Naar en in Zuid-Afrika
s
s DINSDAG 20 NOVEMBER 1934
DERDE BLAD PAG. 9
HEROPENING VAN DE
SCHOOLSTRIJD
Geen willekeur noch bij het
openbaar, noch bij het
,Ói3 bijzonder onderwijs
ls^Een kras artikel in De Maasbode
Reeds op 28 Sept. 1.1. scheven we:
-ssij „Wat wil men? Aan de principieele vrij-
Qwmoid van onderwijs tornen? Moeten we weer
terug naar de dagen van Groen van Prin-
EJMerer, toen de overheid besliste óf een bi-
leondore school gesticht mocht worden, zij
Ijict geheel op eigen kosten?
Dan wete men, dat de schoolstrijd,
die beëindigd scheen, opnieuw en hef-
|6.jJ tiger dan ooit zal ontbranden".
Deze uitspraak vond weerklank in de vrij-
)clijpionigc pers; d.w.z. men ging er kras en
i fecherp tegen in. Dat was een dreigement
jlat toonde onze onlust om op eigen onder
wijs te bezuinigen.
0Dit was onwaar. Sedert jaar en dag ging
Van ons de vermaning uit tot de schoolbe
sturen: bouw toch geen enkele school, welke
foiet volkomen verantwoord was. Wees thans
a-rijwillig even zuinig, als gij het vroe
ger noodgedwongen waart.
r Dc laatste maanden hebben we nagenoeg
elke week deze vermaning herhaald: thans
jpm de bezuiniging niet zoo lang mogelijk
fcit te stellen, maar om ze zoo spoedig mo-
'iLfceiijk in te voeren, afstand doende van wet-
Wafelijke rechten.
Do Openbare-sehool-pers heeft dit blijk-
fcaar steeds over 't hoofd gezien. Ze maakte
6 «%r ten minste nimmer melding van.
j Voorts hebben we meer dan eens er op
aj gewezen, dat ook het openbaar onderwijs
tcehten heeft. Voor een openbare school,
kvelke door de ouders begeerd werd en wel-
jker opheffing geen bezuiniging bracht, stel
den we ons in de bres; het heeft helaas niet
nogen helpen.
Onze critici aan de overzijde hebben daar-
faan echter nooit aandacht geschonken. Die
r'e|ezcn ons blad alleen als we voor de rech-
vrijheden der bijzondere school plei
ten.
Het zij zoo. Een scherp artikel in de
Maasbode bewijst, dat de rechterzijde
één lijn zal trekken, mocht onverhoopt de
jegeering concentratie-maatregelen nomen,
eiivelke de wezenlijke vrijheid van het onder-
Rijs aanranden. Daarom geven we hier
ïofeenige citaten uit het lezenswaardige arti-
nj*el van het roomsch-kath. blad.
Het woord is gesproken door den heer
Schouten, die j.l. Donderdag in de Ka
mer zei, dat een gedwongen concentratie
van bijzondere scholen „heropening van
den schoolstrijd" zou beteekenen. (Hand.
195). Een dag daarop in zijn redevoering
heet van de naald, sprak Colijn toch van
eventueele wettelijke maatregelen om
concentratie bij het bijzonder onderwijs
af te dwingen.
Do twee uitingen lijken onverzoenlijk.
Even onverzoenlijk schijnen de partijen
van rechts en links alweer tegenover el
kaar te staan in deze materie. Wij waar
schuwen het kabinet: de schoolkwestie
in in dit land een zaak die met groote
behoedzaamheid dient behandeld. Er is
tachtig jaar over gestreden; er zijn hoof
den gevallen als van Kappeyne van de
Coppolo en van Van der Brugghen. Het
Jot van het tweede kabinet-Colijn is be
zegeld, indien het er niet in slaagt zoo
snel mogelijk te geraken uit het allerge
vaarlijkste vaarwater, waarin het ons ge
voerd schijnt door een hoofdambtenaar,
die heel knap mag zijn, maar die slag
op slag dingen doet. welke de grootste
onrust wekken, niet alleen bij het bij
zonder, maar ook bij het openbaar on
derwijs. Dat er nog geen politieke onge
lukken zijn gebeurd, schrijven wij al
leen toe aan het gelukkig gesternte van
minister Marchant zelf, die geacht kan
De Visschersvereeniging te Spakenburg herdacht dezer dagen in feestelijk samenzijn
haar vijftigjarig bestaan. Hierboven een karakteristieke feestgroep van mannen en
vrouwen in historische kleederdracht.
Het blad herinnert dan aan twee publi-
catiën van de laatste tijden: de September
aflevering van de „Mededeelingen" van den
Schoolraad van scholen met den Bijbel en
en brochure, pas uitgegeven door het co
mité van actie voor het openbaar onderwijs,
getiteld: „Het Slagveld overzien".
