J. B. VAN HEUST i ZONEN
Bouwmaterialen
ENCI-CEMENT
B
SCHOOL- enKERKMEUBELEN
MARBRITEGLAS
JJ
REKEUt
-COURANT - DEPOSITO'S
Emmaschool - Voorburg
FIRMA i. ROTHUIZEN IN ZONEN
A. ROTHFUSZ-Delft
GEWAPEND BETON
TE KOOP HEERENHUIZEN
meubelen
H.R.LAUWAARS&ZONEN
Ruime hypotheek
NI A. MUYS Co s
Glasindustrie „ROTTERDAM" - J. PIETERMAN
Wandbekleeding in alle kleuren
In onze showroom v. d. Duynstraat 23252729 vindt
U het op allerlei wijzen als muur-, vloer- en platond-
bekleeding toegepast
BOUWBLAD No. '165. Pag. 2
MAANDAG 25 JULI 1932
ana.i.i. Li^iiiiA iiiiaiES'ïïiiij-it [iHii,:!: f:j i:!aii;iiiE3iiiE[i LSTEiij; ;;iji
N.V. HET ONDERLING CREDIET
Gevestigd te Rotterdam
HOOFDSTEEG 39 h. Toeri|Stuin
Opgericht 1865
iflinii
Architectuur: ALBv. ESSEN, Voorburg.
Uitvoering: A. ROTHFUSZ, Delft.
De Emmaschool te Voorburg werd in 1930
•geopend en is nog tijdelijk gevestigd in het
Oosieinde no. 237 aldaar Doch in Augustus
a.s. wordt zij overgeplaatst naar 't nieuwe
schoolgebouw aan „de Vijverhof".
De school gaat uit van de Vereeniging tot
Stichting en Instandhouding \an Scholen
niet den Bijbel der Nederlandsch Hervorm
de Gemeente te Voorburg.
Voor den architect, den heer A1 b. van
Essen te Voorburg, was het lang geen ge
makkelijke taak dit schoolgebouw aan „de
Vijverhof" op een bevredigende wijze te ont
werpen.
Oorspronkelijk was het terrein volgens
het uitbreidingsplan bestemd voor villa-
bouw en ook reeds als zoodanig verkaveld.
Toen het nadien voor schoolbouw werd aan
gewezen, kreeg architect Essen z'n maten,
waar binnen hij met z'n ontwerp moest blij
ven. Er moest dan ook zeer met de ruimte
worden gewoekerd, maar de scherpzinnige
geest van den heer v. Essen deed het 7e
leerjaar boven het gymnastieklokaal projec
teeren.
Hoe hij ondanks al deze moeilijkheden er
in is mogen slagen Voorburg een waardig
schoolgebouw rijker te doen worden, toont
duidelijk de hierbij afgedrukte perspectief-
teekening.
Meer en meer vindt de overtuiging ingang
dat zonlicht en frissche lucht de noodige
factoren zijn om gezond te blijven. Ook ar
chitect v. Essen huldigt deze zienswijze; een
zeer ruime gelegenheid tot 't toetreden van
frissche lucht en zonlicht is hier gemaakt,
meer dan de minimum eischen vereischen.
Het gebouw is doelmatig en zonder on-
noodigen opschöik ingericht, doch degelijk
en smaakvol gebouwd met toepassing van
vloer- en wandtegels enz In vriendelijke
kleuren geschilderd, maakt het geheel een
harmonischen- en aangenamen indruk. De
aannemer, de heer A. Rothfusz te Delft,
mag dan ook met voldoening op dezen bouw
tarugzfien.
Alvorens in gedachten een korte rondwan
deling te maken nog enkele opmerkingen
van algemeenen aard. Zooals reeds opge
merkt, moest de architect met de ruimte
woekeren. Derhalve werden beneden drie
leslokalen geprojecteerd en boven vier.
