3
ZATERDAG 15 OCTOBER 1932
DERDE BLAD PAG
Kerknieuws.
GEREF. GEMEENTEN
Tweetal: Te Leiden, J. D. Barth te
Borssele en M. Heikoop te Utrecht.
NED. HERV. KERK
Beroepen: Te Leiden (vac.-A. D. Mee-
ter), J. P. E. C. Eerhard te Workum. Te
Gorinchem (vac.-J.H. Pop), J. de Wit
Leidschendam. -Te Berkenwoude, cand.
G. van Wijk te Den Haag. Te Balk (to;
J. van der Heide te Hindeloopen.
Bedankt: Voor Eergum, E. P Borgman
te Franeker. Voor Pingjum-Zurich (Fr.)
cand. J. Oosterhuis te Marum (Gron.).
CHR. GEREF. KERK
Beroepen: Te Aalten, J. Hoving te
Nieuwe-Pekela.
Bedankt: Voor Ouderkerk a. d. \mst>
W. Byleveld te Haarlem-Centrum.
CANDIDATEN TOT DEN H. DIENST
Cand. G. C h r. H. P1 a n t a g i e, te Voort
huizen, die benoemd is tot tijdelijk hulppre
diker bij de Geref. Kerk te Dieren, deelt
mede, dat die benoeming voor drie maanden
geldt. Gedurende dien tijd heeft de heer Plan-
tagie de vrijheid vacante Kerken des Zon
dags te dienen en is hij beroepbaar.
HULPPREDIKERS
Te Rotterdam by de Ncd. Hervormde
Gemeente is tot hulnnrediker benoemd
den tijd tot 1 Januari 1933, voor Ds. W. C.
Posthumus Meijjes, d e nog niet geheel hei
steld is, de heer W. Oosthoek, candidaat
tot den H. Dienst, te Vlaardinger-Ambacht.
Deze heeft de benoeming aangenomen.
EMERITAAT
D s. T. Sap, predikant der Geref. Kerk te
Doornspijk, heeft, naar de „Stand." meldt,
om gezondheidsredenen zijn emeritaat saan-
vraag ingediend.
KERKINSTITUEERING
Te E r m e 1 o zal, naar thans definitief be
paald is, een Chr. Geref. Gemeente worden ge
ïnstitueerd. De Classis Apeldoorn heeft een
desbetreffend verzoek met algemeene stem
men toegestaan. De zaak is ter afdoening ge
steld in handen van de Gemeente te Harder
wijk.
HERDENKING VAN DE AFSCHEIDING
D s. H. C. van den Brink, em.-predikant
der Geref. Kerk in Hersteld Verband te
Amersfoort, doet in „Woord en Geest" den
volgenden voorslag:
„Er worde in 1934 een groote samenkomst
gehouden, belegd door vertegenwoordigers
van alle Protestantsch-Christelijke Kerken i:
ons vaderland om het feit der Afscheiding ii
zy'n algemeene betéekenis dus zonder ii
het bijzonder in te gaan op verschilpunten vai
kerkelij ken aard voor het aangezicht des
Heeren te herdenken.
„Zoo'n samenkomst kon gehouden worden in
een kathedraal, bijv. de Nieuwe Kerk to Am
sterdam of de Domkerk te Utrecht, of in de
een of andere groote zaal.
„Het initiatief neme de grootste kerk, de
Ned. Herv. kerk.
„Mocht het wat Tc betreuren zou niet
mogelijk zyn een samenkomst te houden, die
van kerkelijke afgevaardigden uitgaat, laat er
dan voor hetzelfde doel een Comité gevormd
worden van mannen uit verschillende Kerken.
„Welk een verheffenden aanblik zou zulk
een vergadering bieden!
„Hoe gezegend zou ze kunnen zijn om toe
nadering te brengen en tot hereeniging te
brengen en tot hereeniging te lokken!"
ERGERLIJKE KERKDIENST
Ds. L. D. Poot, Ned. Herv. predikant te
Amsterdam, klaagt in de „Amst." over „de
slordig-voorgedragen Schriftlezing" en an
dere ongerechtigheden in Protestantsche
Kerken. Hij acht het zeer noodig een zui
verder „cultus-besef" aan te kweeken, want
het is har. zooals het nu soms toegaat.
De predikant schrijft als volgt:
„Meen niet, naïeve lezer(es), dat de be
ruchte „Voordienst" welken men vroeger
in de Amsterdamsche Hervormde Kerken
pleegde te houden, verbeterend werkte!
Daar werd Gods heilig Woord gelezen, om
de menschen stil te houden en tot eerbied
op te voeren; maar, onder de harteklachten
van David, de dreigingen van Amos. de
zaligsprekingen van den Heiland, kletste de
goe-gemeente, onder 'thandje, gemoedelijk
dóór; en zelfs in de banken der kerkelijke
autoriteiten zag men telkens de eerwaarde
hoofden genoegelijk naar elkaar toebuigen.
En nu spreek ik nog nib eens van het bus
jesschandaal in onze diensten, waar, onder
lezing van Gods Wet of onder de belijdenis
der gemeente, door busjesgerammel de gs-
loovigen worden aangemaand (a s tenmin
ste niet, door óp te ouden, de voorganger
hiervoor een stokje steekt!), om hun plaat-
sengeld te voldoen (de drie overige collec
ten volgen dan nog: o, wat 'n pomperij en
hcngelarij!).