Over beide hebben wij ook het onze ge
zegd. Er bleek uit de groote onrust, welke
er in schoolkringen bestaat over de wille
keur, die blijkbaar aan het departement
schuilt. Ook artikel 101, een zeer belangrijk
artikel in de L. O.-wet, wordt blijkbaar wil
lekeurig toegepast. Wij gaven zelfs eenige
maanden geleden een voorbeeld, wat een
gemeentebestuur af te wachten had, als het
een wachtgelder tijdelijk in dienst moest
nemen.
Wat de brochure van Volksonder-
wijs betreft, we spraken het dezer dagen
openlijk uit, dat wij konden meeleven met
de oudei's, die de openbare school zagen
verdwijnen, zonder goed te begrijpen, waar
om en „Volksonderwijs" toonde zelfs dit te
waard eeren.
Ook de Maasbode komt voor het recht
der openbare school op.
Wij hebben altijd voor het bijzonder
onderwijs objectieve, in de wet vastge
legde normen gewild. Wij wonschen niet
af te hangen van het subjectieve inzicht
van een minister, een directeur-generaal,
een inspecteur. Maar wat wij zelf niet
willen, wenschen wij anderen óók niet
toe. Het moet, naar onze overtuiging, ook
uit zijn met het naar willekeur kris en
kras opheffen van openbare scholen. Het
wekt noodelooze verbitteringen en 't helpt
ons niet.
Onze heele onderwijspolitiek is, zooals
wij reeds zeiden, in allergevaarlijkst
vaarwater geraakt en wij vreezen. dat de
menschen, die het onderwijs besturen,
het zelf niet eens merken. De heer van
Poelje het spijt ons voor hem: wij heb
ben niets tegep hem persoonlijk en waar-
deeren zijn bekwaamheid, maar wij moe
ten zijn naam wel noemen, want na zijn
optreden is dit arbitraire gedoe begon
nen de heer van Poelje dan schijnt te
behooren tot de menschen, die volkomen
gehallucineerd zijn door dc linksche
mediums, die jarenlang op al hun séan
ces de suggestie hebben gewekt: de on-
derwijsduurtc komt door de gelijkstel
ling; die gelijkstelling bracht immers
versnippering en dus kan concentratie
alleen van, scholen bezuiniging brengen.
Het blad verklaart dan, hoe men gekomen
is aan de malle gedachte, dat concentratie
bezuiniging zou beteekenen. Dat komt, om
dat men nó de gelijkstelling, zoo graag van
„versnippering" bij het bijzonder onderwijs
sprak. Ten onrechte, maar:
Overgebleven is nu echter het waan
denkbeeld, als zou men wonder wat be
zuinigen kunnen door de concentratie.
En het openbare onderwijs, dat op ver
schillende plaatsen uiteraard wel kleine
scholen moet hebben, heeft daaronder te
lijden gehad, omdat men daar zooveel
kleine schooltjes vond.
Het is altijd zoo: ontdekkers men
denke aan den man van Wolvega la
ten steeds sporen achter en wie zich na
een spiritistische séance „genomen" voelt,
houdt toch nog iets griezeligs onverklaar
baars over. Maar verstandige menschen
behooren licht te ontsteken, om zoo all9
misverstand op te helderen. De concen
tratie brengt géén noemenswaardige be
zuiniging.
Vervolgens wordt berekend, hoe gering
die bezuiniging is. Immers: de onderwijzers
gaan met wachtgeld; de schoolgebouwen
blijven; de kinderen bezoeken een andere
school enkosten toch geld.
Is de nuchtere Colijn, de man, die
immers van „harde" cijfers houdt, met
beide beenen op den grond wil staan en
alle vaagheid schuwt is cie klare Colijn
niet in staat de menschen te genezen
van het waandenkbeeld, als zou concen
tratie van scholen aanzienlijke bezuini-
niging kunnen brengen? Is Colijn dan
vergeten, hoe men er tien jaar geleden
in slaagde deze begrooting naar be
neden te brengen? Laat ons elkaar toch
niets wijs maken: alp men op de rijks
uitgaven voor onderwijs bezuinigen wil,
zóó dat de, rijksbegrooting met millioe-
nen daalt, dan er is reeds meer op ge-
zen dient men of de salarissen gru
welijk aan te tasten, óf de klassen te ver-
grooten, óf beide middelen, te combinee
ren. Eem andere methode om- op de rijks
uitgaven te bezuinigen, is er niet.
Daarom:
Wil men met de concentratie van scho
len doorgaan, ons wel, maar onder één
voorwaarde willekeur, zoowel tegen
openbaar als bijzonder onderwiis moet
uitgesloten zijn. Men moet dan scholen
opheffen naar vaste gedragslijn, welke
in de wet dient te worden neergelegd,
zooals de Grondwet ook wil.
