is thans bewezen onjuist te zijn.
Tot slot lijst van bestuur, corresponden
ten en leden der vereeniging.
De korte opsomming van de inhoud van
dit jaarverslag moge voor ons aanleiding
zijn aller belangstelling te vestigen op deze
echt-nationale stichting, welke a.h.w. een
middelpunt vormt van studie over het ver
leden cn heden van ons Vorstenhuis.
I-Iet Museum is gevestigd Prinsegraoht no.
3 Don Haag en geopend Woensdag en Zater
dagmiddag van half twee tot half vijf.
Men kan de vereeniging steunen door als
lid- toe te .treden, (f .2.50.perjaar)_of- als- be-
gunstiger (F 10 per jaar) of als stichter (f 100
MARK TWAIN
De Vereenigde Staten maken zich gereed
op grootsche wijze het eeuwfeest te vieren
van den schrijver Mark Twain, die 30 Nov.;
1SS5 te Florida werd geboren. Voorzitter van
het huldigings-comité is president Roose
velt.
„MARIA STUART"
Stefan Zweigi die vorig jaar een boek over
Erasmus publiceerde, doet binnenkort bij
Allert d.e Lange te Amsterdam een biografie
van Maria Stuart 't licht zien.
MENGELBERG-PENNING
Do N.V. Kon. Begeer te Voorschoten heeft
een gedenkpenning geslagen ter eere
Prof. Dr Willem Mengelberg bij zijn 4Ü-jari,g
jubileum als dirigent, naai' een ontwerp
van M. Fleur.
DE DUITSCHE STAATSPRIJS 1934/35
werd bij gelegenheid van het. feest van de
Duitsche arbeid toegekend aan E. W.
Möller. die in 1906 te Berlijn geboren werd
en alzoo als knaap de oorlog doorleefde.
Möller begon als dramaticus, maar heeft
zich ook als verteller en dichter naam ge
maakt. Algemeen wordt in het buitenland
deze bekroning als partijdig beschouwd.
KORTE LEVENSBERICHTEN
Johannes Franciscas Maria Sterck
geboren 3 .Tanuart
1859 te Amster
dam, uit R. K.
Amsterdamsche
ouders, kreeg zijn
gymnasium oplei
ding te Rolduc,
deed in 1877 ad-
missie-examen
voor de nieuwe
Amsterdamsche
Universiteit, stu
deerde rechten,
moest dit in 1880
door ziekte onder
breken, ging daar
na over tot eigen
studie op het ge
bied van Kunst
en Letteren.
Kwam in nauwe
relatie tot J. A. Alberdinglc Thijm, hielp de
zen bij de uitgave van Vondels werken en
nam in 1889 diens uitgeverij en boekh. C.
L. Langenhuysen over, die hij tot 1903 be
heerde. I-Iij bezorgde later ook de nieuwste
uitgave van Thijms werken.
Na verschillende artikelen in R. K. pe
riodieken gaf hij in 1913 bij de Erven Bohn
te Haarlem uit: Bilderdijk na zijn uitwij
king in 1795. In 1918 volgden de resulta
ten van zijn onderzoek uit het Amsterdam
sche notarieel archief in „Oorkonden over
Vondel en zijn Kring", P. Brand; en in
1917—1918 verscheen in „Het Boek" van hern
DeAmsterdamsche Humanisten in de 16e
Eeuw", in 1934 afzonderlijk uitgegeven.
8 Januari 1919 werd hij benoemd tot Dr.
Honoris Causa litterarum Neerlandicarum
van de Amsterdamsche Universiteit
In 1925 verscheen bij de Erven Bohn van
hem „Het Leven van Vondel" en in 1927
„Rondom Vondel" bij de Wereldbibliotheek.
Hij was toen reeds leider van de groote
uitgave van Vondels werken bij die uitge
verij. In 1928 verscheen te Amsterdam „De
H. Stede in de geschiedenis van Amster
dam" en in hetzelfde jaar „Van Rederijkers
kamer tot Muiderkring", Amsterdam: De
Spiegel.
