RUSWUK
D
ENCI-CEMENT
J. C. HENRI VAN INCEN
WEVER
P. VAN Gl
LST
A. G. J. MAK
Bouw- en Waterbouw
kundig Bureau
A. VAN WIJNGAARDEN ZONEN
MAANDAG 21 SEPTEMBER 1S31
DKIOSK) SSSIPtlBDBQ®
VTSTICiT 1) TE mi LESniSBEBq
Inlichtingen bebouwing aan den Terbregscheweg
te Hillegersberg bij
Vlielslroal 8b Rotterdam Telefoon 1174»
e nieuwe Gemeenteschool
te Capelle a.d. IJsel.
Architecten: HOOYKAAS <k LOCHORST, Rotterdam
Hlet Goddelijk woord'; „Wordt gelijk de
kinderkens" is allerminst alleen gezegd voor
den christelijken geloofsstaat, doch ook
bestemd voor het restant vaji ons organisch
wezen; en wanneer dit Woord ons tegemoet
komt dan is er een niet-kinderlijke eigen
schap die vernietigd moet worden. Het meer
of minder positief ondergaan d'ezer bestem-
mingsfaze zal zich ook afspiegelen in de
menschelijke daden en zichtbaar zijn in de
maaksels door hen samengesteld. Teveel
wordt nog gestreefd naar de bedwelming die
van elke tijdgeest uitgaat en vooral wan
neer zelfcritiek ontbreekt zien we den kun
stenaar struikelen en vallen van de eene mo
devorm in de andere. Het worden, gelijk
de kinderen ,is hen vreemd en de bovenbe-
Plattegrond School Capelle a. d. Usel
doelde niet kinderlijke eigenschap is hare
vernietiging nog niet nabij. Het onbevangen
ondergaan van het bouwprogramma wordt
in den weg gestaan door ambities voor de
nieuwste creaties van bouwen waarvoor de
reclamefakkel bereids werd ontstokén.
Gelukkig kunnen we dit niet zeggen
wanneer we de nieuwe Openbare School te
Capelle aan de IJssel nader bezien. Veel
wat des kinds is heb 'k daar aangetroffen.
Allereerst zijn alle vertrekken gelijkvloers
met den weg en de toegang vanaf de straat
wat weggewerkt achter een stoep die als
'tware het kind rwg een laatste gelegenheid
geeft zijn aandacht van huis en spel af te
wenden naar de geneugten van het
1 eerlokaal.
De gangen, hoewel wat schril van kleur
zullen het kind volledig interesseeren en
het gevoel voor orde en plaats aankweeken
omdat elk lokaal haar eigen garderobe
heeft, van elkaar gescheiden door de toilets.
De glas in lood ramen tusschen gang en
leslokaal spreken van het vele wetenswaar
dige dat er te leeren valt en zijn voor elk
kind begrijpelijk. Bijzonder geestig is de
hall verrijkt met een bordesje en trapje
naar de leermiddelen-bergplaats, gelegen
boven den verwarmingskelder die zeer te
recht wat van haar overtollige hoogte kon
missen. De leslokalen voldoen stellig aan de
meest verwende eischen van den onderwij
zer, de kinderen kunnen op straat zien even
als thuis; een glasgordijntje voor het onder
ste raamvak is echter wel gewenscht tegen
teveel belangstelling van langskomende
ouders.
Planmatig past de school niet in het
dorpsplah, weliswaar is de hoofdingang aan
de pleinzijde doch de speelplaats die het
plein had kunnen steunen ligt juist aan de
op het plein uitkomende dorpsstraat, waar
door als 'tware een tweede plein ontstaat
zonder organisch verband met het dorps
plan. Een en ander is echter gevolg van eer
verkeerde terreinkeuze en kon d<oor de ar
chitecten niet worden geëlimineerd omdat
een schoolgebouw haar eigen oriëntatie
vraagt en de draaiende aarde voorloopig
nog wel met het Oosten zal voorgaan.
