1000
W.J.LENGKEEKJr.
25 www
HollanJsche Beton Mil N.V.
v FOKKELMAN's
Stukadoors
WOON in uw EIOEN HUIS
MM
k'
y- lElfpiiiP iii
®Jf sneu m if
WaltmanruC"
Henegouwerlaan 77 - Beüenoysstraat 21
Telefoon 31238 botterdam
Saai Uw huishouding met den modernen tijd mede?
PAAR GORDIJNEN
ROTTERDAM
BOUWBLAD No. UB, Pag. 2
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1S31
"iiffllï!llll!lllllil!illlil]ll]llllllll!!ffllillllli[il]!l!;l3
en pij "3ESPAART 40 der huursom. Voor
spaarreken'nghouders 85 Hypotheek Individueel
sparen met vaste rente en gegarandeérd eind
bedrag. (geen spaarkas, geen verzekering). Aan
vragen te richten aan NIEUW-EIGENHUIS, .lan
Pzn. Coenstraat 21, 's-Gravenhage. Overal actieve
vertegenwoordigers gevraagd, aangename werk
kring. ruime belooning.
et nieuwe kantoorgebouw der G.E.B.
te Rotterdam
Ook voor de administratie krijgt het G. E. B. een nieuw gebouiv. Een scy-
scraper van 60 M. hoogte op den drassigen Rotterdamschen grond.
Niettegenstaande tue<t minidiere gewicht
op die fumdieermg en die daOflui't volgende
lichtere fundi&eriiïg, was uitvoering in be
ton roe-er dan twintig procent voordieelliger.
Natuurlijk is dooi- dit resultaat de keuze
voor de Dircetie> gemakkelijk ge-worden en
in Februari '29 kon de onderbouw met het
geraamte aan de Hodlowdedhe B-et-on Maot-
sohappij in dien Haag wordlen opgedragen
voor ongeveer f 400.000.
Toen dit werk een jaar later reeds ver
gevorderd was, werd die afbouw publiek
aanbesteed en wist dezelfde Haagsche onder
neming ook dit deal van dien bouw te be
machtigen voor een bedrag van f 464.300.—.
Deze maatechaippij is niet gewoon baar
werken slapjes aan te pakken.
Wie wel eens kennis heeft genomen van
de marnier waarop ze, om een concreet voor
Zeer binnenkort zal het nieuwe kantoor
gebouw met magazijnen van het gemeente
lijk eieetriotteifsbedirijf in gebruik worden
genomen.
Diit voor Rottendam zoo merkwaardige
gebouw verdient wel om in deze kolommen
nader te worden beziien.
Bij de foto's geven we hieronder een be-
eohrijiving en enkele bijzouderiiedien in de
verwachting, dat onze lezers zich voor den
bouw van dezen „scy-scnaper" op den moe-
rassig-en bodem zuilen inter-esseeren.
Toen eenige jaren geileden het besluit
was gevallen om ten behoeve ven het zoo
bloeiende eflectrioiteifsbedrijf een nieuw
administratiegebouw te stichten, was er
n-og geonrianen tijd nooddg oan die plannen
voor het ontworpen hooge gebouw nader
voor te bereiden.
Het bouwwerk gezien van het Zuidoosten. Links 'de kantoren met publieke hal in het
midden. Rechts de magazijnbouw met doorrit en aan de meest Oostelijke zijde in het
ronde gedeelte de garderobe-werklieden. De hangsteigers zijn in hun grillige lijnen
duidelijk te zien. De „afbouw" is tot de negende verdieping genaderd.
All de haast, ddie het bedrijf had met zijn
nieuw gebouw als een urgent voorste)
j het to den raad gebracht en afgedaan
voor nadere studie en voorbereiding
Het ds uiteraard niet moeilijk om een plan
voor zeer hooge bebouwing te xnalken, doch,
waneer men voor de uitvoering gezet wordt
is bet zaak om „de kosten te overreikenen
alvorens met den bouw van den toren te
De „kosten bereken
geval allereerst: zeer ernstig bezien of een
fundeenmgsmetbode te vdmiden zou zijn, die
een dergelijke hooge bebouwing op dan
slappen bodem mogelijk zou maken.