Teneinde de benedenlokalen te vrijwaren
voor ongewenschte geluiden van boven, zijn
voor isolatie gasbetonvloeren gelegd. Ter
plaatse waar de betonvloeren van de ver
dieping op de muren rusten zijn daarvoor
tevens nog strooken asfalt-korsill aange
bracht. De school is geprojecteerd met haar
ramen op het Zuiden. Aan de zijde van „de
Vijverhof" is de gevel recht opgetrokken,
De drie beneden gelegen leslokalen heb
ben een afmeting van 7 x 7.25 M. Aan het
einde van de gang bevindt zich een zij
ingang, terwijl men ook vanaf de speel
plaats toegang tot het gebouw kan krijgen.
Een gedeelte der speelplaats is overdekt,
alwaar zich ook de fietsenbergplaats be
vindt. Twee openslaande deuren in 't gym
nastieklokaal (9 x IS Meter) geven even
eens toegang tot de speelplaats. Langs den
gcheelen achtergevel is een bloembak aan
gebracht.
De hal en traphal zijn bekleed met ver
glaasde handvormstecn, afgedekt met gepo
lijst hardsteenen band.
Ken groote zolder over het geheel e ge
bouw, zal in de toekomst geen overbodige
weelde blijken.
De Emmaschool te Voorburg
met doorloopend e smalle raamparti jen, waar
achter zich de toiletten en garidierobe's be
vinden. Het geheel is verfraaid door een
toren, waarin een electrische klok wordt
aangebracht. De torentoeëindiging is van
gewapend beton, bekleed met roodkoper, af-
geidekt met lood en eindigend in een houten
rnel lood bekleede spits. Voor het gymnas
tieklokaal is een afzonderlijke ingang aan
de Veldzichtkade Rechts van de hoofdin
gang aan „de Vijverhof" bevindlt zich de
kamer van het hoofd. In de breede hal komt
het portret van H.M. de Koningin-Moeder.
De centrale-verwarming is in de kelder
ruimte. die zich onder de hal bevindt, aan
gebracht.
De bouwkosten, zonder centrale verwar
ming, vorderden een bedrag van f57.800.
In den aanvang hebben we ree>dis opge
merkt, dat de architect met de ruimte moest
woekeren. Dank zij de toepassing vai
VEHA-radiatoren, de ideale raidiiator voor
scholen, ziekenhuizen, groote gebouwen enz.
afkomstig uit de fabrieken van de fa. J. B.
van Heijst en Zonen te Den Haag, is er geen
ruimte voor die verwarming verloren gegaan.
Houth. V/h N.V. J. VAN SCH1JNDEL Co, Oost-Admiraliteitskade 47 - Rotterdam
anno 1853
Opslagplaatsen. Zagerij en Schaverij:
NassauhavenBoerengat
ouw en inrichting van Scholen van Voorbereidend
Onderwijs, Kinderbewaarplaatsen, enz.
door Ir. J. LEUPEN, B. I.
Het is een verheugend feit te noemen,'
dat van de bouwwerken, die door de Over
heid of door Vereenigingen of andere licha
men met financieele steun van rijks- of ge
meentewege worden gesticht, het overgroote
deel aan de zorg en de opvoeding van de
jeugd is gewijd.
Alvorens de eischen van de inrichtingen
van deze bouwwerken nader te behandelen,
is het wel van eenig belang zich eens af te
vragen, hoe de architect nu tegenover deze
opgaven staat of moet staan.
Het is ir. J. Leupen B.I. die het in al
gemeenen zin eens nagaat in 't „Tijdschrift
voor Sociale Geneeskunde", waaraan we 't
.volgende ontleenen:
De opdrachtgever zal van den architect
mogen verwachten, dat deze in de eerste
plaatseen bouwwerk tot stand hrengt dat
voldoet aan alle eischen, die hij als bouw
heer in utilitaire zin heeft gesteld. De voor
stelling die de bouwheer heeft van het prac
tische gebruik, de bestemming van de ruim
ten van het te stichten gebouw, zal de for
muleering van zijn eischen bepalen. Om
hieraan te voldoen wordt er van den archi
tect een organisatorisch talent gcëischt, het
geen voor de totstandkoming van het bouw
werk met een grondige technische kennis
behoort gepaard te gaan.