Het dorp Capelle is bezig zich uit zijn
isolement te verlossen. De dienst van Stads
ontwikkeling der gemeente Rotterdam ver
zorgt haar uitbreidingsplan en den Invloed
van de schoonheidscommissie aldaar is dui
delijk merkbaar aan de nieuwe bebouwin
gen die een dorpskarakter vertoonen dat
slechts wat groen en bloemen vraagt om
aan de voorwaarden voor dorpsbewoning te
voldoen. Alles wijst er op dat het gemeente
bestuur met haar actieve burgemeester zich
tot taak hebben gesteld van Capelle een
aangename woongelegenheid te maken
waartoe den bouw van- het vriendelijk school
gebouw het sprekend bewijs is.
SUTTERLAND. H.
BEBOUWING CAEN VAN NECKLAAN
Zoo langzamerhand vinden de verschillen
de terreinen in het zich steeds meer ontwik
kelende Rijswijk hun bestemming. Thans
vraagt een bebouwing aan de Caan de Neck
laan, aldaar onze aandacht. Aldaar heeft de
heer Yme Bouma, architect te den Haag
een complex van 15 pakhuizen ontworpen,
nismede 3 onder- en bovenhuizen. Het to
taal wordt uitgevoerd door de Bouw-
Exploitatie „Haringkade" N.V., alwaar eve
tueel verdere inlichtingen te krijgen zijn.
Dat deze nieuwbouw ook in de smaak van
het publiek valt, blijkt wel uit het feit, dat
reeds tijdens den bouw meerdere woningen
hun toekomstige bewoners hebben gevonden.
Gaan we een dezer huizen binnen, dan
blijkt al direct, dat hier geen woningen zijn
ontworpen van de gewone soort; hier is
overal ruimte en licht en dus ook zeer ge
schikt voor grootere gezinnen.
Op kwistige wijze is met glas in lood
gewerkt, terwijl ook het schilderwerk door
den heer Jacob Wever uitstekend is
verzorgd.
De stucadoorswerkzaamheden werden uitge
voerd door de fa. P. v. G i 1 s t, terwijl de fa.
Woestenber.g voor de loodgieterswerk
zaamheden zorg droeg.
Wij wekken allen op die voornemens zijn
zich te Rijswijk te vestigen .zeker niet te
verzuimen ook eens aan de Caan van Neck
laan te gaan kijken.
G
ebreken aan Gemeentelijke
woningcomplexen te Rotterdam
Een onderzoek ingesteld
Op verzoek van den Directeur van de
Jjouwpolitie en den Woningdienst te Rotter
dam, hebben de heeren C. N. van Goor,
architect B. N. A. en ir. A. D. H e e d e r i k,
een onderzoek ingesteld naar eenige gebre
ken aan 'n 3-tal complexen Gemeentelijken
Woningbouw, gelegen in de Tusschendijken,
aan den Kiefhoek en m Oud-Mathenesse. Aan
het daaromtrent uitgebracht rapport ontlee-
pen wij hert. volgende:
Het moest omvattende en belangrijkste
van de drie gevallen is gebleken de woning
bouw in Tusschendijken te zijn. Wat den
omvang der gebroken betreft, blijkt dat zij
Eich in alle blokken, zij het in het eene blok
meer in 'toog vallend, dan in het andere
openbaren en dat zij het gevolg zijn van ver
zakking. Uit de grondboring is geen voor de
hand liggende verklaring van het probleem
geput kunnen worden, doch wel is daarin
opmerkelijk de waterhoudendheid van de
kleilagen, waar doorheen de palen zijn ge
slagen en ook die van de veel dieper aange
boorde kleilagen, onder de zandlagen, die nor
maal als vaste grondslag voor de paalpunten
wordt beschouwd, uit welk een en ander een
zekere bewegelijkheid van de grondslagen
rou kunnen worden verklaard. In normale
omstandigheden is het draagvermogen van
palen voor het belangrijkste deel op d'en
kleefweerstand en slechts voor een betrekke
lijk klein deel op den puntweerstand terug
te brengen*
Naar onze meeningen, aldus de heeren in
hun rapport, moeten de verzakkingen wor
den toegeschreven aan werking in den
bodem, die een nederwaartschen kleef op de
palen heeft uitgeoefend en die, door bijzon
dere omstandigheden, welke daarbij zijn op
getreden, aan die verzakkingen hun opval
lend onregelmatig karakter hebben verleend.