Toen de fundeeringsput was uitgenaven
zijn daarin een aantal proefpalen geslagen.
Eerst daarna is men het terrein om den
bracht werd op'de lagen ouder in den put.
De grond werkte zoodanig bp, dat men
enkdie melen opnieuw den put moest uit
graven en op dliepte brengen.
De geslagen proefpalen waren door de
werking van den grond verschoven en
stonden met de koppen zeer aanzienlijk
van hun plaats en in schuinen stand, ter
wijl enJkelie afgebroken waren.
Toen ze getrokken werden bleken ze van
ondier voor een groot deel stuk te zijn.
Het was duidelijk, dat op een dergelijke
fundatie geen gebouw van 50 d 60 M. hoogte
met vertrouwen kon worden neergezet.
De, ook voor de havenwerken in gebruik
zijnde betonpalen bleken ook nog niet een
zoodanige mate van vastheid te waarbor
gen, dat de leidende ingenieum van ge
meentewerken het hiermee aandurfden.
Ier gemeen-
_>rofessor te
geslaagd een betonpaafl
te construeeren, dlie zeer groote belastingen
toeliet en door proeven ter plaatse werd
aangetoond dat hiermee een gebouw van
14 verdiepingen voldoende steuike fundee-
ring kon worden gegeven.
Ir. Sprenger had auL een paal geconstru
eerd, diieeen doorsnee (haid van 35 X 35 cM.
cn bij den punt een verbreeding bad tot
65 X 65 cM. Deze palen bleken een draag
vermogen te hebben, dat met inbegrip van
de noodlige zekerheid, veilig op vijftig
zestig ton kon gesteld worden. Dat ils dus
vijf A zes maal zooveel als maximaal voor
de gewone houten paal wordt toegelaten.
Op een 700-tol van dergelijke palen
meende men het hooge gebouw veilig te
kunnen optrekken.
Toen dit eenmaal was vaetgestefl'd is met
bekwamen spoed aan die plannen voort-
om een z.g. staatakelet
bouw te maken; d.w.z. een geraamte van
staal met vullingen tueschen de stijlen en
liggers.
Deze methode is ook dn Amerika voor de
hooge bouwwerken de meest gebruikelijke.
Het eigen gewicht der oonstiuctie is zeer
belangrijk Jager dan bij betonbouw en al6
regel is die bouwtijd korter. Deze laatste
factor vooral speelt in de Viereenigde Sta
ten een belangrijke rol.
Doch ook hier heette het „tinne is money"
want het oogenblik, dot het gebouw n ge
bruik zou kunnen worden genomen al
tijd volgens de mededeelinigen, die het voor
etefl destijds hadden vergezeld wa6 reeds
zeer nabij.
Vergissen we ons niet al te zeer, dan zou
Juli '29 het gebouw gereed hebben moeten
zijn en door al de wederwaairdighdeen met
den bodem weid eind 1928 pas de fundee-
rimg met het geraamte aanbesteed.
Doch wie nu meent, dat toen alles vast
stond, vergist zioh zeer.
De uitgenoodigde inschrijvers konden op
gave verstrekken zoowel van beton- als van
jjzr-rrrmstructie.
Het merkwaardige geval deed zidh voor,
dat bij deze besteding bleek, dat de offertes
voor uitvoering in gewapend beton belang
rijk voordeeliiger waren dan diie in staal-
uitvoering van het geraamte, _v.
-
beeld te noemen, de caissonkaa-imuurbouw
v or de gemeente Rotterdam heeft aange
pakt en welke hulpwerken ze daartoe heeft
gemaakt, staat versteld van den breeden
opzet van een dergelijk werk en is over
tuigd, dat de leidende figuren i.n deze on
derneming gewoon zijn om een economi
sche wijze van uitvoeren t-e verzekeren door
vooraf de gefoeale gang van zaken te over
zien en met de hulp w erktuigen niet karig
om te springen.