„Gij glimlacht, als ik U vertel, dat in
zekere, groote kustplaats, waar de fa. Jamin
'n filiaal heeft geopend, des Maandagsmor
gens opzettelijk door den koster de (enor
me) dorpskerk even moet worden „dóór
genomen", om de „papiertjes" op te ruimer.,
zijnde de verpakking van het verorberde
snoepgoed Jawel, wij, stedelingen, snoepen
in de kerk niet. Daarvoor zijn wij te wél
opgevoed (al blijft het bij een orthodoxe,
kerkelijke uitrusting behooren, dat op me-
nigen schoot, naast zakdoek, beursje,
taschje, „kerkcentjes" etc. ook de onmis
bare pepermuntjes in rustige afwachting
liggen!). Maar. wat wij wél kennen, dat is
het hangerig neergeplakt zitten in de kerk
bank, waar men zich zoo behagelijk moge
lijk in vastnestelt; het oneindige en luid
ruchtige babbelen, waarmede men voortgaat,
ook, al staat de dienaar op den kansel al
gereed om het votum uit te spreken; soms
zóó luid, dat de man, op wég naar den
preekstoel, verwarde gesprek-slierten op
vangt en „boven" gekomen, nóg duidelijk
de stemmen onderscheiden kan. Want waar
kan je nu beter en gezelliger over dienst
meisjes. hypotheekjes en andere halve zaak
jes, mitsgaders over 'allerlei kerkelijke er
gernissen spreken, dan juist in de kerk,
vóór den dienst?"
KERKGEBOUWEN
Te Harderwijk wordt Donderdag 20
October a.s. door Dr. J. W. van den Bosch de
eerste steen geleed voor het nieuwe kerkge
bouw der Geref. Kerk aan de Stationslaan.
Te W a s s e n a a r zal in een schoollo
kaal aan de Bloemkamnlaan voor de Geref.
Kerk een tweede gelegenheid voor godsdienst
oefeningen geopend worden.
BEDEDAG
De Classis Den Haag der Chr. Geref. Kerk
heeft besloten Zondag 6 November a.s. voor
de Chr. Geref. Kerk in Nederland te bestem
men als bededag met het oog op den nood der
tiiden. Door dit bes'uit wordt voldaan aan een
ernstig en drincrend verzoek van de Part. Sy
node var het Midden.
SOCIALISME EN.... DOGMATIEK
Dit is een combinatie, die men niet dik
wijls aantreffen zal. En zeker niet als een
door een sociaal-democraat gewenschte
combinatie.
Kortgeleden heeft men er toch kennis van
kunnen nemen.
In de samenkomst van socialistische pre
dikanten, die de Arbeidersgemeenschap der
Woodbrookers onlangs te Bentveld (bij Haar
lem) belegde, en welke onder leiding
den bekenden Dr. W Banning stond, kwa
men allerlei onderwerpen aan de orde, sa
menhangend met de positie die de socialis
tiscthe predikant ten opzichte van de Kerk
en de ambtspractijk inneemt
Deze samenkomst, die gelegenheid gaf tot
kennismaking tusschen de oude garde en
de jongeren, droeg, naar gemeld is. een in
structief karakter.
Ds. S. Winkel, van Heeren veen, een der
oprichters van wde Bb'de Wereld", over „de
betrekking tusschen Evangelie en Socialis
me" sprekend, zei. dat in het opstandig
langen mensch te willen zijn. Evangelie en
Socialisme elkaar raken. Doch: „niet het So
cialisme, maar het Evangelie kan dit
langen vervullen"!
Ds D. Bakker. \an Drachten, sprpkende
over „de practijk", noemde het „moeilijk de
bezwaren der socialistische arbeiders tegen
den godsdienst zelf te ontzenuwen", terwijl
hij anderzijds sprak van „de mogelijkheid,
dat soms de opleving van religie in arbei
derskringen een teeken van verburgeüj-
Ds. F. Kuiper, van Alkmaar, een der lei
ders van „Kerk en Vrede", noemde het
„noodlottig, dat de sfper van de Kerk in
zen tijd zeer nauw verhonden is met dc
sfeer van* de bourgeoisie". Hoezeer z. i. de
Kerk de socialistische eisehen a's rechtvaar
dig moet erkennen, de Kerk moet, aldus
sprak hij, „het Socialisme als religie af wij-
Ds J. Kalma, van St. .Tncoha Parochie
handelen over „de predikantsopleiding"'
pleitte voor Psychologie, Sociologie en Eco-
als studievakken en wenschte „dat
de Theo'ogische Faculteit weer.een f
tram zal krijgen in de Dogmatiek".
De hoven weergegeven uitspraken der
cialistische predikanten-redenaars mog-o
niet ceheel nieuw zijn. ze geven nog wel
aanleiding tot bijzondere opmerkingen.
Maar de wensch van Ds. Kalma, dat de
Theol Faculteit zich als 't ware concentree-
om de Dogmatiek klinkt, vooral bij
hef eerste hooren, toch wel heelemaal nieuw
De modern-vrh'zinnige opvattingen dulden
geen dogmata. F.r mag immers niets „vast
staan". En nu pleit een socialistisch predi
kant voor dogma en dogmatiek!
