1
ERLANDSCH |0
FABRIKAAT BA Cl
onderzoek
in
DUITSCHLAND
DONDERDAG 24 AUGUSTUS 193?
Kerknieuws.
NED. HERV. KERK.
Beroe pen: Tc Benschop, L. van Mastrigt
te Harderwijk.
Bedankt: Voor Oud-Alblas, J. R. Cuperus
te Mastenbroek. Voor 's-Grevelduin-Capelle,
A. J. Westra Hoekzema te Mijnsheerenland.
JUBILEA
Ds. W. A. van Bruggen, Ned. Herv.
predikant te Doeveren, herdenkt 27 Septem
ber a.s. zijn zilveren amkbsjubileum.
Ds. van Bruggen werd 29 Juni 1871 te
Engwierum geboren en zou zich aanvankelijk
bekwamen voor den handel. Hij veranderde
evenwel van zienswijze en koos de studie tot
het predikambt. Hij bezocht het Gymnasium
te Assen, de Universiteit te Ukrecht en werd
4 Mei 1905 candidaat tot den H. Dienst voor
het Prov. Kerkbestuur van Groningen. Zijn
eerste gemeente was G omgaryp en Broek
(Fr.), waar hij 27 September 1S08 intrede
deed. In 1928 vertrok hij naar Helenaveen en
staat nu sinds 30 Nov. 1930 te Doeveren.
Ds. van Bruggen is voornemens op Zondag
1 Oct. a.s. een gedachtenisrede te houden.
Dr. J. H. BAVINCK.
Hier te lande is met verlof aangekomen
Dr. J. H. Bavinck, miss. predikant te Solo,
verbonden aan de Geref. Kerk te Delft en
benoemd als derde docent aan de Opleidings
school te Djocjo. Dr. Bavinck was predikant
te Bandoeng, nadat hij tevoren eenigen tijd
als hulpprediker te (Medan dienst had gedaan.
In 1927 werd hij predikant te Heemstede,
vanwaar hij in 1929 in dienst van de Zending
door de Geref. Kerk van Delft werd uitge
zonden. Dr. Bavinck vestigt zich metterwoon
te Wassenaar.
WIJLEN Ds. A. W. IPPIUS FOCKENS.
Er is in betrekking tot den op 28 Juni j.l.
overleden Ds. A. W. Ippius Fockens, in leven
emeritus-predikant der Ned. Hervormde Gem.
te Hemmen, een gedenk schriftje verschenen,
bevattende zijn af scheidspredikatie op 28 (Mei
1933 en wat bij zijn begrafenis gesproken is.
Ook zijn een foto van den overledene, zijn kerk
en zijn pastorie opgenomen.
ABRAHAM TROMMIUS.
Gisteren was het 300 jaar geleden, dat
Abraham Trommius, de man van de „Concor
dantie des Bijbels", te Groningen geboren
werd. Behalve dat hij deze vraagbaak voor
predikanten en duizenden anderen saamstelde,
gaf hij ook zijn levensbeschrijving, waann
ook het lief en leed in zijn vier achtereenvol
gende huwelijken wordt verhaald. Op 85-jan-
gen leeftjjd is hü gestorven.
ALG. SYNODE DER NED. HERV. KERK
Tijdens de afwezigheid met vacantia van
den secretaris van de Algemeene Synode der
Ned. Herv. Kerk fungeert als zoodanig tot
21 September a.s., de voorzitter van het
Prov. Kerkbestuur van Z.-Holland, Ds. P.
B o k m a, Ned. predikant te Schiedam, die
in de vacature, ontstaan door het plotseling
heengaan van Ds. B. Tichelman te Scheve-
ningen, door de Synode in haar laatste zit
ting werd benoemd tot tijdelijk vice-secreta
ris.
DIACONIE EN CRISIS.
Te Maassluis werd Zondagmorgen
ïn de Ned. Hervormde Gemeente bekend ge
maakt, dat de Diaconie niet meer in staat is
langer crisissteun uit te reiken, voorloopig
althans voor 2 maanden. Gebrek aan middelen
noopte daartoe te besluiten.
KERKGEBOUWEN.
Te Boskoop, waar voor den aanleg van
den nieuwen verkeersweg de Dorpsstraat
wordt opgehoogd, komt hierdoor de voor-
ingang van het kerkgebouw der Ned. Her
vormde Gemeente zeer ernstig m het gedrang.
