£ux%ilet ^ee/i
BINNENLAND.
Een vierweeksche speurtocht
door Amerika
MAANDAG 8 APRIL 193C
TWEEDE BLAD PAG 5
WEER ZEVEN
Wederom Is de K. L. M., zijn verschillende
families, onder welke die van burgemeester
De Vlugt, is ons volk smartelijk getroffen
door het neerstorten van een der bekendste
en betrouwbaarste vliegtuigen, bestuurd door
een piloot van groote reputatie.
Weer hebben we geleerd, dat geperfec
tioneerde techniek zeer veel vermag, doch
geen hulp kan bieden als Gods storm
winden gieren over de bergen en hagelslag
raast tegen het broze vliegtuig.
Hoe klein is de menseli in al zijn groot-
beid. Hij verordonneert, dat de diensten
door de lucht verloopen met de regelmatig
heid van een chronometer; doch dan plotse
ling grijpt Hooger Macht in en wij voelen
weer onze onmacht
Dan wendt de ervaren piloot het roer om
te vluohten voor de loeiende orkaan, welke
uit zwarte duisternis losbarst; dan begint
de kamp om het leven, soms, als bij Alburv,
met succes, straks bij Rutbah Wells en nu
ibij Brilon tevergeefs.
„Veiligheid voor allee"; we twijfelen geen
oogenblik of do sympathieke Soer heeft al
het. mogelijke gedaan om die regel na te
leven; doch de stormwind kwam te onver
wacht en zijn geweld was te groot en te
snel om te ontkomen. Toen werd de sterke
machteloos en het machtige brak. Zeven,
meest jonge levens braken ook en niet te
zeggen rouw kwam over vele gezinnen.
Groot was Zaterdagavond de verslagen-
'heid onder heel ons volk; ontroering leefde
in aller hart; iedereen treurt als over eigen
doode; aller deelnemende sympathie gaat
uit naar de diepbetroefden: de vaders, de
moeders, de vrouwen, de kinderen van hen,
die vielen. God trooste, waar niemand troos
ten kan-
De techniek kent geen rust. Ook deze vree-
selijke slag zal de luchtvaart niet binden;
de ontwikkelingsgang in het maatschappe
lijk wereldleven heeft steeds onder de pio
niers offers gevraagd en zal dat blijven
doen. Maar wel gaat er van dit vreeselijk
gebeuren opnieuw een roepstem uit tot heel
de menschiheid om nooit ons betrouwen te
stellen op de arm onzer sterkte en nimmer
de taal van Nebucadnezar te spreken; want
alle vleesch is als gras en alle heerlijkheid
des menschen als een bloem des velds.
HUIVERINGWEKKEND BETOOG
In een onnoozel klein plaatsje in Brabant
staat een Hervormd predikant, die tot de
vrienden der Sovjet-Unie behoort. De vorige
week sprak hij voor zijn mede-vrienden in
Schiedam en hij heeft helaas niet ver
zuimd een heveringwekkend betoog te hou
den.
Sprekende over de anti-godsdienstige pro
paganda en do godloozenbeweging in Rus
land wilde hij, naar zijn zeggen, niets ver-,
zwijgen, maar ook niet overdrijven. En, hoe:
is dan de huidige situatie?
Bij de grondwetsherziening van 1929 is de
godsdienstvrijheid opnieuw verzekerd. Ge
regelde godsdienstoefeningen vinden plaats,
er heerscht vrijheid, voorzoover de gods
dienst geen dekmantel is om het nieuwe
regiem tegen te werken?''
Men lette er op, dat hier van overdrijving
geen sprake is; de „vriend" der Sovjet zegt
openhartig zijn meening.
En men merke in 't voorbijgaan ook even
op, dat deN.S.B. precies dezelfde leer
huldigt Ook volgens haar is de kerk vol
maakt vrij, als zij zich maar niet met
de politiek bemoeit Dat zegt de Sovjet ook
en in Duitschland past men de consekwen-
EENVORMIGHEID
geen typeering van het nationale
De Nationaal Socialistische Beweging
dient zich aan als de nationale groep bij
uitnemendheid. Niets echter is minder waar
dan dat Het gezonde nationale leven was
steeds en .is nog veelvormig en niet een
vormig, gelijk de N. S. B. de goegemeente
tracht wijs te maken. In de beste dagen van
ons historisch verleden was die veelvormig
heid er en thans is zij ©r nog. Wat ons niet
behoeft te verhinderen om in waarlijk na
tionale zaken ons zonen van één volk te ge
voelen en te betoonen.
