'mms'
onderzoek
in
DUITSCHLAND
Omzetbelasting aangenomen
Gemeenteraad van Amsterdam
TAHDPASTA
AKKER.CACHETS
Land- en Tuinbouw.
DONDERDAG 26 OCTOBER 1933
TWEEDE BLAD PAG. F
EERSTE KAMER
Vergadering van 25 October 1933
OVERZICHT
T)« Eerste Kamer heeft de Omzetbelasting
z.h.s. aangenomen. Ieder voelde de bezwaren
maar betere middelen, die „spek op het bord
brachten", werden niet aan de band gedaan
en de Régeering moet de S5 millioen onher
roepelijk hebben voor een sluitend budget
en in het belang van 'behoud van allerlei
bestaande sociale voorzieningen. Raken de
financiën in de war, dan zijn allereerst de
werkloozen en onbemiddelden er het ver
schrikkelijkst aan toe. Daarom moeten de
gevraagde offers worden aanvaard.
Langs den weg van directe heffingen kun
nen we er onmogelijk komen; wel zouden we
er ons economisch leven mee in de war kun
nen sturen. Daarom kon het denkbeeld
den heer Visser dat we verstaan om
de menschen met inkomens van 30.000 en
meer nog eens extra te belasten, weinig baat
brengen. Hij beriep zich daarbij op inkomens
en vermogenscijfers, die twee jaar oud en
dus in hooge mate ondeugdelijk waren. Met
zijn op deze wijze geflatteerde berekeningen
bracht hij het tot 5 a B millioen tegenover
de 85 millioen, die noodig zijn.
Een heffing in eens is al evenzeer een on
begonnen werk: zij zou op een debacle uit
loopen en ook de winstbelasting van den
heer Wibaut schijnt niet veel belovend en
dringt zich bijna als een parodie aan onze
aandacht op.
Een verhoogd tarief van invoerrechten
werd ten onrechte door de hoeren
Blomjous en v. Lanschot ter sprake gebracht
Het. zal nog wel komen, maar is cr nog niet.
En de eventuecle bate van 'n 20 millioen zul
Jen we nog heel goed kunnen gebruiken ook
en zal geenszips kunnen dienen om den druk
der Omzetbelasting te verlagen..
Aan alle kanten was de weg toegemuurd.
zoodat volkomen begrijpelijk was de stem
ming, die, bij den geweldigen nood der schat
kist, er toe bracht om met deernis in het
hart voor de Omzetbelasting te stemmen.
Ook de soc. dem. voelden dat er geen ont
komen aan was. En zoo geviel het, dat mi
nister Oud na vlotte verdediging zijn wets
voorstel met algemeene stemmen zag aange
nomen.
Volgende week Dinsdag keert de Kamer
terug. Als de beeren dan nog eenige meer
dere moeite willen doen om zich te bepalen
tot de onderwerpen, die aan de orde zijn.
doen ze een goed werk. Gisteren liet dat wel
eenigszins te wcnschen over.
VERSLAG
De Omzetbelasting is thans ook door de Eer-
Sta Kamer afgedaan.
De heer VISSER (r.k.) was de eerste spreker
er over. H(j zou slechts noode voor het ontwerp
stemmen. Liever had hü eerst nog de groótere
injiomens aangetast gezien. Nu worden allerlei
uroepen belast, die het reeds hard hebben: on
dernemers, minder draagkrachtigen en groote
gezinnen. Van de groep, die in 1931 nog f 30.000
inkomen per jaar had, zou wel een 6 millioen
te halen zijn en van hen, die boven f 50.000
komen, ook nog een 5 millioen, meende de heer
.Visser. Het heffingspercentage zou dan mis
schien van 4 op 2 kunnen worden terugge
bracht.
De heer BLOMJOUS (r.k.) constateerde, dat
feitelijk tegen deze nieuwe heffing van 85 mil
lioen weinig verzet is. Men voelt zich vrijwel
machteloos.
De door den heer Visser genoemdo ctifers be
wijzen wel duidelijk, dat uit de hoogere in
komens niet veel meer te halen is. Ook d6
minister waagt het niet de richting van ver
dere progressieve directe heffingen op 'te gaan.
In tijden van neergang wordt de kleine en mid
delmatige belastingbetaler het slachtoffer van
die weinig meer opbrengende sterk-progressieve
heffingen. De grooto inkomens zijn sterk ver
minderd en de groote vermogens zeer gedaald.