Toclh moet de architect meer geven dan
alleen /bruikbare werkelijkheid". Hij zal op
het gebouw in zijn verschijning den stempel
van het „eigene" moeten drukken, hpt
leigen wezen moeten karakteriseeren naar
de „typische bestemming" en naar den
„mensch". Zoo wordt een school voor het
kind tot stand gebracht; het kind is de ge
bruiker, de bewoner. Ook vergete men niet
dat een groot deel van de wereld van het
kind tüsschen de schoolmuren ligt. Het
schoolgebouw moet dus in sfeer en in schaal
afgestemd zijn op de kinderziel: een over
zichtelijke klare ruimteindeeling, een luch
tige openheid, een toepassing van blijde
kleuren, een door het heilzame zonlicht
doorstraald gebouw!
Het kind zoekt intuitief het blijde, het
opene, het licht: de zon!
De architect die een dergelijke opdracht
aanvaardt, moet dus voor alles het kind
kunnen begrijpen en aanvoelen. Met liefde
tot het kind en met een begrijpen van de
kinderziel zal hij pas zijn taak tot een goed
geheel kunnen volbrengen.
Welke eischen zijn nu nader te stellen?
Sltnatie en terrelnkeuze
In de eerte plaats dient de situatie zoo
danig gekozen te worden, dat. men van een
ruime licht- en lucht-toetreding verzekerd
zij. Een oriëntatie van deze ruimten op het
Zuid-Oosten of Zuiden is het meest verkie
selijk. Een situatie in aansluiting met een
plantsoen, of gekozen aan een parkrand
biedt ideale mogelijkheden en is zoowel uit
phvsiologische als uit psychologische over
wegingen van groot belang. Mede is het wen-
schelijk, dat het gebouw en de speel
plaats voor Westelijken en Noordelijken
wind voldoende beschut zijn gelegen.
Verder spreekt het vanzelf, dat het ter
rein niet aan verkeerswegen of drukke stra
ten moet gekozen worden, terwijl het zooveel
mogelijk gemakkelijk bereikbaar moet zijn.
Parterre- of Verdiepingbouw
Parterrebouw zal over het algemeen de
meest ideale bouwwijze zijn. Is het om ver
schillende redenen noodzakelijk toch een
verdieping te projecteeren (terreinkosten!)
dan deze uitsluitend voor de ouders kleuters
te gebruiken. In de organisatie dient 't trap-
penloopen door de kleintjes zooveel mogelijk
beperkt te worden.
Klasselokalen
Wat de lokalen betreft geldt voor de kleu
terschool als norm, dat met de afmetingen
gerekend moet worden per kind minstens
3.6 M2. inhoud, en een vloeroppervlak per
kind minstens 1.3 M3. welke eischen wel
als minimaal zijn te kenmerken.
Behalve een schoolbord aan de z.g. werk-
wand verdient het aanbeveling ook eenige
andteekenborden aan te brengen ten dien-
:e van de kleuters. De kleur behoeft niet
dofzwart te zijn; donkergroen voldoet even
eens en is -ngenamer voor het aanzien.
Vermeld dient te worden, dat, wat het
meubilair aangaat, men meer en meer komt
tot het toepassen van losse meubeltjes: ta
feltjes en stoeltjes.
Het tegenwoordige streven is er op gericht
de kinderen zooveel mogelijk in de bui
tenlucht en in het zonlicht te doen verblij-
Het is voor mij dan ook denkbaar een
bouwtype te verwerkelijken, waarbij alleen
bij Slecht of ongunstig weder de klassen als
besloten ruimten gebruikt kunnen worden.
Normaal zou dan de klasse niet anders zijn
dan een loggia of overdekt terras. Door mid
del van één of twee met schuif- of harmo-
kadeuren te openen glaswanden zou
dat bereikt kunnen worden.
De kleuterschool zou in deze vorm dan het
gewenschte karakter van de openluchtschool
ten volle verkrijgen. Dat de lichttoetreding te
erradig zou worden, behoeft naar mijn
meening niet te worden gevreesd. Normaal
gesproken zal in ons klimaat dit bezwaar
zich op betrekkelijk weinig dagen van 't jaar
doen gevoelen. Met gedeeltelijke gordijn
afsluiting of met een toepassing van eenigs-
zins getint, lichttemperend glas in de boven
lichten der vensters of glasdeuren, is hier
aan voldoende tegemoet te komen.
