ONZE KERKTORENS
Radio Nieuws.
BINNENLAND.
MAANDAG 22 AUGUSTUS 19o2
TWEEDE BLAD PAG. 5
Door E. D. J. DE JONGH Jr.
II.*)'
Het zou een onbegonnen werk zijn een op
somming te geven van de torens, die in den
loop der eeuwen zijn geteisterd door brand,
instorting als anderszins. Bijna geen enkele
is er aan ontkomen. De toren van de St
Pancras- of Zuiderkerk te Enkhuizen ver
toont nog zijn oorspronkelijke spits, maar
deze dateert ook pas van 1530, terwijl de
prachtige toren van de Nieuwe of St. Ur-
sulakerk te Delft nog een Gothische spits
vertoont
De belangrijkste, schoonste en hoogste
toren in ons land is de Utrechtsche
Domtoren. Hij is gebouwd van 1321 tot
1382, zoodat men 61 jaar met de stichting
van dit monument is bezig geweest Dit
wordt venmeid op een gedenksteen, die m
een der torenmuren is ingemetseld en die
tot opschrift heeft:
Doe uses screef MCCCXX en een
Leyt Hsen van mij den eersten steen
Daerna MCCC ende Twee en Tachtich
Was ic volmaect so men siet waerachtich
Het opschrift op een anderen steen ver
meldt ook den datum, waarop de eerste
steenlegging heeft plaats gehad, n.l. op den
26 Juni 1321.
Toen men den toren begon te bouwen was
Ge kerk nog lang niet klaar. Hoewel reeds
In 1254 de eerste steen van het kerkgebouw
gelegd was, had men het in 67 jaar nog niet
verder gebracht dan een gedeelte van het
koor en het dwarsschip.
Dat kwam omdat de giften maar traag
toevloeiden ondanks de aflaatbrieven van
den Paus en de opwekkingen tot geven van
den Bisschop. Daarbij kwam dat de opeen
volgende bisschoppen het zóó druk hadden
tnet het bestrijden van hun vijanden en bela-
gert, dat er weinig tijd en lust oveifoleef voor
Iden kerkbouw.
Het was bisschop Frederik van
Z w i e r i k. die toen den kromstaf zwaaide,
die aan dezen toestand een einde maakte en
in 1321 met den torenbouw begon. Maar dit
was niet naar den zin van het volk, dat het
een onverantwoordelijke daad achtte om het
bedehuis zelf onvoltooid te laten liggen en
aan den bouw van een toren te beginner», die
voorshands onnoodig was, ja dien zij be
schouwden als een uiting van ijdiedheid van
den Bisschop en een monument van zijn
wereldlijk gezag. Te meer verklaarbaar was
idit verzet omdat zich nu het ongewone feit
Voordeed, dat er een toren gebouwd werd, die
op ziohzelf kwam te staan op 30 m. afstand
Van het gereedgekomen deel van het kerk
gebouw. Later, in 1377, heeft zelfs Geert
Groot'e, de bekende stichter van de Broe
derschap des Gemeenen Levens, een tractaat
geschreven onder den titel „Contra turruin
traiectensem", waarin hij de bisschoppen eh
de andere geestelijken streng berispte over
ihun ijdelheid en hoovaardij, die uit dezen
torenbouw sprak.
De toren, dien men nu ging bouwen, zou 't
I stond in ons blad van 20 Augustus jl.
geweldigste monument van de Nederlanden
worden, dat alle andere bouwwerken in
grootschheid van opvatting, in hoogte en
pracht zou overtreffen. De plechtigheid van
de eerste steenlegging had dan ook met veel
luister plaats in tegenwoordigheid van een
schitterenden stoet van hooge geestelijken en
onder het plechtig gezang van de koorgezel
len, terwijl de samengestroomde Utrechtsche
burgers nederknielden om den zegen des
Allexihoogsten over het grootsche en betee-
kenisvolle werk af te smeeken.
Maar ook de torenbouw ging in het eerst
niet voorspoedig, hetgeen te wijten was aan
de oorlogen, die de opeenvolgende kerkvor
sten te voeren hadden en aan de ongunst
der tijden, waardoor 't aan de noodge geld
middelen, voor den bouw benoodigd, ont
brak. Dit duurde tot J a n v a n A r k e 1, die
in 1343 den bisschopszetel beklom, de schou
ders onder het werk zette en den bouw zoo
krachtig bevorderde, dat onder zijn 21-jarig
bewind het grootste deel van het werk is
tot stand gekomen.