En het blad besluit: Laat het kabinet be
zuinigen, zoover het dit zijn plicht acht,
maar laten de voorstanders van ópenbaar-
en bijzonder onderwijs weten, waar aan zij
toe zijn.
Wat nu regeert is willekeur. Zij kan die
nen in andere landen: de Nederlander lust
haar niet!
Gemengd Nieuws.
Auto- en motor-ongelukken
Te Amsterdam is op de Weesperzijde
bij Schollenbrug een motorrijder, die uit
de richting van de stad kwam, in botsing
gekomen met een auto, komende van den
Ringdijk. De motorrijder, die aan de auto
den voorrang had moeten verleenen, werd
van het motorrijwiel geslingerd. Met een
beenbreuk werd hij opgenomen en door
den G.G. en G.D. naar het Onze Lieve
Vrouwe Gasthuis vervoerd.
AUTO DOOR TRAM GERAMD
Men meldt ons uit Ede: Op den Benne-
komschen weg werd de auto van den heer
L. uit Diemen aangereden door de tram.
De auto werd een 20-tal meters meege
sleurd en zwaar beschadigd. De inzittenden
kwamen er vrijwel ongedeerd af. De be
stuurder had echter zijn sleutelbeen gebro
ken, terwijl dc anderen eenige vleeschwon-
den hadden. Nadat allen verbonden waren
hebben zij de ïeis kunnen voortzetten,
DOODELIJK AUTO-ONGELUK.
Maandagmorgen pl.m. elf uur had op den
Hoofdweg hoek Eortweg te Hoofddorp een
ernstige aanrijding plaats, waarbij de 76-
jarige C. Roodzand het leven verloor.
Door tot nog toe onbekende oorzaak
werd de heer Roodzand door een auto, ko
mende van de richting Nieuw-Vennep en
die een tamelijk vaartje reed, aangereden-
Hij kwam daarbij zoodanig te vallen daT
hij in bewusteloozcn toestand werd opgeno
men. Eenige oogenblikken nadat hij thuis
gebracht was, overleed hij. De politie stelt
een onderzoek in.
ST. NICOLAAS IN DEN MIST
Te Venlo zou Sint Nicolaas in een mode
magazijn per vliegtuig aankomen. Vele kin
deren wachtten den Sint op, tot bericht
kwam, dat het vliegtuig uit Spanje te Eind
hoven een noodlanding moest doen wegens
den mist. Eerst tegen den avond kwam
Sint Nicolaas per auto aan.
EEN SMOKKELLOGGER
Te IJmuiden is de motorlogger „Chris
tina Kw 40" in beslag genomen. Deze log
ger behoort aan de visscherij-maatschap-
pij Kennemerland te IJmuiden. De reden
was het smokkelen van alcohol.
De logger heeft, evenals de andere
gers van deze reederij een bemanning
Katwijk en na binnenkomst van de sche
pen gaan de opvarenden steeds in autobus
sen naar hun woonplaats. Toen de chauf
feur van den autobus een mand daarin
wilde plaatsen, waarmee hij van den log
ger was gekomen, vonden de speurende
kommiezen dit verdacht. De man
aangehouden en de mand in beslag geno
men. In de mand bevonden zich veertig
flesschen cognac, champagne, eau de colog
ne etc., die uit Frankrijk was binnenge
smokkeld.
Daar de schipper de~ verantwoordelijke
persoon is, is tegen hem proces-verbaal op
gemaakt. De logger is in beslag genomen
en zal vermoedelijk slechts tegen een hoo-
ge borgstelling worden vrijgegeven.
VERVUILDE OUDE
Naar het Tesselschadeziekenhuis te Amster
dam is vervoerd een 87-jarige vrouw, die b
zeer vervuilden en ziekelijken toestand in haar
woning is aangetroffen.
Auto te water gereden
Hoofd der school verdronken.
Maandagmorgen was een auto, bestuurd
door den 46-jarigen chauffeur M. Reiziger,
even voor acht uur uit Groningen gegaan,
met als eenige inzittende de heer Nieuw-
huis, die met zijn vrouw een bezoek had
gebracht Ie Drachten. Hij was alleen terug
gekeerd en had vermoedelijk den trein ge
mist en was daarom per taxi gegaan.
