onderzoek
in
DUITSCHLAND
DINSDAG 11 JULI 1933
Kerknieuws.
NED. HERV. KERK
Aangenomen: Naai- Makkum en Corn-
werd, G. Jansma te Haulerwijk.
Bedankt: Voor Sneek (vac.-H. W. te
Winkel), G. J. Streeder te Leiderdorp. Voor
Oppenhuizen, L. M. J. S. Herfkens te Assen.
GEREF. KERKEN.
Beroepen: Te Wormer, H M. Ploeger
te Culemborg.
CHR. GEREF. KERK.
Beroepen: Te 's-Gravenzande, J. Tam-
minga te Harderwijk. Te Den Helder, eand.
M- W. Nieuwenhuize te Vlissingen.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: Te Genemuiden en Meliskerke
cand. P. Honkoop te Rotterdam.
AFSCHEID, BEVESTIGING, INTREDE.
Men schrijft ons:
De heer L. Buenk hoopt 16 Juli a.s.
afscheid te nemen als hulpprediker van
de Ned. Herv. Gemeente te Beekbergen en
Zondag 23 Juli, na des morgens bevestigd
te. zijn door Ds. C. D. Buenk, van Hees, des
namiddags half drie zijn intrede te doen als
predikant hij de Ned. Herv. Gemeente te
Veessen.
Cand.. G. Ph. Scheers, van Utrecht,
werd Zondag j.l. hij de Ned. Herv. Ge
meente Kolder en Dinxterveen bevestigd
door Ds. J. H. Grolle, van Utrecht, met
Hand 414 en 20. Toegezongen werd Ps.
134 3. Des namiddags deed Ds. Scheers
zijn intrede, sprekende over Jes. 55Ha.
Na de preek werd het woord gevoerd door
den heer W C Hondius, namens het Theo
logen gezelschap „Excelsior Deo Juvanto"
en door Ds. A. C. van Uchelen, van Mep-
pel, als consulent. Aanwezig waren de Bur
gemeester van Wanneperveen en de predi
kanten Van Leusden, van Steenwijk; Dr.
van den Berg, van Nijeveen; Mooi van
Koekange; en De Meijere, van Giethoorn.
Ds. M. N. W. Smit nam Zondag j.l.
afscheid van de Ned. Herv. Gemeente van
Rottum Stitswerd in de kerk te Stitswerd.
Hij sprak over Ps. 1388. Na de preek volg
den verschillende toespraken. Ds. Smit
werd toegesproken door Ds. J. Hoogenraad
Van Uithuizen, namens den Ring; door
den heer Vos, uit Rottum, namens de Ge
meente; door Ds. A. Snoep, uit Kantens,
als vriend; en door Ds. H. do Groot, van
Usquert als consulent Deze verzocht den
vertrekkenden predikant toe te zingen Pa
1343. De kerk was stampvol, van heinde
en ver waren belangstellenden opgekomen.
Behalve de reeds genoemden waren aanwe
zig van uit en buiten den Ring Ds. van
Grasstek, van Zandeweer; Ds. van der
Brug, van Oosterwieland; Ds. van der Voet
van Roodeschool; Ds. Brucherus Cleverin-
ga, uit Middelstum; Ds. Lofvers, van Garst
huizen; Da Marra, van Huizinge; en Da v
Kuiken, van Uithuizermeeden.
Ds. C. van der Waa, gekomen van
Biggekerke, deed Zondag j.l. na des mor
gens bevestigd te zijn door Da Joh. Kijne,
yan Rhenen, met een prediking over Mar
cus 1615—18, intrede bi, de Ned. Herv.
Gemeente te 'sHeer Arendskerke, spreken
de over 2 Cor. 517 en 18.
Ds. H. VAN DEN BRINK
Na enkele maanden op Java te hebbèn door
gebracht, o.a. tot het doen van een studie-
reie door alle Zendingsterreinen der Geref.
Kerken op Midden-Java, is Ds. van den Brink
iir predikant op Celebes, uitgezon
den door de Geref. Kerk te Soerabaja in sa
menwerking met die te Malang, den 17den
Juni jl. naar Makassar vertrokken teneinde
zijn werk aldaar aan te vangen. Zijn adres is:
Tromplaan S, Makassar.
Ds. J. J. C. KARRES
Ds. J. J. C. Karres, predikant der Ned.
Herv. Gemeente te Apeldoorn, heeft, na een
ernstige operatie, (Zondagmorgen daar weer
voor het eerst gepreekt. Hem werd Psalm
134 3 toegezongen.
A. VAN OS
Naar de „Ned." verneemt, laat de gezond
heidstoestand van den heer A. van Os, oua-
zendeling onder Israël, de laatste dagen zeer
veel te wenschen over.