Het Speellokaal
De normale afmetingen zijn 9 bij 9 M
80 M2), in ieder geval zooveel mogelijk
in oppervlak het vierkant benaderend. Zoo
mogelijk is aan deze ruimte een z.g. rustn
aangebouwd, welke liefst aan de zonzijde
geprojecteerd moet worden. Een flinke berg
ruimte met stellingkasten uit het speel
lokaal toegankelijk is noodzakelijk.
Het venstertype
Voor de schoollokalen moet de venster-
wand (aan de zonzijde) zooveel mogelijk de
„glaswand" benaderen; dit in verband met
den eisch van ruime zonlicht- en luchttoe
N.V. Betonbuizenfabriek
„QE VALK"
NIEUWPOORT-LANGERAK
TELEFOON 18
GROOTSTE fabriek in Nederland.
Prijzen beneden elke concurrentie.
VRAAGT PRIJS
treding. Een onderbreking door penanten
dient vermeden te worden.
Bij het normale venstertype kan de glaslijn
40 h 50 cM. uit den vloer genomen worden
Er bestaat nl. niet het minste bezwaar,
de kleintjes van een vrij uitzicht te doe"n
profiteeren. Op de verdiepingen kunnen dan
voor de ondervensters beschermijzers wor
den aangebracht. Matglazen ruiten zijn in
schoolgebouwen als voorwereldlijk te be
schouwen.
Met een ruime ventilatie-mogelijkheid
moet rekening worden gehouden. Zeker
van het vensteroppervlak moet men
kunnen openen.
Een minimale eisch is, dat de glasopper
vlakte minstens 1/5 van het vloeroppervlak
bedraagt. Wat de toepassing aangaat van
bepaalde glassoorten met bijzondere eigen
schappen kan hier nog gewezen worden op
de soorten, welke ultra-violette stralen door
laten. Zooals bekend verondersteld moge
worden mist het gewone vensterglas deze
eigenschap. Vooral het z.g Vita-glas verdient
in dit opzicht onze belangstelling. Men zou
hiervan een heilzame toepassing kunnen ver
wachten. De nagegane resultaten zijn echter
van dien aard dat afgezien nog van de hoo-
gere kosten, een voorschrijven van Vita-glas
voor schoolgebouwen niet voldoende te recht
vaardigen zou zijn.
Gangen en trappenhuis
In de gangen (minimaal 2 M. breed) zijn
nisvormige verruimingen al garderobe te
gebruiken. Met de hoogte van de kapstok-
haken worde rekening gehouden met de af
metingen van de kleuters. Dit geldt onder
meer ook voor de deurknoppen, deurgrepen
enz. De kleerenhaakjes zijn niet genummerd
doch door een meer tot den kleuter spre
kende figurale aanduiding gekenmerkt,
(motieven uit het planten- en dierenrijk,
schematische afbeeldingen van huisraad,
verkeersmiddelen enz.).
Voor de trappen huizen geldt een minimale
vrije trapbreedte van 1.10 M. Trappen met
bochten of kwartslagen moeten worden ver
meden. Ook dient het trapverloop tusschen
twee verdiepingen door minstens één bordes
onderbroken te worden.
Met de aan- en optreden van de trap, zoo
wel als met de bevestigingshoogte van de
leuningen (ter weerszijde van de trap aan te
brenven), houde men rekening met de af
metingen van de kleuters. Een optrede van
15 cM. met een aantrede van 22 cM.
waarborgt voor de kleintjes een gemakkelijk
trapverloop.
Dat gangruimten en vooral de trappen
huizen een goede verlichting verlangen ligt
voor de hand.
Vloer- en wandbekleedingsmaterlalen
In de keuze der materialen zal de hygië
nist een hartig woordje mede te spreken heb
ben. Gemakkelijk te reinigen, zooveel mo
gelijk naadloos, niet afstuivend, niet te koud
aanvoelend, van een bepaalde hardheid of
dichtheid, enz. enz., zijn alle eischen, die
ieder, naar de speciale ruimten, alwaar
de materialen moeten worden toegepast
min of meer zwaar mede tellen. Afgezien
nog van het aesthetisch aspect, zullen ook
de kosten bij de materiaal-keuze zich doen
gelden, niet het minst ook die voor het on
derhoud.