Indien er in Rotterdam niet tal van bouw
werken op opgehoogde terreinen waren ver
rezen, waarbij de normale fundeeringswijze
is toegepast, zonder dat zich daarbij in zoo
sterke mate als hier het geval is ,het daar
aan verbanden gevaar voor verzakking had
geopenbaard, dan zou de vraag wellicht be
vestigend beantwoord moeten worden, of
vóór de uitvoering van het werk, het euvel
had kunnen worden voorzien en of er maat
regelen getroffen hadden kunnen worden
om het te voorkomen.
Indien ook thans een zoo uitgebreide bouw
als de onderhavige zou moeten worden on
dernomen. zou er alleszins reden zijn om de
vraag te stellen of een andere dan de nor
male fundeeringswijze niet de voorkeur zou
verdienen en indien de kosten daaraan ver
bonden, verantwoord zouden zijn, haar ook
bevestigend te beantwoorden.
In het tegenwoordig stadium van deze
zaak is het niet mogelijk middelen tot af
doend herstel aan te geven. Het is niet waar
schijnlijk, dat de zakking reeds is tot staan
gekomen. Het is daarom wenschelijk deze in
observatie te nemen. Mocht onverhoopt do
zakking op d'en duur leiden tot een toestand,
die uit een oogpunt van bewoning, niet meer
aanvaard zou kunnen worden, dan zou al
leen een feitelijke vervanging van de bestaan
de fundeering door een andere, die op punt
weerstand zou berusten, uitkomst kunnen
geven,
Minder gecompllmenceerd en van geheel
anderen aard Is het vraagstuk van den wo
ningbouw aan den Kiefhoek. Wat d'e wijze
van fundeeren betreft, kan worden opge
merkt, dat er in principe geen bezwaar tegen
bestaat een bouw van geringe hoogte en be
trekkelijk lichte constructie op een grondslag
als ter plaatse aanwezig, n.l. een kleilaag
van gemiddeld een meter dikte. z.g. „op
staal" te fundeeren. Zulks is dan ook in de
omgeving van dezen bouw voor soort
gelijke werken in het algemeen toegepast
Een dergelijke fundeering kan echter geen
zekerheid bieden tegen ongelijkmatige sa-
mencflrukking van de onder de kleilaag ge
legen grondlagen met als gevolg ongelijk
matige zakking van den bouw, waardoor
scheuren kunnen ontstaan. Uit constructief
oogpunt is alleen twijfel gerezen aan de juist
heid van den gevelbalk als element in het
constructie-systeem in verband met de door
de gekozen architectuur gestelde eischen.
Wat aangaat de opgetreden scheuren in de
gevels, voor zoover zij veroorzaakt mochten
zijn door ongelijkmatige zakkingen van den
bouw is er alle reden om te verwachten, d*at
deze, zoo al niet reeds tot stilstand gekomen,
binnen afzienbaren tijd tot stilstand gekomen
zullen zijn en voorzoover zij het gevolg moch
ten zijn van de werking van den gevelbalk,
alleen voorkomen zouden kunnen worden
door zoodanige wijziging in het constructie-
systeem van den opbouw, dat het bovenbe
doelde conflict daardoor zou worden oree
heven.
Ook in Oud-Mathenesse is het ontstaan van
scheurtjes in de muren een onvermijdelijk
uitvloeisel van het bouwen op staal. Bij het
onderzoek is echter gebleken, dat het proces
van ongelijkmatige zakking, behalve mis
schien op een enkele plaats, reeds lang tot
stand schijnt te zijn gekomen, terwijl er van
een toestand, die eenige onrust zou kunnen
baren, geen sprake is.
De H A B O
Het een dezer dagen verschenen Jaarver
slag met de balans, winst- en verliesreke
ning van de „Habo", doet Jan de Wach
ter in „De Aannemer" het .volgende
schrijven:
„Zooals men zal weten is dit het seml-
overheidsbedrijf te den Haag, met als eenige
aandeelhoudster de Gemeente 's-Gravenhage,
terwijl de directeuren van gemeentewerken
en stadsontwikkeling benevens de Arbei
dersorganisaties van verschillende richting
in den Raad van Commissarissen zijn verte
genwoordigd.