PA VAN DER STEUR
De heer Van der Steur, de bekende leider
van het opvoedingsgesticht Oranje-Nassau
te Magelang (Ned. Oost-Indië) werd 10 Juli
68 jaar. In een circulaire schrijft hij
Verleden jaar September 1932 was de gou
verneur-generaal hier en deze meende in
ernst, dat het tijd werd om naar een opvol
ger uit te zien, welke ik zelf zou kunnen
opleiden. Misschien dacht zijn exoellentie
dat ik ziek was; dat was ik ook. De genees-
heeren begonnen hun hoofd te schudden en
en riepen: „Rust nemen". De groote jongens
moesten mij soms ondersteunen. Op den
preekstoel moest ik mij soms vasthouden;
kortom het werd een rare boel. En nu is
dat alles weer over. Ik ben weer gezond.
Nu ja, het spreekt vanzelf, dat ik geen
jonge spring-in-het-veld meer ben, als toen
ik veertig jaar geleden begon, maar, Gode
zij dank, het klopt weer. Ik kan mijn werk
weer doen en God zal mij nog wel op mijn
post laten tot de malaise weer voorbij is en
wij uit 't moeras zijn, waar nu niet Indië al
leen in zit, maar de heele wereld. Nu stuur
de een oude afgeleefde vrouw van de
Noordpunt van Menado mij een postwis-
seltje van 68 centen voor mijn verjaardag.
Goede oude ziel; zij is niet rijk en moet
zelf nog werken voor haar bordje eten. Maar
ze heeft een goede daad gedaan en in haar
eenvoud mij den weg gewezen. Ik begon
1933 met een liefdadigheidsbedrag van
f 27.536,56. Ik gebruikte het eerste half jaar
van het suppletiefonds f 31.250. Wij teerden
dus f 3713.44 in".
Tot zoover „Pa" van dier Steur. Er is in
Nederland een Van-der-Steurfonds gevestigd
te Zeist (adres mej. M. D. van Hoogstra
ten, Patiklaan 5 te Zeist). Dit fonds voegt
aan boven staand en brief deze regelen toe:
„Pa van der Steur heeft voor zijn verjaar
dag geen enkelen wensoh voor zichzelf,
maar gedaohtig dat vele kleine een
groote maken, waagt hij 68 cent als ver
jaardagscadeau aan ieder die zijn werk wil
steunen. Negenhonderd kinderen, vele ar
men en zieken, werkloozen en nietsbezitten-
den worden door hem geholpen. Willen zijn
Nederlandsohe vrienden hun bijdragen stor
ten opp ostgiro 166060 Van-der-Steurfonds
te Zeist?"
FEDERATIE VAN DIACONIEËN
Onder tijdelijk voorzitterschap van Jhr.
Dr. A. W. van Holthe tot Echten te Assen,
werd vandaag de conferentie van de Fede
ratie van Ned. Herv. Diakonieën geopend
te Lunteren. Zij was ongeveer evengoed be
zet als verleden jaar.
Uit het jaarverslag van den secretaris,
Jhr. Dr. C. G. C. Quarles van Ufford te
Utrecht blijk,t dat ondanks de tijden de Fe
deratie zich in stevige groei mag verheugen.
Telde ze verleden jaar 480 aangesloten dia
konieën, 31 December was dat reeds 512, en
heden 534. Afgevoerd wegens meeniiigsver-
schillen en dergelijke dingen werd geen
enkele.
Het bestuur werd door de verkiezing van
Jhr. Dr. Quarles voltallig.
Het bureau onder leiding van den alge
meen-secretaris den heer Hemmes behandel
de 832 ingekomen en 1026 uitgegane brie
ven (vorig jaar resp. 720 en 816).
Het tijdschrift Diakonia verheugt zich in
stijgende belangstelling; van het Diakonaal
Zakboekje is een tweede druk in bewer
king; voor de diakonale administratie werd
een model-extract-rekening opgesteld, waar
door de diakonale administratie beter over
zichtelijke gegevens zal geven aan de hoo-
gere besturen, speciaal ook wat betreft ka-
pitaalsdienst en exploitatierekening.
Met de regeering werd geconfereerd naar
aanleiding van de instelling van een com
missie van advies voor consumentenbelan
gen. Ook met andere organen werden de
meest vriendschappelijke relaties onderhou-
De begrooting 1934 werd vastgesteld op
een cijfer van inkomsten en uitgaven van
f 13.860.
Herkozen werden alle heeren die aan de
beurt van aftreding waren. N.l. voor de Fe
deratie: Jhr. Dr. A .W. van Holthe tot Ech
ten, Assen; H. Wisman, Utrecht; P. van
der Kamp, Amsterdam; H. van der Leest,
Kampen; D. G. P. Mullaard, Arnhem. Voor
de stichting „Huizen van Weldadigheid en
Barmhartigheid" W. van Barneveld, Vee-
nendaal; H. II. Kok, Zwolle; Dr. P. M. de
Planque, Leiden.