Jarenlang was hij geregeld medewerker
aan de Zondagscourant van de Maasbode.
Hij vervulde voorts de volgende functies:
Sinds 1892 Arrondissementsschoolopziener
te Amsterdam tot 1910 en daarop te Haar
lem, werd in 1916 districtsschoolopziener al
daar en van 1921 tot 1924 Inspecteur bij het
Lager Onderwijs. Van 1894—1910 lid van
den Amsterdamschen gemeenteraad. Van
19051910 lid van den voogdijraad te A'dam.
1921-T-1924 lid van het College van het Rijks
tucht- en Opvoedingswezen, 19051909 be
stuurslid ••-tl voorz. van de Mij. van Letter
kunde, voorz. van de afd. Letterkunde van
de Kath. Wetenschappelijke Vereeniging.
Hij was stichter der volgende musea:
Vondel-museum, meèr dan 30 jaar secre
taris, Bilderdijk-museum tot de overgang
naar de Vrije Universiteit, Bibliofcheca Thy-
miana, eerst te Amsterdam, later te Nij
mégen in de Universiteit.
erd dadelijk na de stichting lid vao
De Amstelkring.
Jarenlang lid van de Commissie van Toe
zicht op de schilderijen der gemeente Am
sterdam, en ook op het Stedelijk Museum,
Eerelid der Kon. Vlaamsche Academie
sinds" 1922. Ridder in de orde van Grego-
rius. en van de Oranje Nassau-orde en de
ftederlandsohe Leeuw. Voor de stichting tij
dens den oorlog van twee Belgische scho
en' te -Haarlem verwierf, -hij af de „Koning'
'Albert -méclaiHc,r.
A^n verschillende proefschriften,, van Ned,
literatoren verleendehij belangeloos zijn
ipedewerking.
DONDERDAG 16 MEI
HUIZEN 1875 M 8.00—9.15 KRO. 10.00
NCRV. 11.00 KRO. 2.00-12.00 NCRV.
8.00—9.15 en 10.00 Graen.pl. 10.15 Morgen
dienst olv. Ds A. Klinkenberg J.Azn. 10.45
Gram.pl. 11.30—12.00 Godsd halfuur. 12.15
Gram.pl. en orkestconcert. 2.00 Handwerkles.
3.00 Vrouwenhalfuur. 3.30—3.45 Gram.pl. 4.00
Bijbellozing Ds. J. A. Tazelaar. Mmv bariton
en orgel. 5.00 Handenarbeid voor de jeu^d.
5.30 Gram.pl. 6.00 Concert door K. Kueter
(cello) en J. Kueter—Zwager (piano). 6.45
Causerie H Amelink. 7.00 Ned, Cbr. Persbu
reau. 7.15 Reportage. 7.30 Journ. weekoverzicht
door C. A. Crayé 8.00 Vaz Dias. 8.05 Opwek
kingsavond ten behoeve der Vrije Universiteit
te Amsterdam. Mtav Ohr. Zangvereeo. ..Je-
hakël", olv. W. v. Laar. 10.30 Vaa Dias. 10 35
•—12.00 Grain.pl.
HILVERSUM 301 M. - AVRO-uitzending.
Gram.pl. 9.00 Ensemble Lismonde. 10.00 Mor
genwijding. 10 15 Gram.pl. 10.30 Vervolg En
semble Lismonde. 11.00 Kniples kinderkleding.
11.30 Gram.pl. 12.00 Het Cantabile-orkest olv.
E. Beedkman. 1.45 Het AVRO-Octet olv. L.
Schmidt en voordracht door Ada Prins. 3.00—
3.45 Naailes. 4.00 Voor zieken en ouden
dagen. 4.30 Gram.pl. 4 45 Radiotoooeel
de kinderen. 5.30 Kovacs Lajos en zijn orkest.
6.30 Sportpraatje H. Hollander. 7.00 Vervolg
Kovacs Lajos. 7 30 Dlsco-niews. 8.00 Vaz
Dias. 8.05 Het. Omroeporkest olv. N. Gerharz,
mirav. leerlingen van mevr. Rose Schöobarg.