„De kost gaat voor de baat uit" zegt een
Oud-Hollö.nidSch spreekwoord, dat ook bij
(haar toepassing vindt. En goed gereed
schap as noodzakelijk om op economische
wijze een wenk tot stand te brengen.
Het gevolg van dlit royaal aanpakken
van dit grootsöhe bouwwerk is geweest,
dat de uitvoering met verbluffende snel
heid heeft plaats gevonden.
Toen men eenmaal de lager blijvende
deelen van het gebouw nodier zich had en
alleen aan het eigenlijke torenhuis alle aan
dacht kon wijden, bleek het mogelijk om
per week twee verdieping-en van het beton-
geraamte te maken.
De hooge stortmaet voor het storten van
de beton is daarbij één van de belangrijk-
iredhtvaradligt wel de kosten van een goede
install latie.
Bij den afbouw is gebruik gemaakt van
zg. „hangsteigers", die ht
het werken zeer
Het ds den schrijver van dit artikel niet
bekend of de©e wijze van steigeren reeds
eerder dn ons land toepassing heeft gevon
den, doch het lijkt van belang om er hiier
tets meer van te zeggen.
Op den bovensten betonvloer werdien
ijzeren balken in dezen vloer bevestigd,
welke balken voldoende overstaken om
gers te bevestigen.
Aan ieder dezer overstekende balken wer
den twee staaldraden bevestigd^ die van
Aan beide zijden van die „jukken" wa6
een iliiertj-o aangebracht, waarmee de werk
lieden het „juk" en daarmee het betrokken
dieel van den steiger, met alles wat zich
daarop bevond, omhoog konden draaden.
In horizontale richting was die steiger
voldoende soepel om zonder bezwaar toe te
Laten dat een juk aanzienlijk hooger hing
dian het naaetbijzijnde, zoodat soms de ge
woonlijk horizontale lijn van den steiger
zonderlinge bochten te zien gaf.
Op één der hierbij gereproduceerde foto's
ie dit duidelijk te zien.
Het stedgergedeelte bij de bovenste ver
dieping van den magazijnbouw op de
foto reohts ven den bovenbouw ziet men
tegen het torenhuis duidelijk anderhal ven
meter hooger hangen dan meer naar rechts
het geval is.
De mogelijkheid om die steigervloer naar
behoefte hooger of lager te stellen zonder
veel tijdverlies geeft een belangrijke ar
beidsbesparing door dat de metselaar eener
zij-ds niet diep behoeft te bukken bij het
leggen van een steen of het neerleggen der
specie en anderzijds niet op de teenen be
hoeft te staan of steen en specie op schou
derhoogte hoeft te brengen als het metsel
werk bijna tot dien volgenden steiger is op-
Bovendien is het bij de gewone methode
van vaste steigers onvermijdelijk, althans
bij groote bouwwerken, dat op de eene
plaats aan den gevel een steiger hooger
wordt gewenkt dan op een andere plaats
aan dcnzelfden gevel.
Hierdoor is de communicatie tueschen
die beidie uiterst moeilijk en tijdroovend.
Wel brengt deze wijze van steigeren mee,
dat alle materialen „binnendoor" aange
voerd moeten worclen in tegenstelling met
de gewone methode waarbij dit geschiedt
'langs ladders bij laagbouw of Liften
aan de buitenzijde.
De stortmaet voor de beton is dan ook
hier blijven staan nadat het betonstorten
Inag was afgetoopen en heeft bij het om-
boogbrengen der meteeimoteriaien goede
diensten bewezen.
Dat het gebouw aan alle zijden van
groote Lichtopeningen is voorzien was een
gelukkige omstandigheid, die het mogelijk
maakte om op iedere gewenschte plaats
van den steiger het materiaal te deponee-
ren door de lichtopeningen vanaf de zich
op den lager gelegen betonvloer aangere
den kruiwagen.