Gevolg daarvan is. b(J hoogopgevoerde staats
uitgaven. de noodzaak van indirecte heffingen,
die zwaar drukken op het geheele Nederland-
6che volk. Die ziin dan noodig. om ons door
do Inkomstenbelasting in den steek gelaten fi
nanciewezen. In stand te houden.
Eetreurd werd, dat de 85 millioen-heffing uit
de Omzetbelasting op ons Nederlandsche volk
gelegd wordt, eer nog een rationale hefflnff In
lie.'t tarief van invoerrechten van het buiten
land ten 30, 40 millioen vraagt. Er moet eer
(b-trelijk herzien tarief van Invoerrechten komen
Len nleuwo directe heffing zou bij den heei
Riomious en vele anderen oo ernstice bezwarer
ziin gestuit, lndler. zü aan een herziening var
het tarief van invoerrechten zou vooraf z(jr
gegaan.
Mr SLINGE.VBERG (v.d.) had vo-mlnderdo
bezwaren tegen deze indirecte belasting, nu
manr één keer hli de bron geheven wordt. Er
zal niet aan zijn te ontkomen, nu ander» n
■leien tot voldoende dekking vrijwel uitgesloten
ziin Er moet gpbukt worden voo- een flnan-
oieele overmacht en daarom zal deze belasting
worden aanvaard uit besef van verantwoorde
lijkheid voor onzo staatsfinanciën.
De crisis zal nog jaren duren: daarom ls een
heifing In eens niet geraden: deze zou slechts
bant kunnen brengen als liet einde der crisb
In het zicht is.
De heer TER HAAR (r.h.) wees op het nut.
dn't hot wetsontwerp In de Tweede Kamer i:
behandeld door een commissie van voorberel-
diner. .Dat heeft om. geleid tot heffing uit
sluitend bU da bron.
in hc-t duurte-eiland Nederland zal deze be
lasting het zwaarst drukken op do minst-draag
kmchtlgen. Maar er Is geen ontkomen aan dit
middel, dat dienen moet om een groot tekort
In 's Rijks financiën te stoppen.
De grens der directe belastingen ls z(jo al
niet overschreden, dan toch bereikt.
We krilgcn naast de omzetbelasting andore
ni.-uwe heffingen, om. belasting op goederen
van de doode hand. De heer ter Haar zou ech
ter ook wel eens cijfers van bezuiniging willen
zien.
HU ver«ocht voorts den minister zich schrap
te zetten tegen d» niet te verzadigenwenschen
van den heer K orienhors't, dis ook in deze
Kuiner zün vrienden heeft.
De heer DROOGLEEVER FORTUYN (lib.)
erkende, dat het tekort zoo groot ls. dat dp
omzetbelasting wel moet worden' aanvaard. De
overheidsfinanciën hebben trouwens in het al
gemeen steeds te zwaar geleund op de directe
belastingen. Door de wijzigingen, wat betreft
de herhaalde heffingen, ia dit wetsontwerp in
middels belangrijk verbeterd. Ook de lieer For-
tu.vn drong aan op spoedige ingrijpende bezui
nigingen.
De heer WIBAUT (s.d.) zag in de Omzetbe
lasting oen zware crisisheffing, die wei voor
zoo goed als de volle 100 pet. op de verbruikers
wordt afgewenteld. Hü vroeg zicb af. of ver
schillende heffingen niet behooren te worden
gewijzigd: we zön op de grens der belasting-
mogelijkheid. wat de indirecte lasten betreft, en
toch zjjn er blijkens de Mlllloenennota nog
andore heffingen in het verschiet.
Als nleuwo heffing werd aanbevolen een
'"tto-wlnstbelasting voor naamlooze vennoot
schappen, naast het aangekondigde tegengaan
in belastingmisbruiken door naaml. \onnoct-
happen.
De heer VAN LANSCHOT (r.k.) beschouwde
het ontwerp als een proefneming en vroeg al
lerlei in verband- met de wontueele toepassing.
Hij achtte echter den minister oud en w(js ge
noeg (gelach) om de moeilijkheden zelf te zien.
Verder sprak de heer v. Lanschot over aller
lei financieele aangelegenheden, die niet aar»
do orde waren en vroeg o.m. verhooging van
'»n werkloozensteun voor groote gezinnen.
Van een'crisisinkomstenbelasting en van be-
lasting op goederen van de dcode hand, ver-
htte hü veel minder dan de minister.
Ministers plannen in zake het tarief wor
den niet duidelük geacht. Is de a s. wiiziglng
'iisluitend technisch of komen er ook hoogere
.arieven? Aangedrongen werd op bespoediging
der herziening. Staat, zoo werd ten slotte ge
raagd. de regeering volstrekt afwijzend tegen-
ver een matige tarlefsverhooging? Bü de be
handeling van de begrooting zou daarover kun
nen worden gesproken.
