DINSDAG 15 MAART 1932
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
TWEEDE BLAD PAG. 6
STADSNIEUWS
RAADSAGENDA
De Raad dezer gemeente zal vergaderen
op Maandag 21 Maart 1932, des namiddags
te twee uur, in het gebouw „Tot Nut van 't
Algemeen".
De vergadering zal, zoo noodig, worden
voortgezet: op Maandag 21 Maart, des avonds
te uur, op Dinsdag 22 Maart, des namid
dags to twee uur.
Te behandelen onderwerpen:
lo. Benoeming van een Regent
Heilige Geest- of Arme Wees- en Kinder
huis.
2o. Voorstel tot overneming in eigendom
en onderhoud bij de gemeente van een stuk
je sloot, gelegen aan het Utrechtsche Jaag
pad, kad. bekend Sectio O, No. 84 gcd.
3a Voorstel tot verkoop van een gedeelte
van het perceel Rijnsburgerweg, Sectie P No.
1343, aan Prof. Dr. R. P. van Calcar.
4o. Voorstel tot vaststelling van het voor
schot op de vergoeding, bedoeld in art. 101
der Lager Onderwijswet 1920, over hot jaar
1932, aan do besturen van verschillende bij
zondere scholen.
...So. Voorstel tot beschikbaarstelling van
golden ten behoeve van ben maaadelijkscho
uitkèeririg aan het Leidache Crisis-Comité.
fio. Voorstel tot beschikbaarstelling van
gelden ten behoeve van de inrichting van
tiet benedengedeelte van het perceel Stille
Rijn 3, tot bureau voor den Burgerlijken
Stand en de Bevolking.
7a Praeadvies op het verzoek van H. Ho-
Sevvonlng e. a., om op marktdagen den Apo-
jokersdijk en den Nieuwen Rijn tusschen
de Hoornbrug en de Karnemelksbrug, gedu
rende eenige uren voor alle rijverkeer at t
«luiten.
8o. Verordening, houdende wijziging vai
de verordening van 23 Mei 1912 (Gem.blad
No. 18), op het Rijden.
fio. Voorstel tot aankoop, respect, tot
neming om niet van verschillende aan den
Ziilsingel gelegen voortuinen, stoepen en
.straatgedeelten en tot beschikbaarstelling
van gelden voor de uitvoering van het eerste
gedeelte van de werken voor do verbetering
van den Zijlsingel.
lOo. Voorstel in zake korting op de bezol
diging van het onderwijzend personeel aan
het Gymnasium, de beide Hoogere Burger
scholen en de Kweekschool voor onderwij
zers en onderwijzeressen.
llo. Praeadvies op het voorstel van den
heer van Stralen, oni de bepaling in het
steun reglement, dat losse transportarbeiders
slechts gedurende 42 dagen per jaar steun
kunnen ontvangen, tijdelijk buiten werking
to stellen.
12o. Voorstel tot beschikbaarstelling van
gelden ten behoeve van den aanleg van een
weg tusschen den Rijnsburgerweg en den
Maredijk bij wijze van werkverschaffing.
13o. Voorstel om de Commissie van Be
heer over de gestichten „Endegeest, Voor-
geest en Rhijngeest" te machtigen tot den
bouw en de inrichting van een recreatie-
gebouw met rijwielbergplaats e. a, op het
terrein van het gesticht „Endegeest",
14o. Voorstel:
a. tot onbewoonbaarverklaring van ver
schillende woningen gelegen in de Lange
Paradijssteeg en de Lange Bouwelouwen-
steeg;
b. tot voorloopige goedkeuring van een
plan tot onteigening van porceelen gelegen
aan en tusschen de sub. a bedoelde stegen.
lóo. Voorstel in zake verkoop van percee-
len bouwterrein aan den Lammenschansweg
en de Verlengde Bloemistenlaan bij open
bare inschrijving, tevens praeadvies op de
verzoeken van de Federatie van te Leiden
en Omstreken gevestigde woningbouwver-
eeniglngen, in zake bestemming van terrei
nen voor meerderen woningbouw on de ver
strekking van gelden daarvoor, en van P. P.
de Koning c-s., in zake het verleenen van
gemeentelijkon steun voor particulieren wo
ningbouw.
16o. Voorstel in zake de toekenning van
een subsidie aan de Onderlinge Vereeniging
voor Ziekenhuisverpleging en aan de afdee-
ling Ziekenhuisverpleging van do Coöpera
tie „Vooruit".
17o. Praeadvies op het verzoek van het
Hoofdbestuur van de Schippersvereniging
„Schuttevaer", om verlaging van het haven
geld voor stoom- of motorbooten.
geven van les aan de afzonderlijke cur
sussen dier kweekschool, een gelijke kor
ting over hetzelfde tijdvak worde toege
past, als die, welke overeenkomstig het
Kon. besluit van 29 December 1931, S. 556,
van Rijkswege wordt toegepast op dc bezol
diging van de leeraren aan de Rijks hooge
re burgerscholen cn de Rijkskweekscholen
voor onderwijzers en onderwijzeressen.
GEMEENTEZAKEN
Salariskorting.
Bi[ Kon. besffuit van 29 December 1931,
S."'5o6, zijn bepalingen vastgesteld waar
naar een tijdelijke korting van 1 Maart
1932 tot 1 Maart 1935 wordt toegepast op
de bezoldiging o.m. van de leeraren aan de
Rijks hoogere burgerscholen.