Naar wij vernemen bestaat er bij het Kerk
bestuur plan, om deze ingang te doen ver
vallen, en die te verplaatsen naar de zyde aan
de Burg. C-olijnstraat. Daar het kerkgebouw,
vooral in den Zondagmorgendienst, te klem
is, om alle kerkbezoekers een goede plaats te
verschaffen, moeten er ook plannen zjjn om
GENERALE SYNODE DER
GEREF. KERKEN
Een tweede aanvulllngsagendum
Op het agendum van de Generale Synode
die j.l. Dinsdag te Middelburg is aangevan
gen, is thans een tweede aanvullingsagcn-
dum verschenen. Dit aanvullend agendum
bevat o.m. het. volgende:
Een voorstel van de Kerk van Ulrum om
de Afscheiding in 1934 te herdenken op 14
October van dat jaar, een getuigenis te doen
uitgaan, een dringend verzoek te richten tot
verwante kerkelijke groepen in het vader
land om te komen tot vereeniging op den
grondslag van Gods Woord en alle maat
regelen door de Synode te doen nemen, die
de Afscheiding stellen in het juiste licht;
voorts een schrijven van de Bijzondere ver
gadering van do Zendingsarbeiders op
Soemba inzake de Maleische eenheidsver
taling van den Bijbel; het dossier inzake de
bekende zaak Heerenveen-Oudesehoot en 't
rapport terzake; een schrijven van het be
stuur van het verband van Evangelisatie
commissies van de Kerken inzake samen
werking in de Evangelisatie; een verzoek
van de Part Synode van Noord-Brabant en
Limburg om van de Gen. Synode opnieuW
een krachtige opwekking te doen uitgaan
tot steun van het Evangelisatiewerk in deze
provincies; een schrijven tot herziening van
het besluit van. de classis Den Haag van
br. E. J. W.; een schrijven van den lieer D.
Zemel, te Haarlem, inzake vaste stand
plaatsen van emeriti-predikanten; een schrij
ven van de classis Gorinchem inzake de
roeping van den consulent; een schrijven
van den kerkeraad van Nunspeet inzake de
Gezangen; idem van Ds. J. S. Post, te Axel,
inzake de uitspraak van de vorige Synode
in betrekking tot het vrouwenkiesrecht; een
schrijven van den heer A. Janse, te Bigge-
kerke, inzake de Gezangen; een schrijven
van den kerkeraad van Den Haag-Oost, in
zake een genomen beslissing van deputaten
voor de zending onder de Joden; eveneens
een schrijven van Ds Jac. van Nes, miss
predikant voor de Jodenzending en een
schrijven van de commissies voor de Joden-
zending te Den Haag-O. en W. inzake trac-
taatverspreiding.
Voorts noemen we van het al maar stij
gend aantal bezwaarschriften nog die van
de heerep J. H. Ronhaar, te Olst; J. W.
Bruins, arts, te Deventer, en van de Kerk
van Deventer, die alle min of meer ver
band houden met de zaak van het zg. De-
vent er-kwartet. Ook zijn er bezwaarschriften
en ingekomen schrijven over allerlei detail
zaken.
Besloten is voor het agendum geen stuk
ken meer op te nemen, dan die uiterlijk a.s.
Maandagmorgen met de eerste post binnen
komen.
Da zittingen der Synode
Naar wij vernemen ligt het in het voor
nemen om de zaak van de Theol. School te
Kampen in de zitting van Vrijdag te behan
delen. Het is derhalve te verwachten, dat
ook de benoeming van twee hoogleeraren
aan de Theol. School op dien dag aan de
orde kómen zal.
Het aspect der Synode
D r W. A. van E s, lid der Synode,schrijft
ons uit Middelburg:
De zittingen van een Generale Synode
maken bij den hernieuwden aanblik een
tegenovergestelden indruk, als waarvan het
békende woord der Psalmberijming spreekt:
„$aar stand blijft vast, al wisselen haar
tooneelen". Hier blijft bij iedere Synode in
in het kerkgebouw een gaanderij te doen
aanbrengen.
Te Daarlo (O.) Is (Maandag J.l. voor
het kerkgebouw der pas geïnstitueerde Kerk
de eerste steen gelegd door de ouderlingen
G Maneschijn en J. Abibink. Het woord werd
gevoerd door Ds. J. H. Meuleman, van Den
Ham, en Ds. J. H. Broek Roelofs, van
Vroomshoop. De vele belangstellenden zongen
Ps. 138 1 en Ps. 84 1. De plechtigheid werd
met gebed geopend en gesloten.