Die nationale saamhoorlgheid is in onze
tijd veel grooter en steviger dan b.v. in de
jaren '70 en '80 van de vorige eeuw, toen
de verjaardagen van leden van het Vorste
lijk Huls meermalen aanleiding waren tot
zoo ernstige ongoregeldheden, dat de mili
taire macht te hulp moest worden geroepen
om de relletjes te onderdrukken. Om des
lieven vredes wil werden toen op menige
plaats feestvieringen achterwege gelaten.
En in die dagen waren er nog geen marxis
ten", die den boeLop stelten zetten!
Wat de N.S.B. najaagt is de eenvormig
heid, dezelfde eenvormigheid, die door het
oude overmachtig liberalisme in de ééne
kerk, de ééne school ,de ééne partij werd
nagestreefd, toen het nog bij machte was
minderheden te onderdrukken en ook op
haar van toepassing was het woord: eenvor
migheid is de vloek van het moderne leven.
Mussert Is op dat punt gebleven wat hij
was: een gewone liberaal, maar van een
verdwijnend type wien de revolutionaire
gelijkvormigheid met bijpassende cadaver-
discipline een bekorend ideaal is. Het
schijnt, dat een deel van ons volk naar dat
ties toe. De eenstemmigheid is bepaald be
angstigend.
Ook de predikant, die ongetwijfeld in het
Roomsch-Kath. Brabant volle vrijheid van
prediking verlangt en waarschijnlijk hevig
te keer zou gaan als de plaatselijke over
heid zijn preeken onder controle stelde,
juicht de censuur van de Sovjet toe. Im
mers, zegt hij, die domme boeren houden
nog aan hun godsdienstige propaganda
vast en beroepen zich op Gods wil,, zooais
zij die verstaan en dan mag de staat in
grijpen; dat is geen godsdienstvervolging.
Voorts werd de vraag besproken: hoe
staat het met de godloozen en de uitdruk
king: Godsdienst is opium voor het volk?
En de spreker erkende, „dat uit Rusland
een oordeel over'de bestaande godsdiensten
gaat en hij buigt voor dat oordeel, omdat
de godsdiensten zich aan de maatschappe
tijke stelsels hebben overgegeven en daar
mee dus ook veroordeeld moeten worden'"
Dat is wel. een zéér zonderling verwijt in
de mond van iemand, die even te voren ge
eegd heeft, dat, de Sovjet er heel goed aan
doet om dé kerk te verbieden en de gods
dienst onder controle en cpnsuyr te stellenj,
wannéér deze zich niet...... aanpast bij het
heerschende maatschappelijke stelseL
Zoon redeneering is toch wel zeldzaam
onlogisch: de Kerk opwekken om te protes
teeren tegen de maatschappelijke ordening
hier, doch haar te beletten om de waarheid
te zeggen elders. Geen wonder, dat zoo
iemand tot profanie indien niet blasphe
mie vervalt, door te verklaren, dat hei
Christendom een nieuwe gestalte in het
nieuwe geloof der Sovjet heeft verkregen en
dat hij tegelijkertijd Christus en Lenin kan
aanhangen.
De geestelijke crisis van deze dagen is
wel huiveringwekkend groot en diep.
liberale verleden, dat welhaast een eeuw
achter ons ligt men denke in dit verband
aan Afscheiding en Schoolstrijd terug
verlangt Het is zich in een soort wanhoops-
«temming blijkbaar niet bewust, wat het
eigenlijk wiL
.t we van de eenheidsstrevingen der N.
S.B. geen kwaad zeggen, maar slechts de
waarheid teekenen, wordt bewezen in het
land, met de natioaal-socialistische bewe
ging, waarvan de Nederlandsche een on
aederlandsche oopie is, die ingaat tegen ons
volkskarakter. De N.S.B. staat onder een op
negativisme ingestelde leiding, die politiek
onbekwaammag worden genoemd als
zij sterk is iro het misleiden van ons volk,
hetzij intelllectueelcn of anderen, dié zich
daaronder niet rangschikken.