Deze korting bedraagt:
a voor hen, die gehuwd zijn. en voor hen
die gehuwd zijn geweest, ten honderd
voor "de eerste f 2000 en 5 ten honderd van
het meerdere der jaarlijksche bezoldiging,
ipet uitzondering van het bedrag daarvan,
hetwelk aan kindertoeslag wordt genoten;
b. voor hen, die ongehuwd zijn en nim
mer gehuwd zijn geweest, 2*£ ten honderd
van de eerste f 1000 en 5 ten honderd van
het meerdere der jaarlijksche bezoldiging,
met ui tendering "in het bedrag daarvan,
hetwelk aan kindertoelage wordt genoten.
Bij schrijven van 20 Januari 1932 no. 167.
afd. V. H. M. O., deelde ZUne Exc. de Mi
nister van Onderwijs, Kunsten en Weten
schappen inede, dat deze korting ook dient
te worden toegepast op de bezoldiging van
het onderwijzend personeel der van Rijks-
nypge gesulbsidieerde gymnasia en gemeen
telijke hoogere burgerscholen, indien men
althans prijs stelt op het behoud der Rijks
bijdrage.
Gemold Koninklijk besluit is uiteraard
ook-toepasselijk op de bezoldiging van de
leeraren aan de Rijkskweekscholen voor
onderwijs en onderwijzeressen.
De daarin bedoelde korting is echter niet
verplichtend gesteld op de salarissen van
de leeraren aan de gemeentelijke kweek
school voor onderwijzers en onderwijzeres-
sen.
Wordt evenwel tot korting op de bezol
diging van de leeraren aan het gymnasium
en de beide hoogere burgerscholen beslo
ten, hetgeen met het oog op de financieelc
omstandigheden naar het gevoelen van B.
en W. absoluut geboden Is, dan behoort tie
korting billijkheidshalve ook toegepast to
worden op de bezoldiging van de leeraren
aan t|o gemeentelijke kweekschool, aange
zien de leeraren aan die school reeds ver
scheidene Jaren volgens de Rijksregeling
c óp vrijwel gelijken voet bezoldigd wor
den als ".unne collega's aan Is»; gjmnas :ui>
en dc boide hoogere burgerscholen.
Op grond van een en ander geven B. en
W. den Raad derhalve in overweging om
te besluiten, dat op de bezoldiging van het
onderwijzend personeel aan het gymna
sium, de hoogere burgerschool met vijf-
Jarigen cursus, do hoogere burgerschool
voor meisjes en de kweekschool voor onder I
In de Raadsvergadering van 2 September
1929 werd besloten aan de Onderlinge Ver
eeniging voor Ziekenhuisverpleging en aan
de afdeeling Zickenhuisverpoging van de
Coöperatie „Vooruit" ook weder over het
jaar 1929 een bijdrage van 1.per patiënt
en per verpleeg, g toe te kennen voor die
loden dier vereenigingen, wier verpleegkos-
ten, zoo zij geen lid waren, geheel voor
rekening van de gemeente zouden komen.
Dit eenvoudige woordje „geheel" is de
aanleiding geweest tot belangrijke discus-
siën en overwegingen, tot het instellen van
een diepgaand onderzoek naar de gestie van
het bodrijf der vereenigingen en is tenslotte
dc oorzaak, dat B. en W. eerst thans met
een goe<l gefundeerd voorstel kunnen komen,
een voorstel, dat tevens de bedoeling heeft
deze aangelegenheid definitief te regelen.
Het bestuur van de Onderlinge Vereeni
ging voor Ziekenhuisverpleging kortheids
halve „de Onderlinge" deelde mede, dat
do berekening van de bijdrage over 1929 niet
had plaats gehad overeenkomstig het oor
spronkelijk raadsbesluit, doch dat een wij
ziging daarin was aangebracht, die de aan
de vereeniging toekomende bijdrage belang
rijk had doen verminderen.
Dc bijdrage toch, die vroeger berekend
werd naar die patiënten, wier verpleogkos-
ten voor rekening van de gemeente zouden
komen, was thans berekend naar hen, wier
verpleegkoslen „geheel" door de gemeente
worden betaald.
Dezo wijziging kwam 3e vereeniging te
staan op een vermindering van de bijdrage
van pl.m. 0000.—.
Intusschcn vernamen B. en W., dat ook
het bestuur van de afdeeling Ziekenhuis
verpleging van de Coöperatie „Vooruit"
kortheidshalve „Vooruit" dezelfde bezwa
ren tegen de berekening van de bijdrage
over 1929 had.
In verband hiermede kwam echter als 't
ware van zelf de vraag naar voren of ten
aanzien van de toekenning van de bijdrage
niet een ander systeem kon worden gevolgd,
waardoor een afdoende regeling kon worden
verkregen.
Eenerzijds wenschte men de bijdrage te
varhoogen, teneinde spoediger te komen tot
een bedrag gelijkstaande aan de som
één jaar premie, op welk bedrag de benoo-
digde reserve werd geschat
Anderzijds wilde men de bijdrage bepaald
zien op een zeker percentage van de jaar
premie, eveneens totdat het bedrag, waarop
de reserve werd bepaald, was bereikt
Ook omtrent het bedrag der reserve be
stond verschil van meening. Het bedrag ge
noemd in art. 72 van de Ziektewet, n.I. 50
pet van de beschikbare jaarpremie, achtte
men over het algemeen aan den lagen kant,
Uit een onderzoek is gebleken, dat do
contributie van niet alle groepen van ver
zekerden toereikend is, om de kosten der
erzekering te dekken, en dat verhooging
van de contributie of premie noodzakelijk
is. Zoo wijzen de contributiegroepon 4 cn fi
cent een tekort aan en eveneens de groep
10 cent; daarentegen vertoonen de groepen
7 en V/2 cent een overschot Verhooging van
de groepen 4 cn 5 cent tot 8 cent en van
groep 10 cent tot 12 cent is noodzakelijk.