Na de jaarvergadering werd dan de eigen
lijke conferentie geopend met het zingen
van Psalm 138 1. Daarna werd gelezen
Lucas 10 25 v.v. en,ging Ds. A. Wartena,
van Borne, voor in gebed.
Jhr. van Holthe sprak dan de openings
rede uit.
SCHORSING EN ONTZETTING
Te Heerewaarden zijn de Kerkvoog
den der Ned. Herv. Gemeente geschorst en ter
ontzetting voorgedragen aan het algemeen col
lege van toezicht, wegens verzuim in de uit
oefening van hun bediening.
BIJBELSCH MUSEUM TE AMSTERDAM
Nu de vacantietijd nadert en zooals de
ervaring van jaren heeft uitgewezen in
de zomermaanden weer tal van vereenigin-
gen en groepen uit alle deelen van het land
uitstapjes naar Amsterdam gaan maken
is het niet ondiepstig, om nog eens de aan
dacht te vestigen op het Bijbelsch Museum.
Een bezoek aan dit Museum laat zich zeer
goed combineeren met een bezoek aan
Rijksmuseum en Artis, hetgeen dan ook
zeer vaak gebeurt. Vooral Zondagsschool-
klassen, Jongelings- en Meisjesvereenigin-
gen, Zangvereenigingen, plaatselijke afdee-
ingen van Reis. cn Vakvereenigingen,
Vrouwen- en Mannenvereenigingen enz.
plegen in de maanden 5uli en Augustus het
Museum te bezoeken.
Er wordt' ten overvloede nog eens aan
herinnerd, dat het Museum geen verzame
ling van bijbels bevat, zooals nogal eens
gemeend wordt, maar een collectie voorwer
pen, betrekking hebbende op het godsdien
stige, cultureele en maatschappelijke leven
van oud-Israël en de volken waarmede het
in aanraking kwam zooals Egypte. Vermel
ding verdienen vooral modellen van den
tabernakel (op 1/7 der ware grootte) en
maquettes van Jeruzalem, den tempel en
den tempelberg, planten, dieren, munten
en gebruiksvoorwerpen enz.
Het verdient aanbeveling, dat groepen
hun komst vooraf aankondigen (adres Stad
houderskade 137, Amsterdam).
GIFTEN EN LEGATEN
Te D a 1 f s e n ontving de Ned. Herv. Ge
meente van wijlen mej. J. B'urry te Ankum
een legaat van duizend gulden, gelijkelijk
te verdeelen tusschen Kerkvoogdij en
Diaconie.
Te Usselo (O.) ontving de Kerkeraad
der Ned. Herv. Gemeente van iemand, die on
bekend wenscht te blijven, een gift van f 1500
voor dé stichting van een Vereenigingsgebouw.
Hiermede is de geheele bouwsom bijeen en zal
binnenkort tot uitvoering van de plannen wor
den overgegaan.
Te Utrecht ontving de Ned. Herv.
Diaconie van een onbekende een gift van
f 2.000.
Schoolnieuws.
Prof. Dr. A. K. M. NOYONS
Gemeld wordt, dat Prof. Dr. A. K. M.
Noyons van de Rijksuniversiteit te Utrecht is
benoemd tot eerelid van het Italiaansch Ge
nootschap voor Experimenteele Biologie.
PROF. Dr. P. ZEEMAN
De Royal Society te Edinburgh heeft Prof.
Dr. P. Zeeman te Amsterdam, hoogleeraar
in de Natuurkunde, tot eerelid benoemd.
NED. HANDELSHOOGESCHOOL TE
ROTTERDAM
Tot buitengewoon hoogleeraar in de Statis
tiek is benoemd Dr. J. Tinbergèn, te Den
Haag.
De benoemde, in 1903 geboren, bezocht de
H.B.S. te Den Haag en de Universiteit te Lei
den, waar hjj in 1929 promoveerde tot Doctor
in de Natuurkunde. Hij is voorts assistent ge
weest by Prof. Ehrenfest en de laatste jaren
werkzaam aan het Centraal Bureau voor de
Statistiek te Den Haag, waar hij op de afdee-
ling sociale en oeconomische statistieken spe
ciaal werd belast met het conjunctuuronder-
zoek in verband met de crisis.
LANDBOUWHOOGESCHOOL
TE WAGENINGEN
Bjj Kon. besluit is, voor het studiejaar 1933
1934, benoemd tot rector-magnificus de
hoogleeraar Dr. J. H. Honing, aldar.