Dat hier socialistische dogma's in een re
ligieus leerstelsel moeten worden vastgelegd
en gesystematiseerd, valt te verstaan. Maar
't is dan torreen reactie op de vroeger stel
selmatige pleidooien voor „stelselloosheid"
EVANGELISATIE
Te Wemeldinge besloot de Kerkeraad
der Geref. Kerk aan de Classis Goes voor tf
stellen een Theol. candidaat te benoemen vooi
den Evangelisatiearbe'd, die dan tevens huln-
diensten in gemelde Kerk zou kunnen verrich-
De Classis heeft een Commissie van on
derzoek voor deze zaak benoemd.
giften en legaten
Te Uithuizermeeden zyn na het
overlijden van mevr. de wed. P. Ubbens, de
volgende legaten voor de Geref. Kerk aldaar
beschikbaar geworden, t.w. ten bate van: de
Diaconie dier Kerk f 500, de Geref. Zending
op Soemba f500, Inwendige Zending Geref. 1
de prov. Groningen f 500, Theol. School
te Kampen f 500, Middernachtzending Gronin
gen f 200, Vrije Univensiteit Amsterdam f 500,
minvermogende studenten der Geref.
Kerk in de prov. Groningen f 500, Geref. Kerk
te Uithuizermeeden f 1000.
(Zie verder Kerknieuws blz. 13)
□p.h.nanning's vs;Nu-
JtSi*
25 75c|
1 PER TUBE I
peiniqt mond en tanden. I
mmtiKÊÊB£aadrr/£DERLMi05CH FA BR/KAA r.Bmmm
Schoolnieuws.
Prof. Dr. W. MARTIN
Op 23 October a.s. zal het 25 jaar geleden
zy'n, dat Prof. Dr. W. Martin, buitengewoon
hoogleeraar in de Kunstgeschiedenis aan de
Rijksuniversiteit te Leiden, als zoodanig zy'n
ambt aanvaardde. Naar wij vernemen, zal
Prof. Martin op dien dag in het buitenland
vertoeven.
RIJKSUNIVERSITEIT TE LEIDEN
D r. J. W. Ph. Borleffs, toegelaten als
privaat-docent in de Latynsche Patristiek aan
de Rijksuniversiteit te Leiden, zal zyn colleger
openen met en openbare les, te geven in de
Zeevaartschool op Dinsdag 18 dezer over:
,Een Wet tegen de Christenen bij Tertullia-
LANDBOUWHOOGESOHOOL TE
WAGENINGEN
Tot tijdelijk assistent, voor den duur tot 1
Januari 1933, is benoemd Ir. W. D. G. Tooren-
an te Wageningen.
RIJKSUNIVERSITEIT TE GRONINGEN
D r. H. W. de Boer, toegelaten als pri
vaat-docent bij de Faculteit der W:s- en Na
tuurkunde aan de Universiteit te Groningen,
onderwijs te geven in de Levensmiddelen-
leer, zal zijn colleges op Dinsdag 18 October
des middags om 4 uur aanvangen met een
openbare les over: „De ontwikkeling van het
levensmiddelenonderzoek".
Voor het pasbegonnen studiejaar zyn in
geschreven 1156 studenten, waarvan 238 vrou
welijke. Vorig jaar werden ingeschreven 1139
studenten, waarvan 239 dames.
Tot lid van het College van Curatoren
benoemd Mr. Dr. R. H. Baron de Vos van
Steenwijk, Commissaris der Koningin in de
provincie Drenthe.
den Porn
REUNISTENORGANISATIE N.D.D.D.
Men deelt ons mede, dat de Reünistenorganisa
tie van N.D.D.D. (het Studentencoprs aan de
Vrije Universiteit) op Woensdag 19 October
s. haar eerste lustrum hoopt te herdenken.
Uit de pasverschenen Mededeelingen (nr. 8)
bly'kt, dat het aantal leden thans 236 bedraagt,
welke voor verreweg het grootate gedeelte in
13 studiekringen zijn georganiseerd. Geduren
de het laatste jaar werden er nieuwe studie
kringen opgericht te Arnhem en Alkmaar, ter
wijl er te Meppel een in wording is.
De herdenking van het lustrum vindt op
sobere wyze plaats aan een souper in Ameri-
Hotel te Amsterdam. Opgaven hiervoor
worden nog tot Maandag 17 October a.s. inge
wacht bij Mr. H. Bijleveld, Schubertstraat 74,
Amsterdam (Z.).
Inlichtingen omtrent de organisatie, als
mede exemplaren van de „Mededeelingen" en
het Agendum zy'n te verkrijgen bij den ab-actis
Ds. D. Nauta te Woubrugge.
CHR. H. B. SCHOOL TE APELDOORN.
In de laatstgehouden Bestuurszitting der
Chr. H. B. School te Apeldoorn, -vaar behalve
het gehee'e Bestuur ook Directeur en Leer-
aanwezig waren, is door den Voorzitter,
Ds. C. M. Luteijn, wegens zijn a.s. vertrek
naar Groningen, afscheid genomen.
Ds. O. M. Lutey'n werd by mende van den 1 «Jol Roosendaal.
vice-Voorzitter, Prof. j. j. van der Schuit,
op hartelijke wyze toe-esproken en hem
grooten dank gebracht voor allen arbeid in
het belang der H. B. S. verricht, waarbij by
htm namens Bestuur en Leeraren een bureau
stoel en leeren zakportefeuille aanbood, ter
wijl mevr. Luteijn, die mede tegenwoordig
was, een bouquet werd geoffreerd.