Wat de reserve betreft deze kan. naar de
meening van den heer Van iBruggen, die het
deskundig rapport samenstelde, zonder be-
zwaar gesteld worden op 50 pet. van de be
schikbare jaarpremie, plus de aanvangsro-
serve, zijnde 25 pet der beschikbare Jaar
premies.
Hoewel men het deskundig rapport, uit
een verzekeringstechnisch oogpunt be
schouwd, volkomen juist achtte, viel aan do
uitvoering volgons de meening van de be
trokkenen niet te denken.
Immers, de Leidsche tarieven zijn reeds
hooger dan in andere gemeenten; ze nog
hooger te maken zou zeker een belangrijke
achteruitgang in ledental ten gevolge heb
ben. En het zijn juist de groepen 4 en 5 cent,
dat zijn die van de kinderen, die niet ver
hoogd kunnen worden, omdat dit de draag
kracht van groote gezinnen, die toch reeds
zooveel voor verzekeringen moeten bijdra
gen, te boven gaat
Wat het bedrag van de reserve betreft,
hiermede ging men eerst accoord, nadat de
heer Van Bruggen er nadrukkelijk op had
gewezen, dat de premie volgens de Ziekte
wet dient dient voor de veirzkering van allo
zieken en de premie hier bedoeld slechts
voor hen, die ziekenhuisverpleging noodig
hebben. De berekening van de reserve vol
gens de Ziektewet is derhalve voor do ver
eenigingen zeer gunstig.
De bezwaren tegen contributieverhooging,
meer in het bijzonder tegen die van de kin
dergroep, werden ook door de commissie ge
voeld en na ernstige overweging droeg zij
den heer Van Bruggen op te onderzoeken op
welke wijze, zij het dan door subsidie verhoo
ging, deze contributieverhooging kon wor
den voorkomen.
Bij zijn schrijven van 2 Juli 1Ö31 stelde de
heer Van Bruggen nu de volgende regeling
voor:
le. De gemeente geeft aan de beide ver
enigingen een subsidie van ten hoogste 10
pet. der contributies, die voor een bepaald
kalenderjaar beschikbaar zijn;
2e. Zoodra de reserves zijn gekomen tot de
hoogte in zijn rapport aangegeven, wordt
deze subsidie bepaald op het tekort, dat de
«xploitetio in het kalenderjaar vertoont (na-
deelig verschil van de werkelijke uitgaven,
daarbij de administratiekosten inbegrepen
«n do volgens berekening beschikbare com
trlbuties) vermeerderd met hot bedrag, dat
aangeeft de toename van de reserve in het
dosbotreffendo jaar, met dien verstande, dat
het subsidiebedrag, op deze wijze ontstaan,
niet mner zal mogen bejoopen dan 10 pet.
der contributie als onder 1 aangegeven.
ii. en W. kunnen zich, evenals de Com
missie, met do door don heer Van Bruggen
voorgestelde nieuwe subsidieregeling volko
men vereenigigen, omdat zij in contributie
verhooging en als govolg daarvan een wel
licht sterko daling van het ledental, een ge
vaar zagen. Zij deelden daarom deze nieuwe
regeling aan de bestunwi der vereenigingen
mede, cn voegden daaraan toe, dat zij bereid
waren een voorstel in dien geest bij den
Raad aanhangig te maken, doch dat zij dan
tevens zouden voorstellen, naast de bestaan
de voorwaarden, deze nieuwe te verbinden:
le. dat de premie voor personen van 60
jaar en ouder, die in den vervolge zullen
worden ingeschreven, wordt verhoogd van
10 tot 12 cent per week;
2e. dat geen uitbreiding van uitkeering of
rgoeding aan de verzekerden plaats heet»
'Mj aanvaarding van deze regeling de ge
meente bereid zou zijn zich garant te stellen
voor eventueel verlies ingeval te eoniger tijd
de reserves, door epidemie als anderszins,
geheel konden vereenigen met de voorge
lee hestur envan de beide vereenigingen
deelden B. en W. daarop mede, dat zij zich
geheel konden vereenigingen met de voorge
stelde nieuwe subsidieregeling eu do daar
aan verbonden voorwaarden, zoodat B.
W. in deze geest een voorstel doen.
wijzers en onderwijzeressen, waaronder I zonder machtiging van B.
ook te begrijipcn dc bezoldiging voor het I Tenslotte deelden B. en W. hen mede, dat
LEIDSCHE KUNSTKRING
..VOOR ALLEN"
ANNA EL TOUR
Hot is misschien wel aardig u een en
ander uit ihet veelbewogen leven dezer Rus
sische zangeres mede te deelen. Anna el Tour
is geboren te Odessa aan de Zwarte Zee. In
haar jeugd was Odessa een muzikaal cen
trum waar vooral de Italiaansche muziek
gehuldigd werd. In den 'huiselijken kring
vonden tal van Italiaansche musici een wel
kome ontvangst. Er werd veel gemusiceerd
en reeds vanaf haar zevende jaar studeerde
Anna el Tour piano. Meer en meer bleek, dat
zij over prachtig steonimateriaal beschikte en
daarom besloot zij concertzangeres, te wor
den. Op 17-jarigen leeftijd begaf zij zich naar
het conservatorium te Leningrad, in die da
gen nog St. Petersburg geheetan. Rimsky
Korsakov cn Auer zwaaiden daar toen den
scepter. Daar voleindigde zij haar pianisti
sche en vocale studiën.