Wie zegt vele tientallen millioenen aan
nieuwe uitgaven, o.a. voor pensioenen, te
willen doen, bestaande leeningen te zullen
aflossen, belooft directe en indirecte belas
tingen te zullen verlagen en geen nieuwe
leeningen, te zullen aangaan, voor staats
exploitatie op groote schaal niet terugschrikt
cn ruime credieten aan openbare en parti
culiere bedrijven wil verstrekken, geeft zich
over aan het reinste volksbedrog en begaat
een misdaad aan ons volk. Speciaal aan
hen, die in hun eenvoudigheid deze botte
demagogie, die nog ver beneden politieke
kwakzalverij staat, niet naar waarde weten
te onderscheiden.
Mussert's eenvormigheid, die met een
heid niets te maken heeft, kent men reeds
bij ervaring over onze oostergrenzen. Het is
de „eenheid" der gelijkschakeling, die de
geestelijke vrijheid vertrapt en desnoods
maar heel spoedig door onrecht en mis-
da-ad, door gevangenis of 'concentratiekamp
ctie gelijkschakeling forceert Nog pas wer
den predikanten van positief christelijke be
lijdenis, die het opnamen tegen het door
kopstukken van bet Duitsohe nationaal-
socialisme zij trokken slechts de conse-
kwenties uit de beleden beginselen ge
predikte en beschermde heidendom, op de
gruwelijkste wijze gestraft Het werd hun
als misdaad tegen den staat aangerekend,
dat zij pal stonden voor de souverelniteit
van God en Zijn Woord en voor het eigen
recht der Kerk.
Ziedaar de wolf zonder schaapskleeren.
de N.S.B. zonder masker zooals zij naar
haar aard wezenlijk is op grond van haar
beginselen, al zijn die een slechte vertaling
van de programpunten uit het Duitsch nat,-
socialistisohe handboek irMein Kampf".
Ontdaan van alle camouflage en van
christelijk klinkende fraseologie beteekent
de nat. soc. propaganda niets anders dan
een najagen van de allosoverheerschende
staat Niet God is absoluut, maar alleen de
staat .Zoo eischt het de nat-sociaiistische
levensbeschouwing. En daarom komt ook
bij de N.S.B. het hoofd van, de staat min
stens op het tweede plan. Boven allen en
alles staat de „leider". Men moge hier te
lande deze consekwentie willen verdoezelen
door' te zeggen dat men de positie onzer
Vorstin zal respecteeren, maar essentieele
beteekonL kan zulk een verklaring niet
hebben. Italië en Duitschland bewijzen dat
met ijzeren logica.
Te Rome ontbreekt den vorst des lands
alle positieve macht en te Berlijn was de
nobele president von Hindenburg de laatste
jaren niet veel anders dan een ornament
Het werd opgeruimd na zijn overlijden. Dat
is het echte principieel nationaal socialisme.
Daarom wekt het ook in breeden kring
zoo gerechte afkeer, dat de N.S.B. zoo grof
misbruik maakt van wat velen als de natio
nale kleuren beschouwen: oranje, blanje,
bleu, alsof het streven dezer beweging daar
in als het ware gekristalliseerd wordt
Hier openbaart zich een groote vergissing.
Do „ware kleur van het nat.-socialisme is
rood, als symbool van de sociale omwente-
lnig, die wordt nagestreefd. Bovendien, zoo
zegt Hitler in zijn boek op blz. 402, is rood
de meest opzweepende kleur. In Duitsch
land werd zij gekozen omdat zij de tegen
standers zoo sterk mogelijk moest prikkelen
en verlokken tot kennisneming van publica
ties en aanplakbiljetten.
Trouwens, de N.S.B. is niet de eerste,
die de genoemde kleuren voor politieke
doeleinden misbruikt De H.G.S. is haar
daarin voorgegaan. Men wete echter, dat dit
pogen om zekere suggestie op nationale
sentimenten uit, to oefenen, allen grond
mist Want onze fiere driekleur, waa
H. M. de Koningin verleden jaar in het
Amsterdamsche Stadion sprak, wordt niet
gevormd door oranje, blanje, bleu ook ten
onrechte wel eens aangediend als geuzen
of prinsevlag maar door rood, wit en
blauw. Dat staat vast sinds het midden dei-
zeventiende eeuw en is door de studiën van
den grooten historicus Fruin over dit onder
werp buiten allen twijfel gesteld:
De kleur oranje heeft met Prins Willem I
van Nassau en met hot stamwapen van het
huis van Oranje niets te maken. In dat
wapen" kwam de kleur oranje niet voor.