""r FOCK (lib.) besprak de Invoerrechten op
Die zijn veel te hoog en dienen bij de a.s.
herziening van het tarief te worden verlaagd
Ook de opcentenheffing moet vervallen. De
regeering zorge in het algemeen, dat Indische
producten niet te zeer benadeeld worjden.
N'a do pauze was
do minister aan het wooTd
MINISTER OUD was eveneens van meening.
dat de omstandigheden dwongen tot het opleg
gen van de Omzetbelasting, ai is deze bil de
behandeling in de Tweede Kamer nog eenlgs-
rins verzacht. Het bedrag van de opbrengst is
r.oodig en door geen ander middel te ver
krijgen.
Groote gezinnen worden zwaar getroffen
maar te hunnen behoeve ziin verschillende eer
ste levensbehoeften vrijgesteld. En naar ver
houding gebruikt een groot gezin van die be
hoeften het meest.
Het is niet te zeggen of de nieuwe, thans bii
de bron geheven belasting, den omzet zal doen
tcrugloopen. Naast deze belasting blijft bezif-
niging een eerste taak.
Mochten bü de uitvoering der wet moeilijk
heden openbaar worden, dan zalde minister
met de eischen van het bedrijfsleven zooveel
mogelijk rekening houden.
Aan degenen, die meer meerien te kunnen
halen uit directe belastingen, vroeg de minister
vertrouwen Jn zijn beleid te stellen. Het Is Juist
dat we met onze directe belastingen aan het
hoogtepunt z[|n. zoo we het niet reeds over-
schreden hebben.
Men vergeet wel eens de beteekenis van
groote inkomens voor het economisch leven. Ei
13 steeds oi,n groote behoefte aan kapitaalvor
ming. Zal men het risico van groote inkomens
uit bedrijf "villen bibven dragen indien men den
Staat heeft als participant in de winst boven
een zeker, door den heer Visser op f 50.000 ge
steld bedrag'.' Afgescheiden hiervan, elke
minister van financiën komt tc staan voor
dezelfde economische moeilijkheden. Uit de dl-
re-te belastingen is niet mi er te halen.
Na den oorlog. In een tjjd van hoog-conjunc-
t:mr, was de minister voor eon heffing in eens.
Thans is het juist omgekeerd, nu zou zulk een
heffing de druppel zün. die den emmer doet
ov<=rloopcn.
Een globale opbrengst van de indirecte belas
tingen zou waj-e ze In andere opzlch'ën te
geven afhankelijk zijn van het inzicht, wat
onder indirecte belastingen behoort. Een 'ant
woord op de vraag naar de opbrengst dep In
directe belasting zou der. toestand slechts ver
troebelen. Aan cijfers zouden we niets hebben,
zonder een diepg^ando studie van heel i»n« be
lastingstelsel. Op dit oogenlik hebben we dnai
aan zeker niets.
Ir het algomc-cn ontziet de Regeering de be
langen van het groote gezin.
INTERRUPTIES: Du schoolgelden.
Dn MINISTER: Die behooren niet tot mü'n
öeparlomenf.
Hot Is thans praematuur, op do kwestie der
naamlooze vennootschappen dl»p In te gaan
•Jok heeft het weinig zin om over de winst
belasting te spreken
Als blijkt, dat ontduiking van de dividend
en tantlAmebelastlng een winstbelasting noodig
maakt, zal dat geschieden. Maar zoo ver is 't
r.og niet en gemakkelijk zou de zaak ook ni -i
nfch. In leder go val zouden \vn mc-t een winst
belasting niet hebben kunnen halen de 85 mil-
linon, die nu verkregen worden.
Ook de herziening van het Tarief van In
voerrechten zou onvoldoende ziin; we brachten
het e- moe tot hoogstens 20 millioen De voor
bereiding van de 'techniseho herziening vordert
veel meer tüd dan voorzien was. maar daar
over kan den minister geen verwijt worden ge
maakt De zaak is ook zeer ingewikkeld bü de
bestaande verhoudingen.
Wat de heerep Blomjous en v. Lanschot wil
len. is echter nog Iets andeis. Zij wenschen een
uitgesproken beschermend tarief: maar de R' -
gecrlng kan zich voor het oogenbllk niet -aan
een bepaalde politiek binden. Daarover moet be
slist als de zaak anh de orde zal zün.
Ten siutt';. beantwoordde de minister nog
enkele speclalo vragen.
