.®e 2liw wA
irs
ewapen
dbefon Bouw BREDA
V. Internationale G
E.V.
OKI* SM BSTFSIIMBQ®
OKOUME TRIPLEXPLAÏEN merk
Jac.P.v.d.BERB's Fijnhouthande
D
HET SCHILDERWERK
N.V. W. SLOTBOOM ZOON'S MY
De Stukadoorswerken
kk Exercitiestraat 15b - Tel. 10574 - Rotterdam
De afbouw van bovenstaand werk werd uitgevoerd door de
Coöperatieve Vereeniging Arbeiders-Coöperatie v h. Uitvoeren
van Bouwwerken - Rotterdam, Hudsonstraat 333B, Tel. 31461
nt.-i.
BOUWBLAD No. 87, PAG. 3
MAANDAG 26 JANUARI 1931
Mix „NIEUW-EIGENHUIS" N.V.
J. Pzn. Coensfraat 21, 's-Gravenhage, Tel. 73952
en
Gegarandeerde kwaliteit en verlljminp
Weenapteln 8 - ROTTERDAM Tel. 4490
e ontwikkeling van den Flatbouw
A. H. WEGERIF üzn., Architect B. N. A.
Wat is een flatgebouw?
Een orgaan, waarin door samenvoeging
van verdiepingsgewijs gerang
schikte woningen de lasten
van het wonen zooveel
mogelijk worden
beperkt.
Dus geen goedkoope étagewoning.
Het is niet naar de schoone vorm, waar
in de bouwkunst het cultureele beeld der
lijden, door middel van de materie, heeft
vastgelegd, waarnaar Uwe belangstelling
uitgaat, dodh het is het wonen zelf, zij
het in een bepaalde vorm, waarover U van
lij iets wenscht te vernemen.
Wij weten dat het „wonen" met de klee
ding en de voeding tot de primaire levens
behoeften van den mensch behoort en of
schoon weliswaar naar het wonen vrijwel
algemeen de meeste belangstelling gaat,
zouden wij bijv. niet gemakkelijk de cultu
reele waarde van de voeding tot een on
derwerp van bespreking in deze kolommen
maken.
Dat men in het algemeen geneigd is aan
et wonen meer aandacht te besteden
dan aan de beide andere onzer primaire
levensbehoeften komt dan ook in hoofd
zaak niet voort uit belangstelling voor de
techniek van het wonen, zooals deze
Uw aandacht wel heeft
De grootere belangstelling voor hot wo
nen gaat veelal niet veel verder dan be
langstelling voor de uiterlijke vorm,
waarin het woonhuis zich in- en uitwendig
ons voordoet, al moet worden gezegd,
o.a. in ons land sinds de invoering der
[Woningwet in 1902 een meer algemeene be
langstelling voor een iets betere inrichting
van 4« meest voorkomende, de volkswo
ingen is ontstaan, zij het mot resulta-
m v«n beperkte waarde.
De hoogte waarop de mcnschelijke geest
ach ontplooid heeft, zijn groei, strijd, ont
wikkeling en val heeft men steeds tot op
1 "iere hoogte in de uitingen der bouwkunst
nnen volgen. Het is echter foutief
meenen dat men de cultureele waarde
eener samenleving in de bouwkunst tot uit-
kuKking gebracht, uitsluitend kan afle
zen aan de architecturale vorm
geving waarvan bij het bouwen werd
gebruik gemaakt. Men dient in het oog te
kouden dat de wijze waarop de woning zich
aan onze utilitaire behoeften aanpast
cultureel van de grootste beteekenis is.
De constructieve technische en hygiënische
mogelijkheden behooren het uitgangs
punt van al onze strevingen te
zijn. De nauwkeurige beschouwer zal nu,
evenals in vroeger tijdien de innerlijke waar
de der samenleving kunnen aflezen uit de
wijze waarop de mensch getracht heeft, met
pen middelen der techniek de hem omringende
ruimten aan zijn geestelijke behoeften te
doen beantwoorden. Men heeft kunnen
waarnemen op welke wijze die mensch be
reid was, zijn zin voor individualisme, zijn
gevoel voor collectiviteit, sociale, economi
sche en maatschappelijke omstandigheden
in soms moeilijke tijden met behulp van
techniek en schoonheid te bevredigen.
Het Latijnsche „Cultura" sloeg voomame-
Kjk op het verbeteren, veredelen, tot grootere
waarde brengen van woeste gronden en het
Was, meen ik, Francis Bacon, die het woord
cultuur voor het eerst gebruikte als sym
bool voor het geestelijk opheffen en verede
len der mensohheid.