(Om ca. 8.50 gram.pl.) 9.35 „De roode bouf
fante", spel van Bell. Vert.: G. Czopp. Regie.
Kommer Kleyn. 10.10 De AVRO. Decibels olv.
Eddy Meeok. 1100 Vaz Dias, 11.10-12.00
lift „Caland", Rotterdam: Orkest van Ilona
Palmay.
DROITWICH 1500 M. 9.35-9.50 Morgen
wijding. 11.25 Orgelspel H. Croudson 11.50
Voor de scholen. 12.10 Rutland Squ'ar€ Oricest
en New Victoria Orkest olv. N. Austin. 1.20
Graai pi2.25 Voor de scholen 3.20 Vesper.
4.10 Gram.pl. 5 05 Orgelconcert G. Mills. 5.35
Joe Loss en zijn Band 6.20 Berichten. 6.50
Bach-concert. 7.10 Duitsühe les. 7.40 Gram.pi.
7.50 Lezing. 8.20 Concert door J. Armstrong
(tenor) eo H, Bronkhurst (piano). 8.50 Va
riété-programma. 9.50 Berichten. 10.20 Kerk-»
dienst. 10.35 BBC-Onkest olv. Braithwaite,
mmv. L. Finneberg (sopraan). 1135—12.00
BBC-iDansorkest olv. Henry Hall.
RADIO PARIS 1648 M. - 7 20 n 8 20 Gram.pl.
12.35 Kamermuziek olv. Doyen 9.05 Nat. Or
kest olv. Inghelbrecht. 10.55 Dansmuziek.
KALUNDBORG 1261 M. - 12 20-2.20 Concert
uit rest. „Wivex". 3.05— 5 05 Omroeporkest
olv. Fr. Mahler. 8.20 Kamermuziek. 9.20—
12.20 Dansmuziek voor de oudere generatie,
KEULEN 456 M. 6.20 en 7.20 Orkestconcert.
12.20 Münohensch Symphonie-orkest olv. Agop
en solisten. 4.20 Zang en piano. 5.20 Qmroep-
kleioorkest olv. Kiiho. 7.20 Koorconcert. 7.50
Radiotooneel. S.30 Omroeporkest olv Busch-
kötter. 9.05 Radiotooneel. 10.50—12.20 Vroo»
lijk programma mmv. orkest en solisten.
BRUSr~L 322 en 484 Meter. 322 Metert
12.20 Gram.pl 1.30-2.20. 5.20 en 735 dito.
8.20 Symphondeconcert olv. Meulemaris. 10.30
11.20 Gram.pl. 484 M.: 12.20 J, Schoy-
der's orkest 1.30—2,20 dito. 5.20 Gram.pl. 5.50
Orgelconcert. 6.50 Kamermuziek. 7.25 Gratn.pl,
8.20 Salonorkest olv. Walpot. 9.05 Hoorspel.
9.35 Vervolg concert. 10.3011.20 Populair
DEUTSCHLANDSENDER 1571 M. - 7.55
Concert uit het Gewandhaus te Leipzig. 8.20
„I. Klasse", boereraklucbt van L. Thoma. 9.20
Gevar. concert uit Miinchen, olv. B. Aulich.
10.20 en 1105 Berichten. 11.20-12.20 Frag
menten uit „Halka".
GEDENKTEEKEN KONINGIN MOEDER
Ook het Bouwkundig Weekblad Arch i-
e c t u r a heeft scherp geprotesteerd tegen
,de volkomen vernietiging van de door de
kunstenaarsvereenigingun en zuiver gevoe
lende leeken op kunstgebied zorgvuldig op
gebouwde en hooggehouden beginselen",
door het ontwerp van Dupuis te kiezen
voor uitvoering.