Oranje's kleuren waren: rood, wit en blauw
en daarom zijn rood, wit en blauw ook de
kleuren van onze vlag, welke, ais gebruike
lijk, ontleend zijn aan het wapen van den
vorst des lands. Voor onze vaderen waren
rood en oranje identiek. In 1664 is op het
gebruik dezer kleuren orde gesteld en sedert
Zijn ze gebleven de kleuren van de vlag der
republiek. Koning Willem I heeft deze vlag
weer overgenomen. Zij is ook voorgeschre
ven voor ^ie Marine. Ook de Regeering er
kent dus zonder reserve het rood, Wit
blauw als nationale driekleur.
in het kader van het geheel is dit laatste
punt niet zonder belang, zij het niet
overheerschende beteekenis.
Hoofdzaak is de valschheid van de een
heidsleus van het nationaal socialisme, die
voor ieder christen verwerpelijk behoort te
zijn, omdat zij de vernietiging van
ware vrijheid in zich sluit
1 Men zette daarvoor de oogen wijd open.
ty-oaSinhoud, slwLketi
Wie dat doet keert zich met afschuw af
van een streven, dat in beginsel, in doel
en middelen niet onderdoet voor hetgeen
de groote Fransche revolutie aan de wereld
heeft te zien gegeven.
welke deel uitmaakt van de politiek-onaf-
hankelijke Ned. Vakcentrale (N.V.C.).
(Met eenig recht wijst het hoofdbestuur
er ons op, dat de C.B.P.T.T. geen moderne
alias roode bond is, zooals men zou
kunnen lezen uit het bericht in ons blad van.
2 April 1.1. op pag. 5 Red.).
Mobilisatie-invaliden i
Jaarvergadering te Drachten
Onder voorzitterschap van den heer P.
de Boer hield de Bond van Mobilisatie-
Invaliden en van hun nabestaanden zijn
tiende algemeene jaarvergadering te Drach
ten. Het tienjarig bestaan van den Bond
vyerd in sobere trekken herdacht De jaar
verslagen van secretaris en penningmeester
werden onder dankzegging goedgekeurd. Ui*
het financieel verslag bleek, dat de ont
vangsten 10.141,18 hadden bedragen en de
uitgaven 10.928,35.
De heer R. van Sloep (aftredend) werd
bij acclamatie tot bestuurslid herkozen.
De Zuid-Bevelandsche
Waterleiding
Heden zilveren jubileum herdacht
Vrijdagmiddag is in 'n zeer druk bezochte
bijeenkomst te Goes het 25-jarig best.inn der
N.V. Waterleiding Maatschappij Zuid-Beve
land herdacht.
De heer Joh. Pilaar, voorzitter van den
Raad van Toezicht van de jubileerende N.V.
verwelkomde den directeur-generaal van de
Volksgezondheid als vertegenwoordiger van
den Minister van Sociale Zaken, den Com
missaris der Koningin in Zeeland, den di
recteur van het Rijksbureau voor drinkwa
tervoorziening, den hoofd-ingenieur van den
Rijkswaterstaat, Gedep. Staten van Zeeland,
den hoofdingenieur van den Prov. Water
staat, de inspecteurs der Volksgezondheid,
gemeentebesturen enz.
Spr. herinnerde eraan dat Dr. J. W.
Jenny Weyerman de eerste stoot tot
de oprichting heeft gegeveix.
Den 26 October 1909 kon lVxt comité reeds
zijn plannen aan de afgevaardigden der ge
meenten overleggen.
Op 5 April 1910 werd te Goes de oprich-
tingsakte gepasseerd. 23 gemeenten traden
als aandeelhouders toé. Twee waren wei
gerachtig. Zoo was de eerste intercommu
nale N.V. van groote beteekenis in Neder
land opgericht die later aan vele andere ten
voorbeeld heeft gediend.