Te Losser wordt het nieuwe vere
nigingsgebouw der Ned. Hervormde Gemeente
(annex kleuterschool) op Zaterdag 26 Aug.
a.s. geopend.
het algemeen juist het tooneel gelijk, al is
het, dat de entourage wisselt: hetzelfde
meubilair met dezelfde tafels* de groene
kleeden op dezelfde wijze geschikt, de pal
men achter het podium, zelfs voor een groot
deel dezelfde gezichten; al trekt men dan
ook met dit alles van het eene eind van het
land naar het andere. En toch is het ook
weer een mooi symbool, hoe bij alle wisse
ling, kerkelijk daar waar het hart klopt,
een weldadige béstendigheid heerscht.
Het aspect der Synode maakt een zeer
prettigen indruk in het mooie, gloed-nieuwe
gebouw van de Hofpleinkerk, nu zoo sober
en toch zoo smaakvol met het oog op de
zittingen der Synode ingericht Aanvanke
lijk schijnt ons het kerkgebouw voor het
houden der Synode zeer geschikt
Bezoek aan Domburg
Naar wij vernemen, zullen de leden der
Synode zoo goed als zeker op uitnoodiging
van den Burgemeester ook aan Domburg een
bezoek brengen.
Schoolnieuws.
RIJKSUNIVERSITEIT TE LEIDEN.
Overdracht Rectoraat
Maandag 18 September, des middags te 2
uur, zal de rector-magnificus Prof. D. J
Huizinga, in het groot auditorium verslag
uitbrengen van de lotgevallen der Universi
teit over 't academiejaar 1932'33 en daarna
de rectorale waardigheid overdragen aan
zijn opvolger Prof. Mr. D. v. Blom.
REUNSITENORGANISATIE S. S. R.
Op den eersten avond van de Conferentie te
Woudschoten (Zeist), te houden 1 en 2 Septem
ber, zal Prof. Dr. L. Bouwman, van Utrecht,
een verhandeling houden over „De Rijpere
N. C. S. V. i
Vanwege de Ned. Qhnteten-Studenten-
Vereenaging worden de volgenidte maanden
weer enkele cand ere nti es gehouden:
Pra ctdedh-Theo logische Confe
rentie, 1114 September. Dr M. J. A. de
Vrijer: Opening; Prof. Dr W. J. AaMers: De
dominee en zijn wereld; Dr M. C. Sdotemaker
de Brume: Welke leiding geven de Christe
lijke Keiken in zake de 6exueele moraal?
Dr J. C. Roose: Hoe kan de predikant in de
pastorale practijk helpen in eexueele moei
lijkheden? Dr R. B. E venhuis: Wat moet
de houding zijn van den dominéé in de
nieuwe politiek-omtionale opleving? en Dr
M. J. A. de Vrijer: Blijvende geestdrift
het ambtelijk werk.
Op een gelijktijdige samenkomst v
predikantsvrouwen (en a.s. pred.vrouwen)
worden bovenstaande referaten bijgewoond
en sipreken voorts mevr. A. M. Th. Slote-
maker de BrumeVan Leeuwen: inleiding
op de bespreking van gemelde referaten, en
mevr. C .J. E. StéLmaLoosjes: Wet kun
nen wij in die practijk doen voor de veihiou-
diing van jongens en meisjes?
Sociale Conferentie, 69 Ocboiber.
Drs H. van Velden: Opening; Mr H. F.
Meer: Indivaduaiisme-oollectdviisme aJB maat
schappelijke organrisatfieivonn; Een nader
aan te kondigen spreker: Economische ver
schuivingen in de tegenwoordige wereld-
huishouding en hun sociale gevoQgen
Nederland; Prof. J. B. Kors: De Encycliek
Quadragesimo Anno; Ds G. Bos: Godsdienst
oefening; Mr N. Sfjufkens: De toekomst van
den hoofdanheadieren Mr Dr S. Roaemond
OudJra den-Conf erenttle, 1416 Oc
tober. Voornaamste spreker Dr T. Z. Koo
uit China, een der voornaamste leaders
de Wereldconferentie van Christen-Studiën-
ten-Vereenigingen, over de toestanden
het Oosten, het werken van de Christelijke
Kerk en die Zending en over de beteékenis
van het Christelijk geloof voor de practijk
van het. leven.
Voorts wooden gehouden een aiheidens-
boeren-studentenlkamp, kampen voor jeug
dige werkloozen en novieten-conferenties.
De Federatiedag van de N.C.S.V.
te bepaald op 17 en 18 Februari 1934 te
Utrecht.
Tot voorzitter van de N.C.S.V. is voor
den nieuwen cursus Mr G. J. Schollen be
noemd.