Met ingang van 9 Juli ie wederom voor den
tijd van vijf jaren benoemd tot secretaris van
het college van curatoren Mr. F. tflorschütz,
te Velp (G.).
Het Bestuur der Vereeniging „Studiebe-
langen", officieel vertegenwoordigend
lichaam van Studeerenden aan de Land
bouwhogeschool, deelt mede, dat de heer
J P. Planje, Grindweg 232 te Bennekom,
alle mogelijke inlichtingen over studie aan
de Landbouwhoogeschool, alsmede over
huisvesting, verstrekt»
TE VEEL ARTSEN
Het Hoofdbestuur der Ned. Maatschappij
tot Bevordering der Geneeskunst heeft den
medischen faculteiten schriftelijk uiting gege
ven van zijn bezorgdheid over de onvoldoende
gelegenheid voor jonge artsen om met of zon
der bezoldiging aataentent te wroden, te meer
nu naar Indië geen artsen meer worden uitge
zonden. Het Hoofdbestuur doet een beroep op
den steun en de medewerking van de facilitei
ten om te voorkomen dat aan buitenlanders
bij hun studie en bij vestiging grootere facul
teiten worden verleend dan aan Ned. artsen.
CHR. LYCEUM TE ALMELO
Tot leerares in de Duitsche taal is benoemd
mej. Dra. H. Peddemors te Hoogeveen, waar
zij tevens als leerares aan de Chr. H.BBchool
verbonden blijft,
ONDERWIJZERSBENOEMINGEN
OPENBAAR EN BIJZONDER
Een „Maasbode"-artikel bevat het vol
gende:
In 1931 had het openbaar onderwijs in
Nederland op de gewone lagere scholen
441.150 leerlingen. Het gemiddeld aantal
leerlingen per gewone lagere school be
droeg 159. Het openbaar onderwijs moest
dus, volgens dit cijfer, bezitten 441.150
gedeeld door 159 is 2775 scholen. Maar het
openbaar onderwijs had 3284 scholen. Dat
is dus 500 scholen méér dan de rekening
zou doen veronderstellen.
Daartegenover telde het bijzonder onder
wijs 760.394 leerlingen. Het zou dus moeten
hebben: 760.394 gedeeld door 159 is 4783
scholen. Doch het had er slechts 4252. Dat
is dus, vergeleken met het openbaar on
derwijs, 500 scholen te weinig.
Zoo kan men als met de handen tasten
welk onderwijs het duurste en welk het
goedkoopste is.
OPHEFFING
Te N i e u w-V o s m e e r is de Openbare
ONDERWIJS EN LANDSSCHOON
Op verzoek van den Minister van Onderwijs
hebben de inspecteurs van het Lager Onder
wijs de aandacht van de hoofden der Openbare
en Bijzondere Lagere en U.L.O.-Scholen, geves
tigd op de in het Haagsche Museum van On
derwijs (Hemsterhuisstraat 22) met medewer
king van vele vereenigingen, instellingen en
personen, in 't bijzonder van de commissie voor
de bevordering van de Heemschutgedachte
onder de jeugd,ingerichte tentoonstelling
Schoonheid van Stad en Land. Zij zal volgens
de aanvankelijke plannen zoo mogelijk in het
najaar overgebracht worden tiaar Amsterdam
en vervolgens naar de hoofdstad van eenlge
provincies. De thans ingerichte tentoonstelling
Iaat op velerlei wijzen zien, hoe mooi ons eigen
land is, hoeveel er reeds vernietigd en onher
stelbaar verwoest is, maar ook hoe in tal van
gevallen door veler bemoeiingen schoonheid
is behouden, die verloren dreigde te gaan. Het
opwekken van iedereen en vooral ook van de
jeugd om tot dit laatste mede te werken,
ACADEMISCHE EXAMENS.
RIJKSUNIVERSITEIT TB GRONINGEN. Oe-
slaagrd: Wis- en Natuurkunde (L.) cand.-ex. de
heer C C de Maar.
EXAMENS APOTHEKERSASSISTENT
^AMSTERDAM. Gesl. mej. J Dittman te Ara-
EXAMENS NOTARIAAT
DEN HAAG. 10 Juli. Gesl. voor deel U de
heeren mr H Boekwinkel te Utrecht en C L G
v Deutekom to Overveen.
EINDEXAMENS CHR. H.B.S.
LEIDEN. Chr. HBS. afd. A Gesl. mej. J de
Jong te Oegstgeest en de heeren B Arentshorst
te Sassenheim; G Butist te Oegstge;st en J G
Gleichsman te Wassenaar. Afgewezen 2.
EINDEXAMENS-CHR, KWEEKSCHOLEN
ROTTERDAM. Koningin Wilhelmina Kweek
school. Gesl. voor de 6e groep de heeren J F
Bookelman. A J v d Graaf f, P de KiuHver. L,
Lems, M G Snel en A v Werkhoven, allen te
Rotterdam.