Namens leeraren sprak de heer Dr. P. A. de
Planque, directeur, die dank bracht voor de
zeer hartelijke samenwerking, waarna nog
kort woord van waardeering spraken de heeren
Oudenhof en Uytenhout, bestuursleden.
In warme bewoordin-en nam de Voorzitter
afscheid onder dankzegging voor het aange
boden geschenk, dat hy gaarne als een
aandenken in ontvangst nam.
onderwijzersbenoemingen.
PHiBN-lflllffliiSBnTa
congres voor landbouwonderwijs
Te r o m e en M i la a n wordt van 2031
October ais. het 4de Intern. Congres voor
Landbouwonderwijs gehouden. Voor Nederland
zit in het eere-comité Dr. D. j. Hissink te
Groningen. In de Nat. Comité's is ons land
vertegenwoordigd door Mr. j. J. Wintermans.
inspecteur van het Landbouwonderwijs, te Den
Haag.
NAZORG VAN „EFFATHA".
gin 1931 is door het bestuur van „Effa-
tha", _C.hr. Inrichting voor Doofstommenon
derwijs te Voorburg, een z.g. Nazorg-Com
missie benoemd, bestaande uit twee be
stuursleden, het schoolhoofd, een onderwij
zer en den huisvader en de huismoeder van
het internaat. Beoogd wordt: behartiging
van de geestelijke en stoffelijke beiangen
der oud-leerlingen van „Effatha".
Om die taak te volbrengen is noodig, dat
de Commissie kennis drage van levensgang
levensomstandigheden der jonge men
schen en wel door: persoonlijk bezoek, rec'it-
streeksche briefwisseling en inlichtingou
van betrouw'hare personen uit de omgeving
der oud leerlingen. Het eerste middel is mo
menteel nog al financieel bezwaarlijk. Het
tweede wordt ree-ds veel toegepast en zeer
gewaardeerd. Voor het derde is een staf van
12 correspondenten ten behoeve van 41 oud
leerlingen «werkzaam. De aldus verkregen
gegevens worden op kaartsysteem gebracht
en door den secretaris j. J. Verrij vervolle
digd door correspondentie met ouders, ken
keraden, diaconieën, patroons e. a.
Vanwege de Nazorg-Commissie wordt
thans een eigen krantje „Effatha, Chr.
Maandblad voor Doofstommen", uitgegeven.
Zulks werd beslist noodzakelijk geacht, wijl
een onlangs opgericht z.g. neutraal orgaan
ook onder de oud-leerlingen van „Effatha"
tracht ingang te vinden. Redactrice van
het blad, waarvan begin dezer maand
het_ eerste nummer is verschenen, is,
mej. S. D. J. Oussoren, onderwijzeres aan
de School van „Effatha", terzijde, ge
staan door medewerkers. Vaste rubrieken
zijn: Bijbelsche Geschiedenis, Geloofsleer,
Binnen- en Buitenlandsch Nieuws,
Handwerkhoekje, Correspondentie
Nieuws uit eigen krnig.
De rubriek geloofsleer is zeer noodig.
Velen verlaten „Effatha" vóór ze belijdenis
des geloofs hebben afgelegd. Van caterhisee-
ren komt dan vaak niet veel meer, wijl ze
de gewone catechisatie niet volgen kunnen.
Genoemde rubriek wordt daarom als een
schriftelijke catechisatie bedoeld, die die
nen kan tot voorbereiding voor het doen
belijdenis.
PROMOTIES.
RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT. Gepro-
lovecrd ia tot Doctor in de Letteren en Wfla-
egeerte de heer A. D. J. Makkink. geb. te
oetorwoude. op een proefschrift getiteld: „An-
ACADEMISCHE EXAMENS
RIJKSUNIVERSITEIT TE LEIDEN. Gosl.:
Rechtswetenschap: cand. ex.. mej. J. A- M. Fern-
te Schevenlngen. mej. R.
Haa
Indologie: taalk. cand.
Hoeks
i L. H. Bult. allen te
ïej. J. B. Ada
heet
skunde: artsex.., de heer Tan Eng Tie te
Leiden en mej. S. P. Bartstra te Vreeland;
imi-artsex., mej. F. H. Braln te Leiden en de
;er N Speyer te Den Haag.
VRIJE UNIVERSITEIT TE AMSTERDAM.
Gesl.- Godgeleerdheld:_ cand. ex., de heei
J. He«
Oude-Pekela.
GEM. UNIVERSITEIT TE AMSTERDAM. Ge-
;aag<L Rechtswetenschap: doet. ex., de heer
Sociale Geographie: doet.
mej. A. W.
Apothekersassistent, de dames: J. F. B. van
der Laar. te Overveen. W. G. Verhoeff te Rot-
rdam en de heer J. Pik te Hoorn.
RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT. Gesl.:
;d. Letteren: cand. ex., de heer J. A, Schreu-
Klass. Letteren: cand. e
Smalbroek; doet. ex.. de h
ichledenis: cand. ex.,
lale Aardrijkskunde:
de heer D.
J. A.
Geliicum en C. den Hartog;
:eren A. Nleuwenhuysen en C. Stelnz.
Tandheelkunde: lste theor. ex., de heer B. J
in der Wal en mej. H. Blijdorp.
R.-K. UNIVERSITEIT TE NIJMEGEN Gesl.