Op 1 April trad de heer Ir. J. van Poel
geest in functie. In 1911 trad 's-Gravenpol-
der toe. In 1911 en 1912 was Z. Beveland
doorkruist door vele geuieu voor de water
leiding. Op 21 Mei 1913 had de feestelijke
opening plaats. De kwaliteit van het water
bleek prima te zijn.
Spr. schetste daarna de ontwikkeling der
waterleiding, de moeilijkheden in de oor-
logsjaren, de meerdere waterafname na den
oorlog, zonder verplichte aansluiting, de toe-
treding van Borssele in 1930 als laatste ge
meente, het losmaken van den band met het
Rijk in 1932 door het afbetalen van het
restant voorschot, de ingebruikneming van
het nieuwe gebouw in 1934, en wekte som
mige gemeenten op tot meer aansluitingen.
Spr. huldigde ten slotte den directeur voor
zijn groote verdiensten voor het bedrijf-;
waardoor dit thans kerngezond is.
Paaschvergaderingen
Geref. Jongelingen
De afd. Gelderland van den Ned. Bond van J.
V. op G. G. komt op 2en Paaschdag te Oosterbeek
bijeen.
In de middagvergadering zal als referent optre
den oud-min. Mr. H. B ij 1 e v e 1 d van Amsterdam,
na burgemeester J. T j a 1 s m a, van Renkum.
de opwekkende rede zal houden.
De afd. Noord-Brabant—Limburg vergadert te
Eindhoven In de middagvergadering zal als refe-
it optreden de heer H A1 g r a. leeraar M. O.
Leeuwarden en lid vao het bondsbestuur, met
het onderwerp: „Belangrijkheid en methode van
de behandeling van de Vad. Geschiedenis". Ds.
m. K n o o p. van Delfshaven, zal de opwek
kende rede houden getiteld*. „Wat ons leven be-
heersebt".
De jaarvergadering van de Zeeuwsche afdee-
ïg zal te Goes worden gehouden.
In de middagvergadering zal het 2e Kamerlid de
heer C. S m e e o k, van Arnhem, refereeren over.
„De behandeling van Maatsch. onderwerpen op de
J. V".
De opwekkende rede zal worden gehouden door
Ds. J C. Brussaard, van Bloemendaah die zal
spreken over: „Ware en valsche vrijheid".
C. B. P. T. T.
In de verschenen verslagen over de jaren
1933/'34 van de Centrale Bond van Nëd.
Post-, Telegraaf- en Telefoonpersoneel
(CB.P.T.T.) wordt medegedeeld, dat deze
organisatie op 1 Januari j.l. 7284 leden telde.
Het aantal vrouwelijke leden beliep 1466. De
balans over 1934 wijst een eindbedrag aan
van 110.431,28; de geheele inventaris is af
geschreven op een bedrag van 1,—, terwijl
het bezit der organisatie, ongeacht die der
afdeelingen, 110.000,— bedraagt.
De C.B.P.T.T., die 116 afdeelingen en 19
vakgroepen telt, is aangesloten bij de Cen
trale van Ned. Overheidspersoneel (C.N.O.P.)
„Bouwen en Bewaren"
Het orgaan van de Bond van Meisjes-
vereenigingen op G. G.
De zestiende jaargang van dit orgaan, dat
van week tot week 17000 meisjes van Gere
formeerden huize en hopelijk ook anderen
sticht en versterkt, is begonnen.
Hoe ontzaglijk veel dit weekblad biedt,
blijkt uit het laatste nummer van de vijf
tiende jaargang, waarin men heelweb
nig lectuur vindt.
Eenige pagina's zijn nl. in beslag geno
men door het Register en men behoeft
dit slechts even oppervlakkig door te zien
om overtuigd te worden van de rijkdom
aan lectuur, welke wekelijks geboden wordt
Voorop gaan uitstekend! want dat is
de kem de Leidraden over Gewijde Ge
schiedenis, Letterkunde, Maatschappelijke
onderwerpen, Opvoedkunde en Zending.
En dan volgen in alfabetische volgorde
rubrieken over onderwerpen van het leven
van alle dag: te veel om op te sommen.
Doch dit mogen wij wel zeggen, dat alle
eenvormigheid hier vreemd zijn; telkens
ontwaart men hoe de redactie voelt „de
polsslag van het rijke, volle levexi".