Even buiten de gemeente Ten Post is de
auto geslipt en in het ter plaatse zeer diepa
vaarwater terecht gekomen. Omwonenden
konden geen pogingen tot redden aanwen
den omdat de auto eenige meters uit den
wal onder de waterspiegel zat. Juist pas
seerde een bus van de D.A.M. uit de rich
ting Appingedam. De chauffeur werd op
merkzaam gemaakt op het. gebeurde en een
der passagiers, de heer C. J. Borst uit Delf
zijl, die als kapper te Groningen werkt,
sprong direct uit de bus, ontdeed zich van
enkele kleeren en sprong te water. Hij be
gaf zich naar de hem aangewezen plaats
dook direct onder water. Hij had goed
gezien want hij tastte direct op de auto.
Hem werd vanuit dc autobus een hamer
aangereikt, waarmee hij een der ruiten van
de taxj verbrijzelde. Hij deed een greep in
den wagen en kwam eerst met een kussen
naar boven. Daarna bracht hij den chauf
feur op den wal.
Het gelukte hem echter niet den heer
Nieuwenhuis uit de auto te krijgen, daar
deze beklemd zat. Ook moest men den red
der te hulp komen, daar deze zelf in levens
gevaar verkeerde. Eindelijk werd de heer
Nieuwenhuis op het droge gebracht. De
levensgeesten waren reeds geweken. Den
chauffeur wist men weer bij te brengen. De
heer Nieuwenhuis was hoofd, eener Chr.
school te Loppersum en vader van vijf kin
deren.
Uit Oost-lndie
GEGADIGDEN VOOR HET LEGER
BANDOENG. 19 Nov. (Aneta). Naar aan
leiding van de bekendmaking dat bij het leger
32 plaatsen beschikbaar zijn voor Europeesche
vrijwilligers die aan hun dienstplicht hebben
voldaan en beneden de 25 jaar oud zijn, hebben
zich 120 gegadigden aangemeld.
Dr. OFFRINGA GENEZEN
BATAVIA, 19 Nov. (Aneta). Het hoofd
den dienst der volksgezondheid, dr. Offringa,
heeft genezen het ziekenhuis verlaten. Op
Februari zal hij met buitenlandsch verlof v
trekken.
DE MERAPl *VERKT WEER!
Lava komt als een Bloedwolk c
laag. Dc bevolking gealarmeerd.
BANDOENG, 19 Nov. (Aneta). Het rapport
van Dr. S t e h n, hoofd van den Vulkanologi-
schen Dienst, vermeldt, dat men Zaterdagavond
constateerde, hoe een groote vurige spleet
zich op den top van den Merapi opende. Zon
dagochtend bleek de geheele Noordelijke helft
van de lava van 1934 en van die van 1931 weg-
gestooten. Deze lava was als een gloedwolk
omlaag gekomen en tot op een afistand
zeven kilometer in het Senoworavjjn doorge-
droneen. Voortdurend hebben stoomexplosies
plaats. De geheele omtrek van Babadan is met
een witte asch-laag bedekt; het water is be
dorven.
Aan het Binnenlandsch Bestuur is reeds het
sein tot alarm doorgegeven. Hedenochtend
rapporteerde Dr. Stehn: Ook het Zuidelijke
deel van den lava van 1934 is weggedrukt,
dat slechts een betrekkelijk smalle strook is
overgebleven.
De Resident van Kedoe en de Wedono van
Moentilan hebben de bevolking gealarmeerd.
Geen persoonlijke ongelukken hebben i'
gehad.
Hedenmorgen was de Merapi betrekkelijk
rustig.
WOENSDAG 21 NOVEMBER
HUIZEN 1875 M. NCR V-uitzending. S.00 Schrift
lezing en meditatie. S. 15—9.30 Gramofoonpl.
10.30 Morgendienst olv. Ds. Rxignalda Jr. 11.00
M. F. Jurjaanz (harmonium) en mej. D. Mijc-
hout (sopraan). 12.15 Gramofoonpl. 12.30 Het
A'damsdie Kamermuziekkwartet. 2.00 Reporta
ge v. d. aankomst v. d. Uiver (of gr.platen)*
3.00-3.45 Orgelspel S. P. Visser. 4.00 H. J.
Steinvoort; Wij bouwen de Uiver. 5.00 Kinder
uurtje. 6.00 Landbouwhalfuur. 6.30 Afgestaan,
7.00 Ned. Chr. Persbureau. 7.15 Gramofoonpl.-
7.30 Technische causerie. 8.00 Offeruur mmv.
het NCRV-klein-orkest olv. P. v. d. Hurk. A.
Woud (alt). L. Bogtman (bas). Mr. A. v. d.
Deure en Ds. A. D. v. d. Bosch (sprekers).
9.00 Gramofoonpl 9.15 NCRV-klein-orkest
olv. P. v. d. Hurk mmv. L. Bogtman (bas). Om
10.00 Vaz Dias. 11.00-11.30 Gr.muziek.
HILVERSUM 301 M. VARA-urtzending- 10.00
VPRO. 6.30 RVU. 8.00 Gramofoonpl. 930
P. J. Kers: Onze keuken. 10.00 Morgenwijding.
10.15 Voor arb. i. d. continubedr.: Ovitropia
olv. J. v. d. Horst. J. v. Oogen (declamatie).