Bij een zeer .gesloten" gevel zou een
vervolgd vervoer over den steiger zelf niet
te vermijden zijn.
Op de foto is te zien, dat dlie gedeelten
van het gebouw, diie slechts twee verdie
pingen boven den grond opgaan of wel drie
verdiepingen boven een amber gedeelte uit
gaan op de gewone wijze van vaste stei
gers zijn voorzien, terwijl voor de vijf-hoog
opgaande magazijmbouw en het veert ie n-
hooge damiiinitsnatiegeibouw de ijzeren bal
ken als draagconsoies voor de steégens dui
delijk te zien zijn.
We meenen hiermee omtrent de voorbe
reiding en tie gevolgde werkwijze bij de uit
voering genoeg gezegd te hebben om nu
iets te vertellen van het gebouw zelf.
De hoofdingang van het administratie
gebouw Ligt aan de zijde van de Roahussen-
straat Langs die breede stoep en een ruime
v-estibule met aan de rechterzijde de por
tiersloge en aan de linkerzijde de ruime
showroom komt de bezoeker in de hal, het
centrale punt van het geheele gebouw.
Voor de ambtenaren is deze hal te berei
ken vanuit de kelderverdieping, waar de
fietsenbergplaatsen en garderobes zich be
vinden, langs een breede trap die aan de
andere zijde van de portiersloge boven
komt en dus eveneens onder oontrole kan
worden gehouden.
De toegang tot deze kelderruimten is
eveneens van de Roohuss-enstraat, direct
rechts van het hooger gedeelte uitstekend
gelegen.
Bevindt de door den hoofdtoegang bin
nenkomenden bezoeker zich in het midden
van de hal, dan heeft hij rechts de drie
liften, die hem desgewenscht tot de twaalf
de verdieping kunnen brengen.
Eén dezer liften kan ook in de kelder
verdieping afdalen, terwijl de beide an
dere hier op den begane grond haar laag
ste punt hebben.
Deze lift kan op twee snelheden worden
ingeschakeld, nl. op 0:75 en 1.50 M. per
seconde. Bij gebruik op de hoogste snelheid
kan de dertiende verdieping dus binnen
de veertig seconden worden bereikt.
De beide andere hebben een snelheid van
1 M. per seconde.
Deze liften zijn van het fabrikaat Stigler
'en geleverd door de firma Huygen en
Wessel.
)Rf£,
- *4X;
Het gebouw van het G. E. B. zooals het zich thans vertoont van het Zuidwesten gezien.
Op den voorgrond links de kas en de boekhouding. Meer naar rechts de kantoren waar
binnen de hal voor het. publiek. Achter de doorgaande erker van het torengebouw
loopen een tweetal liften, terwijl de derde links daarnaast omhoog gaat.
Gerekend van het boven aangegeven stand
punt in de hal is aan de linkerzijde een
trappenhuis, bijna zouden we zeggen een
trapkoker, die vanaf den begane grond
doorloopt tot de bovenste verdieping.
Deze koker is dus ongeveer 58 M. hoog
en vertoont in horizontale doorsnee bijna
driekwart cirkel met een diameter van on
geveer 4 M.
In deze koker is door de constructiewerk
plaatsen van Gebr. Vincent te Schiedam
een doorgaande ijzeren trap geconstrueerd
waarvan de plaatijzeren „binnenboom" een
schroeflijn vertoont met een diameter van
1.50 Meter.
Van deze interessante trapoplossing geeft
de hierbij afgedrukte foto een aardig beeld.
In de as van vestibule en hal is de
ruimte van 13 bij 6 M. voor het publiek be
stemd, die er evenals de hal zelf uitstekend
uitziet.
De ruim twintig loketten op manneren
balustrade doen zelfs meer denken aan een,
uit royale beurs gebouwde, bank, dan aan
een kantoorgebouw van een gemeente
bedrijf.