Aan de secretaresse mej. Mr W. M. Eg-
gimk is, we; ens aanstaand huwelijk, onG
e:ag verleend.
De secretaris Dr M. C. Sloteroaker de
Bruine zal in Januari of Februari a.s. de
Ghr Studentenvercengingen te Riga* Kowno
en Warschau bezoeken.
CHR. LYCEUM TE HARDERWIJK.
Tot leerares in de Handwerken is met
ingang van 1 September a.s. benoemd mevr.
M. B. Overdyldnk, leerares aan de Rijks
kweekschool te Apeldoorn. Mej. M. S. E.
Colder kreeg, op haar verzoek, als zoodanig
met ingang van gemelden datum eervol ontslag
KOLONIALE LANDBOUWSCHOOL
TE DEVENTER.
By Kon. besluit is, wegens opheffing van
zijn betrekking, eervol ontslag verleend aan
den leeraar aan de Middelbare Koloniale Land
bouwschool te Deventer, Dr. H. Uittien, aldaar
HOOFDBENOEMINGEN.
't Veld by Culemborg, L. J. R.
Kalmijn te Utrecht. Voor tijdelijk.
ONDERWIJZERSBENOEMINGEN
Oosterbeek (hoofd J. Caspers)mej.
D. Comelissen en mej. T. Opendorp, aldaar.
Beiden als kw. met akte.
CHR. VOLKSONDERWIJS
Onderwijzers en onderwijzeressen die zich
wenschen te onderwerpen aan het onder
zoek ter verkrijging van de Na-akte (diplo
ma) vanwege de Vereeniging voor Christe
lijk Volksonderwijs, zullen dit jaar daartoe
in de gelegenheid gesteld worden op Don
derdag 26 October en zoonoodig op den Vrij
dag daaraanvolgende. De aanmelding moet
geschieden tusschen 1 en 20 September
a.s. bij den secretaris der Commissie, den
heer P. A. Versluys, Heemsteedsche Dreef
81 te Heemstede.
OPHEFFING VAN OPENB. SCHOLEN
Te Kockengen (U.) zal de opheffing
der Openbare School nog niet geschieden.
Gedep. Staten van Utrecht hebben haar ver
daagd.
Te Nootdorp (Z.-H.) heeft de Ge
meenteraad na uitvoerige bespreking besloten
de Openbare School op te heffen. Het besluit
werd genomen met 4 tegen 3 stemmen. Tegen
stemden één vryzinnig-democraat en twee
roomsch-katholieken. De School telt thans nog
35 leerlingen. B. en W. zijn bereid de kinderen
gratis te doen vervoeren naar en van de
Openbare School in het nabygelegen Pijnacker.
ZAL NIET DOORGAAN
Te Maassluis werd in April jl. beslo
ten tot oprichting eener Openbare Ulo-school.
Gedep. Staten van Zuid-Holland hebben be
richt, dit besluit niet goed te kunnen keuren
omdat deze school geen levensvatbaarheid
bezit, hetgeen blykt uit den geregelden ach
teruitgang van het aantal leerlingen der
Openbare Scholen. Hét besluit zal dus weer
worden ingetrokken.
EXAMENS
heer H. J. Bee&em t
P Verkerk 'en M J W* Zevenboom. Afgewezen
8 cand.
cHpl. B: de dames I G v Mens en
if en de heeren L H v DeUen en
Afgewezen 11 cand.
wordt voortgezet roet 3 eend.
voor A en 6 voor B. Teruggetrokken 3 cand.
EXAMENS-TEEKENEN
DEN HAAG. 23 Aug. Akte M.O. Ma. Gesl. de
heeren: B W H Bos Verechuur, H J Bramer,
H P Broense, allen te Amsterdam. C M L de
Brouwer te Amstelveen en B. Buys te Anster-
EXAMENS-NEDERLANDSCH ENZ. M. O.
De minister van onderwijs, kunsten en we
tenschappen brengt ter kennis van belang
hebbenden. dat de examens ter verkrijging van
en 20 stuks
een akte van bekwaamheid tot het seven van
middelbaar onderwij© in de Nederlandse taal
en letterkunde (K VII). de geschiedenis (K
VIII) en de aardrijkskunde (IC IX) dit Jaar zul
Radio Nieuws*
len worden gehouden in de maanden September
(voor het schriftelijk gedeelte) en November
en December (voor het mondeling gedeelte).