Wij mogen aannemen dat ons streven
baar cultuur gericht is op de harmonische
ontwikkeling van al die eigenschappen van
[eest en gemoed, die den mensch en de
mensohheid kunnen opvoeren naar hooger
feestelijk en zedelijk peil. Een bespreking
over de ontwikkeling der bouwkunst, als ge-
tolg van geestelijk streven is hier dus ze-
kor van pas. Dat ik de mij gestelde vraag
door de Redactie van „De Bouwwereld" om
(Ver Flatbouw te schrijven bevestigend
leb beantwoord en vrijwel uitsluitend over
de utilitaire zijde van het bouwen en
Wonen, speciaal over de wijze waarop dit in
i&n. flats plaats vindt, voor U durf te schrij
den en de u i t e r 1 ij k e vorm waarin dit
feschied voorbij ga, vindt dius zijn oorzaak
in het feit, dat ik aan de utilitaire zijde
dan het bouwen en wonen cultureele waar-
Ie toeken.
Niet alleen dat de in de laatste tientallen
snel voortschrijdende ontwikkeling der
liek een gevolg is van een zeer moeilijk
doorgronden complex van factoren met
itelijken aohtergrond, ook de resultaten
met toepassing van deze hooger ontwik-
telde techniek bereikt worden zijin een be-
frijk hulpmiddel voor de bevordering
de harmonische ontwikkeling van den
mensch en de menschheid, zij het dan ook
dat niet steeds zichtbaar naar het verkrij
gen dezer harmonie wordt gestreefd. Het
oude gezegde geldt dan ook hier: De ver
bolgen harmonie is beter dan de openbare.
Ik zal Ln beknopten vorm voor het
onderwerp flats Uw aandacht vragen en mij
in hoofdzaak er toe bepalen U een beeld te
geven van de vele omvangrijke vraagstuk
ken, die in ons land in de tegenwoordige
omstandigheden, in verband daarmede nog
om bestudeering vragen.
Ik zal waar ik om kort te zijn moest kie
zen, de technische en architectonische zijde
niet aansnijden, doch eerst de sociaalmaat
schappelijke zijde bezien, daarna
stodebouwkundig aspect iets mededeelen en
suit of rooms makes fa,ncy rental if called I
„a flat".
Wat Is een flat?
Voordat ik dan ook verder ga wil ik even
duidelijk maken dat wij over „flats" spre
kende, duidelijk onderscheid moeten maken
tusschen hetgeen een flat feitelijk is en dat
gene wat soms een flat genoemd wordt
Wanneer ik over flats spreek bedoel ik de
z.g.n. „serviceflats" en als ik hiervan een
definitie zou moeten geven zou deze aldus
luiden: „Een flatgebouw is een orgaan, waar
in door samenvoeging van verdiepingsgewijs
gerangschikte woningen (met een zoo nut
tig mogelijk gebruik van een beperkte ruim
te), en een centrale dienst de lasten
me en nuttige, welke ik de positieve zou wil
len noemen en de onaangename, de dienst,
die de negatieve zou zijn.
Sociaal-maatschappelijk.
En hiermede kom ik aan de bespreking van
dat gedeelte mijner uiteenzetting, waarvan
het eerst gedacht wordt wanneer men over
flats spreekt en die het beste gekarakteri-
seerrd wordt door: De moeilijkheden met de
dienstboden! Ik ben daarmede aan een be
langrijk onderdeel gekomen van de eerste
positie van het flatgebouw, door mij te be-
gens van de bewoners van een flatgebouw in
hoofdzaak'in twee richtingen gaan, en wel
naar een, die de richting zooveel mogelijk
onpersoonlijk wenscht te houden en het ge
bouw op een eerste klas hotel wenscht te
zien gelijken en naar een, die zooveel moge
lijk nog het „My house is my castle" als het
ideale gevoelt en het afgesloten domein zoo
veel mogelijk wil benaderen. In de platte
gronden en in het uiterlijk '-an verschillende
flatgebouwen kan men zien in hoeverre aan
een van beide richtingen, dc voorkeur is ge
geven.
Er kan echter worden geconstateerd dat
het samenwonen in één gebouw, zooals dit
gepropageerd kan worden op ideele gronden,
Voorgevel van het Flatgebouw WillemsparkDen Haag.
daarna voor de économische zijde Uw aan-1het wonen zooveel mogelijk worden be
dacht vragen. perkt". Als U deze definitie leest, merkt U,
hoop ik op, dat we zelfs met het nieuwste seerd, (misschien heeft de oprichting van de
Ontwikkeling in het buitenland 10p dit gebied dit ideaal niet gemakkelijk flat door collega Buys te bouwen alleen
bereiken.