Wat de thee betreft, zal het moeten komen
tot aanmerkelijke verlaging van het Invoer
recht op thee. Dat komt bi) de technische ta
riefsherziening aan de orde. Maar het moet
geen geld kosten. Daarom moet tegenover deze
verlaging een compensatie elders worden go
zocht. Met de herziening zal de meest mogelijke
spoed worden gemaakt.
Het wetsontwerp werd z.h.st. goedgekeurd.
De Kamer ging tot 31 October a-s. uiteen.
Wederom onder leiding van den burgemees
ter, vergaderde de Raad zoowel gistermiddag
als gisteravond.
Landlost
Een voordracht om nan bouwondernemers cre-
dieten te verstrekken voor arbeiderswoningen
op de zg. terreinen Landlust in West gaf de
Middenstandsfractie aanleiding zich hiertegen
te verzetten. De heer BERXHARD meende, dat
het risico voor de gemeente te groot is.
Weth. BOISSEVAIN (v.b.) zette uiteen, dat
biervoor geen vrees - behoeft te bestaan en dat
door hc-t verleenen van deze credieten de werk
gelegenheid wordt bevorderd.
Met de drie stemmen der Middenstanders
tegen werd de voordracht aangenomen.
Aanval on het bijzonder onderwijs
Eenige punten der agenda passeerden zonder
gedachter.wlsseling, doch toen werd de hamer
van den voorzitter opeens in zijn vaart gestuit
door den heer WIJNKOOP (c.p). die een gele
eenheid aangreep om zün haat en afkeer van
be't bijzonder onderwijs te luchten. Aanleiding
was de voordracht om' dé besturen van bijzon
dere scholen over 1932 een vergoeding voor
boventallige onderwüzers uit te keeren. Regel
is, dat de communistische fractie dergelijke
voordrachten „geacht wordt tegen te stem
men". Maar nu ging dat zoo maarjBLet. votid de
heer WIJNKOOP, want de „ver gaande aanval
der Regeering op het openbaar onderwps" (be
doeld werd de komende opheffing ,van d^jcjrca
20 eenmansscholen) gaf de communisfische
fractie aanleiding tot het voorstel' om d© iiit-
houdt de tanden
mooi wit en gezond
INEDERLANDSCH FABRIKAAT!
DE SPOORWEGRAMP TE CONCHES
Een cliaos van gekraakte treinwagens langs de spoorbaan te Conches na de ramp, die aan talrijke personen het leven kostte. De.
reddingswerkzaamheden in vollen gang. Tusschen de van het viaduct gereden wagens wordt naar dooden gezocht.
gaven voor het bijzonder onderwijs te schorsen.
Uw voorstel, aldus de VOORZITTER, is in
strjid met de we't, zóoals de heer Wijnkoop
heel goed wist, maar deze vond dat heel niet
erg. want de wet verbiedt hem niet om strijd
te voeren, en om strijd tegen de Regeering was
het hem te doen.
Weth. ABRAHAMS (v.d.) kon het voorstel
moeiliik serieus nemen; hü &af den strijdlust!-
gtn voorsteller den raad naar een andere ver
gaderzaal om te zien. waar zün denkbeelden
een meerderheid kunnen verwerven.
De Raad wilde hiertoe wel medewerken: ver
wierp het voorstel met 30 tegen 5 stemmen en
nam do voordracht aan.
Instrumentarium geologisch instituut
Dr DE HARTOGH (onafh.) maakte bezwaar
tegen hef beschikbaar stellen van de aange
vraagde gelden voor een instrumentarium ten
behoeve van het geologisch instituut van prof.
Brouwer aan de Plantage Muidrngracht Vol
gens dit raadslid waren er maar tien studenten
en» de colleges te volgen en hiervoor achtte
hü de gevraagde som ta hoog.
Wethouder ABRAHAMS (v.d.) telde evenwel
25 studenten en prees den wereldvermaarden
hooglevraar voor zün werkelükheidsbesef, dat
hü eenige malen had toegelaten, dat het be-
r.oodigde bedrag werd verminderd.
Deze zaak hield de gemoederen langdurig
bezig, waarin PROF. WOLTJER (a.r.) een
ruim aandeel nam en bet oor van den Raad
had. 't Betrof hier het napraten over een oude
zaak. de leerstoel in de geologie aan de Ge
meentelijke Universiteit, waarover destüds in
den Raad veel te doen geweest is, en de finan
cieele opofferingen, die Amsterdam zich des
wege heeft te getroosten.