ZIJ. die zich aan één dezer examens wen
schen te onderwerpen, moeten vóór 10 Septem
ber uitsluitend per briefkaart cn zonder toe
zending van eenig ander «tuk een aangifte
formulier aanvragen aan den heer G. Bolke-
steln. inspecteur van het middelbaar onderwijs
VRIJDAG 25 AUGUSTUS
H'ulzen (296 M.) K.R.O. 8.(10 Morgenconcert
10.00 Gramofoon 12.15 Lunchconcert 2.15
Gramofoon 8 00 Zang en viool 4.15 Orgel
5.15 KRO boys 7.35 Orkest 9.00 Solisten
concert 9.30 Zang 10.00 Orkest plm.
EXAMENSHOOFDAKTE.
ARNHEM. 23 Aug. Geëx. 8 cand. Gesl. de
heeren F J v Dam te Nijmegen. D IC windt te
Ochten. B H Wikkennk te Aalten. G Wijk te
h 1 v e r k u m (1875 M.) V.A.R A X 01 Grrmo-
foon 10.15 Voordracht 10.30 Concert
11.10 Voordracht 12.15 Concert 11.45
Gramofoon 4.01 Concert 4.50 Na school
tijd 5.30 Orkest 6.00 Concert 6.10 Con
BREDA. 23 Aug. Geëx. 8 cajid. Gesl. de da
mes M. Bolle te Den Bosch. H. Hendriks te
Vugüvt. A. Pauluis te Dinteloord en P. Siegers
te Den Bosch en de heer P. J. de Vuyat te
Alphen (N.-Br.).
GRONINGEN. 23 Aug. Geëx. 7 cand. Gesl. de
cert 11.00 Orgel 11.30 Gramofoon
A.V.R.O. 12.01 Gramofoon 12.30 Orkest
2.15 Gramofoon 2.30 Voordracht 3.00 Gr*
mofoon i_ 8.30 Concert
heeren P Belgraver te Meeden. H de Boer Sap
te Stadskanaal en K. Oosterheert te Midiwolda-
De examens zijn afgeloopen. In totaal wer-
111 slaagdennen dérhalvê^l36 werden^afgewezen
V.P.R-O. 10.00 Morgenwijding 8.00 Week-
uitzending.
Brussel (Vlaamsch)' (337.8 M.) 12.20 Concert
120 Gn, toon 5.20 Ork.<-t 6 20 Pon
eert 7.20 Piano S.20 Gramofoon 9.?0
dames J H C Boezak te Den Haag. H Fuchs te
Leiden en D Ph P WiUems te Hillegom. en de
heer W v d Bos te Bergschenhoek
(FVansch) (509.3 M.) 12.20 Gramofoon 1.20
Orkest 5.20 Concert 6.35 Gramofoon
6.50 Piano 7.10 Gramofoon 8.20 Orkest
EXAMENS-WISKUNDE L. O.
Daventry (1554.4 M.) 12.20 Orgel 1.05
Concert 2.05 Orkest 2.35 Gramofoon
teruschappen brengt ter algemeene kennis, dat.
behoudens onvoorziene omstandigheden. het
7.20 Orkest 8.20 Orkest 10.20 Concert
Deutschlandsender (1634.9 M.) 6.40
krijgen van een akte van bekwaamheid tot het
geven van lager onderwijs in de wiskunde,
voor zoover die in de maand Augustus en de
eenste helft van de maand September 1983 in
het openbaar zullen worden gehouden, zal wor
den afgenomen te Den Haag ln het gebouw
Fluweelen Burgwal 22. op de navolgende dagen
en uren: 25. 29 en 31 Augustus. 2 en 6 Sep
tember. telkens van 9—12 uur en van 13.30—
Concert 12.20 Gramofoon 2-30 Concert
4.20 Concert 11.30 Orkest
Knlundborg (1153.8 M.) 12.20 Concert
3.20 Concert 8.30 Concert 9.30 Koor e-
11.00 Concert
Langenberg (472.4 M.)' 6.20 Concert
7.20 Concert 10.50 Mensch uml Welt 12.20
Gramofoon 12.50 Zang 12.20 Gramofoon
1.10 Concert 1.40 Concert 5.20 Concert
EXAMENS-SPRAAKKUNDIGE
Op 18. 28 en 29 September zullen te Den Haag
de examens worden afgenomen voor Logopae-
dist (spraakkundige). De commissie van exa
men bestaat uit de navolgende personen: Dr L.
Kaiser, Amsterdam; Dr L. Mes. Utrecht; mevr.