Rusland is een onmetelijk groot land en
Nederland een zeer meetbaar klein landje.
Doch beide hebben althans dit gemeen, dat
jonge kunstenaars het best doen, zich een
naam in den vreemde te verwerven vóór ze
op eigen bodem worden erkend.
Anna el Tour debuteerde dan ook in Lon
den in Queens Hall bij een concert onder
leiding van Arthur Nikisch.
Hiermee was ihaar succes in en buiten
Rusland verzekerd. Zij zong in Duitechlond,
in Frankrijk, vertoefde in 1914 een jaar in
SL Gallen, tot zij door den oorlog gedwon
gen werd naar Rusland terug te keeren. In
1919 werd zij onder bet Bolsjewistisch regime
leerares in den zang aan de Philihanmonie
te Moskou. Aanvankelijk ging dit heel goed.
Doordat zij zich niet met de politiek be-
moeido en alleen de kunst diende, viel men
haar niet lastig. Op den duur echter eischte
men meer en ook dingen, die buiten verband
met de kunst stonden. Daardoor werden
voor deze vrouw met karakter de omstan
digheden ten slotte onhoudbaar. Zij waagde
het in 1920 te vluchten en bereikte ten
slotte met "roote moeite en onder allerlei
ontberingen dwars door Siberië heen einde
lijk Wladiwostok. Toen was zij door over
spanning baar stem geheel kwijt. Na een
half jaar van absolute rust kwam dat weer
terecht
Via de Japansche en Chineesohe haven
steden reisde zij naar het Zuiden tot zij in
1922 Oost-Indië bereikte, waar zij een tour-
née door Java deed, die prachtig slaagde.
Vanuit Indië trok zij naar Europa en heeft
sindsdien te Parijs haar piöd terre. Dat
wil niet zoggen, dat zij daar steeds verblijf
houdt, want in 1927 heeft zij opnieuw een
kunstreis door Java gedaan; terwijl zij -regel*
matig eiken winter in Holland terugkeert,
om concerten te geven.
De Sovjet-maohthebbers hebben haar sinds'-
dien weer aangezocht naar Rusland terug
te keeren, waar zij een eervolle positie zou
kunnen innemen. Zij kan daartoe ovenwei
niet besluiten, omdat zij vreest, dat kunst
reizen buiten de grenzen van de Sovjet-unie
haar dan niet meer zullen worden toego;
staan. En vrijheid bovenal! Wel heeft zij
zich bereid verklaard, begaafde jonge men-1
sohen uit haar volk tegen verlaagd.tarief óf
zoo noodig gratis te Parijs te willen opleiden
voor den zang en dus op deze wijze haar
natie te dienen.
Ook nu nog beeft het leven zijn gevaren
voor haar, zooals verleden jaar op andere
wijze opnieuw bleek. Een ernstige keelaan
doening maakte operatief ingrijpen noodza
kelijk, doch we mogen wel zeggen ver
geef me de beeldspraak dat ze gelouterd
uit dit vuur is te voorschijn gekomen, want
sinds ik ze den vorigen winter in Den Haag
heb gehoord, meen ik dat haar 6tem mooier
is geworden.
En deze opmerking brengt me ongezocht
tot de bespreking van het concert van giste
renavond.
De stem was altijd, zoo dikwijls
hoorden, boel mooi. Doch we moesten steeds
de opmerking maken, dat er zangeressen zijn,
die over op zichzelf mooier orgaan beschik
ken. Dat is ons nu dezen avond niet meer
zoo opgevallen. Doch al was dit wel zoo ge
weest dan nog mooten we er onmiddellijk
erklaring aan toe voegen, dat men mot
het prachtigst denkbare orgaan niet dat supe
rieure bereikt, wanneer men niet beschikt
over de uiterst geperfectioneerde voordracht»
kunst van Anna el Tour.
Zoo veel verschillende liederen mevr. El
Tour zingt, zoo vele aspecten heeft haar
zangkunst En zij weet haar programma uit
haar enorm rijk repertoire zóó samen le
stellen, dat zij dat zoo veelzijdig mogelijk
kan demonstreeren.
In de eerste groep liederen van Martini
en Haydn hooren we den prachtigen bel
canto zang.
Bepalen we ons even tot het allereerste
nummer „Plaisir d'amour" van Martini. Het
was voor ons een welhaast afgezaagde deun
geworden en zie: nu openbaarde zich de tra
giek van dit lied* in zijn volle diepte. En
dat wordt uitsluitend bereikt door de wis
seling der dynamische effecten. De stem
blijft in één kleur, maar in die ééne kleur
welk een rijkdom van fijne nuances. Elk
woord, elke klank wordt psychisch uitge
diept; wat aan de klank materieel is wordt
verijld tot eevoel en gedachte zonder te ver
vallen in het overgevoelige, het sentimen-
teele, waartoe bij dit lied voorgedragen dor
minder begaafden, alle aanleiding zou kun
nen bestaan. Er is soms in dit en in de
liedoren van Haydn, een streelen, een lief-
koozen, een verinnigen van den klank, die
ontroert en stil maakt, zonder weekelijke
stemmingen te wekken.