De heeren DE HAKTOGH (onafh.) en de r.k.
SCHLICHTING waren vooral de tegenstanders,
tegen wie PROF. WOLTJER (a.r.) uit billijk
heidsoverwegingen optornde.
De VOORZITTER, als president-curator der
Universiteit, kwam ten slotte op te^en de dis
kwalificatie der Universiteit door discussies
van raadsleden, de zich niet. voldoende, op de
hoogte stelden.
Het velen verbazende slot was. dat de voor
dracht' Zonder hoofdelijke! stemming werd aan
genomen.
Het adres van den Raad
aan de Regeering en aan de beide Kamers,
waartoe ln principe ïn de vorige zitting was
besloten, lokte nog eenige peuterig debat uit.
dat toch niet geheel zonder beteekenis was. In
Hebl Ge U aan iets geërgerd,
meer dan Ge weien wilt
Hebt Ge U boos gemaakt,
een emotie, een schrik of
'n hevige pijn ondergaan?
Nedtrlandich Dan kunt Ge niet beter doen
Product dan dadelij k 'n "AKKERTJE'
te nemen. Weldra zijt Ge
dan weer Uzelf en zal alle
narigheid vergeten zijn I
"AKKERTJES" schaden nietl
Per 12 stuks slechts 50 cent.
Gébruikt dut voortaan uitsluitend:
Volgent recept van Apotheker Dumont
het adres worden breed gemotiveerde bezwaren
ontwikkeld tegen het wetsontwerp tot ver
mindering van de ultlteering uit het Gemeente
fonds.
De heer DE MIRANDA (8.d.). zich beschou
wend als de geestelijke vadev, vond het adres
keurig. Maar de heer SCHALICER (c.p.) had
„drastische -maatregelen" .in het adres bespeurd
en wilde zich niet vastleggen. De passage moest
er dus uit. meende hij.
Maar. aldus de heer DE MIRANDA (s.d.).
hebben de communisten dan die andere passage
waarin over vërdtr gaande loonsverlagingen
wordt gehandeld, niet gelezen? En moet die e-
dan lnblüven? Neen, laat ons er maar nieis in
veranderen, dacht hl).
Weth. ABRAHAMS (v.d.) had reeds gezegd,
dat B. en W. prüs stelden op ongewüzigd aan
nemen van het adres, hetgeen ten slotte ook
geschiedde met 33 tegen 5 stemmen. Waarmee
de Boclaal-democraten. momenteel althans, da
drastische maatregelen" slikten, alsmede de
loonsverlaging!
De heer WIJNKOOP (c.p.) die het gister zeer
volhandig had, ontdekte in den loop van den
avond gevaarlüke
kapitalistische bacteriën*
zoowel ln de uitvoering van de Crts|s-Zulvel«
wet, als in de melkvoorziening van Amsterdam.
De Raad trak zich daar niets van aan en
bleef volmaakt lonverschilllg onder de lang
ademige en vervelende uiteenzetting van. den
braven iuterpellant, wlen door weth. KROP
MAN (r.k.) heel netjes werd gezegd, dat bi tl
voor dezo zaak in de Kamer meest ziin. Nu. dat
vond WIJNKOOP eigenlijk ook en daarom wlN
de hü een adres aan de Regeering zenden.
Vermakelijk was de afstraffing, die de ohrls-
tf Uik-historische heer MEERVELD den heeri
Wijnkoop toediende. De Raad had er veel schik
in. toen deze- eenvoudige en degelijke „platte*
lander" den communlstischen veelprater ovor da
knie nam en herhaaldelük aantoonde, dat deze
er niets van wist. Bovendien deelde de wethou
der nog mede. dat B. en W. reeds eenige weken
geleden met de Regeering in correspondentie
waren getreden over de verhoogde prpzen der
levensmiddelen.
Met 3i tegen 6 stemmen werd ln den laten
avond de laatste eer bewezen aan Wünkoopa
motie.
INTERNATIONALE TUINBOUWMAKKT.
In Engeland dalen wegens groote aanvoeren
de prijzen van koolsoorten (bloemkool inbe
grepen), terwyl tomaten en kropsla duurder
worden en komkommers en aardappelen ieti
vaster liggen.
Ln België is de aardappelmarkt nauwelijks
prijshoudend, terwijl de Fransche zeer stil
ligrt. Eind van de-Te maand verwacht men da
bloemkoolexport.
De sinaasappeloogst in Spanje geeft groote
verwachtingen. De uienmarkt is zwakker.