Doel is om bij aanbestedingen, waarbij de
Gemeente 's-Gravenhage financieel betrok
ken is, prijsregelend op te treden, door bij
elke aanbesteding hiervoor ook in te schrij
ven; echter, en hier kan weer een onbillijk
heid schuilen tegenover die particulieren
aannemers, wordt haar ook werk opgedra
gen, dat niet aanbesteed wordt
Vorige jaar is in den Haagsohen Raad een
uitvoerige bespreking gehouden over het
voortbestaan der „Habo". Resultaat van deze
bespreking was, dat het inschrijvingscijfer
van de „Habo" in tegenstelling met vroeger,
vóór de aanbesteding bekend gemaakt zou
worden.
En nu dit verslag. Allereerst zij medege
deeld1 dat het nadeelig saldo over 1930 bijna
bedroeg 49.000 of een halve ton.
'Dit verlies wordt nog gedekt, door de
winst van vorig jaar en de gekweekte re
serve waarna voor deze reserve nog resteert
4000.
Het aantal aanbestedingen bedroeg 102,
aarvan nog een 70-tal door particuliere
aannemers zijn uitgevoerd en dus een 30-tal
door de Habo.
Ziehier dus het resultaat van een bedrijf,
(floor de overheid geëxploiteerd, ook met het
;eld van de belasting betalende aannemers,
5n het resultaat is verre van fraai; wanneer
nog zoo'n jaar komt, dan zal de gemeente
bij moeten passen.
En welk een voordeel heeft deze N.V. niet
boven de particuliere aannemers. Niet alleen
dat ze nog werken in regie opgedragen krijgt
van een principaal die er goed voor is, maar
ook over arbitrage in geschillen heeft ze zich
geen zorg te maken; de meerderwerk-reke-
ning is ook altijd goed, en door d'e opzich
ters wordt ze met vertrouwen tegemoet ge
gaan. terwijl de directie zijdelings betrokken
is bij de goede bedrijfsresultaten dezer
derneming; een niet te onderschatten voor
deel, zooals iedere aannemer begrijpen zal,
die wel eens onder „d'irectie" gewerkt heeft
Zelfs wordt verklaard in het verslag, dat
een scherpe concurrentie ook in 1930 voort
duurde, waardoor het onmogelijk was om
aan voldoende opdrachten te komen, waar
door personeel ontslagen moest worden, waar
van enkele reeds verscheidene jaren bij het
bedrijf werkzaam waren.
Nu ou ieder onbevooroordeelde, niet poli-
ti i-, lot de conclusie komen, laten we de
zalivii nu maar liquideeren, want anders
moeten we straks nog uit onze berooide ge
meen te-financiën bijpassen ook.
De Habo erkende zelf dat de concurrentie
groot is, dus zij behoeft nu giiet meer prijs
regelend op te treden.
Alles bij elkaar genomen moeten we con-
cludeeren. dat de resultaten van deze N.V.
zeer wel zijn tegengevallen en haddten we
beter van haar kunnen verwachten.
J7xcursie Ned. Inst.
voor Volkshuisvesting
Da volkshuisvesting te Groningen
Het Nederlandsoh Instituut voor Volkshuis
vesting en Stedenbouw heeft een excursie
naar Groningen gehouden, ter bezichtiging
van wat hl het belang der Volkshuisvesting
aldaar in de laatste jaren tot stand is ge
komen.
De heer H. P. J. S c h u t, directeur van
Gemeentewerken, sprak over „De ontwikke
ling van Groningen."
Spr. vestigde de aandacht op de door de
Gemeente op zich genomen taak, op ruime
schaal bouwterrein beschikbaar te stellen,
teneinde in de snel toenemende behoefte
aan het scheppen van woongelegenheid te
kunnen voorzien.