Dr Ir Th. v. d. Waarden (lezing). G. Smit
(altviool), en R. Schoute (piano). 12.00 Gra
mofoonpl. 12 15 „De Zonnekloppers" olv. C.
Steyn. 12.45 De Flierefluiters olv. E. Walis.
I.15 De Flierefluiters. 1.45 De Zonnekloppers.
2.15 Kniples. 3.00 Voor de kinderen. 5.15 XX-
Ensemble olv. C. Steyn. 5.45 Strijkorkest olv.
E. Walis. 6.00 Sportpraatje. 6.20 Schalmei olv.
P. Renes. 6.30 RVU. Dr. Th v. Schelven:
Moeilijkheden met kinderen. 7.00 1ste en 2de
bedr. van „Schakels" van Heyermans. 8430
Herh. SOS-berichten. 8.03 Eva Busch (zang)
en J. Huy (saxofoon). 830 Hulde aan de
„Uiver". 10.00 Vaz Dias. VARA-varia. 10.15
Orgelspel J. Jong. 10.30 De Notenkrakers olv.
D. Wins. 11.1512.00 Gramofoonmuziek.
DROITWICH 1500 M. 10.35—10.50 Morgenwij
ding. 11.05 Lezing. 11.20 Gr.platen. 11.50 Vo-r
de scholen. 12.05 Orgelspel Q. MacLean. 1230
Gh. Maanings orkest. 1.50 Gramofoonpl. 2.25
Voor de scholen. 3.15 Piano-recital E. Lush.
3.35 Sted. orkest Bournemouth olv. R. Austin
mmv. A. Butler (cello).. 5.05 Het MacArthur
kwintet 535 Medvedeff's Balalaika-orkest
mmv. O. Alexeeva (zang). 6.20 Berichten. 630
en 7.05 Lezingen. 7.25 Koorconcert. 7.50 Piano
recital C Dixon. 8.00 Proloog en 1ste acte van
Rimsky-Korsakows opera „La fille de Neige".
9.30 Lezing. 9.50 Berichten. 10.20 Concert door
M. Foster (sopraan), I. Philippowsky (piano).
II.20—12.20 Joe Los en zijn Kit Cat Band.
PARIJS „RADIO PARIS" 1648 M. 7.20 en 8.20
Gramofoonpl. 12.35 Het Gold-orkest 8.20
Thérèse, van J. Massenet. Hierna „L'Appel de
la mer" van Rabaud. Mmv. orkest olv. Bigot
en solisten. 10.50 Dansmuziek.
KEULEN 456 M. 9.50 Koorconcert O.I.v. Kluck.
11.10 Piano-recital E. Grape. 11.20 Concert uit
Leipzig olv. Blumer. 1.35 Gramofoonpl. 2 40
Alt en cembalo. 3.20 Concert uit Koningsber
gen olv. Wilcken. 5.20 Koorconcert. 6.45 Ka
mermuziek. 7.20 „Die Arbeitsschlacht tekst
van Anacker. muziek van Wintermeier. 8.20
Omroeporkest olv. Buschkötter. 9.40 Gramo
foonpl. 10.20—11.20 Het Borries-Strijktrio.
BRUSSEL 322 en 484 M. 322 M.: 12.20 Gramo
foonpl. 1.30—2.20 L. Langlois' orkest. 5.20
Dansmuziek. 6.20 Gramofoonpl. 8.20 dito. 8.50
Benoit-concert olv. D. Defauw. 11.0011.20
-Gramofoonpl. 484 Mjl12.20 Im-LapglpisVwtest.
1.30—2.20 en 5.20 Gramofoonpl. 5.35 Kamer
muziek. 6.35 en 8.20 Gramofoonpl. 8.35 Hoor
spel. 9.30 Max Alexys' orkest. 10.30—11.20
dito.
DEUTSCHLANDSENDER 1571 M. 7.30 „Un-
sere Saar den Weg frei zur Verstandigung".
7.50 Omroeporkest olv. H. Staoge. S.50 Voor
dracht. 9.20 Berichten. 9.45 Voetbalpraatje.
10.05 Weerbericht. 10.2011.20 Concert uit
Hamburg olv. O. E. v. Soseu.
3 Reisbrieven van Prof. Dr. V Hepp
4
Zuid-Afrika's grootste pionier
Aan de onvergankelijke verdiensten van Jan van Riebeek
wordt niet tekort gedaan, zijn roem als grondlegger van de
kolonisatie der Hollanders rond de Kaap verbleekt niet, wan-
'°neer de eerepalm, Zuid-Afrika's groote pionier te zijn geweest
"niet hem, maar een ander wordt toegereikt,
oi Die ander was Simon van der Stel.