Trouwens ook in de hal, althans tot de
zesde verdieping, getuigt het gebruik van
marmer voor gedeeltelijke wandbekleeding
en hoog plint niet bepaald vam het be
trachten van de uiterste zuinigheid, even
min als de dure rubberbekleeding van de
ijzeren trap en eenige halvloeren.
In het algemeen zijn sporen van sober
heid ver te zoeken en we zouden deze ze
ker meer gewaardeerd hebben voor een
utiliteitsgebouw als dit toch inderdaad is,
dan de wel wat luxieuse uitvoering, die dit
administratiegebouw kenmerkt.
Zelfs voor een zoo winstgevend bedrijf
als het Rotterdamsche Electriciteitsbedrijl
is, achten we het niet noodzakelijk en ook
niet gewenscht om zijn „rijkdom" aan het
publiek op deze wijze te demonstreeren.
Keeren we na deze uitwijding terug tot
de ruimte voor het publiek dan valt nog
op te merken dat deze aan drie zijden door
kantoorruimten is omringd, nl. de kas, met
in het midden een afzonderlijk afgesloten
ruimte voor de hoofdkas, de afdeelingen
voor stroom en het bureau voor inlichtin
gen.
Boven deze ruimten zijn op de eerste ver
dieping de ruimten voor boden, schrijfma
chines en een tweede stroomafdeeling ge
legen om de hal voor het publiek, die over
beide verdiepingen doorgaat en met een
gekleurd glasraam in het plafond is afge
dekt.
Deze gedeelten van het gebouw bevatten
nl. slechts een verdieping boven den begane
grond.
Vanuit de centrale hal. op de eerste ver
dieping, die met de twee hoog opgaande hal
voor het publiek in open verbinding staat,
heeft men een ruim overzicht over al de ge
noemde kantoorruimten.
Het genoemde glas-in-lood raam is één
van de minst geslaagde deelen, omdat don
kere glasstukken hier en daar tegen de
ijzeren roeden aangebracht den indruk wek
ken, dat deze verdeelroeden allesbehalve
horizontaal zijn.
Waarschijnlijk is dit gezichtsbedrog, doch
fraai is ihet zeker niet, vooral als men het
ziet vanuit de centrale hal op de eerste
verdieping.
De showroom, die zooals boven werd ge
zegd, direct naast den hoofdingang is ge
legen, is aan de zijde van de Rochussen-
straat in halfcirkelvorm voor den opgaan-
den gevel uitgebouwd.
De cirkelvormige buitenwand is geheel
glas, dus als étalageraam behandeld, met
bovenlichten van moo geëtst glas.
Achter deze bovenlichten is in het pla
fond een krans van sterke lichtbronnen
met reflectoren aangebracht, die de voor
werpen, die hier zullen worden uitgestald,
's avonds in een zee van licht zullen doen
baden en in de winkellooze Rochussen-
straat sterk in het oog zal vallen.
Intusschen zal deze lichtmassa in de
overigens doodsohe straat ongetwijfeld een
levendig moment kunnen brengen.
Het plafond van deze „kijkkamer" heeft
een zeer edgenaardigen vorm en verdeeling
en in het middelpunt van den cirkel hangt
op een hal ven Meter van het eigenlijke
plafond nog een horizontale plaat af, die
mede als lichtbron is bedoeld.
De betimmering dezer ruimte met vitri
nes langs de wanden is van eiken en
coromandelhout en het geheel is een wer
kelijk mooie oplossing voor een ruimte als
waarom het hier gaat.
Op de tweede verdieping van het hoofd-1
gebouw is de afdeeling voor de meterop
name ondergebracht, terwijl in den lageren
vleugel een zaal voor de boekhouding is.
De ze laatste staat met een afzonderlijke
lift in verbinding met een kluis in do
kelderverdieping.