Als werken van groote beteekenis voor
Groningen noemde hij voorts de straatver
betering en de daaraan voorafgaande uit
voering van het plan voor centrale riolee-
ring, gepaard gaande met de opheffing van
het tonnenstelsel. Hij stelde verder in het
licht, dat door invoering van
bouwterrein, behoudens
vallen, niet meer behoeft te worden toege
past
Vervolgens sprak de heer A. L. van
Wissen, bouwkundige bij den dienst der
gemeentewerken, over den woningbouw der
laatste Jaren.
Vele nieuwe woonwijken getuigen thans
van het groote sociale werk, op dit gebied
tot stand gekomen. Geheele straten zijn ge
sloopt, het karakter van de woningen is ge
heel veranderd. De eeuwenlange omsluiting
door wallen had de bevolking in kleine wo
ningen op een hoop gedreven. Dat kon niet
duren. In de beginne voorzag hot particulier
initiatief in de behoefte, maar dat maakte
de stad! niet fraaier. Later werden strengere
eischen aan wat gebouwd werd gesteld, maar
ook dat hielp niet voldoende en pas toen in
1901 de Woningwet was tot stand gekomen
kon de verbetering der volkshuisvesting op
behoorlijke wijze worden aangepakt. Vooral
in en na den oorlog werd door samenwerking
van stadsbestuur en woningbouwvereeniging
iets bereikt. De woningnood werd overwon
nen. In totaal werden in de laatste 10 jaren
5319 nieuwe woningen gesticht, waarvan 1125
door de gemeente en de rest door verschil
lende vereengingen.
Daarnaast kwam hert Stadspark tot stand
Ook de particuliere bouw is weer opgeloefd.
Zij hield zich voornamelijk bezig met den
bouw van middenstandswoningen. Het aan
tal een-kamerwoningen daalde van 15 op 10
pCt van het geheele aantal, dat van de twee
kamerwoningen van 30 op 21 pGt,
Spr. acht dit een verheugend resultaat.
Maar er is nog veel te doen overgebleven,
vele sloppen met krotwoningen moeten nog
worden opgeruimd. Verschillende plannen
daarvoor zijn in bewerking en spr. is van
meening. dat Groningen heeft getoond, op het
'>bied van de volkshuisvesting niet bij an
dere Nederlandsche steden achter te staan.
Na de lunoh werden verschillende woning
complexen en stadsbuurten bezocht.
gouwmethoden en cement
der Romeinen
„'1 Entreprise francaise" geeft 'n uitvoerig
artikel over de constructie wij zen der Romei
nen, waaraan het „Pol Wkbl." een en ander
ontleent.
Men beweerde wel eens, zegt het blad, dat
i mooie kwaliteit hunner materialen de
hoofdkwaliteit was hunner grootheid.
Nu blijkt echter dat het amphitheater van
Orange gebouwd werd in blokken van een
vrij grove kalksteen, welke ter plaatse wordt
aangetroffen. Er moet echter op gewezen
worden dat die blokken met een uiterste
zorg behouwen werden, zoodat het mogelijk
was zonder eenigen mortel tot een volkomen
stabiele constructie te geraken. Het instrin-
siek mooi uitzicht der materialen heeft met
d'en machtigen indruk der Romeinsche ge
bouwen niets te maken. Dienzelfden indruk
zou practisch gesproken kunnen verkregen
worden door ons modern beton. De Romei
nen bezaten de kunst om licht en schaduw
te laten afwisselen, de volle constructiedee-
len op de openingen te laten volgen. De in
drukwekkende lichteffecten, welke daaruit
volgen zijn gemakkelijk waar te nemen bij
de Gardbrug, de arena's van Arles en Nimes.
Vergeten wij niet, dat de Romeinen even
zeer ingenieurs als architecten waren en d'e
gewoonte van den utiliteitsbouw, viaducten,
bruggen, waterleidingen, militaire construc
ties had den geest der bouwmeester vooral in
de richting van den uitersten eenvoud ge
richt. Bij hunne burgerlijke gebouwen be
stond de groote „luxe in een bekleeding met
meer kostbare steunmaterialen, welke de in
wendige beton bedekten, samengesteld uit
lagen keien, baksteen, baksteenpuin en even
dikke lagen mortel. Die specie werd' krachtig
IS U VOORNEMENS IN
TE GAAN WONEN? VERZUIM DAN NIET EENS TE GAAN KIJKEN AAN DE
CAAN VAN NECKLAAN.