De afzet van druiven in Italië is niet slecht,
BI oemkoolprij zen dalen wegens verwachting
van een groote productie.
mffls
XLIV
Iets over het cultureele leven (2)
!(H.D.) Ook de dagbladpers is in Duitschland gelijkgeschakeld,
'dat wil zeggen, dat zij zich van critiek op de regeeringshande-
liiigen heeft te onthouden. De totale Staat laat dit
niet toe. Hier heeft men nu het derde groote land in Europa,
waar de pers de staatsgediachte heeft te vertolken. Rusland,
Italië en Duitschland hebben van de dagbladschrijvers een soort
.van staatsambtenaren gemaakt Terwijl de democratie de pers
vrijheid, bijna zonder grenzen, in haar vaandel voert, laat noch
communisme, noch fascisme, noch nationaal-socialisme haar toe.
Natuurlijk is er onderscheid. In een cultureel hoogstaand land
als Duitschland zal de pers op den duur bij den opbouw van
den totalen Staat, een geheel andere taak te vervullen hebben,
dan in een land met zooveel analfabeten, als Rusland. Evenmin
als de wetenschap binnen bepaalde grenzen is terug te dringen,
evenmin zal de pers geheel aan banden kunnen worden
gelegd. Steeds meer zal de teugel gevierd worden, naar mate de
pers positief meewerkt aan den opbouw, maar ondermijning van
de staatsorde, of verbreiding van beginselen, welke vierkant
ingaan tegen de wereldbeschouwing van den Staat, zal geweerd
worden.
Het vraagstuk van de pers in een nationaal-soeialistisch land
is van uitermate groot belang. Beschaving en pers behooren bij
elkaar. Zonder pers is geen enkel beschaafd land te donken.
De invloed, welke van de dagbladpers op de volksziel uitgaat,
is van ontzaglijke beteekenis. Men denke aan den oorlog, hoe de
kranten van de onderscheiden landen in den aanvang er in
slaagden het geheele publiek in den waan te brengen, dat de
eigen regeering totaal onschuldig was en alle schuld moest
worden afgewenteld op de tegenpartij. Wat is er weinig noodig,
om door de pers het volk tot kookhitte te brengen. Da Costa
kon met recht zeggen, dat de verwaten koningin, gezeten in
haar koets, de Meening als slavin heeft. Veel meer dan boek of
rede vormt de krant de publieke pinie. Wie langen tijd dezelfde
krant leest, gaat over godsdienstige, politieke, economische
yiaagstukken ten slotte denken, gelijk zijn blad dit doet.
Tegenstand is hier meestal nutteloos.
Natuurlijk dragen niet alle bladen hetzelfde karakter. Men
kan ze verdeelen in dagbladen, welke slechts nieuwsbladen
willen zijn, en die, welke een bepaalde opinie willen propa-
geeren. In Duitschland had men de laatste jaren bijna niet
anders, dan de laatstgenoemde. De politiek had het volk ver
scheurd. De verkiezingen volgden elkaar op den voet. Daarbij
kwam, dat de onderscheiden bladen bijna alle een econo
misch belang hadden bij een bepaalde richting. In vele op
zichten was het een krantenstrijd geworden. De nabootsing
van de westersche democratie, welke in 1918 na de nedeilaag
haar intrede deed, en welke steunde op de Grondwet van Wei-
mar, schonk, zonder voorbereiding, het volk al de „zegeningen"
van een ongebreidelde persvrijheid. Op politiek gebied was
het Duitsche volk altijd vrijwel onmondig geweest. Dè kranten
wisten precies hoe ver zij konden gaan zonder zichzelf ^n gevaar
te brengen. En nu werd daar ineens het hek van den dam
gegooid, nadat in de oorlogsjaren een strenge censuur er nauw
lettend voor had gewaakt, dat geen enkele -staatsgevaarlijke
uiting in de kolommen verscheen.
ln de westersche landen was het ook niet zoo vlug. gega&n.
Napoleon moest zoo weinig mogelijk van dë kranten hébben, Siij
snoerde ze den mond of hij zorgde, dat er in 't leven wertfen
geroepen, welke zijn ideeën verkondigden. Toen hij in 1814 van
Elba terugkwam en aan de Fransche kust landde, dacht hij er
anders over. Toen beloofde hij volle vrijheid voor de kranten.
Hij riep ze zelfs te hulp, maar het was te laat. Deze zwenking
heeft hem niet meer kunnen redden.