Het eerste nummer van de zestiende jaar-
gang is zoo iets als de proef op de som.
Want daarin marcheeren de verschillende
artikelen in de voor hen bestemde rubrie
ken in gesloten gelid en met vaste stap op
u aan: de redactie blijkt woord te houden.
In dit eerste nummer zijn ook eenige
artikelen „ter gedachtenis" opgenomen en
men vindt er zelfs een verkleinde repro-
ductie in van het eerste nummer, versche
nen in April 1920. De redactie werd toen
gevormd door de dames H. S S Kuype-r,
A. Buitelaar, Mt. Kok eri J. Wille. En het
Js .begrijpelijk, dat de tegenwoordige hoofd
redactrice; mej. J. I-I. Kuyper, een- dank
baar woord van herinnering wijdt aan haar
overleden zuster en voorgangster; maar ook
met vreugde wijst op het feit, dat mej. Tini
Kok nog steeds blijft „Bouwen en Bewaren"
en elke week met. trouwe toe-wijding hec
orgaan verzorgt Een jubileum dus-
Voorts wordt in een artikel dankbaar
gememoreerd, wat de andere „heldinnen"
deden. Doch het geheel wordt overspannen
door de vreugde, welke er ligt in de dank
bare uitroep: „De goede gunste onzes Gods
over ons".
Die gunst sterke hoofdredactrice en coni-
missie van redactie thans gevormd doox- de
dames J. H. Kuyper, A. C H Mulder, F-
Jansen van Beek, Tini Kok en M. Parmen-
tier om haar „opbouwend en bewarend"
werk voort te zetten tot zegen van 17000
jonge dóchters en zoo tot zegen van gansch
ons volk.
De strijd tusscben twee symbolen
door Mr P. BORST
Ilf)
III. DE STAD DER WOLKENKRABBERS
Nederland is economisch wonderlijker dan U.S.A.
New York en de wolkenkrabbers hebben mij iets geleerd van
wat Amerikaansche afmetingen zijn, O zeker, ik wist het
wel: Amerika is groot 125.000.000 inwoners, dat is 18 maal
zooveel als in Nederland en heeft een oppervlakte van meer dan
200 maal ons va
derland, Eigenlijk
zijn deze cijfers
beklemmender
voor Nederland
dan voor de U.S.A
Ik hex-inner
mij uit een
rede van Prof. Jo-
sephus Jitta, dat
Nederland econo
misch een grooter
wonder is dan de
Vereen. Staten.
Bij ons op een
vierkante mijl 600
inwoners, in de
U.S.A. slechts 40.
Waaruit wij deze
interessante ge
volgtrekking
kunnen maken:
had Amerika de
zelfde bevolkings
dichtheid als Ne-
dei'land, dan zou
het de bevolking
van de gehee
le aarde bin
nen haar grenzen
moeten voeden en
huisvesten. Ne
derland is eert
grooter wonder
dan de U.S.A.1
Vóór Chrysler sloey Woolworth het record
n stond in ons iblad van 3 AprS,
De slad der verticale straten
Beter heb ik de afmetingen van Amerika dus gezien aan de
wolkenkrabbers. En ik heb mij de vraag gesteld, waarom die
reuzen-gevaarten hier zijn verschenen. Het antwoord is gemak
kelijk te vinden. De city van New York is samengeperst op een
smal schiereiland, Manhattan genaamd. De nog smallere Zuid
punt van dit reeds smalle schiereiland is de naar Europa toe
gekeerde poort van de Nieuwe Wereld. Juist op dat kleine puntje
moet ieder zakenman zijn, en er is geen ruimte voor hem. Daar
om is men in de hoogte gaan bouwen. Eigenlijk geen huizen
meer, maar kleine steden. 20 of 40 liften, boemel of expres, vor
men de verticale straten van deze steenen stad. Er zijn wolken
krabbers, waar 30.000 menschen dagelijks hun verblijf houden,
meer dan in menig bekend historisch stadje. De noi-male ver
houdingen zijn omgekeex-d, men bouwt niet meer horizontaal maar
verticaal. Paul Morand zegt het met een mooi beeld: De wolken
krabbers zijn langs natuurlijken weg ontstaan. Zij zijn als een
rivier: hoe nauwer de bedding wordt, des te meer stijgt het water
Hoe zijn de wolkenkrabbers mogelijk?