Branco van Damtzig. Rotterdam: mej. T. Nieu-
wenhuds. Utrecht; Dr F. Hogewlnd Den Haag:
Dr W. v. d. Hoven van Genderen, Rotterdam;
London Nat. (261.3 M.) 12.20 Orgel 1.05
Orkest 2.05 Concert 2.35 Gramofoon
5.35 Concert
London Reg. (355.9 M.) 12.20 Concert 1.05
Gramofoon 2.20 Concert 9.00 Plano i
9.35 Orkest 10.50 Orkest
Midland Reg. (398.9 M.) 12.20 Concert
1.35 Gramofoon 2.20 Conceirt 9.85 Con-
eert
Parijs (Radio Paris) (1724.1 M.) 7.40 Gramo
Dr N. Deutz, Utrecht; P. H. Sohreuder, Den
Haag: J. H. Hamsen, Uitrecht, en P. Linthorst,
RijBWiJk.
foon 8.20 Gramofoon
Warschau (1411.8 M.) 5.S5 Concert 6.51
Koor 7.25 Gramofoon 8.20 Orkest
XXIX
Afzonderlijke organisatie van Lutherschen en Gerefor
meerden in één groot kerkverband
(H DDe groei van de beweging der „Duitsche Christenen"
was opmerkelijk. Eerst waren het vooral politieke personen, die
er zich mede bemoeiden; later traden vooraanstaanden uit het
kerkelijk leven in groot getal toe. Lang werd de organisatie
versleten als een min of meer rumoerige groep, welke niet
doordrong tot het hart van het kerkpubliek. Bij de laatste ver
kiezingen voor de kerkelijke besturen behaalde de zoogenaamde
Lijst van deze beweging echter ongeveer 70 van alle stemmen,
en er was zeer druk gestemd. In de Oostelijke en de Noordelijke
provincies was het percentage nog veel hooger. In sommige
gedeelten van het Westen, waar de invloed der gereformeerden
het grootst is, en ook onder de lutherschen vrij groote tegen
stand wordt opgemerkt, was hun succes geringer. Berlijn ver
schafte bijvoorbeeld den „Duitschen Christenen" de volkomen
zege, maar in Bielefeld en omstreken, waar von Bodelschwingh
een sterke positie inneemt, was het andersom.
De snelle groei der Glaubensbewegung is vooral te danken
aan de toetreding tot hun organisatie van bekende kerkelijke
hoogleeraren. De professoren Fezer en Kittel van de Universiteit
te Tübingen namen natuurlijk hun grooten aanhang mede.
Tubingen heeft met bijna 1000 theologische studenten het
grootste aantal der Duitsche hoogescholen. Ook Prof. Hirsch
van de Universiteit te Göttingen trad openlijk in het strijdperk.
Wanneer men nu hier naast zet de cijfers van de Theologische
School te Bethel, von Bodelschwingh's oord, met 215 studenten,
en de School te Elberfeld, het gereformeerde centrum, met 62
studenten, dan begrijpt men, dat den „Duitschen Christenen" de
wind in de zeilen geblazen werd.
De „Duitsche Christenen" wenschen ook „Gleich-
schaltung". Zij wenschen het leven van de Kerk evenwijdig
te doen loopen aan het leven van den Staat De Duitsche Staat
heeft nu een vorm verkregen, als waarnaar zoo lang gesmacht
werd: een éénheidsstaat, waarbij alle landen in
het geheel zijn opgenomen. De stadhouders zorgen
voor het contact met de rijksregeering. Van een eigen wil van
Beieren, Saksen of welk land ook, is geen sprake meer. Zóó nu
moet ook de Kerk één machtig blok van Protestanten vormen.
De Rijkskerk moet daartoe in het leven worden
geroepen, en de versplintering, welke slechts tot onmacht
heeft geleid, moet tot een eind gebracht.