Een langdurige strijd is gestreden voor de vrijheid van de,(i
pers. In menig land is een verbod uitgevaardigd tegeii het uit-
geven van nieuwsbladen, toen deze van karakter gingen ver- 1
anderen en een critisch gedeelte aan den overigen inhoud
gingen toevoegen. Overheid en Pers stonden verre van vriend
schappelijk tegenover elkander. Bij Overheid moet hier evengoed
gedacht worden aan de kerkelijke als aan de wereldlijke
Overheid.
Toen het verbod niet meer strikt kon worden gehandhaafd,
ging censuur er de plaats van innemen. Dit geschiedde op méér
dan één wijze. Of er moest vrijheid gevraagd worden om een
krant uit te geven, waarbij tegelijk vaststond, dat er nooit iets
in zou worden opgenomen, hetwelk de Overheid mishaagde, öf
wel er werd geëischt, dat de krant zoogenaamd in depót zou
worden gegeven bij hen, die het recht vnn censuur hadden.
Alvorens dan tot verspreiding werd overgegaan, werd de inhoud
nagezien en men begrijpt, dat onder dergelijke omstandigheden
evenmin iets onwelgevalligs aan de Overheid kon passeeren.
De volle persvrijheid dagteekent, zij het dat er nog bezwaren
bleven kleven aan de pnactische uitoefening, van het eind der
18e eeuw. Wat Nederland betreft, artikel 7 van de grondwet
geeft het fundament, waarop de pers in ons land is kunnen
opbloeien. Dit artikel luidt: „Niemand heeft voorafgaand overleg
noodig om door middel van de drukpers, gedachten of gevoelens
te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijk-
heid voor de wet".
Niet iedereen heeft de noodzakelijkheid van vrijheid voor de
Pers ingezien of toegejuicht. Da Costa deelde bijvoorbeeld een
heel andere meening. Bismarck juichte deze persvrijheid ook
niet van harte toe. Toch begreep hij opperbest, welk sterk wapen
de staatsman in handen heeft, wanneer de pers op zijn hand is.
Hij toonde dit op een heel eigenaardige wijze. Hij was namelijk
medewerker aan verschillende dagbladen, doch nimmer onder
zijn eigen naam. Zijn denkbeelden lanceerde hij op deze wijze
en hij maakte groote kringen van het volk murw.
Men gevoelt nu wel, dat het bij de Overheid er vooral op
aankomt, hoe het critisch gedeelte van de krant
is samengesteld. Hier wordt een machtig, doch ook een
gevaarlijk wapen gehanteerd. De democratische opvatting
is, dat aan het critisch element volkomen vrijheid moet worden
gegeven, waarbij de schrijver zelf moet weten, hoe ver hij kan
gaan met liet oog op zijn verantwoordelijkheid voor de wet.
Dat er in democratische landen nooit gezondigd wordt, zal
niemand durven beweren. Maar klachten worden niet vaak
ingediend bij de Overheid, en de Overheid zelf heeft
een ruim hart. Of het niet tijd wordt, den breidel hier en
daar aan te leggen, is voor ons niet meer de vraag. Dit zal
zeker moeten geschieden. Men heeft slechts acht te geven op
wat hier en elders gedrukt wordt, en waarin hoon van de Over
heid, laster van het Opperwezen, en
ondermijning van de orde onder woorden
wordt gebracht. Indien ooit, dan is het
nu de tijd, om te zoeken naar het juiste
^verbandtusschen vr ij-hei d en gezag.
Pas wanneer dat juiste verband is
y gevopden, is de persvrijheid in goede
banen geleid.
De fascistische, en ook de
n a t i o na al-socialistische opvat
ting is, dat persvrijheid, overgelaten aan
niet nader omschreven verantwoordelijk
heid van den schrijver, een onding is.
En nu komen wij tot de wijze, waarop
volgens dit systeem de voorlichting en
;de critische taak van de pers moet
plaats hebben.
In Rusland is de per9 gesociali
seerd. Zij. is partij-instituut, en wijl partij
j>n staat jiaar één zijn, oefent zij als het
ware een soort toezicht uit voor den
staat. In 11 a 1 i is toestemming van
de Overhèid noodig, om een krant in het
Jreven te roepen. De Overheid heeft het
ierswezen goed in de hand door ver
plichte inschrijving van alle kranten-
schrijvers in een register, hetwelk
slechts mogelijk is na aan verschillende voorwaarden te hebben
voldaan.