Godgeleerdheid: licentlaatsex., de heer A. var
Rotterdam.,
oct ex., de heer J. P. J. M. Brands
nschap: cand. ex., do heer J. G. C.
EXAMENS-TEEKENEN
Voor de M. O.-examens Teekenen Akte Ma
aven in totaal zich op 112, nl. 71 m. en 41
r. cand. Niet opgek. 3 m. cand. TUdens het
raotisch examen trok zich terug 1 vr. cand.
ract. examen afgelegd door 108. nl. 68 m. en
Toegelaten voor het mondeling
40, nl. 29 i
nd. Hiei
i 9 vr. candidal
jn geslaagd 27,
EXAMENS-NIJVERHEIDSONDER WIJS
De totaal uitslag des examens voor de Akten
7. N 8, N 17 en N 18 is als volgt.
Akte N 7. Schriftelijk en mondeling geëx.
cand. Voor pract. en paed. gedeelte geëx.
cand. Gesl. 58.75
Akte N 8 Schriftelijk en mondeling geëx. 76
ind. Voor pract. cn paed. gedeelte geëx. 52
ind. Gesl. ruim 49.36
EXAMENS-WISKUNDE
DeN HAAG. 14 Oct. Akte L, O. Geë
11e 3 cand., nl. de heeren: J. van den 1
Harskamp, beiden Rotterdam: H. A. vi
ZEEUWSCHE RECHTSTOESTANDEN
IN VROEGER EEUW
Wonderlijke „rechtsgronden" voor
Straftoepassing
BARBAARSCHE STRAFFEN
Toen wij onlange een bezoek aan het
oude Brugge brachten, bezochten wij ook
het Stedelijk Museum, waar een aantal zeer
kostbare schilderijen zijn ondergebracht.
Onder leiding van den hoogst bekwamen
directeur Achille Daled, bezagen wij ze met
volle aandacht en met genoegen luisterden
wij naar de keurige uiteenzetting over de
verschillende 6tukken. Ofschoon alles ons
nog helder voor den gee6l staat, waren er
echter een tweetal, die een onuitwischbaren
indruk op ons gemaakt hebben, nl. de voor
stellingen, waarbij Koning Lambijsses recht
spreekt over den onrechtvaardigen rechter
en die waarbij de straf wordt toegepast. Tot
in de fijnste bi zonderheden ziet men hier
afgebeeld, hoe een mensch levend gevild
werd. Deze schilderijen werden aan het Ge
rechtshof te Brugge aangeboden, als een
bewijs, dat een rechter een onkreukbaar
recht moet uitoefenen.
Diep onder den indruk van zulk een
wreede reciuspleging verlieten wij het Mu-
derlijke vertrekkingen van haar mond, de
uitwerksels eener zoo gedwongen wals be
gon te toonen, mij zoo vreemd voorkwam,
oat ik mij nauwelijks van lachen kon weer
houden. Inderdaad was de zaak belachelijk,
ïn-duen men het daarbij gelaten had, maar
de verontwaardiging moest nog opgewekt
worden. Zij heeft nauwelijks eenige weinige
keeren, en zeer langzaam, rondgedraai u,
of haar plaats wordt door een vrouw van
meerder jaren vervangen, welke, even lang
zaam beginnende, welhaast van trap tot
trap vlugger wordt bewogen. Men doet haar
eenigen tijd rechts draaien, vervolgens houdt
men op om haar een weinig op adem te
doen komen en nu wordt zij nog altijd vlug
ger linksom gekeerd. Het is haar niet mo
gelijk. deze tegenstrijdige beweging te
weerstaan. Vruchteloos tracht zij den mond
gesnoten te houden. De snelheid dier draaiing
verdubbelt; de mond opent zich om genade
te roepen en iin hetzelfde oogenblik ontlast
zich de geschokte maag over haar kleeren
heen. Het gejuich des volks beantwoordt
haar angstig schreeuwen en is het teeken
eener zoo schandelijke en walgelijke over
winning.
„Een derde, blijkbaar dè schuldigste,
wordt nu op haar beurt in de kooi geslo
ten. Nu neemt eigenlijk het onmenechelijke
de straf een aanvang. Zonder
terwijl bij ons de gedachte rijpte, om I «rpaidatiie in acht te nemen, wordt zij onmid-
i te gaan
Bij het doorzoeken van eenige archieven
waren mij eenige stukken in handen geko
men, die een wonderlijk licht werpen op de
vroegere rechtspleging en het is voorzeker
interessant na te gaan, hoe dit vroeger toe
ging. Zeer wreede, maar ook zeer lachwek
kende straffen werden uitgesproken en vol
voerd. Reeds vanaf de vroegste tijden i6 er
gevoelloosheid tegenover den medemensch
te bespeuren. Niet alleen waren de edelen
ruw. maar door hun voorbeeld waren ook
de minderen niet vrij te pleiten. Hierin was
echter het verschil, dat voor een mindere
de straf viermaal zoo zwaar was. 't Is niet
onze bedoeling allerlei rechtsgedingen naar
voren te brengen, maar alleen de diverse
straffen na te gaan.
In Veere m de vierschaar ziet mer
paar metalen vuistjes hangen. De historie
hieraan verbonden i6 als volgtEen zekere
schrijnwerker Hubert Bremboes, had de
stadsbode van Veere, die een vonnis kw
beteekenen, in drift een bijl naar het hoofd
geworpen en de bode beschimpt. Onmiddel-
nadat men dit vernam, werd hij ge
vangen genomen en voor de vierschaar ge
daagd, die hem veroordeelde bij voron/is
30 Januari 1550 dat de hand, die deze bijl
wierp, afgehouden moest worden.