UTRECHT. Chr. Kweekschool Rehoboth. Gesl
de dames R B Melling te Ntfkerk en E C H W
WiUekes te Utrecht.
EXAMENS-NUTTIGE HANDWERKEN
DORDRECHT. Chr. Kweekschool. Geëx. 6
cand. Gesl. do dames H v d Berg. te 's-Gra
vendeel; A C A Staal te Rotterdam; D Star-
renburg, te Alblasserdam; M J Vermaas, te
Middelharnls; Cf J Vogelesang te Alblasserdam
en M A H E V. da Wolff 'te Rotterdam, Afge.
ulpen, E G Lankenau, H A Stolk. J E Tiele-
in en B C Wissel.
Chr. Kweekschool Rehoboth. Geëx.
Gesl. de dames C G Alunk te Utrecht;
Njjkerk
Utre
EXAMENS-HANDENARBEID
!M. Nutskweekschool. Gesl. de dames
J P van den Burg. E G J van DUk. H W Ger-
sellnk, HAG Grev.enstuk, J L Haanen. C I
Hutjes. S. de Jong, E Lubbers en M JJ G Meüer
EXAMENS-STUURMAN
DEN HAAG. Gesl. 2e stuurman gr stoomv,
de heer W Jansen. Se stuurman gr. stoomv-*
de heeren P Borgerdzig eji J Goos.
EXAMENS GROENE KRUIS
UTRECHT. Aan het eindexamen van den aai»
vullingscursus van de AI gem. Nederl. Vereen,
Het Groene Kruis, voor wijkverpleegsters heb»
ten alle zusters voldaan, nl: A G Germans. W
G Bussink. G J Hoffman. C W Huisinger. M E
Huying. I Immink. J Kuypers. J B A M v. d.
Lugt. H Riemens, J H Uyttewaal. G J Verlaat
E Vlaanderen, M G G J Vos, C M Westveen en
EX.-VRIJE EN ORDE OEFENINGEN
Aangifte voor deze examens, die 6 Septembp,
3. te Utrecht aanvangen, moet geschieden
•ói 25 Aug. a.s. bü den voorzitter der examen
mmlssie: S Brandsrria. Schlcdamscheweg 160j
EX. VEREDELING VAN HET AMBACHT
Voo:- de examens, vanwege de Vereen, 'toö
Veredeling van het Ambacht, in de week van
29 Juli a.s. in de Ambachts*
laten inschrijf
7 Meubelmaki
1 te Utrecht, liebbe.
165 candidaten, w.o. 46 Timmei
10 Smeden, 71 Huisschilders^
Metaalbewerkers. 4 Loodgie»
3 tot een bezoek uiLgeni
EXAMENS HUIHOUDSCHOOL
ROTTERDAM:. Graaf Florisstraat 43. Bü ds
11 Juli gehouden diploma-uitreiking werd
it diploma ..Huishoudkundige" uitgereikt
ln:T J- D Alsbach. J. Buarspul. J. Bakkers
J. E. den Besten. M. M. den Boer. A. M,
rand. A. Busehmann (met lof); N. van Da-»
n- H- Dronkers Belsaine. H. C. Gerritsen. A,
Gestel. N. A. Hans. v J van Hattem. J M"
lof). J M G
Kerkhoven; W j il Korver. ,S Lugten; H Al
Mak. E C van Oosten. M Paling. A van den
Sl-uijs, C E Srr.a'.;, M van der Spek. H C Stee
houwer. J M M Visrnans. J E Weber, G A Wj
van Weel. J J an der Zee, allen te Rotter
dam; A E de Eel. M C Boorsmia (met lof). <3
G M van Deutekom. J de Jonge. C J Werff,
M E Zoomermeüer allen te Schiedam: M J JE
Cornelis (met lof); A S Nliik. M W Schilt
Hillegeraberg; M L Bax te Dor.,
(met lof) te Kinderdijk,
drecht. P C
E. Fonkelt to Oud-Bei..
Krimpen a. d. IJssel; C M W IJ
i. p M K v d.
de Gra
D e B e u r s uit het Fijnda B V D B werd diij
jaar verleend aan mejuffrouw M j M Cort
nells te Hillegersberg. 1 leering nam niet aai*
het examen deel. Afgewezen 1 leerling.