In Duitschland staat het oprichten van kranten en tijd
schriften vrij. In bladen, welke politieke voorlichting geven,
mogen alleen redacteuren schrijven, die in den zin van de wet
daartoe bevoegd zijn. Alleen zoogenaamde Ariërs komen hiervoor
in aanmerking. De Duitsche geest moet worden aangekweekt
en gezorgd moet worden, dat nimmer de kracht van het Duitsche
rijk of van het Duitsche volk wordt verzwakt door artikelen in
deze bladen. Slechts bij het Persverbond ingeschreven schrijvers
mogen aan de voorlichting van het publiek meewerken.
Hier heeft men dus de gelijkgeschakelde pers. Het
beeld, hetwelk de politieke bladen vertoonen,«wijkt wel sterk af
van dat in het verleden. Geen enkel blad zal het thans meer
wagen een andere meening te verkondigen, dan die der
regeering. In de practijk heeft dit tot gevolg gehad, dat er op
persgebied een ware omwenteling heeft plaats gehad. De com
munistische pers, waarvan Münzenbe^g, de man van het bekende
Böiinboek inzake het Rijksdagbrandproces, de voornaamste
uitgever was, is verdwenen. Insgelijks de sociaal-democratische.
Overigens zijn er ook groote wijzigingen ingetreden. Het Ber
liner Tageblatt, uitgave van de firma Mosse, waarvan
Theodor Wolff jaren lang hoofdredacteur was, en waaruit vele
Nederlandsche kranten putten, is van groot blad ineengeschrom
peld tot een krant, welke met den dood worstelt De V o s s i-
sche Zeitung, vroeger ook op den voorgrond tredend onder
leiding van Georg Bernluard, biedt geen merkwaardigs meer.
Zijt beleefden hun glorietijd door de democratie, en zij zinken
er mede in tot organen zonder invloed. De oplagen zijn sterk
gedaald. Alleen de officieele nationaal-socialistische bladen
hebben den wind in de zeilen. Tegen deze bladen voeren vele
andere thans een hopeloozen strijd.
\'an polemiek tusschen de kranten is geen sprake meer. Bij
ons gaat hel ontegenzeggelijk vaak te scherp, dikwijls helaas op
het kantje van het persoonlijke af; in Duitschland is het
polemisch geluid geheel verstorven. Er is voldoende leergeld
betaald. Wie maar even uit den band sprorr,, liep gevaar, dat
zijn krant voor enkele weken verboden v w en da*. sloM
Eet Kaiser Friedrich-Museum te Berlijn,
vrijwel gelijk met besfaansvernietigmg. Wie als Nederland©!»
niet absoluut zijn liefde verpand heeft aan een zoogenaamd
neutraal blad, hetwelk over staatkundige vraagstukken geen
eigen meening geeft, zal als hij alleen aangewezen is op Duit
sche bladen, geestelijk verdorren. Het onderscheid tusschen de
verschillende dagbladen is, althans wat de voorlichting betreft,
zoo klein geworden, dat de krantenverkoop er sterk dood
getroffen is geworden. De finantiëele positie der dagbladen is,
mede tengevolge van de langdurige crisis, alles behalve schit
terend te noemen.
Wij denken, dat de gelijkschakeling, al zal niet terug verlangd
worden naar den feilen persoonlijken strijd van het verleden,
op den duur bij velen teleurstelling zal opwekken. En vroeger
of later zal de moeizame strijd weer beginnen, om wat meer
bewegingsvrijheid, en deze zal ook verkregen worden. Een groot
ontwikkeld volk kan niet op dezelfde wijze behandeld worden
als een achterlijke natie. Als dan maar nut getrokken wordt
uit de ondervinding met zijn droevige burgertwisten tot in het
oneindige.
Zoowel de roomsche, als de protestantsch-christelijke dag
bladen hebben zich neergelegd bij den nieuwen stand van zaken.
Hun positie in Duitschland is trouwens naar verhouding veel
minder- sterk dan in Nederland. Bij de protestanten is dat een
gevolg van den lutherschen inslag in het volksleven. Voor de
calvinistisch aangelegde protestantsche Nederlanders was het
een uitgesproken zaak, dat zij ook het gebied van do pers
moesten betreden. Deze eigen pers zal niet het minst in moei
lijke tijden van verschuiving van denkbeelden nieuwe dingen
moeten toetsen aan oude beginselen; niet halsstarrig vast
houden aan wat niet meer past, echter met de principes in geen
enkel opzicht laten spelen.
Over de kunst, gelijk die zich in Duitschland ontwikkelen
moet naar den wensch der nieuwe volksleiding, en waarin ten
volle de Duitsche geest moet uitkomen, valt nog niets te zeggen.
Een tijdsverloop van meerdere jaren zal noodig zijn, om van
resultaten in den zin van een vernieuwden geest te kunnen
opreken.