Bovendien is hier een stel doorloopende
3taaidraden, met op regelmatige afstanden
ijzeren klemmen, die men zou kunnen vei-
gelijken met vakjes van een krantenhanger,
Dit instrument zorgt voor het wisselen van
stukken met de op den beganegrond ge
legen kasafdeeling.
Op de derde verdieping van den toren
volgt dan de kabelafdeeling en een foto
meter-kamer, die bestemd is om de licht
sterkte nauwkeurig te meten.
Behalve een met eikenhout betimmerde
vergaderkamer en een telefooncentrale be
vat de vierde verdieping reserveruimte.
Hoofdkantoor: 's-GRAVENHAGE
Kantoren to AMSTERDAM en in NED. IN DIE
COMPLETE GSBOUWSN
WATERBOUWK. WEitKEN
ASPHALT- EN BETONWECEN
Mathenesserweg 21
Rotterdam - Tel. 34S90
Aannemer van SGfoitcSei*- en Glaswerk.
Eigen atelier Glas in Leod-inefustr-ie.
Eenig fabrikant van het bekende
CHROMO PLASTIEK
(Wandbekleedings-materiaal).
iinaiHiiiiiiiM (P. A. van Berkel)
Hebt gij dus een ELECTRI8CH Strijkijzer,
Theelichtje. Broodrooster, Snelkoker en Stofzuiger?
Voorziet Uw liuis van vee! stopcontacten;
dit is een groot gemak Lij het gebruik
van Uw elecfrische toestellen.
Een ERKEND INSTALLATEUR kan U dit alles leveren.
Gemeente-Electriciteifsbedriil. Rotterdam.
VOOR HET NIEUWE G.E.B.-GEB0UW
WORDEN DOOR ONS VERVAARDIGD
EN AANGEBRACHT.
EEN BEWIJS DAT WIJ OOK VOOR GE
BOUWEN EEN SPECIAAL ADRES ZIJN.
BEDDEN- EN TAPkJTHANDEL
NIEUWE BINNENWEG
288-290-292
TEL. 34066
WEST NIEUWLAND
3—4—5—6
TEL. 14676
Op de vijfde verdieping is een kleine
koffiekamer voor de ingenieurs, een keu
ken en een groote koffiekamer voor het
kantoorpersoneel, die met deuren aansluit
op het ruime dakterras van het magazijn
gebouw.
Deze ligging is wel bijzonder gunstig en
de lokaliteit is keurig verzorgd.
De wanden zijn, evenals die van de di
rectie- en ingenieurskamers, benevens net
plafond op een bijzondere wijze beschil
derd.
De firma W. J. Lengkeek Jr. alhier heeft
deze wanden en plafonds behandeld met
Mathos muurverf van de verffabriek G. V.
O. alhier en die z.g.n. „gewikkeld" bewerkt,
wat met de practhige zachte kleuren aan
het geheel een prettig aanzien geeft.
Deze bewerking is werkelijk een goede
reclame voor den heer Lengkeek, die ove
rigens ook het andere glas- en verfwerk
van dit groote gebouw verzorgde,
De daktuin boven de magazijnbouw heeft
een z.g.n. „Sibeas"-vloer van de Utrechtsche
Asphaltfabriek. Een dergelijke vloer is een
samenstelling van bimsbeton, asphaltlagen,
koolaschbeton inpregneerlaag en afgedekt
met fijn grind.
Het middelste gedeelte van dezen dak
tuin is overdekt, zoodat bij zacht regen
weer toch nog het twaalfuurtje buiten ge
noten kan worden.
De buiten langs den toren aangebrachte
brandtrap eindigt hier en de trap, die in
den magazijnvleugel van den beganogrond
naar boven voert, kan bij gevaar in het
hoofdgebouw de menschen van den dak
tuin verder naar beneden voeren.
Op de zesde verdieping is de residentie
van de Directie. Deze is dus, nu in verti
calen zin, centraal gelegen. De ruime direc
teurskamer met hooge eiken lambrizeering
maakt een stoeren indruk.
(Zie vervolg pagina 31