PULITZER-PRIJZEN
Handel sbl. meldt, dat de Pulitzerprijs
te New-York voor tooneelwerk is toegekend
aan Edith Wharton voor: T h e o 1 d Maid,
de romanprijs aan Josephine Winslow
Johnson voor: N o'w in.November. De
prijs voor geschiedenis wordt verleend aan
Charles Andrews voor The Colonial
Period of American, die voor jour
nalistiek aan het dagblad Sacramento
Bee.
OVER PRESIDENT MASARIJX
Emil Ludwig heeft bij Querido te Amster
dam uitgegeven: Gesprekken met
M a s a r ij k. Denker en staatsman.
STEUN VAN ED. DE NèVE
Een comité, bestaande uit A. van Dal-
sum, A. Defresne, A. van Duinkerken, A.
M. de Jong, Francois Pauwels, Em. Querido,
dr. P. H. Ritter Jr., V. E. vian Vriesland e.a,
doet een beroep op ons volk om steun voor
den journalist en schrijver F.d. de Nève, die
voor gezondheidsherstel in Italië vertoe
vende daar thans zijn been gebroken
heeft. Giften te zenden aan S. Appeldoorn,
O.Z. Voorburgwal 89 Amsterdam.
DE SCHILLERPRIJS,
die om de zes jaar van Staatswege toege
kend wordt aan het beste tooneelstuk van
een levenden Duitschen dramaturg, zal dit
jaar niet worden toegekend. Uiteraard
kwamen voor mededinging alleen natio-
naal-socialistische schrijvers in aanmerking
en daaronder bevond zich geen enkele die
op bekroning aanspraak kon maken. Heil
de nationaal-socialistische dramatiek!
Dr EMIL ERTL,
Oostemrijksch dichter, is te Graz op 76-
jarige leeftijd overleden.
Door G. TH. ROTMAN
19. Intusschen had Piet tot z'n groote pret 20. Een paar dagen later zat Moe op haac
Een portemonnaie gevonden in 't buffet, stoel
het straat
gewoel,
Hij strooide 't geld naar beneê -
maal,
De muzikanten gingen er mee aan den
haal!
Moe stond versteld!
Ach, haar lieve geld!
Maar Pieter vond zich
Een heele held.
En keek door het i
Maar spoedig viel, na wat gegaap.
De arme vrouw daarbij in slaap.
Piet liep wat rond,
Tot hij op den grond
Een groote doos
Met punaises vond
(Wordt Vrijdag vervolgd.)
De strijd tusschen twee symbolen
door Mr P. BORST
XII
Vrije handel, zelfs ln kerkhoven
Het is dus historisch verklaarbaar dat van dit individualisme
In Amerika meer is overgebleven dan bij ons. Het heeft als een
zuürdeesem het heelè leven doortrokken. Een paar voorbeelden:
De spoorwegen 'zijn in handen van tientallen spoorwegmaat
schappijen. (Hun concurrentiestrijd is thans eenigermate beknot,
ten eerste omdat zij lam geslagen zijn en ten tweede omdat zij
in de laatste jaren gelijke tarieven berekenen). Het komt voor,
dat tusschen twee steden 4 of 5 maatschappijen ieder een lijn
hebben aangelegd. Niet om het algemeen belang te dienen, maar
om elkaar dwars te zitten. Electriciteit en gas is overal in han
den .van particuliere maatschappijen. Waar zij de medewerking
van de Overheid noodig hebben weten zij hun- weg wel te
vinden Roosevelts politiek is o.m. om deze openbare diensten
(public utilities) ónder Overheidscontrole te-Stellen.
Op een Zondagmiddag wandelde ik aan den buitenkant van
Chicago. Op een weiland stond een oude vliegmachine. Voor een
paar dollars kon men een tochtje maken. Het particuliere
initiatief! Een ondernemer had een v.eld gehuurd, een oude
vliegmachine aangeschaft en daar was nu de gelegenheid om te
Vliegen. Zonder eenige controle dp vliegveld 'of machine, 't Zou
weldra verboden worden, hoorde ik, want er kwamen te veel
Men koopt grond op speculatie, om er een kerkhof van te maken.