De technische omstandigheden zijn voor de behoeften van het
zakenleven gunstig geweest Ik geloof niet, dat men in de veen-
bodem van mijn woonstad een gebouw van 102 verdiepingen zou
kunnen oprichten. In New York is dit anders. Men begint te
graven in den grond, meestal vijf étages diep. Op zich zelf dus
reeds een gebouw, gekeerd naar het middelpunt der aarde. Maar
als men zoo diep is gekomen stoot men op rotsen en hier
schuilt de mogelijkheid van torenbouw. Want de rotsgrond is
een beter fundament dan zelfs de 13.659 palen onder het Paleis
op den Dam. Wolkenkrabbers zijn, althans in technisch opzicht,
„huizen, die op een rotsgrond zijn gebouwd".
Een tweede gunstige omstandigheid is de ontwikkeling der
moderne techniek. Een wolkenkrabber is niet van steen, maar
van staaL Tot de bovenste verdieping toe wordt eerst een
stalen geraamte opgericht Alles voi-mt een onbreekbaar geheel.
Wel wox-den de stalen balken omgeven met steen of béton, maar
dat is hoofdzakelijk schijn. Het huis wordt gedragen door het
stalen geraamte. Soms woi-dt beneden in de kantoren al gewerkt
als men nog aan 't bovenstuk bouwt. Want de Amerikaan houdt
van snel afdoen. Voor de 42 verdiepingen hooge Tx-ansportation
Building had men slechts 42 dagen noodig.
Zijn de wolkenkrabbers mooi?
En nu deze vraag: Zijn de wolkenkrabbers mooi? De oudere
zeker niet Oorspronkelijk bouwde men alles récht naar omhoog.
En men wilde alles mooi maken door een overdaad van smake-
looze ornamenten. Er zijn wolkenkrabbers waarin motieven van
een Gothische kathedraal zijn verwerkt Zooiets vloekt natuurlijk
met den geest van het moderne zakenleven.
Tweeërlei invloed heeft de stijl der wolkenkrabbers verbeterd.
Het doet mij als jurist goed om te zeggen, dat de eerste invloed
die is geweest van de wet. In 1916 was wettelijke voorziening
dringend noodzakelijk. Al die recht opgaande torenhuizen, ge
bouwd aan betrekkelijk smalle straten, maakten het leven, op de
straat tot een sombere schemering.
Ik. heb gewandeld tusschen die oude sky-scrapex-s, midden op
een zonnigen Meidag, en ik liep in een benauwende spleet, waar
de zon onmogelijk kon indringen. In 1916 nu is er een wet aan
genomen, die dezen vox-m van bouwen verbood. Het was de zgn.
„Zoning Law".
Voortaan mocht een wolkenkrabber slechts tot betrekkelijk ge
ringe hoogte recht naar boven gaan, dan moest zijn oppervlak
worden verkleind. Een soort terrassenbouw dus, waardoor het
bovenste gedeelte smal werd en in plaats van een logge kubus
een min of meer sierlijke toren werd vex-kregen.
Toen nu daarnaast de modex*ne architectuur invloed kreeg
op de wolkenkrabbers, heeft men met behulp van dezen terras
senbouw prachtige constructies gekregen. De overdadige versie
ringen vielen weg. Een edele lijn en slanke vorm maakten nu
tot iets heel moois wat vx-oeger tot een afzichtelijk blok werd
vervormd.
De hoogste en nieuwste wolkenkrabber is de Empire State
Building, 102 verdiepingen hoog, met op den top een Zeppe-
linmast. Zijn sta
tige vorm, zijn
soepele lijnen en
reine stijl maken
dit meesterwerk
tot een der fraai
ste bouwwerken
ter wereld. Vooral
uit de verte is
het een der mooi
ste dingen, die
men van New
Y'ork kan zien.
De wolkenkrab
bers zijn niet tot
de Zuidpunt van
het Manhattan-
eiland beperkt ge
bleven. Want
New York is niet
alleen voor mij
geworden tot sym
bool van Ameri
kaansche afme
tingen, maar het
werd ook een
openbaring van
snelle ontwikke
ling, van ongeloof
lijken groei.