Do volgende groep bestond uit een vijftal
fraaie liederen van Grieg en ook hleririj volg
de do zangeres haar gewone schema om na
een meer ernstig en gedragen lied steeds
een lied in vroolijker rhythmo te laten vol
gen. Merkwaardig ook hiermee het welge
slaagde streven elk lied als één gesloten
stemmingsbeeld tot ons te doen komen. Men
zou kunnen spreken van muzikale genre
stukjes, al|c op eigen wijze belicht, alle ge
heel besloten in hun eigen sfeer.
Na de pauze kwamen eerst een vijftal
fraaie liederen van Hugo Wolff, waarin
niet het bel canto, doch de voordracht, dc
dictio overheersoht. En eindelijk hebben ons
wellicht nog het meest getroffen oen aantal
Dultsohe, RussLsche en EngeJsche volksliede
ren. Mogen deze liederen door kunstenaars
zijn bewerkt en van klavierbegeleiding voor
zien, de melodieën komen uit den boezem
van het volk.
En daarbij troffen ons vooral dc Russische
liederen, die in hun melodische structuur
zoo herinneren aan den oerbron van het li
turgisch gezang der Oostensche kerk. Vooral
het eerste met dat eigenaardige oenigszins
psalmodiërende motief.
Ook de Engelsche liedoren, waaronder een
Iersch lied cn een Schot$ch lied, dat ecnigs- j
DE NIEUWE ELECTRO-MAGNEET IN HET
NATUURKUNDIG LABORATORIUM
HEDENMIDDAG OFFICIEEL IN
GEBRUIK GESTELD
BEDE VAN PROF. DE HAAS
Hedenmiddag is de nieuwe groote olectro-
magneet in het Natuurkunddg Laboratorium
alhier door den minister van Onderwijs, K.
en W. officieel in gebruik gesteld. Bijzon
derheden omtrent dit kostbare instrument
vindt men in de hierna volgende rede van
Prof. Dr. J. W. de Haas, bij de ingebruik
stelling uitgesproken, waaraan wc het vol
gende on tl een en:
Ik heb geaarzeld over de vraag, aldus
ving spr. aan, of het geschikt zou zijn, de
groot electroinagneet van het laboratorium
in het openbaar te openen. Immers door
verschillende o-irzaken die niet ter zake
doen, heeft de voleindiging van den magneet
cn zijn schakel-installatie vrij geruimen tijd
geduurd.
Toch heb ik gemeend, dat een officieele
ingebruik stelling beter is, daar het mij
gebleken is door een reeks bricvon uit het
buitenland, waar het bestaan van een bui
tengewoon groote magneet aan de Universi
teit te Leiden ten deele bij geruchte door
gedrongen is, dat de belangstelling in dit
werk in het buitenland groot is en voorts
wil ik in deze officieele opening een daad
van piëteit zien ter eere van de nagedaoh
tenis van eon man, die een zoo overwegend
aandeel in het tot stand komen 'van dit werk
gehad heeft; een daad van piëteit tegenover
de nagedachtenis van prof. Kamerlingh
Onnes. Want hij had reeds voor 1917 liet
plan opgezet een groote magneet to con
st rueeren.
Onder de papieren van wijlen prof. Onnes
bevindt zich reeds een eigenhandige schets
d.d. 24 Maart 1917. De plannen bleven na
het jaar 1917 een tijd rusten. Een corres
pondentie met prof. Weiss dateert uit het
jaar 1921. In de daaropvolgende jaren coör
dineerde prof. Kamerlingh Ohnes een aantal
magnetische krachten, prof. Weiss thans
te Straatsburg, prof. Piccard thans te Brus
sel, prof. Woltjes thans te Bandoeng en mij
zelve.
Als technisch adviseur raadpleegde prof.
Onnes onzen stadgenoot den ingenieur Blom
en het mag ter deze plaatse wel eervol ver
meld worden, dat de ingenieur Blom geheel
belangloos zijn tijd beschikbaar stelde bij
de uitwerking van de technische détails, die
bij de constructie van den magneet ter spra
ke kwamen.
Ten slotte kon het werk, nadat de mag
neet zorgvuldig berekend was, volgens de
beginselen in de dissertatie van Favier. een
leerling van Weiss aanbesteed worden
Januari 1924.
Aan de firma Siemens en Halske viel het
voorrecht te beurt, het werk uit te voeren.
Siemens en Halske heeft de opdracht op
voortreffelijke wijze vervuld.
Zoowel bij het vervaardigen van den mag
neet als bij het maken van de schakelinstal
latie hadden wij het voorrecht van de wijze
constructieve ervaring van de ingenieurs
van de firma Siemens.
Het type van den magneet is het type van
Weiss. De bediening en schakeling van den
magneet is in het lokaal zelve onderge
bracht. De heer v. Weezei is met het dage-
lijksche toezicht belast, terwijl de heer
Walstra voor het algemeen toezicht en de
bat fori jen zorgt.