Het diploma „Hulp in de Huishouding" wer£
uitgereikt aan: P. J. J. van den Berg; H J
Blesta, P. van den Blink. J de Boer. E M Bons,
C N J Bots. A Bruins. M Delhaye, E C Euwe,
C. G A Fontaine. A. Geelhoed. M E van Hen-
nik. C H Hordijk, T van der Horst. S van Is*
pelen, J C A de Jong. C J Kemp. B M Kolt*
hoff. G S Korter. G Koster. D Krügsman. J J
van Leeuwen, a van der Mei; W L C Mou-
nier, H van Roon, R. Rosenberg, P. Schuil
(met lof): C P Buttorp. R. Verbrugge. T. Vis
eer, N J Visser, W E Vreeken. E H van Wa
ning. T. A. Zeiler, H. P. Zevenbergen allen ta
Rotterdam: M JH A E Coenegrachts, H G
M. Hensbergen. C de Klerk, K Moerman, allenl
te Hillegersberg; J S v. Houweninge te Gouda,
j A Varekamp te Sdhiebriuk. 3 Leerlingeen na-
EXAMEN-ANALYST
In September a.s. zal te Delft het chemisch!
analyst-examen 2e gedeelte, diploma B (ana*
lysten in laboratoria van wetenschappelijk che
misch onderzoek) worden afgenomen.
Candidaten kunnen zich tot 22 Juli a.s. aan*
melden bij den secretaris van de Centrale Corn
missie van het analystexamen, Dr. J. van dei
Lee, Adri anal aan 283, Schiebroek.
XIII
Staatsman?,
(H.D.) In Hitler treedt de staatsman naar voren. Zijn
optreden tegenover het buitenland geeft daarvan blijk, al
heeft hij door het getolereerd anti-semitïsme zijn succes kleiner
gemaakt, dan overigens mogelijk was. Dit is de stap achter
uit na twee passen vooruit. Maar ook ten opzichte van het
binnenland trad hij tot dusver op als staatsman. Of dit stand
zal houden, weet nog niemand. Maar waarom zou dit niet
kunnen na de eerste zes moeilijkste maanden? Brüning, toch
waarlijk niet de eerste de beste, en Schleicher speelden op zien
komen, en inmiddels zonk de grond onder hun voeten weg.
Hitler sloeg bewust zijn eigen weg in.
Men lette daartoe op enkele dingen. Terwijl in 1918 na de
marxistische revolutie het ambtenarendom weinig verandering
onderging, is dit thans geplaatst onder voor Hitier volkomen
betrouwbare leiding. Beter dan Bismarck heeft Hitier aange
voeld, wat noodig was voor de eenheid van het Rijk, toen hij
stadhouders aanstelde. Misschien ontbrak Bismarck daartoe de
macht, maar hij is er dan toch niet in geslaagd, het volk van
de wenschelijkheid hiervan te overtuigen. En verder heeft Hitier
thans uitgesproken, dat hij niet zal toelaten dat een tweede
revolutie zal volgen op de eerste. Een chaos wil hij niet.
Daarvoor wil hij het gansche Duitsche volk consolideei'en.
Samensmeden tot één geheel om zoo over den Rubicon van
de maatschappelijke ellende te trekken. En terwijl Goebbels
redeneert van een minderheid, welke zal moeten heerschen over
alles en allen, zegt I-Iitler, dat hij verzekerd is van de instem
ming van drie kwart van het volk met zijn daden. Om deze
instemming kampt hij met al de kracht,' welke in hem is.
Zoo komt het' ons voor, en wij steunen hierbij op allerlei
mededeelingen uit zijn ©ngen vriendenkring, dat deze als een
dictator optredende figuur over een groote dosis innerlijke
goedheid beschikt. Maar is, voor wie rondziet in zijn eigen om
geving, de combinatie krachtig en toch goed niet vaak
aannemelijk? Men zal zeggen, dat hier de verlichte despoot
aanwezig is. 't Zij zoo, doch wij wagen slechts te teekenen, en
de wereldhistorie gaat zijn gang zonder den lezer en ons om
verlof te vragen.
Een enkele opmerking voegen wij hier nog aan toe, afschoon
deze ook op haar plaats ware geweest, wanneer wij straks het
kerkelijk vraagstuk behandelen. Men vraagt herhaaldelijk, welk
standpunt Hitier persoonlijk inneemt tegenover den godsdienst.
Het is heel moeilijk, zoo niet ondoenlijk, iemands diepste
wezen, zijn religieus aanvoelen te doorgronden, daargelaten of
zulk beproeven moet aangemoedigd worden. Slechts wat naar
buiten optreedt, laat toe eenige gevolgtrekkingen te maken.
Het komt' ons voor, dat Hitier vrij sterk philosophisch is aan
gelegd. Op de wijze van den grooten koning Frederik, welke
Hitier zich blijkbaar gaarne als voorbeeld stelt, en van wien
de uitspraak afkomstig is, dat het aan eiken Duitscher moet
worden overgelaten, op welke wijze hij zalig wil worden. Een
standpunt, dat veel gelijkt op dat' van Prins Willem I van
Oranje, vóór bij dezen een innerlijke geestesomzetting plaats
greep.