Voorwaar een streng vonnis, dat gelukkig
nog goed afliep. In aanmerking genomen,
dat hij het in drift gedaan had, kon hij die
zware straf afkoopen op de volgende bepa
ling: Hij moest blootshoofds bij den bal
juw met een brandende toorts verschijnen.
En aaji deze toorts moest een metalen vuist
hangen, waarop zijn naam gegrift stond.
Met deze toorts en vui6t moest hij door
Veere loopen, en zich daarna begeven
naar de Groote Domkerk. Daar ingekomen
moest hij op zijn bloote knieën neervallen
het Heilig Sacrament en de toorts la
ten staan, opdat ieder geloovige deze boet
vaardigheid zou kunnen constateeren. Na
dat geheel Veere ervan kennis had geno
men, moest hij de metalen vuist (ter ver
vanging van zijn vleeechelijke hand) weer
in handen der vierschaar stellen, die deze
vaarechuwing op deed hangen. Voorts
moest hij een zekere boete betalen.
Een andere straf, waarmede wij niet zoo
kunnen sympathi6eeren is
de straf in de draaikooi.
vroeger tijden, zoo b.v. in de 16de en
17de eeuw, maakte men korte metten met
vrouwen, die het met de juiste zedelijkheids
begrippen niiet eil te nauw pleegden t-
men en waren onze voorouders lang
raalsch met de uitdeeling hunner bestraf
fingen. Behalve het vonnis van vele jaren
opsluiting in een tuchthuis, bevatte dit von
nis nog de verzwaring van de 6traf om in
de kooi gedraaid te worden. In zijn brieven
over het eiland Walcheren verhaalt Spee-
leveldt over het voltrekken van een vonnis
te Vlissingen.
Speeleveldt beschrijft dan, hoe hij, over
markt komende, deze opgepropt zag met
volk, de huizen waren vol heeren en dames.
scheen een vroolijk feest te beloven,
doch naderbij komend, zag hij een jonge,
flinke vrouw, met neergeslagen oogen, een
trapje, tegen de kooi geplaatst, beklimmen,
door een dienaar van het gerecht geleid.
Zij plaatst zich in een ijzeren zptel in het
midden der kooi; een beugel wordt om haar
horst, een andere om haar middel gesloten
en haar voeten worden aan den et ij 1 van
den zetel vastgebonden. De dienaar doet
haar handen aan de traliën vasthouden en
bindt de deur der kooi dicht. Zij 6lu.it de
oogen en wordt gedraaid.
„Ik moet u bekennen", zoo gaat Speele-
veMt verder, „dat het gezicht eener draai
ende vrouw, welke welhaast door de won
December, te
i October: 2; 3: 4:
5 .--n :;u .Wi\mh.-r
22 en 23 Decemb<
van 13.3016 uur;
19 en 26 Novembe
Ikens van 1317 ui
EXAMENS SCHOOLRAAD
K v.. d. Koi
ld. te Utree
SUtsma, ld
Sneek; H. Tostm
EXAMENS-LICHAMELIJKE OEFENING
EXAMENS-STUURMAN
DEN HAAG, 14 Oct. Gesl. voor lsten stuur-
an gr. stoomv., de heer H. de Jonge; vooi
len stuurman gr. stoomv., de heeren W. Olie-
ans en M. F. Goudrlaan.
EXAMENS-MACHINIST
14 Oct. Gesl.
de heer W. D. J.
EX.-BEWAARSCHOOLONDERWIJS
ROTTERDAM. 14 Oct. Akte B.. hoofdondei
Üzeres. Geëx. 8. gesl. 6 cand.. nl. Ue dame.'
W. E. de Vries, K. Relnders en M A
nlt, allen te Arnhem: M. Meblus. Heerenve r
\V. S. Eolstier en J. E. Rchalker. belden t
dellijk met een altoos toenemende snelheid
bewogen. Lang houdt zij hei echter uit, eer
zij bezwijkt, maar men geeft haai' geen rust.
Nu links-, dan lechtsom, altoos vlugger be
wogen wordende, begint haar het hoofd je-
heel duizelig te worden. Zij is niet meer in
staat het op te houden. De beweging der
kooi volgende, draait en wendt het zich
op de geweldigste wijze. Het schijnt zich
van het lichaam te willen scheuren. De
adem, door de versnelde beweging der luoht
gebroken wondende, heeft haar het vermo
gen tot schreeuwen henomen. Een akelig
gebrom doet zich uit haar beknelde borat
hooren; haar hoofd en bovenlijf vallen éin
delijk op den linkerarm, aan de traliën be
storven, neer. Deze arm 6Chiiet door de
traliën heen, zich op twee plaatsen kwet
sende. Nog eenige draaien, en de arm zou
gebroken zijn".
Het merkwaardigste is voorzeker die men
taliteit van het publiek, dat zoo iets gaarne
zag. Nog stuitender vindien wij die toepas
sing van
Als daar iemand was, die op den drempel
des doods stond, werd op een tribune voor
het stadhuis in de Meelstraat een maaltijd
toebereid. De eereplaato aan deze wel voor
ziene disch werd gegeven aan het slacht
offer, dat zoo dadielijk uit het leven zou
scheiden. Naast hem nam de baljuw plaais,
aan de andere zijde de krankenbezoeker
benevens de lecjen van de vieraohaar en de
belde bu ngemeestera.