Deze toren met zijn strenge verticale lij
nen en zijn prachtige versieringen, die zich
tot een hoogte van niet minder dan 110 Meter
verfieft, heeft zich nu reeds 600 jaar lang
staande gehouden, en niettegenstaande zijn
ontzagwekkende hoogte heeft hij aan alle or
kanen en aan alle rampen, die hem in den
loop der eeuwen hebben bedreigd, meester
lijk het hoofd geboden. De hechtheid van zijn
constructie heeft hij vooral getoond op den
eersten Augustus van het jaar 1674. De to
ren was toen aan de kerk verbonden, want
na zijn voltooiing had men het langsschip,
dat nog ontbrak en dat het dwarsschip met
den toren zou verbinden, er bij gebouwd.
Op deai genoemden eersten Augustus 1674
nu woedde er over ons land een cycloon, die
van het Zuiden komende over Utrecht streek
en verder zijn loop nam over Noord Holland
heen, en die van gelijke kracht schijnt ge
weest te zijn als die, welke op den tienden
Augustus 1925 in ons land en met name in
Borculo zulke schrikkelijke verwoestingen
heeft aangericht Die cycloon van 1674 dan
heeft op zijn weg tientallen kerktorens om-
gestormd en vooral in de stad Utrecht ge
weldig huisgehouden, waar niet minder dan
zes kerktorens tloor den wervelstorm werden
neergestort Ook werd het heele langsschip
van de Domkerk, van het dwarsschip tot den
toren toe, omvergeworpen, de zware pila
ren werden door den storm omgedraaid-, even
als te Borculo is geschied, en dit gedeelte van
de prachtige kerk werd in een bouwval ver
keerd.
Bijna anderhalve eeuw lang is de ruïne i
dien toestand gebleven; eerst in 1818 is ze oj
geruimd, en de open ruimte tusschen kerk
en toren is sindsdien blijven bestaan.
En nu is het merkwaardige, dat de hooge
Domtoren, die destijds toch al 300 jaar oud
was, geen nadeeligen invloed van dien cy
cloon heeft ondervonden, maar ongedeerd
dien geweldigen storm heeft doorstaan, ter
wijl tal van andere torens, die zooveel lager
waren dan de Dom, bezweken zijn. Dit is
wel een overtuigend bewijs van de groote
bekwaamheid van die middeleeuwsche bou-
Die alleenstaande torens zijn gewoonlijk niet
hoog, maar zeer zwaar, de aangebouwde to
rens zijn aanmerkelijk hooger en ook met
meer zorg behandeld, 't Is eigenaardig, dat
die torens in het Noorden van ons land
meestal geen spits hebben, maar met een za
deldak zijn gedekt, waarvan de nok evenwij-
"g loopt met die van de kerk.
In sommige plaatsen ontbreekt zelfs de
klokketoren en hangt de luidklok in een z.g.
klokkehuis of een klokkestoel, de laatste is
een op het kerkhof opgericht getimmerte, be
staande uit houten palen of stijlen, dwars
balken en schoren en een houten kapje,
waaronder de klok hangt. Zulk een klokke
stoel vindt men te Giethoorn, IJhorst ge
meente Staphorst en Wanneperveen in de
provincie Overijssel, te Oranjewoud, Nije-
berkoop en Scharl in Friesland en te Koekan-
ge in Drenthe. Misschien was geldgebrek of
ook wel de slapte van den bodem oorzaak,
dat men zulk een klokkestoel in plaats van
een toren oprichtte.
Bij de Westerkerk te Enkhuizen treft men
:n houten klokkehuis aan, dat opgericht is
op de fundamenten van een steenen toren,
van welks bouw men afzag. Hoogstwaar
schijnlijk zal de moerasachtige slappe bodem
hiervan wel de oorzaak zijn geweest, die
ook aan den bouw van den toren van de
Zuiderkerk bijna onoverkomelijk^ moeilijk
heden in den weg legde. Men beweert wel,
dat de fundamenten van dien Zuiderkerks-
toren even diep onder den grond zitten als
de torenmuren er boven uitsteken.
In weerwil van al die moeilijkheden heeft
men na een arbeid van 75 jaren het werk
kunnen voleindigen. In 1450 begonnen was
de toren in 1525 voltooid.