Inzicht in dien fantastischen groei zal ons straks te stade
komen, als we Amerika's economie gaan bekijken. Want ik wijs
op deze dingen niet alleen, omdat ik geloof dat zij op zich zelf
interessant zijn, maar vooral omdat men dit alles eerst moet
zien en overwegen vóór men iets kan begrijpen van de nieuwe
sociale en economische ordening, waarvoor President Roosevelt
strijdt, de N.R.A. Wij mogen immers de N.R.A, nooit Jen met
Hollandsche oogen, maar moeten ze plaatsen in het kader van
het Amex-ikaansche leven. En om dat leven te kennen, moet men
zich eenig beeld hebben 'verworven van afmetingen 'en ontwik
keling van dit land.
Deze ontwikkeling lijkt op een sprookje. Enkele tientallen
jaren geleden was het reeds iets geweldigs, dat op (ie Zuidpunt
van het Manhattan-eiland wolkenkrabbers verschenen.
Ruim 100 jaar geleden eindigde New York bij do 22c straat.
Thans is de stad uitgebreid tot ver over de 200e straat en telt
zij 7.000.000 inwoners, ongerekend de 2.000.000, die nog vlak in
de omgeving, in Hoboken, Jersey City, etc., leven. Een stad
die 300 jaar geleden nog niet bestond, die voor een eeuw nog
weinig beteekenis had, die zelfs 30 jaar geleden nog in geen
enkel opzicht was te vergelijken met. de metropolis van het
oogenblik, zoon stuk van het mensohelijk leven moet men
anders bekijken dan ons langzaam gegroeide Europeesche
continent.
Wolkenkrabbers als woonhuis!
De wolkenkrabbers verschijnen nu overall Niet alleen in de
zakenwijken, die trouwens toch reeds meer naar het Noorden
zijn verplaatst, maar ook in de woonk\vai*tieren als woonhuizen.
Roudom het Central Park leven de welgestelde Amerikanen Huri
huizen zijn wolkenkrabbers. Niet voor ieder een! Ze huren een
étage, meestal een deel van een étage. Want ook daar is de ge
woonte ontstaan, om een zoo groot mogelijk aantal gezinnen op
comfortabele wijze in één torenhuis onder te brengen. Dc huur
zou U met meevallen! Deze wolkenkrabbers-woonhuizen noemt
men apartment-buildings. En zoo is reeds ongeveer bij de 60e
straat een geheel nieuw slty-scrapers centrum ontstaan
Het allernieuwste is de Radio-City in het Rockefeller centrum.
In myn xeisgids van 1931 werd zij nog niet vermeld. Het is een
geheel nieuw opgebouwde stadswijk, een wolkenkrabbersgroep
waar om. de bekendste radio-maatsohappijen onderdak hebben
gevonden.
Ik was in *Afrika en Italië
New York is nog in ander opzicht voor mij leerrijk geweest,
ïk had altijd gedacht, dat er zooiets als „het Amerikaansche
volk bestond. Een eigen type, met eigen taal, veelal ook ken
merkende trekken in gelaat en figuur, waaraan men dadelijk
kan zien: dat is een Amerikaan. Toen ik door New York zwierf
heb ik die gedachte moeten opgeven. Op zeker oogenblik bevond
ik my midden In Italië. Niets dan echt-Latijnsche zwartoogje
kinderen Zelfs de opschriften der winkels Ilaliaansch. Op een
anderen dag weer was ik in Afrika. Dat was in de 125e straat
Niets dan zwarte gezichten, ook de verkeersagent een neer En
zoo is het voortgegaan. Ik heb in New York meer van de landen
m Europa gezien, dan mij ooit op mijn reizen in dit werelddeel
vergund was. Dit alles tezamen vormde het Amerikaansche voik.
En als vanzelf dwaalden mijn gedachten weer naar de N It A
vragende: hoe kan de gezindheid van dit volk, van deze vele
volkeren worden opgevoed tot één gemeenschappelijk werk
of eén nieuwen socialen opbouw? Ik kom uitvoerig op deze
kwestie terug. De lezer zal inzien, dat dit heel belangrijk is voor
het bpgnjpen van elke poging tot ordening van het bedrijfsleven
Ik schrijf dan meteen iets over het negervraagstuk.