In de klasselokalen is voor vloerbedekking
bij losstaande meubeltjes (tafeltjes en stoel
tjes) linoleum wel het meest gunstig te noe-
In de gangen en in de toiletruimten zijn
tegels („dubbel hardgebakken") of granito-
loeren aangewezen. Voor de hand ligt dat
le z.g. naadlooze vloerprocédé's in al deze
gevallen een goede toepassing kunnen vin
den. Ik acht het echter gevaarlijk om een
definitief oordeel hierover te vellen. Men zal
dan over een ervaring van een tiental jaren
moeten kunnen beschikken.
Voor de wandbekleedinin deze ruimten
zijn lichtgekleurde geglazuurde wandtegels
zeer geëigend. Ook wordt tegenwoordig hier-
wel gebruikt het z.g. muurglazuur, of
muuremail, hetgeen een harde, gladde en
naadlooze muurhuid vormt
Voor de klasselokalen, enz. is behangselpa
pier als wandbekleeding te ontraden. Wel
kan vermeld worden, dat tegenwoordig z.g.
oliedrukbehangselpapieren in den handel
zijn die door hun speciale eigenschappen aan
hooger te stellen eischen, in hygiënisch op
zicht voldoen.
In hel, algemeen moet er op gewezen wor
den, dat men stofnesten, als bijv. gecompli
ceerde profielen, vér-uitstekende lijstwerken
dient te vermijden. Het glad afronden van in
.endige hoeken aan plafonds en plinten,
het toepassen van vlakke paneel- en lijst
werken en van naadlooze vloer en beklee-
dingsmaterialen zijn mogelijkheden die hier
aan tegemoet komen.
Het Speelterrein
Voor het bepalen van het noodige opper-
lak, kan men uitgaan van de minimale
norm van 1.8 M2 per leerling.
Ongeveer een derde van de speelplaats is
als zandbak in te richten. In dit oppervlak
zijn op te nemen de overdekte speelplaatsen
die natuurlijk zoo gunstig mogelijk t.o. van
de zon geprojecteerd moeten worden.
Met het oog op bevuiling van het speel-
zand door leden van het kattengeslacht
dient men speciale voorzorgen te nemen ten
aanzien van de terrein-afscheidingen.
Het verwarmings-systeem
Men kan hiertoe twee hoofdgroepen onder
scheiden; zelfventileerende verwarming en
niet-zelfventileerende verwarming, welke
laatste groep hoofdzakelijk op het straalver-
warmingsprincipe is gebaseerd. Tot de eerste
groep behoort de normale kolenkachel.
Meestal wordt gebruik gemaakt van een
groot model salamander-potkachel. Het groo
te voordeel ligt, afgezien van het zelfventi
leerende vermogen (lucht aanzuigend), wel
de economische jaarexploitatie van deze
armtebron. Een beslist nadeel van hygië
nische aard is: de groote stof-verwekking.
Hiernaast dient genoemd te worden de gas-
verwarming.
In de tweede groep moet in de eerste plaats
genoemd worden de centrale verwarming
met radiatoren als stralende, lichamen. Hoe
wel kostbaarder in jaarexploitatie dan de Kb-
lenkachel-verwarming heeft deze zeer groote
hygiënische voordeelen. Een goede ventilatie
is echter een eerste eisch. Over het algemeen
zal dit systeem voor deze gebouwen de voor
keur verdienen.
Verder is te noemen de electrische straal-
verwarming. In de te verwarmen ruimten
worden, in de wanden regelmatig verdeeld,
de straal lichamen ingebouwd.
Voor de openluchtschool-typen werd men
voor een geheel nieuw probleem gesteld. Men
diende een gelijkmatig verdeelde (niet ge
concentreerde) verwarming te scheppen, die
alle tochtverschijnselen moest uitsluiten. Een
straalverwarming kwam in de eerste plaats
in aanmerking.
Men ontwikkelde zoo twee typen: de vloed
verwarming en de plafondverwarming (pa
nel-heating). Het laatste is toegepast in de
openlucht-school aan de Clio-straat te Am
sterdam. Ben ik wel ingelicht dan voldoet
deze installatie uitstekend, maar zij is kost
baar in aanleg en in. exploitatie.