Hitier uit zich aldus:
„Voor de toekomst der aarde ligt de hoofdzaak ni°t daarin.
of de protestanten de katholieken, of de katholieken de protes
tanten overwinnen, maar hierin, of de arische mensch behou
den blijft of uitsterft" Zuiver wijsgeerig gesproken. Natuurlijk
kan een overheidspersoon niet' de belijders van onderscheiden
godsdiensten met elkaar om de overwinning doen kampen,
maar deze vergelijking geeft aan de religie
slechts bijkomstige waarde. Het partij-standpunt is
iets meer positief, als het luidt in punt 24; „Wij eischen vrij
heid voor alle godsdienstige belijdenissen in den Staat, voorzoo
ver zij niet het bestaan van den Staat in gevaar brengen, of in
gaan tegen het zedelijkheidsgevoel of de moraliteit der ger-
maansche rassen. De partij als zoodanig staat op het standpunt
van een positief Christendom, zonder zich te hinden aan een
bepaalde belijdenis".
Maar natuurlijk, als de Kerk afhankelijk is van den Staat
voor haar finantieele huishouding, zal de fascistische Staat
anders optreden, dan wanneer de Kerk vrij van elk zilveren
koord is. Echter, de gewetensvrijheid zal naar onze verwachting
geen gevaar loopen. De houding, welke Mussolini dienaangaan
de inneemt, is lang niet naar den zin yan hooggeplaatste room-
sche geestelijken in Italië.
Vóór eenige jaren leidde te Genua een protestant ons rond
door de beeldengalerijen van het beroemde kerkhof. Buiten de
muur vonden wij toen de graven van de kleine proteslantsche
gemeente. Onze gids vertelde ons toen, dat de protestanten na
het optreden van Mussolini de vrijheid hadden gekregen, waar
naar zij zoo lang hadden uitgezien.
Alleen het woord der partij geldt
Van de mannen, die met Hitler in nauw verband samenwer
ken, reikt niemand tot zijn hoogte. Men beschouwt, zou men
kunnen zeggen, jure et facto, rechtens en feitelijk,
Hitier als de leider. Enkele malen, wij wezen erop, is er iets
geweest van een aanvoerdersopstand: de twee Strassers, en een
hoofdman Stennes. Bij geen van die gelegenheden heeft Hitier
het Bruine Huis te München verlaten. De plaatselijke leiders
liet hij afrekenen met de muiterij. Otto Strasser was zeer radi-
raal en beproefde de meest links aangelegde partijgenooten los
Hel nationaal-socialisme "beproeft de onderscheiden standen tot
samen te voegen, Hitier. (jas op dep urm) op een tocht in Noord-
bij. boeren.
te werken. En merkwaardig, toen de vijandelijke
pers, vooral de zoogenaamde jodenbladen juich
ten over den aanstaanden val van Hitler, had dit
een averechtsche uitwerking en stroomden de
aanhangers van Strasser terug naar de beweging.
Hitier heeft al de voornaamste leiders zelf be
noemd, maar ze ook opgekweekt Aan hem zijn
allen verantwoordelijkheid schuldig. Op deze
wijze, zegt Dr. Von Leers, heeft hij zijn beweging
behoed voor „alle slakken van het democratisch
verkiezingssysteem, in- en uitpratende resoluties
en eerzuchtige drijverijen .van onderorgani
saties."
Deze medewerkers zijn tegelijk vrienden ge
worden en de meest trouwe aanhangers. Dat wil
zeggen, dat Hitler erin geslaagd is, dit menschen-
materiaal te kneden volgens zijn modeL Of dit
zoo blijven zal weet niemand, maar tot heden
hangen zijn medewerkers hem even trouw aan,
als de maarschalken van Napoleon dit hun Keizer
deden, of de generaals ^an Alexander den Groote
hun jongen heerscher. Wat er van komen zou,
als Hitier eens wegviel als hoofd van zijn stelsel,
weet niemand. Men zegt u dan, dat evenals in
Italië voor alle gebeurtelijkheden is gezorgd. Maar
epigonen zijn toch bijna nooit te vergelijken met
den stichter zelf.
Verantwoordelijkheid eischend aan den Leider, die zonder
tegenover iemand rekenschap schuldig te zijn, kan ontslaan,
wanneer de beweging dat vraagt, bestaat er groote vrijheid om
zich persoonlijk te uiten. Alleen mag de partij nooit gebonden
worden buiten den Leider om en deze ligt vast aan de 25
punten van het beginselprogram.