De omschrijving der Rijkskerk, gelijk de „Duitsche Chris
tenen" deze wenschen, is merkwaardig genoeg, om haar hier in
het kort weer te geven. De Rijkskerk dan moet het Luthersche
stempel dragen. De gereformeerde gemeenten worden ingescha
keld, doch deze mogen hun tot dusver vertoond karakter blijven
dragen. De kerk zal geen staatskerk zijn, dooh ook geen staat
in den staat. Echter wel een kerk, die de souvereiniteit
van den- n a ti o n a a 1 -so ci al i s t i s chen staat uit
geloof erkent, en het Evangelie in het Derde Rijk ver
kondigt Deze Rijkskerk is de kerk van de Christenen
van Arisch ras. De verkondiging van.het Evangelie onder
anderen is een zaak van de buitenlandsche zending. De kerk
mag noch een burcht der reactie zijn, noch een democratisch-
parlementaire spreekzaal. De Rijkskerk wordt geleid door den
R ij k s b i s se hop. Zij wordt verdeeld in hoogstens tien kerk-
landen, aan wier hoofd telkens een landsbisschop staat De
Rijksbisschop zal luthersch zijn, terwijl hij ter
zijde wordt gestaan door een gereformeerd
rij ks vicaris. De zetel van den Rijksbisschop zal Witten
berg zijn, de stad van Luther. 31 October 1933, Hervor
mingsdag aldus, zal de dag zijn, waarop de Rijksbisschop
door het evangelische kerkvolk, uitde kringen der „Duitsche
Christenen" zal worden gekozen. Christenen van niet-Arische
afstamming zijn van het. kiesrecht uitgesloten. Daarna zal de
Rijksbisschop de organisatie van de Rijkskerk verder voltooien.
In deze schets van de Rijkskerk vindt men den gedachtengang
der „Duitsche Christenen", gelijk wij die in een vorig artikel
geschetst hebben, volkomen terug.
Inmiddels was men algemeen tot de erkenning gekomen,
dat de omwenteling op het geheel van den Staat, welke een
gevolg was van de nationaal-socialistische regeeringsbezetting,
noodzakelijk moest leiden tot een nieuwe ordening der Kerk en
der kerkelijke aangelegenheden. Zoo waren ook de overige
evangelischen en ook de gereformeerden er over gaan denken.
Ook zag men wel in, dat aan de versplintering der Kerk,
indien eenigszins mogelijk, paal en perk moest worden gesteld.
Zoo had elke landskerk (men weet, dat de federatieve Kerken-
bond uit 28 landskerken bestaat), ook de kleinste, als die
van Reuss, oudere linie, met 60.000 zielen; W a 1 d e c k-
Pyrmont met 50.000 zielen en Schaumburg-Lippe
met 47000 zielen, een zelfde groot bestuursapparaat als de
millioenen-kerken. Dat wil zeggen kerkeraad; opper-kerkeraad;
landssynode; en opperkerkbestuur met de inrichting, welke
hierbij behoort.
Om de nieuwe ordening der Kerk tot stand te brengen, werden
drie voorname personen uit de kerkelijke wereld aangewezen.
Deze personen vertegenwoordigden elk een groepeering. Zij
waren Dr. Kapler, voorzitter van de Pruisische Landskerk.
welke Kerk zoogenaamd geuniëerd is en dus lutherschen en
gereformeerden omvat; bisschop Mahrarens van Hannover,
die de lutherschen zou vertegenwoordigen, en Dr. Herman
Hesse van Berlijn, die uit naam der gereformeerden zou
handelen/Natuurlijk moest er contact zijn met de Regeering,
omdat het nieuwe kerkreglement ook de verhouding tusschen
Staat en Kerk zou hebben te regelen. Kanselier Hitler had
daairom zijn vertrouwensman, Pastor M 11 e r uit Konings
bergen, een veldprediker, en een der leiders van de beweging
der „Duitsche Christenen" aangewezen mede deel te nemen aan
de .besprekingen. Deze vier mannen hebben in de week vóór
Hemelvaartsdag, dus vóór 21 Mei 1933, langdurig beraadslaagd
in een oud kloostergebouw te Loccum bij Hannover, en zij zijn
daar tot overeenstemming gekomen, zoowel wat aangaat de
geloofspunten, als wel de Inrichting van de nieuwe Rijkskerk.
De overeenstemming hield in, dat de luthersche kerken zich
tot één lichaam zouden vereenigen, alsook de gereformeerde.
Deze twee takken zullen samenkomen in de
D'u itsch Evangelische Rijkskerk, waarboven
een Rijksbisschop zal staan. De Regeering immers
meende slechts een concordaat of een verdrag omtrent de ver
houdingen over en weer te kunnen sluiten met een Kerk, welke
een representatief hoofd had, en welk hoofd dus namens de
Kerk kon optreden. De vertegenwoordiger van den Rijkskanselier
meende, dat deze Rijksbisschop moest worden aangewezen in
overleg met de Regeering. De drie afgevaardigden der Kerk
oordeelden hier anders over. De Kerk bezat namelijk volgens
de grondwet van Weimar volkomen zelfstandigheid inzake
benoemingen. Het zou spoedig blijken, dat de keuze van
den Rijksbisschop tot groote oneenigheid aanleiding zou
geven, en juist door deze oneenigheid zou de
aandaeht der geheele Protestantsche wereld
gevestigd worden op het kerkelijk vraag
stuk in Duitschland. Wij willen beproeven straks
deze historie vrijwel op den voet te volgen, omdat het ons
voorkomt, dat er niet overal een goed begrip der dingen en
ook niet der feiten aanwezig is. En ook door wanbegrip wordt
de zaak der Protestantsche Christenheid maar al te vaak
geschaad.