Naschrift.
In mijn voorgaand betoog is mogelijk
eenige eenzijdigheid te onderkennen. Daar
ik in de eerste plaats meer ingesteld ben op
de Amsterdamsche toestanden en omstan
digheden, heb ik deze materie de zorg
voor den kleuter ook hoofdzakelijk aan
gevoeld en beschouwd als één van de vele
problemen van het groote stads-organisme,
die om een oplossing vragen.
Dit vooropgesteld zie ik het probleem
„het kind in de groote stad" als een van
de medebepalende vraagstukken in 6ociaal
paedagogisch en hygiënisch opzicht, waar
mede de „bestuurder" en de „bouwer" van
het stadsorganisme dienen rekening te hou
den.
Een telefoontje,
(draai 2 2 49 0)
en een onzer vertegen
woordigers is op weg
naar Uw kantoor om
met U te spreken over
een goede, betere
drukwerkcampagne
Goed, beter drukwerk
is goedkooper
Drukker ij Libertas
Goudsche Singel 105
Tel. 2 2 490 (4 lijnen)
Rotterdam
HEELSUM BIJ ARNHEM,TEL. 393
VLAMINGSTRAAT 49
TELEF. 901
AANNEMER
EMMASCHOOL VOORBURG
1 11 li'f:! 'I'.]" '.lir-Hli'i"".'1 .1" i" 1 'I
radiatoren de ideale radi
ator voor scholen, zieken
huizen, groote gebouwen
enz. Geringe plaatsruimte
Zeer gunstige warmte -verdeeling
DEN HAAG
N.V. KON.
ROTTERDAMSCHE
IJZER -
MAATSCHAPPIJ
BETON-
v.h. VAN WANING Co.
ROTTE RDAM
TELEF. 21094 (3 lijnen) FILIAAL ENSCHEDE
EN BIJKOMENDE WERKEN
Molensingel-Vijverlaan Schiebroek
Kamer en suite, keuken, vestibule,
groote kelder, 3 slaapkamers, bad
kamer en zolder.
KOOPPRIJS: f 12.500, f 14.000
A. BLONK, Plaslaan 58, Schiebroek
N.V. FABRIEKEN „WADDINXVEEN"
v/h. A. KEMPKES A CO.
TEL.17 WADDINXVEEN
VOOR DE
TEGENWOORDIGE WONING
LEVERING DOOR OEN
HANDEL. - TOONKAMERS
CRABETHSTRAAT 57
GOUDA T.O. HET STATION
Pijnackerplein 44 - Rotterdam
Magazijnen; Schommelstr. 8-30
LEVERT ALLE
U wenscht
Uw eigen huis
op eigen grond P
HEERENHUIZEN
aan de Meloenstraat te 's-Gravenhage
van het
BOUWBUREAU M. P. WERNER
Rozenstraat 55 - Telefoon 339682
N.V. DORDTSCHE GLASHANDEL
DORDRECHT
Kuipershaven 28 Telefoon 5522
De genuanceerd grijze verbeterde
Romeinsche pannen voordeEmma-
school te Voorburg werden ge
leverd door
N.V. Dakpannenfabriek „DE VALK"
v.h. J. MEUWISSEN ECHT - TEL. 4
SCHIEDAMSCH TIMMERBEDRIJF
E. SWIDERSKI
KORTE HAVEN 18 - L. SINGELSTR. 23
TELEFOON 69588 - SCHIEDAM
Speciaal adres voor
TEAKHOUTEN DEUREN
EN PUIEN
Wenscht U
een mooie, solide en doelmatige
SCHOOLBANK
VOOR ZEER BILLIJKEN PRIJS!
Mijn schoolbank Ned. Octrooi
No. 25549 voldoet, naar het oordeel
van deskundigen, aan die wenschen
A. G. J. MAK, School en Kerk-
meubelen, Zuidhoek 86-88, R'dam
TELEFOON 10199
MAASTRICHT
1 NEDERLANDSCH FABRIKAAT 1
R'DAM en OMSTREKEN:
AEL3RECHTSKADE 147b
TELEFOON 30404-30233