Nu kan men ook gemakkelijker van allerlei redevoeringen en
schrifturen kennis nemen, zonder daaruit telkens de gevolg
trekkingen te maken, dat hiernaar precies zal worden gehan
deld. De wijze, waarop Dr. Alfred Rosenberg heeft geschreven
in zijn boek De Mythos van de 20e eeuw, is door en door on
christelijk. Toen de bisschoppen der roomsch-katholieke kerk
hun ernstige bezwaren tegen het nationaal-socialisme indien
den, heeft de Leider uitdrukkelijk verklaard, dat
zijn partij buiten persoonlijke uitspraken staat.
Zijn theoreticus, Ingenieur Gottfried Feder, pas
benoemd tot onderstaatssecretaris, schreef in de
laatste officieele toelichting van het program:
„De partij als zoodanig wijst het af vereenzelvigd
te worden met propaganda voor Wodancultuur,
zooals geschiedt van de zijde der politiseeirende
geestelijken, waarbij het nog de vraag is, of de
propaganda voor dergelijke cultuur in belangrijke
mate gevoerd wordt" Deze heidensche uitwas
behandelen wij nog weer afzonderlijk, omdat
wij één dei- leiders ervan, misschien de voor
naamste, Dr. Wirth, op een tentoonstelling heb
ben gehoord en ook gesproken.
Met deze uiteenzetting willen wij niet zeggen,
dat het nationaal-socialisme in onze oogen vrij
uitgaat. Integendeel, wij begeeren p r i n c i p i-
e e 1 e partij-formatie, doch het gaat naar onze
meening niet op, de partij, van welke politieke
tegenstanders ook, op onverdedigbare gronden te
beschuldigen. De nationaal-socialistische partij
komt in dezen overeen met alle liberale, neutraal-
vooruitstrevende, sociaal-democratische partijen,
enz. Deze alle komen tekort in waardeering dei-
Christelijke principes. Misschien komt de partij
van Hitier nog wat sterker uit voor het Chris
telijk volkskarakter dan menige andere formatie,
ieel Wanneer een man als de oud-minister Mr. S.
ind van Houten in ons land in zijn geschriften stel
lingen verkondigde^ welke vierkant ingingen
tegen de Christelijke beginselen, zoo heeft men van onzen kant
dit fel bestreden, maar men mocht ze de gansche liberale
partij, hoezeer ook deze tegenover ons stond, niet in de schoenen
schuiven. Wij stellen dit zoo, omdat men in den beginselstrijd
pas goed sterk kan staan, wanneer men stelsels en personen
goed onderscheidt.
Ook mag men aannemen, dat de vele tienduizenden positieve
Christenen en de honderdtallen positieve predikanten toch
waarlijk hun heiligste overtuiging geen geweld zullen laten
aandoen, en zeker niet, wanneer de bevlieging der eerste
periode zal hebben plaats gemaakt voor meer nuchtere beschou
wing. Eik principieel onderscheidingsvermogen mag men onze
geestverwanten niet ontzeggen. Wij gelooven niet, dat de Kerk
door een politieke en maatschappelijke omwenteling, voor altijd
haar taak zal laten varen. Zelfs, al schijnt het geweten even
te sluimeren, straks spreekt het weer.
Op soortgelijke wijze heeft de persoonlijke uitingsvrijheid ver
duidelijking geëischt omtrent het eigendomsvraagstuk.
Het woord nationaal-socialisme had sommige, meer radicaal
aangelegde partijgangers ertoe gebracht meer gewaagde opvat
tingen aangaande den eigendom ten beste te geven. Vooral van
roomsch-katholieke zijde werd Hitier hiermede bestookt. Doch
eveneens wilde men aan protestantschen kant volkomen dui
delijkheid. De Deutsche Tageszeitung stelde daarom
op 21 Januari 1930 verschillende vragen omtrent ei gendom s-
en erfrecht. Hierop werd geantwoord: De nationaal-socialis
tische partij erkent het privaatbezit volgens de grondwet cn
stelt het onder bescherming van den StaaL En verder voegde
Hitier hieraan toe: „het nationaal-socialisme staat., gelijk ons
program klaar en duidelijk aangeeft, op den bodem der erken
ning van het privaatbezit met de uitdrukkelijke algemeene be
perking, zoover dit te danken is aan eigen ijver en beheer,
waarbij inbegrepen is hot vroegere beheer der vaderen en voor
vaderen. Het erfrecht wordt volkomen erkend. En ook dit we
derom in aansluiting bij de principieele toepassing van de stel
ling, wat gij erft van uw vaderen, verwerf het om het te be
zitten." Dit was voldoende voor het landvolk om in groote mere
derheid Hitier te volgen.
Waar velen vragen, waarheen het nationaal-socialisme zal
voeren op het gebied van eigendomsrecht, is het goed deze
nadere verklaring van den stichter hier weer te geven. Uitdruk*
kel k -schakelt Hitler de .joodsche grondspeculanten cuit.