Men kan veilig zeggen, dat do Weiss-
magneet de best bestudeerde en geconstru
eerde magneet is, welke bestaat. En het is
dan ook geen wonder, dat de groote electro-
magneet, die u straks beneden zult- zien
geheel het Weiss-type vertoont. De water
koeling is geheel dezelfde als bij Weiss. Het
water wordt centraal toegevoerd en paralel
door het systeem koperen vierkante buizen
geleid, waar 3e electrlsche stroom in sèrio
doorgaat De koeling is zoo effectief, dat bij
de zware stroombelasting door de bulzen
van 400 Amp. het koelwater een 12 gr. In
temperatuur rijst De electrische stroom
wordt toegevoerd over een paar centraal
aangebrachte sleepringen. Zoowel de cen
trale water als stroomtoevoering zijn op
deze wijze aangebracht op advies van den
heer Blom. Door deze wijze van voeding van
den magneet is niettegenstaande het groote
gewicht van het geheel. 14 000 K.G., een
groote bewegelijkheid verkregen. En het
kost geen moeite om het geheel, dat op een
kogellager rust met behulp van een worm
wiel om een verticale as te draaien.
Het beginsel van gemakkelijke beweeg
baarheid is bij de geheelc constructie door
gevoerd. Zoo kunnen de poolkernen. dde
ieder 900 K.G. wegen, gemakkelijk met be
hulp van een paar op de magneet aange
brachte motoren versteld worden. Het is
evenzeer mogelijk voor het geval een verti
caal magnetisch veld gewepscht is, de ge
heelc magneet verticaal te zetten crp eenige
daartoe speciaal aanwezige palen. Het
spreekt van zelf. dat gezien het enorme ge
wicht, de verticaalstolling met behulp van
een loopkraan moet geschieden.
Beneden zult gij opgesteld vinden, nae*'
den grooten magneet de eerste magneet in
dit laboratorium gebruikt en die nu terecht
een plaats gevonden heeft in het historisch
museum van Dr. Crommelin. Want met dit
kleine magneetje heeft Prof. Zeeman in dit
laboratorium zijn beroemde experiment ge
daan van den invloed van het magneetveld
op "het uitgezonden licht der atomen. Het
Zeemaneffect is gebleken in den loop van
meer dan 25 jaren ontwikkeling van den
bouw van het atoom een der meest geschikte
leiddraden ter ontwarring der ingewikkelde
De Tip der Tips
Uw merk is GIBBS!
Voor alle toiletartikelen
zins aan het Jodelen deed denken en dat
wellioht ook wel ontleend zal zijn aan de
eigen wijze van jodelen der herders in hot
Schotsoho bergland, maakten veel Indruk.
De Gehoorzaal was zoo goed als vol met
een zeer geestdriftig en dankbaar publiek,
dat zijn ovaties beloond zag met een viertal
toegiften. De zangeres ontving bloomen.
Het is eigenlijk onbillijk, dnt we nu nog
slechts een heel kort woord wijden aan haar
begeleider Theo van der Pas. Het succes van
dozen avond is toch voor een groot deel ook
aan hem te danken. Zijn altijd even volgzame
cn illustratieve begeleiding, niet het minst in
de liederen van Grieg en Wolff, waarin de
pianopartij geenszins ondergeschikt is, zijn
voornaam en parelend spel, dient evenzeer
geroemd te worden als de zang van mevr.
El Tour.
Voor de Kunstkring een prachtig geslaagd
ooncert.
structuurverschijnselen van het atoom te
zijn.
Het verschil in aspect dezer eerste en
dezer laatste magneet is werkelijk verbluf
fend.
Doch ik moet U toch waarschuwen niet te
zeer medelijden met het kleine instrument
waar Zeeman toch maar zijn groote ont
dekking mede gedaan heeft, te hebben. Ik
moet, om U dit duidelijk te maken even
voorgaan op de theorie van de magneten-
bouw die door Stefan en Crosing ontwikkeld
ia Schoon ik deze theorie niet juist kan
achten geeft zij een vrij goede benadering.
Zij leert ons de sterkte van het magnetische
veld tusschen de polen van den magneet, liet
interferrieum genaamd, te berekenen. De
voornaamste deelen van een magneet, waar
het op aankomt zijn de poolstukken. Deze
poolstukken hebben den vorm van afge
knotte kegels van ijzer. Zij zijn door d'e er
omheen loopende stroom geheel gemagne
tiseerd. De proeven wondon nu als regel
gedaan tusschen de twee kleine eindvlak-
ken van de ijzeren afgeknotte kegels waar
van de eene derhalve Zuid, de andere Noord
gemagnetiseerd is.
De sterkte van het veld tuaschen de polen
wordt nu geleverd door de grootte en afstand
van beide eindvlakjes, waarbij opgesteld
moet worden de magnetische werking van
de mantels door afgeknotte kegels, die zich
in magnptischen toestand bevinden. De the
orie van Stefan leert nu, dat het aandeel
van hot conische gedeelte der kegels een
bijarage levert dio gelijk is aan de natuur
lijke log van de verhouding van de stralen
van boven- c-n grondvlak der kegels. Dat
wil derhai-e zeggen, dat indien men een
magnih't maakt, waarbij men do lineaire
afmetingen b.v. met een factor 5 vergroot en
men de ruimte waarin de proeven gebeuren
hetzelfde laat. d.w.z. de straal van het bo
venvlak van de afgeknotte kegel hetzelfde
blijft de magnetische krachten nranr met
een veel kleinere factor vermenigvuldigd
worden. Als prof. Zeeman met mijn groote
magneet zijn proeven gedaan zou hebben in
dezelfde proefruimte als in 't kleine Rhumk.
magn. beneden, zou hij slechts een factor in
zijn voordeel, schattenderwijze van twee
geha-d hebben.