Reizigers, die leuren met kerkhof perceeltjes op afbetaling, zijn
in Amerika geen zeldzaamheid.
stond in het nummer van 10 MeL
Zulke voorbeelden laten ons zien, dat meer dan in West-
Europa, de Staat zich buiten het maatschappelijke leven heeft
gehouden- en de vrije concurrentie, het particulier initiatief,
onbelemmerd zijn gang heeft laten gaan. Deze vrijheid was noo
dig voor de onbelemmerde ontplooiing van den pionier. Nooit
zou in één eeuw tijds een woest, eenzaam land tot een bloeiende
wereldstaat zijn gegroeid, indien niet aan dit initiatief alle
ruimte was gegeven. Alles op zijn tijd. Ook de leer van het
onbelemmerd spel der maatschappelijke krachten is voor be
paalde tijdperken waar en juist.
Geen sociale wetgeving
Het individualisme vinden wij ook in een gemis aan een doel
treffende sociale wetgeving. In Nederland kennen we de wet op
het arbeidscontract, de Arbeidswet, de ongevallenverzekering, de
werkloosheidsverzekering. Hier en daar, in een enkele staat
van Amerika, was wel iets dergelijks opgezet, maar feitelijk
bestond er niets. Toen ik in Washington aan een collega ver
telde, dat iedere Nederlandsche arbeider bij ziekte gedurende
6 maanden recht heeft op 80 pet. van zijn loon en deze uitkeering
van staatswege is geregeld en gegarandeerd, keek hij mij ongeloo-
vig aan en vond mij 'n opscheppir. In Amerika worden wel plan
nen gemaakt, maar zooiets is tot heden daar onbekend.
Roosevelt heeft er groote aandacht voor. Want toen in 1929 mil-
lioenen menschen in de ellende kwamen, voelde men als een
pijnlijk gemis, dat niet tijdig voor den kwaden dag was gezorgd.
Amerika het land van de Onvrijheid.
Amerika is dus het land van de vrijheid. Denk niet dat ge
als vrijheidminnend monsch daar ruim kunt ademen. De
vrijheid van iedereen heeft zich ontwikkeld tot een onderwer
ping van den zwakke aan den machtige. Allerlei economische
machten hebben een strijd gevoerd als eertijds de middeleeuw-
sche roofridders. De overwinnaars hebben de overwonnenen ver
drukt. Zoo heeft het economische leven zich toegespitst in do
vorming van enkele groote machten, die het geheele leven be-
heerschen, de Morgan-groep, de Rockefeller-groep. Zij hebben
niet alleen het zakenleven in handen, zij regeeren ook het dorp,
de stad, de staat. Overal zitten hun mannetjes. De verkiezingen
worden door hen gefinancierd. De leider van de verkiezingsactie,
de-beruchte „boss", is aan hen dank verschuldigd en hij weet
die dankbaarheid te belooneu, want de boss heeft weer in zijn
macht degenen die moeten verkozen worden door het volk, de
rechters, de senatoren, etc. Het is immers de boss, die practisch
beslist wie de stemmen zal krijgen. De verkiezingsleider organi
seert en de massa brengt gewillig haar stem uit.
Men spreekt wel eens van middeleeuwsche toestanden. Toen
kon men een rechterlijke functie verkoopen. Toen was ook een
openbaar ambt voorwerp van privaat bezit en verhandelbaar.
Wij vinden dat verschrikkelijk. In Amerika bestaat deze middel
eeuwsche toestand nu op dit oogenblik. De economische mach
ten hebben de beschikking over de politieke en rechterlijke
functies.. Dat is door Prof. Huizinga genoemd „middeleeuwsche
feodaliteit". De kleine man is onderworpen aan zijn heer. Zijn
heer geeft hem brood, legt hem wetten op en spreekt recht, over
hem. Dat doen de Amerikaansche heeren over het Amerikaan-
sche volk.
Geef mij één Mussolini in Washington.
Hoe is zooiets mogelijk? Is er dan geen verzet tegen deze toe
standen? Ja, maai- meestal vruchteloos. De Amerikaansche
grondwet is uit angst voor overheersching van het centrale gou
vernement, met opzet zóó ingericht, dat elke staat, elke stad en
elk dorp zooveel mogelijk lokaal ongehinderd en zelfstandig is.