1 De sporen van Van Riebeek kunnen evenmin worden uitge-
wischt, maar die van Simon van der Stel zijn talrijker en ook
'lieper ingedrukt.
01 de Oost-Indische Compagnie het bepaald op personen van
korte statuur had begrepen, meldt de historie niet, maar wel
'Wordt, evenals van Van Riebeek, gezegd, dat Van der Stel klein
cn bijzonder actief was.
Dat laatste laat geen ruimte open voor twijfel. Bij zijn uit-
Sending droeg de Compagnie hem op om de kolonie uit te brei
den. Zij had reeds op een lengte van Wijnberg in het Westen
tot de Hottentots-Hollandbergen Hottentots-Holland zou men
Xjfcn het tegenwoordige taalgebruik misschien het best kunnen
tovertalen door: Zuid-Afrikaansch Holland beslag gelegd. Maar
n|3cr werd over geklaagd, dat de Kaapsche vlakte zoo zanderig
vj3was en daarom zoo weinig voor landbouw geschikt. De nieuwe
Commandant moest een vruchtbaarder streek uitzoeken. Hier-
eijover, n.l. over zijn instructie, liet hij geen gras groeien. Op 12
1 a October 1679 legde hij te Kaapstad den eed af als Commandeur.
Den 3den November van datzelfde jaar begeeft hij zich op reis
om zich van die speciale taak te kwijten. Reeds na drie of vier
eridagen heeft hij het gewenschte land gevonden. Er was water in
£3overvloed. Het hooge geboomte verried op het eerste gezicht de
iurfVruchtbaarheid van de vallei. Zijn besluit stond vast: hier moest
'Hifle nieuwe kolonie worden gevestigd.
J) De grond was er, maar waar de kolonisten vandaan te halen?
(,i Holland leed in dien tijd allerminst aan overbevolking. Zijn
Igouden eeuw was nog niet geheel voorbij. Er heerschtc nog be
jel! trekkelijke weelde. Wie wou in de verte voorloopig gebrek gaan
"u lijden en zich aan allerlei gevaren blootstellen, als hij in eigen
e<| geboorteland een rustig en betrekkelijk rijk bestaan kon
vinden? Maar de Compagnie verstond de kunst van aanlokke-
cJlijke reclame. Zij bood hun, die met landbouw en veeteelt ver-
bi trouwd waren, vrije overtocht en gratis grond aan. Dit hielp.
Doch slechts voor één keer.
t> Doch Van der Stel zat niet bij de pakken neer. Hij beloofde
et^ tien boeren van het Kaapsche Schiereiland grootere cn betere
stukken grond, zoo zij naar de nieuwe vallei wilden verhuizen.
Velen maakten hiervan gebruik. Hun verlaten boerderijen wer-
den gegeven aan hen, die de Oost-Indische Compagnie verlieten.
>ei< Spoedig nam de kolonie toe. Er werden een school en een kerk
H gebouwd. Een drost werd aangesteld om het bestuur uit te Gete
st nen en recht te spreken. Uit de burgers werden „heemrade"
'eT gekozen om den drost bij te staan. Laat ik als bijzonderheid
J mogen aanteekenen, dat op de plaats van de vroegere „drosterye"
•ir thans het gebouw van de Theologische School met enkele lioog-
'■"j leeraarswoningen staat Maar Van der Stel bleef de bezielende
leider.
'tl Hij beperkte evenwel zijn werkzaamheid hiertoe niet. Als
*1 VIII stond in ons blad van 14 November
trouw rentmeester ontging hem niets. Zoo had hij meer dan
eens opgemerkt, dat trekkende Hottentotten klompen koper Dij
zich hadden. Hij moest daarvan het zijne hebben en vernam, dat
in het binnenland, ergens aan een groote rivier, dit metaal als
voor het grijpen lag. Hij erop uit. In 1685 vertrok hij, vergezeld
van een aantal kranige manschappen. Hij nam fourage-wagens
met zich, booten om de rivieren over te steken en twee kanon
nen om respekt bij eventueele vijandige stammen af te dwin
gen. De expeditie was in de puntjes verzorgd. Van der Stel zou
Van der Stel niet zijn, als hij zijn doel niet bereikte. Van de
koperbergen had men hem niets te veel verteld. Toen hij aan
het rekenen ging werd hij teleurgesteld. De vervoerkosten zou
den zooveel beloopen, dat de koperwinning niet loonend kon
worden gemaakt Hij trok dan ook niet verder. Zoo heeft hij de
Oranjerivier want dat was de groote rivier, door de Hotten
totten bedoeld nooit gezien. Toch was zijn reis, die vijf maan
den duurde, niet geheel tcvergeefsch. Hij nam de kust, waarlangs
hij terugtrok, zoo nauwkeurig op, dat latere onderzoekingen
geen correcties konden aanbrengen. Dit gebeurde in hetzelfde
jaar van de aankomst van de Hollandsche meisjes, waarover ik
vroeger schreef.