Van alle zijden 6troomde het publiek toe
om toch getuige te zijn van deze laat6te
maaitijd. Later heeft men in Zierikzee dieze
bairbaarsche gew >onte afgeschaft.
Te Nisse, dat vroeger een Heerlijkheid
op Zuid-Beveland was, zag ik dat een straf
werd geëischt, om spelden te slikken.
Voorzeker een gruwelijke straf. In de Ar
chief boeken der stad Goes vond ik een
vonnis, waarbij een zekere vrouw Prijntje
Li-evens op 16 Juni 1681 aan een 6taak op
de Groote Markt aldaar is geworgd. Zekere
Cesper de Ruyter, die eenige inbraken op
zijn geweten had, werd op bet schavot ont
hoofd enz.
Een "der vrees-Hijkste uitingen van het
middeleeuwsohe volksgeloof was de wreede
vervolging en berechting der heksen. Ontel
baar zijn de arme slachtoffers, die in alle
landen van Europa aan dezen heksenwaan
ten offer zijn gevallen. Meestal waren het
hysterisch aangelegde vrouwen, die inder
daad geloofden, datgene ^edaan te hebben,
wat men van haar vertelde en die dan ook
onherroepelijk haar geestelijke afdwalingen
met den dood moesten bekoopen. Ook in
Zeeland heeft men van deze rechtstoepa6-
sing zeer treurige voorbeelden. Wij willen
bieir even wijzen op
Een zekere Digna Robberts, een reeds be
jaarde vrouw, in de wandeling „water en
brood" geheeten, werd van hekserij ver
dacht en bekende dat zij inderdaad gemeen
schap had gehad met den duivel. Toen zij
eens, ongeveer 35 jaar geleden, op een
avond bij een watergang, halverwege tus
schen Middelburg en Veere zat te eten,
werd zij opeens aangesproken door een
jonge man, geheel in 't zwart gekleed, die
haar vroeg of ze niet6 betere te eten had
en haar vervolgens volop goud en zilver
beloofde, indien zij hem haar ziel wilde
geven.
Aanvankelijk had Digna er niets
villen weten, wel beseffende met wien zij
te doen had, maar toen de Satan dreigd
haar tot stof te vermalen, had ze tenslotte
toegegeven, God verzaakt en een verbond
gesloten. Op grond van deze mededeeling
werden haar een aantal zware beschuldi
gingen voor de voeten gelegd, o.a. had de
booze haar een zalf leeren maken, waar
mee ze op een stroowisch in zee kon drij
ven en schepen doen vergaan. Door ver
schillende personen aan te raken, maakte
zij die lam en gebrekkig. Zij was de oor
zaak dat er bij Westkapelle een scheepj
met 45 man was vergaan enz., enz.
De vierechaar werd gespannen en het
vonnis luidde
levend verbranden
wat aan haar (en eenige maanden later
ook aan een 31-jarige' -rouw, Geertruid
Will ems) werd ten uitvoer gelegd. Geheel
Ve-ere was in opwinding, en men verheug
de zich in het vonnis.
Verschillende vonnissen, waarbij als boete
v e'
<V®
V A Qèc >4e
staan in de vonni6boeken der divi
Zeeuwsche gemeenten opgeteekend. Ik
ze o.a. te Goes en Oud-Vossemeer. In
laatstgenoemde plaats, was men a
behalve malsch voor de overtreders. V
iemand op diefstal betrapt, tot een we;
van 18. dan werd hem een oor af
sneden. Wanneer iemand vocht, en
schuld werd bewezen, werd zijn hand
herroepelijk afgehouwen.
(Jok met bedelaars werden in 't land
Vosserneer korte metten gemaakt
bepaald, dat wanneer iemand van buu
gezond van lichaam, in het land van Voi
meer kwam, om brood te bedelen, deze d
voudig gegrepen werd en na eenige li
aan de „kaecke" gesteld te zijn geweesU
een scherpe geeseling werd weggezon
Wij zien daaruit dat Oud Vosmeer ooi
geen dorado voor heeren bedelaars i
de vroede vaderen traden er althans sti
tegen op.
Een eigenaardige, hoewel niet 6tr«
straf, vinden wij vernoemd in een keu
Aardenburg, afkomstig uit de e-
helft der 14de eeuw. Het heet daar:
„Zoo wat medebrander of brouwer,
wordt getraipoerd op onzuivere maten,
beurt drie pond en alsook den wijn. En
wijntapper zal men afsnijden, de eene 1
van zijn hoofd (natuurlijk wordt bed
's mans haar) en alzoo moet hij 15 da
zonder muts of zonder hoed loopen en c
na voor een jaar uit Aardenburg bann
Het was tevens verplicht tweemaal
markt te gaan. Het moet voorzeker
vreemd gezicht geweest zijn, zoo'n
kaalgeschoren hoofd rond te zien loo
en het zal den schuldigen boeteling
ook wel niet aan spot en 6cliimp ontbro
hebben. Het afsnijden van het haar
schiedde door den scherprechter, die d«
voor een bepaald loon kreeg.