Men ziet derhalve dat men het kleine dat
voor uw voetgn komt niet te zeer moet ver
achten. En dat men geen gevoel van mede
lijden met een kleine magneet behoeft te
hebben. Kleine magneten zijn vinnige din
gen.
Na een uiteenzetting van het probleem der
extreem hooge velden, wees spr. er op dat
het idee dat bij prof. Onnes voorzat bij de
constructie van den magneet zeker niet was
—.treem hooge velden. Het doel is geweest
gemiddeld hooge velden van groote uitge
breidheid. En dit probleem lag binnen de
grenzen der mogelijkheden. Welke kwesties
zijn van belang bij het bestu.d'eeren van de
magnetische verschijnselen der stof. Vooral
de kwesties van die magnetisatie bij la
temperaturen. Het magnetisme dier stof
een temperatuur- gevoelig verschijnsel. Er
zijn verschijnselen die dit niet zijn, alles
wat met de radioactiviteit samenhangt en
waarschijnlijk zeer veel wat met de kern
van het atoom te maken heeft voelt niet
wat het voor ons zoo familiaire begrip dei-
temperatuur is. Het magnetisme is even
wel een verschijnsel, dat zeer aan do op
pervlakte van het atoom ligt. Alleen bij de
groep der zeldzame elementen- ligt het wat
dieper in het atoom. En alles wat aan d-en
rand van bet atoom ligt is zeer tempera-
tuurgevoelig.
Het is nu duidelijk, dat wanneer men de
temperatuur laat dalen en derhalve de in
vloed van de temperatuur geringer wordt,
uitwendige reguleerende krachten die het
atoom aangrijpen, b.v. de magnetische
krachten een grooter invloed krijgen en be
trekkelijker wijze bij lage temperatuur met
een zeer veel groote re factor vermenigvul
digd, werkzaam zijn.
Het is derhalve zaak het magnetisme
vooral bij lage temperaturen te onderzoeken.
Maar om dit te doen moet men do stoffen
in vloeibaar Helium of waterstof dompelen
en heeft men derhalve glazen vaten noodig
waar deze vloeistoffen in staan te koken. Dit
dwingt ons, daar deze vaten een aanzien
lijke ruimte vereischen, over uitgebreide
magneetvelden te beschikken, en deze weer
liefst zoo sterk mogelijk.
Hiermede heb ik het doel aangewezen, dat
gesteld was, uitgebreide velden.
En nu wil het geluk, dat aan dezen eisoh
redelijk wel te voldoen is.
Want er is een algemeene regel bij den
magmetenbouw; die luidt: vergroot men alle
lineaire afmetingen en het aantal ampère
windingen met eenzelfde factor, dan krijgt
men in de natuurlijk met dezelfde factor
vermenigvuldigde experimenteerruimte, de
zelfde sterkte van het magnetische veld.
En 'tis nu zonder meer duidelijk, dat men
wilde men in het magneetje van Zeeman,
de glazen onderbrengen waarin de lage
temperatuur gemaakt wordt, uitermate
zwakke en niet homogene magnetische vel
den zou krijgen, terwijl dit in een sterk
vergrooten magneet nog redelijk wel ge
lukt
Ik hoop u duidelijk gemaakt te hebben,
dat bij de constructie van dezen magneet
gee-ne recordjagerij heeft voorgezeten, geen
verlangen de op een na grootste magneet
ter wereld te bezitten, neen deze magneet-
bouw is de logische consequentie op den
weg in staat te zijn den magnetischen bouw
der materie te kunnen bestudeeren.
Ik zal U nu eenige getallen geven over
de schakeling, die ik overigens kort zal
behandelen.
Deze opsomming is uit den aard wat dor.
Ter bekrachtiging van den magneet
dienen 3 accumulatorenbatterijen ieder van
68 oellen. 136 volt. F.cn battcrii kan gedu
rende een uur een maximale ontlaadstroom
van 441 Ampère geven. Bij normale ontla
ding van 216 Ampère duurt de ontlading
drie uren.
Bovendien is ter bekrachtiging aanwezig
>n 60 Kilo-Watt motorgencrator. 115 Volt
520 Ampère.
Op het schakelbord zijn zeer verschillende
schakelingen mogelijk. Men kan eon batterij
gebruiken of wel kunnen twee of drie bat
terijen parallel geschakeld worden, boven
dien evenzeer batterij I cn II, I en III en II
en III in serie.
De motorgenerator kan in serie met de
batterijen gebruikt worden en tevens kun
nen de batterijen parallel aan de motor-
generator als bufferbatterijen geschakeld
worden.
Het totale aantal wikkelingen on den
magneet bedraagt 1000. Het maximale aan
tal ampère-windingen is 400 000
In het kleine interferrieum bii een pool-
vlaktie van een diameter van 1,8 m m. bij
een afstand tussohen de polen van 1,2 m.m.
kan een sterkte van het veld van rond 70
kilogauss bereikt worden. Met extra bekrach
tigingsspoelen tusschen de klossen kan men
op 80 kilogauss rekenen.
Uitvoerige automatisch werkende Inrich
tingen zijn aan de schakeling aangebracht
opdat het kostbare instrument door vergis
singen niet beschadigd kan worden.
In geval van ï.ood kan de gehcele zeer
g.oote magnetische energie in het ijzer van
IN DE HUWELIJKSBOOT
Gisteren had de huwelijksvoltrekking plaats
van Dr. C. Beekenkamp en mej. J. P.