De Domtoren te Utrecht
wers, die onze hoogste bewondering af-
dlwingt, en die ons vervult met diep ontzag
voor zulk een stout ondernemen, voor zoo
veel constructieve kennis en artistiek ver
mogen, als door deze mannen is tentoonge
spreid. Een kennis en bekwaamheid, die
eeuwen met haar ontzaglijke ontwikkeling
en vooruitgang, wat bouwkundig kunstver
mogen betreft in de schaduw stelt!
De hier besproken Domtoren en de even
eens vermelde Onze Lieve Vrouwetoren te
Amersfoort zijn voorbeelden van kerktorens,
die niet aan de kerk zijn verbonden. Men
dient echter in het oog te houden, dat dit
eertijds met beide wèl het geval was, maar
dat door een ramp dit verband verbroken
of de kerk geheel verwijderd worden moest.
Er zijn echter ook torens, dl. altijd los
de kerk gestaan hebben en er nooit mee
verbonden zijn geweest.
Dit is o.a. het geval met verschillende Ro-
maansche klokketorens in de provincie Gro
ningen, zooals te Zuidbroek, Winschoten, Ap-
pingedam, Den Andel, Garmerwolde, Zande-
weer, Zeerijp en bij het vroegere kerkje te
Oldenzijl, alsmede te Surhuizum in Fries
land. Die oudste Groningsche kerken had
den over 't algemeen een vrijstaanden to
ren; eerst later ging men er toe over kerken
te bouwen met een aangesloten toren, die
daarmee een harmonisch geheel uitmaakte.
ROFFELRIJMEN.
De Baronie voorop
De Vereeniglng ..Breda Vooruit"
en het Oranjecomité hebben vlag
gen in den handel gebracht, opdat
met nationale feestdagen meer
gebrachte vlagg.
MAASDAG 22 AUGUSTUS
18.30 Hilversum VARA:
18.50 Londen R.: Studio
19.30 H 11
20.00 H u
VARA: Concert
NCRV: MondorgelmuzieK
Hilversum VARA: Orkest
20.20 Kalundborg: Omroeporkest
UITVOERING
CRISIS-ZUIVELWET 1932
De Crisis-Zuivel-Centrale brengt ter
meene kennis, dat de regeling inzake uitkee-
ringen voor kaas, per 1 September a.s. offi
cieel in werking zal treden.
Zooals voor korten tijd uitvoerig is mede
gedeeld, zal voor het doen dezer uitkeerin-
gen worden utigegaan van de hoeveelheden
door producenten afgeleverde kaas.
Bepaald is verder, dat alleen uitkeeringen
gedaan zullen kunnen worden voor kaas, die
door een erkend producent wordt afgeleverd
aan een ingeschreven handelaar, na weging
aan een ingeschreven waag.
De Crisis-Zuivel-Centrale heeft hierbij ver
plichtend gesteld ,dat de ingeschreven waag-
houder aan den producent een weegbriefje
ter hand stelt dat dient te voldoen aan be
paalde eischen en dat de waaghouder van
dit weegbriefje een tweede exemplaar in zijn
bezit houdt
Producenten van kaas dienen er wel aan
te denken, dat zij vorenbedoeld weegbriefje
in hun bezit moeten houden ter inlevering
aan het Kaascontrolestation (eventueel aan
den controleur daarvan). Hieruit volgt, dat
het onjuist zou zijn .om'dit weegbrifeje na
het afleveren der kaas bij wijze van kwitan-
model, g-root 1 M. bij
Bravo, bravo! bravissimo!
Vivat ,J$reda Vooruit"
En het Oranjecomité! j
De vlaggen moeten uit!
Ooh in de oude Baronie
Heerscht és bekende kwaal:
Ibvlagnietalsjijooknietvlagt;
Die kwaal moet aan depaal!
Die kwaal moet grondig uitgeroeid
Met wortel, stam en tak;
Het zal weer zijn: op ieder huis
De driekleur op het dak.
Het zal weer zijn: zoo vlag zoo huis;
Waar onze vlag niet waait,
Daar heeft de Roode Zaaier 't zaad
Met goed succes gezaaid.
't Is nu geen tijd om lauw te zijn;
Wie nu geen kleur bekent
Gaat op, gaat onder en verdwijnt
ln 't roode élement.