U VINDT DAAR
PORTIEKHUIZEN
ONDER ARCHITECTUUR GEBOUWD. DIRECT TE AAHVAARDEH.
BOUW-, HANDEL- EN EXPL. MIJ. „HARINGKADE" N.V.
HELMSTRAAT 2, DEN HAAG TELEF. 553627
Aannemer van
SCHILDERWERKEN
Monsterschestraat 80-82
DEN HAAG - Tel. 330019
De STUKADOORSWERKEN der
Portiekhoizen aan de Caan de Necklaan te Rijswijk,
werden uitgevoerd door
Aannemer van STUKADOOR- en
RIETWERKEN
PARKIETLAAN 6 - DEN HAAG - TEL.
338720
NV. M.J.FEE RISTRA'S
DRIJFSTEEN eh BIMSIHDU5TR1E
CAPELLE A/D„USSEL^
i TEL. 21
gestampt tusschen de kleine steenblokjes
welke als bekleeding dienden. Na voltooiing
werd de massa tusschen een houten bekis
ting gevat en samengeperst. De mortel,
welke zij cementum noemden, bestond uit
kalk, zand en gemalen steengroevenafval.
Terwijl onze gewone mortel een weerstand
geeft van 35 kg/cma, bereikt men in dezelfde
voorwaarden met het Romeinsche cementee-
ren 110 tot 120 kg.
Voor de mortel, dienende voor d'e beraping
der binnenmuren werd het grove steenpoeder
vervangen door fijn marmerpoeder. In de
tweede pleisterlaag werd nog fijner marmer
poeder gebruikt Daarna werd alles vóór de
frescoschildering zorgvuldig afgepuimd.
Zoo zien wij dan naast de strenge buiten
lijnen de meest geraffineerde en fijne binnen-
decoratie.
Een mooi voorbeeld van de buitengewone
zorgen, waarmede de „opgelegde" decoratie
verzorgd werd, is ook te vinden in d'e fijn
gebeeldhouwde marmerplaatjes, welke tot
versiering dienden van het „pulpirtum" van
het theater te Orange.
Sleur
In een serie artikelen stelt de Arnhemsche
Crt in het licht, dat hetgeen wij in ons land
aan goede dingen vinden, niet zonder meer
moet worden doodg( zwegen, wanneer de lof
trompet wordt gezwaaid over al het mooie
en goede, hetgeen men in andere landen
gezien en ondervonden heeft!
Betreffende dm woningbouw merkt het
blad op:
Wanneer wij in ons land (en ook in
Duitschland) rondzien in de arbeiderswij en
en kennis maken met hetgeen in de laatste
tien jaren is gewrocht op het gebied der wo
ningverbetering voor den werkenden stand,
dan slaat ons de schrik om het hart, wan
neer wij zien hetgeen men in Frankrijk,
België en Italië voor de woongelegenheid
an (fle midden- en werkmansklasse over
heeft gehad. Het zou niet kwaad zijn. indien
initiatief genomen zou kunnen worden, om
eene deputatie uit de werkmanskringen
(gcene partijleiders) eens een kijkje te laten
nemen in de huiselijke omgeving van poli
tieke geestverwanten in andere landen. Al
ras zouden zij tot de conclusie komen, dat
ons land op woninggebied en sociale voor-
zorg aan de spits staat en zich kan beroe
men op eene ver in het buitenland weer
klank vind'cnde reputatie.
School- en Kerkmeobelfabriek
in
Zuidhoek 86-88
ROTTERDAM
Telef. 10199
A. H. v. WIJNGAARDEN
Leeds 179-ROTTERDAM-Tel. 56380
MAASTRICHT
NEDERLANDSCH FABRIKAAT
Vertegenw. voor R'DAM on OMSTREKEN!
H.V. A. MÜYS Go's
B8UWMATERIALEKHAHDEL
AEL3RECHTSKA0E 147b
TELEFOON 30404-30233
DELFTSGHESIRAA1 12b - ROTTERDAM
TELEFOON 57650 (2 lijnen)