Visser. Op onze foto ziet men 't Bruidspaar
bij 't verlaten van 't Groene kerkje te Oegst-
geest waar de huwelijksinzegening plaate had
AGENDA
Woensdag, 16 Maart. 8 uur Prediker. Jaar.
vergadering Leidsche Chr. Oranjevereen.
Donderdag, 17 Maar;. 8 uur. Groo'-e Nuts.
zaal. Uitvoering Muziekschool der Mij.
voor Toonkunst.
Donderdag, 17 Maart. Stadsgehoorzaal. 8 u.
Lezing Prof. Ude en Dr. Pijl voor de Antl-
Vivisecliie Bond.
Vrijdag. 18 Maart. „Zomerzorg". 8 u. Bonds-
avon'j A.N.W.B.
Dienst der Apotheken.
De avond-, nacht- en Zondagsdienst der
apotheken wordt van Maandag 14 tot en
met Zondag 20 Maart a.s. waargenomen
door apotheek M. Boekwijt, Visohmarkt 8,
telefoon 552.
den magneet door den druk van één knop
op het schakelbord onschadelijk gemaakt
worden.
Na nog enkele opmerkingen over den zin
van dit kostbare werk sloeg spr. tenslotte
een blik in het verleden. Want het is vijftig
jaren geleden, dat Professor Onnes hier te
Leiden zijn werkzaamheden begon. Meer
dan veertig jaren heeft hij gewerkt met een
onverwoestbare werkdrang.
Naarmate wij ouder worden, gedenken wij
meer het verleden. Het land voor ons wordt
te klein. Wij zijn niet meer in staat het te
zien in het fel witte licht van de jeugd. Wij
raken uitgeschakeld langzamerhand uit de
loop der gebeurtenissen wijl wij zelve mat
ter worden. En zoo slaan wij liever een blik
in het licht en schaduw spel. van wat ge
weest is. Maar ik weet niet of hot U gaat
als mij, hoe verder ik terugblik hoe lichter
de schaduwen worden. Het licht valt zachter
en milder. Maar ook een weemoed ligt over
al wat geweest is. Voor iedier onzer in eigen
kring rijzen te veel dierbare gestaltes op.
En wanneer ik nu terugdenk in het engere
bestek van dit gebouw waar zoo hard go
werkt is en zooveel waardevollle arbeid be
klijfd, zie ik hier de ernstige oogen van
Lorentz op mij gericht, voor mij rijst weer
het nobele gelaat van Kuenen en Ik onderga
weder de warme hartelijkheid van Kamer
lingh Onnes. Ik zie zijn werken en hoe hij
in een meer dan veertig-jarige werkzaam
heid, dit laboratorium, dit monument voor
zich zelve heeft opgericht, en daarmede den
stoot heeft gegeven voor den opbloei der ex
perimenteels physica in geheel Nederland.
En ik doorleef weer zoo menig oogenblik, ik
zie weer hoe hij bij een wetenschappelijk
gesprek, over zijn lorgnet naar mij kijkt, of
wel betoogend met dg lorgnet even In do
lucht tikt. Hot. geestige gelaat dat eenlgszlns
aan dat van Clemenceau deed denken.
Ik heb U in het bogin geezgd, dat ik deze
rede hield uit piëteit Ik voeg eraan toe dat
ik naar eigen wijze en op eigen weg den
tol heb willen betalen, den tol der dankbaar
heid ter eere van de nagedachtenis van de
grootë figuur die Kamerlingh Onnes was.
Op het vervolg der plechtigheid komen
wij nader terug.
INFORMATIE BUREAU V.VV.
informatie-bureau van de Vereen.
WERKPLAATS AN NA-KLINIEK.
Architect G. Hoogevest te Amersfoort
heeft namens het bestuur dor Anna-KIinipk
alhier aan den heer J. Warnaar opgedragen
het bouwen van een werkplaats met bijko
mende werken op het terrein der kliiniek,
voor de som van f 8555.
25 JAAR LID VAN DE VOOGDIJRAAD
Morgen, 16 Maart, zal het 25 jaar geledpn
zijn dat Mr. P. E. Briöt benoemd werd tot.
lid van de Voogdijraad, In welke functie hij
gedurende dezen tijd belangrijk werk heeft
verricht wat betreft de uitvoering van de
Kinderwetten. Door ongesteldheid zal Mr.
Briöt morgen niemand kunnen ontvangen,
zoodat deze dag onopgemerkt zal moeten
voorbijgaan.
EEN VIJFJARIG KNAAPJE DOOR EEN
AUTO OVERREDEN EN GEDOOD.
Hedenmiddag reed de bestuurder van oen
brand» of au o van de fa. Van II. in de I^m-
gestraat achteruit. Daarbij bemerkte hij niet,
dat een 5-jarig knaapje zich vlak ooliler do
auto bevond. Het jongetje, een kind vaa
den arbeider Knoop, werd overreden en on-
middclijk gedood
TOEVALLIJDER VERDRONKEN
Hedenmorgen te zeven uur is uit een sloot
langs den Zoeterwoudschen Singel nabij den
H. Rijndiik het lijk opgehaald van den 22-
iarigc J. H. alhier. Waarschijnlijk is de man
door een toeval getroffen en te water geval
len en jammerlijk verdronken. De E.H.D.
heeft nog getracht de levensgeesten op to
wekken evenwel zonder resultaat. Het on
geluk is waarschijnlijk reeds gisteravond ce
beurd.