Er is geen centrale macht om schoonmaak te houden. Een burger
van Chicago zei mij: Geef mij maar één Mussolini in Washington
liever dan al die kleine tirannetjes, die mij hier (het was m
een voorstad) ongestraft het Jeven lastig maken.
De staatkundige vormen van Amerika ik citeer weer
Huizinga zijn opzettelijk zwak opgetrokken. Zij konden geen
weerstand bieden aan den aandrang van het particulier be
lang. Wilson zei reeds in 1912: „Wij zijn een van de slechts ge
regeerde landen, waar de regeering volkomen door andere
machten wordt overheerscht; niet. langer een regeering die steunt
op de overtuiging en stem der meerderheid, maar een regeering
die steunt op de meening en kracht van kleine particuliere
groepen, die de baas spelen!"
Dat is het land waar alle burgers gelijk zijn. Dat is „de Ame
rikaansche democratie op de proef gesteld", en bij die proef
gewogen en te licht bevonden.
Close shops en Open shops
In het sociale leven van Amerika bestaan veelzins dezelfde toe
standen als in de politiek. Ook daar een verheerlijking-van de
vrijheid. Geen sociale wetgeving, gelijk we zagen. De patroons
vrij, om samen de arbeiders te nekken. De arbeiders vrij, om sa
men de patroons te lijf te gaan. Hier en daar kwam deze strijd
tot een wapenstilstand. Dan sprak men van de „close shops',
het georganiseerde bedrijf, de ondernemingen waar georgani
seerde arbeiders werken Daa/ tegenover staan de „open shops",
waar de georganiseerde arbeider niet kan doordringen. De pa
troon sluit met den werknemer een „yellow dog contract" (letter
lijk: gele hond contract), waarbij de arbeider belooft om zich
niet te organiseeren. Wel mag hij lid worden van de personeels-
vereeniging, die onder leiding van den patroon aan de eigen
onderneming is verbonden. Zoo'n person eels vereeniging heet
company-union. Maar de open shop arbeider mag geen lid
worden van de labour union dat is de vakvereeniging,
(die in den regel weer is aangesloten bij de American Federation
of Labor).
Ik ben In „verdacht" gezelschap.
Met den secretaris van de open-shop-groep in het boekdruk-
kersbedrijf heb ik een gezelligen avond doorgebracht. Dat was
eigenlijk geen partij voor mij! De secretaris van de Nederland
sche Boekdrukkersorganisatie in vriendschappelijke verhouding
mol een collega, wiens werk juist het tegendeel beoogde van het
mijne! Maar wij moeten personen en zaken weten te schei
den. t Was een aangenaam mensch, van wien ik veel interes
sants hoorde. Mijn vriend was een groot stakingbreker. Hij
kende 3000 drukkerspatroons in Amerika. In Chicago had hij een
kaartsysteem met 100.000 namen van werkwilligen! 1921, dat
was een groot jaar geweest! Toen had hij 300 drukkerijen, die
door de vakorganisaties werden belaagd, geholpen. Eens had hij
in drie uur tijd een Pullmancar vol met strijdbrekers bij elkaar.
In dal jaar werden er 200 shops „geopend", d.i. vrij gemaakt
van den invloed der vakvereenigingen.
Ihj liet mij de statuten van zijn organisatie zien: „Doel van
onze organisatie is om het recht van individueole onderhandeling
en overeenkomst te verdedigen en om te handhaven het echte
Amerikaansche beginsel van de vrije werkplaats (open shop)."
Ik was het in de groote hoofdzaak met dezen open-shop-secre
taris niet eens. Maar één ding moest ik hem toegeven: de „vrije
werkplaats" is een echt Amerikaansch beginsel. Passend bij het
aloude historische symbool van de Amerikaansche pioniers. Maar
in flagranten strijd met het nieuwe symbool, het symbool dec
ordening, den blauwen adelaar.