De Rijksbisschop zou dan van luthersche confessie zijn. Naast
hem zou zetelen een „Geestelijk Ministerie", waarin ook ver-
Pastor Muller, de vertegenwoordiger van Rijkskanselier
Hitler, waarschijnlijk toekomstig Rijksbisschop
tegenwoordigd zou zijn de gereformeerde groep. De Rij ks-
bisschop zou als zoodanig in geen enkel op
zicht zeggenschap hebben over leer- of tucht-
zaken der gereformeerden* Hij zou slechts aJs hun
representant optreden.
Het zal goed zij'n, hier het slot weer te geven van de Vei>
klaring, waarmede het driemansschap zich tot de kerkleden
heeft gewend, opdat hieruit blijkt, hoe de gedachtengang
ontsproten is aan de Waarheid, gelijk die in Gods Woord
opgesloten ligt: „Ons geheel vertrouwen zetten wij op den
Almachtigen God, onzen Vader in de Hemelen. Hem en Zijn
gebod zijn wij elk oogenblik en overaJ verantwoording schuldig.
Wij bekennen, dat wij voor God door onzen zondigen en verdor
ven aard verloren zijn. In vast toevertrouwen zien wij echter
op naar onzen Heere Jezus Christus, den Zone Gods, Die voor
ons op aarde gestreden en geleden heeft, gestorven en weer
opgestaan is. In Hem hebben wij vergeving en vrijheid, leven
cn zaligheid. Gods Heilige Geest is de Geest der waarheid en
der kracht; Hij drijft ons als leden der Kea*k van Jezus Christus
in woord en wandel op alle plaatsen belijders van onzen
Heiland te zijn, boven alles in familiekring cn beroep, in volk
en vaderland."
Met bekwamen spoed is men begonnen de organisatie der twee
groote deelen, waaruit de Rijkskerk zou bestaan, ter hand te
nemen. De luthersche kerken hebben zich reeds vereenigd.
Dit is op zichzelf reeds zeer merkwaardig. Al deze landskerken
herinnerden in hun vorm nog aan het tijdperk der kerkhervor
ming van Luther. Wat zich gehandhaafd had van geslacht op
geslacht en van vorst op vorst, zonk ineen, toen de eischen van
den nieuwen tijd, wil men de eischen van het Derde Rijk, aan
de poorten klopten. De revoluties van 1848 en van 1918 durfden
de grondslagen van het verre verleden niet ondergraven. Thans
werd zelfs niet beproefd om weerstand te bieden.
Met de gereformeerden zou het bezwaarlijker gaan. De decen
tralisatie is hier veel sterker dan bij de lutherschen, een
kenmerk, dat zich overal vertoont in gereformeerde kringen,
in welk land ook.
Toch moesten de gereformeerden van onderscheiden schakee
ring ditmaal over vele bezwaren heenstappen. Men gevoelde,
dat een zekere kerkelijke eenheid noodig was, wilde men zich
niet losscheuren van de in het volk levende zoogenaamde
nieuwe gedachte, en wilde men niet den schijn op zich laden
vijandig te staan tegenover de nieuwe Regeering. In beide
gevallen zou de invloed der Kerk geweldig dalen. Men gevoelde,
dat het gereformeerde beginsel door samenwerking wellicht
beter vruchten zou kunnen dragen.
Waarschijnlijk heeft het voorbeeld der lutherschen ook niet'
nagelaten indruk te maken. De nood der tijden brengt de
Christenen wel eens meer bij elkaar. Tot de vereenigde Luther
sche kerken zouden ongeveer 37 millioen zielen behooren, en
tot de gereformeerde tak 5 millioen. Tot deze laatste behooren
dan ook de gereformeerde gemeenten, welke tot op heden
samenleven met luthersche gemeenten in bepaalde landskerken.
Deze zouden uit hun verband moeten worden losgemaakt. Men
ziet uit dit alles, hoe een ingrijpende omwenteling, als thans
in Duitschland heeft plaats gegrepen, letterlijk alles beroert.
De Kerk, welke nu eenmaal een stuk der
historie vertegenwoordigt, ontkomt ook niet
aan dezo omzetting der dingen.