Veel heeft hij ook gedaan tot verhooging van het landelijk
schoon. Zoo voerde hij boomsoorten in, die in Zuid-Afrika niet
voorkwamen. Vooral de eik. Hij liet zoowel in de nieuwe kolonie
als op de Kaapsche vlakten breede eikenlanen aanleggen, die
het landschap nog altijd tot sieraad strekken. Waarschijnlijk
zijn er van de eiken uit den tijd van Van der Stel nog maar
weinige over. Doch hij heeft met zijn liefde tot boomaanplanting
de latere generaties aangestoken. Daarin leeft zijn geest heden
nog voort.
Was Van Riebeek slechts tien jaar commandant geweest en
had hij daarna het land verlaten, Van der Stel bekleedde dit
ambt twintig jaar en na zijn aftreden vestigde hij zich op het
Kaapsche Schiereiland, waar hij Groot Constantia bouwde. Hij
schiep daarmee het type van de „boereplaas". Zijn aesthetischen
zin bracht hij tot uiting in den gevel. De motieven daarvan
vindt men aan de Zaan in hout en in Amsterdam in steen aan
vele grachten terug. Het is opmerkelijk, dat de nieuwe archi
tectuur in Zuid-Afrika weer de aesthetische waarde van de
Van der Stel-gevels erkent en die in moderne gebouwen on
„plaase" toepast. Na de nivelleeringsperiode, welke de bouw
daar heeft doorgemaakt, doet dit bewustworden van het eigene
weldadig aan. Zelfs de „Groote Schuur" van Rhodes bewijst
hulde aan dezen bouwtrant.
Jammer genoeg heb ik geen foto van „Groot Constantia" bij
me. Wel voeg ik er hier een bij van de oude pastorie „La
Standbeeld van Murray enHofmeyr bij de Theologische School
Gratitude", die dezelfde gevelarchitectuur goed heeft bewaard
Ook het interieur van „Groot Constantia" draagt het Oud-
Hollandsch karakter. In het achtergebouw bevinden zich de
beroemde wijnruimten. Het geheel heeft, zooals ook de „plaase",
die naar dit model zijn gebouwd, den H.-vorm.
Zwaar geboomte, waaronder de dichte Australische kroon-
dennen zorgen voor een prachtige omlijsting.
.Is „Groot Constantia" zelf tot museum ingericht, dat omtrent
het leven der oude kolonisten veel wetenswaardigs bevat,
behalve dan de wijn„kelders", die hun bestemming hebbon
behouden, op het uitgestrekte grondgebied zijn „plaase" en
andere huizen verrezen. Een dame, die op het grondgebied van
Groot-Constantia woonde, had de vriendelijke attentie mij door
bemiddeling van een familie-lid, hoogleeraar te Stellenbosch,
een keur van bloemen te doen toekomen, toen ik mij in
scheepte. Langen tijd hebben zij mijn tafel in de eetzaal van
de „Arundel Castle" gesierd. Zoo was het mij vergund telkens
weer de zachte geuren van „Groot Constantia" te genieten en
vanzelf gingen mijn gedachten naar Simon van der Stel terug.
Heel Zuid-Afrika door wordt ge aan hem herinnerd al is
het alleen maar de vermenigvuldiging van zijn gevel, zij het
dan ook met vele variaties.
Geen van zijn opvolgers, al mochten zij den eenvoudigen titel
van commandeur tegen den gewichtigeren van gouverneur
inwisselen, konden in geesteshoogte tot zijn schouders reiken.
Het grootste verdriet van zijn leven n.l. dat zijn vrouw hem
naar Zuid-Afrika niet wilde volgen en steeds bleef weigeren
zich bij hem te voegen, heeft hij manmoedig gedragen.
In Zuid-Afrika lag voor hem een Goddelijke roeping.
Die durfde hij niet ontrouw worden.
Beter dan op Rhodes past het op hem, dat hij Zuid-Afrika
liefhad en diende.
Hoewel latere geslachten hem op verschillende wijzen hebben
geëerd, behoeft hij geen gedenkteeken, als dat van Rhodes,
door kunstenaars van den eersten rang gehouwen.
Zijn monument is en blijft
Stellenbosch.