Wie nu geen vlag zet op z'n dak,
Die doet zichzelf tekort:
Hij is het waard, dat zijn gezin
Bij Rood gerekend wordt;
Bij Rood, dat de historie en
Het vaderland verraadt;
Dat, trots z'n opgeblazenheid
Aan lauwheid onder gaat.
Komt, leggen wij die roode zee,
Dat rood moerasje droog:
(Muskietennesten ruim je op.'X
Daarom: de driekleur hoog
Breda! héél Nederland! vooruit!
De vaderlandsche vlag
Op ieder huis, op elke hut!
Het wordt Oranjedag!
VARA: Orkest
IJs-Eiffel: Concert
21.15 H i 1
21.30 Hul
21.4® Londen R.: BBC-
22.15 H1I veraum VARA: Orgelspel
22.30 Hil
i NCRV: Lieder
(Nadruk verboden.)
LEO LENS.
tie aan den kooper der kaas af te geven ten
dienste van de afrekening.
Voor dit doel kan men dus gebruik blijven
maken van de weegbriefjes zooals men die
voorheen reeds gebruikte.
Wanneer de kooper derhalve prijs stelt op
een weegbriefje als kwitantie zal de waag
houder goed doen twee weegbriefjes
den producent uit te reiken.
Producenten van kaas zij erop gewezen,
dat geen uitkeeringen kunnen volgen wan
neer behalve het bovenbedoelde weegbriefje,
niet tevens wordt overgelegd een bewijs vi
verkoop en koop (door den ingeschrev
kaashandelaar aan den producent af te ge
ven) welk bewijs de liandteekening van
.40 Hilv
I Hui!
u m VARA: GramofoonmuzleU
u m VARA: Orkest
NCRV: Gramofoonmtuiek
i u m VARA: GramotnonnuaeiM
Po 11 tl »- en Per» berl«
Hul sen NCRV: Politieberichten
i Huizen NCRV: Persberichten
I Hilversum VARA: Persberichte:
j H i z e n NCRVPersberichten
DINSDAG 23 AUGUSTUS
Coooerte
Huizen
50 Lan j
14.30 Hui:
15.00 Hilv
15.30 Hilv
16.30 Hui;
30 Hilv
18.30 Hilv
18.55 Lo n
19.30 Hilv
itoonmuzicK
sum AVRO: Gramofoonmuxlékt
sum AVRO: Concert
KRO: Orkest
i AVRO: Kovacs
Bandmuziek
AVRO: Gultaar-kwintet
1 AVRO: Morgenwijding
gen. Cnriniaeo, en*,
AVRO: Lectuur
,.45 Hulzen KRO: Opening Getnoentehul*
.ïulloiyi.
14.30 H11
Hui
Roermond, door Prinses Jl
Huizen KRO: „De wasch
.16.30 Hilversum AVRO: Kinderuurtje
Poirtie- en Peraberlch
wel den verkooper als den kooper moet
dragen.
Daar sommige zuivelfabrieken of zelfka-
zende veehouders ook wel kaas verkoopen
rechtstreeks aan grossiers of aan winkeliers,
en de Crisis Zuivel-Centrale zich stelt op
het standpunt dat in bestaande handelsver
houdingen niet verder mag worden ingegre
pen dan strikt noodzakelijk is, wordt de mo
gelijkheid open gelaten voor afleveringen als
vorenbedoeld, waarbij derhalve de schakel
„ingeschreven kaashandelaar" vervalt.
Ten einde ook ten aanzien van defgelijkd
leveringen te kunnen beschikken over zoo
betrouwbaar mogelijke gegevens met betrek
king tot het gewicht der kaas zijn voor de
levering door zuivelfabrieken en door zelf-
kazers eenige bepalingen vastgesteld.
Het wrak van het schoolschip ,(Niobe" verschijnt weder boven
het watervlak. Jn het gebouw van den Rijksdag wordt hard gewerkt om aan de nieuwe afgevaardigden zit
plaatsen te- verschaffen.
Goud uit het gezonken s.s. „Egypt" wordt door een
bergings-ondememing aan den wal gebracht.
Drie onverschrokken Estlanders, die met een zeilbootje van
Wew-York naar Londen overstaken
De start van Mollison op het vlieg véld Port MamodeHij is de eerste piloot, wiens solo-vlucht over den oceaan in de richting Oost-B est succes had