De landloopera (bekend onder den na
van F.gyptonaare of Heidenen) werden
gene een placaat te Aardenburg van
Sept. 1506 het hoofd kaal geschoren,
afsnijden van het haar w-es dus geen s
berekend om de lachspieren van het
in beweging te brengen, neen, het was
vlek van eerloosheid, een brandm
dat schandvlekte zonder pijn te verooi
Zóó beschouwde men het in de 14de et)
en drie eeuwen vroeger hield men een
schoren hoofd voorhet kenteeken i
een Christen.
Een Kerkvergadering in Rouaan in i
schreef dezen regel voor: „Een iegelijk
het hoofd geschoren zijn, zooals het
Christen betaamt, zoo niet, hij zal ui tj
Kerk gejaagd worden; geen priester
voor hem een uitvaart doen, noch bij j
begrafenis aanwezig zijn." De Abt An4
mus. zoo berucht door zijn geschillen o
de Koningen van Engeland, uit hoofde j
ner geweigerde trouw, beval allen werj
lijke personen het haar af te snijden, i
zoodanige wijze, dat de ooren ontbloot t
ren. En Koning Hendrik I, hij regeerde ij
1100 tot 1135, onderwierp zich aan dit bel
Een andere strafbepaling aldaar zq
dat men de meineedige drie dagen op
kaak zetten zal en hem daarna een teelj
in de wang geven, het merk van de Just)
of de Ambaohtsheer.
Hoewel de rechte Canonen verbieden, j
iemand geteekend wordt in 't aangezij
die gescha.pen is naar het beeld van Chrj
trok men ziclh echter in Aardenbü
van geestelijke verklarineen niets aan
deed men door. Het merkteeken der sch
de, werd aangebracht met een sleutel
met „der stede teiken" (het Stadswap
en de scherprechter ontving hiervoor
stuivers.
Ook was het op sommige Zeeujvedhe
Den de gewoonte om als straf
de steenen der wet te drag
Wie b.v. te Baarland komt, ziet
voor het Gemeentehuis hangen. Deze sti
gold bizonder de vrouwen, die te loslipj
geweest warenj Onder groote belangstelt)
werd de ketting om hun hals gedaan
moesten zij de fleschvormige 6teenen,
geheele dorp ronddragen. Dat het hun n
aan schimp en hoon ontbraik, behoeft gq
betoog.
Laat ik de enkele grepen die ik deed j
de vroegere rechtspleging mogen beeluitj
met een meer humoristische gebeurtenis
In de 17de eeuw had de Goessche Juetij
weer een bewoner voor de cel gevondfl
een zekere Jan Katoen.
Het was een eerste deugniet, met e)
lang zondenregi6ter. Maar al was hij e|
deugniet, een domoor was hij niet, integ
deel het was een slimme en gladde vogl
Hij kon zich dan ook maar niet zond
meer met zijn lot verzoenen, althans ni
voor hij niet alles beproefd had om i
te geraken.
De gevangenbewaarder onderstboven 1<
pen en de trappen afhollen, dat ging ni
daar het eten door een luikje werd gegev
Hij onderzocht de cel nauwkeurig en j
wel daar zag hij een kansje, 't Was v
geen „frisch" ontsnappingsmiddel, ma
daarover bekommerde Jan Katoen zich n
Na de laat6te rondgang voor het eten
toen de duisternis viel, brak hij de kok
van een zekere gelegenheid af en
lukte het hem, natuurlijk na veel gekli
en gevvring, vrij te komen.
Maar zoo kon onze Jan toch niet van
Goessche Vierschaar en torencel afsche
nemen. Hij wilde zoo niet heengaan, i
netjes en beleefd scheiden.
Daarop greep hij een 6tuk krijt en 6Chre
op den zwaren eikendeur:
„Baljuw en Schepenen,
Mannen! Hier heb je het kot
En daar heb jc het gat
Waar jullie vroeger
Jan Katoen in had".
Ziezoo, hij had zijn afecheidsplicht
daan! Hij kroop door het gat, liet zich i
ken en wi6t ongezien jp straat te kome
En buiten de Ganzepoort
Doch zoo kon hij ook blijkbaar niet
Ter Goes scheiden. Daar schoot hem do<
het hoofd, dat hij het toch betrekkelijk goe
had gehad im de Goessche torencel.
;enon, die in hamden van de Goessol
Justitie vielen, het toch zóó slecht niet ha<
den
Even 6tond hij stil. Hij voelde het stu
krijt in den zak.
Ja, ja, de heeren van Ter Goes ware
niet zoo kwaadals bij althans maa
vrij was.
Nog even gekeken! Er was niets te ziel
»vas nog donker! De poon was vast toe
gesloten. Hij sloop op de Ganzepoort to i
greep het krijt en 6chreef dit afscheidi
woord, dat nog heden bekend is:
„Wie stelen wil en niet wil hangen,
Ga naar Ter Goes en laat zich van ge
Want de heeren uit Ter Goes,
Zijn zoo zacht als appelmoes"'.
Toen den andpren morgen de boeren ui
Ka pel Ie en omstreken, reeds voor het ope
nen voor de poort stonden, zagen zij h«
veraje. dat onsterfelijk is geworden.
De baljiiw was boos en kon geen troofi
nden in het afscheidswoord van Jan.
Opsporen hielp echter niet. Jan was f
bleef weg
zijn streken bleven, want de gft
nis meldt, dat hij later te Middel
burg werd gesnapt en streng gestraft.
0n®6, .4 M WF.SSPTi