Het dorp in de vallei, door hem ontdekt, noemde hij naar
zichzelf. Velen meenen, dat in het laatste deel van dit woord
de naam van zijn vrouw zou zijn bewaard. Dit berust op ver
gissing. Deze toch was van zichzelf een Six, uit dc bekende
Amsterdamsche Sixenfamilie. Neen, evenals in Rondebosch bij
Kaapstad wordt ook in Stellenbosch de aanwezigheid van een
groep boomen, in die dagen in het „Boland" zoo schaarsch,
uitgedrukt
Het fraaie gedenkboek in 1929 ter gelegenheid van het
250-jarig bestaan door den Stadsraad uitgegeven, dat thans als
een geschenk van Dr. W. N. Joubert voor mij ligt en waaruit
ik voor dit artikel eenige gegevens put, een boek, rijk aan
interessante beschrijving en van artistieke waarde om zijn
houtsneden, penteekeningen en foto's, presenteert Stellenbosch
als het schilderachtigste en oudste dorp van Zuid-Afrika.
Het oudste is het onbetwistbaar.
Het schilderachtigste, voorzoover ik erover kan oordeelen -
wat ik zag meer dorpen niet dan wel ook.
Wanneer ik op veranda of stoep in het volle genot van den
zonneschijn mij in mijn lezingen inwerkte, werd ik af en toe
jaloersch op mijn collega's, die er arbeiden. Misschien zullen
Afrikaansclie vrienden, die dit lezen, eens hartelijk lachen,
'k Hoor hen al opmerken: als ge langer in Zuid-Afrika hadt
vertoefd, zoudt ge wel anders praten. In den tijd, dat gij er
waart, was het bijzonder gunstig. Maar kom eens in December
en de volgende maanden, wanneer dc thermometer bedenke
lijke graden aanwijst Dan zoudt ge wel ondervinden, dat de
De oude pastorie „La gratitude'"' met Hollandsche gevel
hitte de hersenen zóó afmat, dat aan studie niet valt te
denken. Vanzelf kan ik daarover niet oordeelen, omdat ik dien
tijd van het jaar niet heb meegemaakt. Maar er blijven dón
toch maanden genoeg over, dat de voorwaarden voor geeste
lijken arbeid ongewoon voordeelig zijn.
Het dorp is bijna geheel door bergen ingesloten. Hoewel
sommige meer dan 5000 voet hoog zijn, zal zeker niemand het
beklemmend gevoel krijgen, dat meer dan een in enkels
Zwitsersche dalen oven-alt. Want de breede vallei zorgt, dat
de ruime afstanden den druk wegnemen en zelfs een behaag
lijke stemming van veiligheid kweeken. Die berginsluitiog
handhaaft vreugdige rust Ze waakt ervoor, dat geen drukke
verkeersaders, noch van spoor-, noch van andere wegen hier
doorheen loopen. Hoe dicht ook bij Kaapstad gelegen wordt
Stellenbosch niet bedreigd door het gevaar eens als voorstad
te worden opgeslokt
En hoe mooi zijn die bergen! Ofschoon kale en aan den
bovenkant stijle steenmassa's speelt de zon er den heelen dag
een wonder schaduwspel op. De kleureffecten wisselen gedurig.
Bovenal 's avonds houden de bergen feest. Het Alpenglühen in
het berglandschap van Mitropa wordt geëvenaard, soms over
troffen door de Jiglemier" hier. Van zachtrose tot purper ver
anderen de bergkransen in een uur tijds tot vlammend rood. De
natuur heeft dan haar vreugdevuren ontstoken.
De profielen zijn fijn gesneden. Vooral dat van de keten van
den Simonsberg. Daar ligt Napoleon op zijn rug zeggen do
inwoners van Stellenbosch. En inderdaad dc gelijkenis treft
De scherpe neus, de strakke kin, het hooge voorhoofd teekenen
zich, als had kunstenaarshand ze gebeiteld, duizenden malen
levensgroot tegen den hemel af.
Vruchtbaarder grond bestaat er bijna in heel Zuid-Afrika niet.
Een overvloed van rivierklei lokte oudtijds de kolonisten aan.
Eu nog altijd klateren de rivieren, de vlieten, waaronder de
Molenvliet of de Meulstroom, door Jan Celliers eens zoo geest
driftig bezongen, cr lustig. Ter zijde van de straten kabbelen
„voortjies", smalle geulen, en leencn mild hun water ter
besproeiing van tuinen. Jonkershoek spant de kroon. Daar
springen de golfjes van de Eerste Rivier met elkander haasja
over. Ze nemen dc hindernissen van steenblokken gemakkelijk.
Soms duikelen ze in watervallen naar beneden. De boomen
aan beide kanten buigen zich voorover om van dit blij gedoe
niets te missen. In Jonkershoek is alles van een niet doo?
theetuin of dergelijke gelegenheid bedorven vroolijkheid.