Over de wijze waarop de flatbouw zich in
het buitenland heeft ontwikkeld wil ik
zeer kort zijn. De wijze van bouwen en wo
nen in een bepaald land is afhankelijk van
de hoogte waarop zich het bouwen en wo
nen technisch, cultureel en maatschappelijk
ontwikkeld heeft, houdt nauw verband met
zeden, gewoonten, gebruiken en klimatologi
sche omstandigheden en een beschouwing
over flats in het buitenland zou slechts
waardie hebben w&nneer wij al deze facto
ren in aanmerking zouden nemen. Wel mag
worden vermeld, dat ook op dit gebied, ik
zou haast zeggen vanzelfsprekend, niet van
iets nieuws gesproken moet worden. Dr.
Leopold beschrijft hoe de vier tot vijf
diepingshooge huizen in Rome en Ostia
reeds flats genoemd zouden behooren te
worden, dat op de verdieping geen keukens
werden aangetroffen en aanwijzingen voor
een centrale keuken bestaan; dat de gemeen
schappelijke trappen ruim en breed waren;
dat het privaat reeds in een uitbouw aan de
achterzijde was. Dat was dus al beter dan
in onze huizen in de 17de en 18de eeuw
waar deze in de kamers waren aangebracht
en beter dan bijv. in Frankfort waar pri
vaten in smalle stegen tusschen de huizen
open loosden.
Cicerós vriend Caelius, zegt Leopold,
moest dan ook voor zijn flat in het „blok"
van Crassus 1000 pop huur betalen.
Ook Engeland, waarheen wij onze blik
richten als wij aan flats denken, kent deze
in de tegenwooordige vorm nog niet zoo
lang. In de Inns of Court waren in de 16de
eeuw al wel reeds woningen aanwezig, die
wij, in het verband van dien tijd gezien,
flats zouden kunnen noemen en in Edin
burgh bestond voordien reeds dezelfde woon
wijze. Het is eerst een vijftigtal jaren ge
leden, dat in Engeland de flats in de door
ons bedoelde vorm ontstonden.
Voor de eersten waren ternauwernood be
woners genoeg te vinden.
Die voor de beter gesitueerden waren er
het eerst, daarna werden goedkoopere ge
bouwd. Men heeft mij verzekerd dat het aan
tal flatbewoners thans ongeveer gelijk is
aan het aantal bewoners dat op andere wijze
gehuisvest is. Als men de geweldige aan
bouw van flats in de laatste jaren in Londen
aanziet (flats van 3000 pd. st huur!) en de
reeksen van straten kent die bijv. in New-
York uitsluitend met massale apartement-
building zijn bezet dan verwondert deze uit
spraak niet, vooral niet wanneer men de
groote behoefte aan deze woningen begrijpt,
ontstaan door de gecompliceerdheid van het
op andere wijze wonen in een zeer groote
stad.
Ik vermoed echter wel, dat bij bovenge
noemde uitspraak geen scherp onderscheid
is gemaakt tusschen de min- of meer ver
zorgde étagowoning en de flat met de meer
intensieve bediening, zooals deze in goede
flats wordt verleend en welke intusschen
nog steeds niet ver genoeg gaat Ik las ten
minste van hetzelfde euvel als bij ons: Anyi
Dit is dius wel heel iets anders dan de
goedkoope étagewoning, die zioh op mislei
dende en laakbare wijze een naam toeëigent
die haar niet toekomt (Iets voor het Bureau
tegen vervalsohingen).
Als ik hierbij nog even mag stilstaan, wil
ik in Uw herinnering roepen wat „wo
n e n" eigenlijk is. Wonen toch is beschut-
oor vrouwen een meer ideele onder
grond). Wel moet worden geconstateerd dal
het feit dat dit samenwonen in één gebouw
mul een gemeenschappelijke dienst bevredi
gend plaats vindt, verheugend stemt en wel
wijst op een bereidwilligheid tot samenwer
king nog wel op een gebied waarop de vrouw
zeer gevoelig is. het huishoudelijke en wel
ten koste van opvattingen die vrijwel door
Plattegrond van het Flatgebouw „Willemspark", Hen Haag.
ting zoeken In de eerste plaats tegen warmte
en koude, doch uit ons oogpunt bezien, voor
al en niet het minst tegen alle invloeden van
buiten, dóe onze geestelijke en lichamelijke
ontwikkeling en groei zouden willen belem
meren. Over de noodzakelijkheid tegen deze
invloeden te strijden, behoef ik hier niet uit
te weiden, wel zal ik aantoonen dat de
„dienst" van het huis, ook en misschien niet
het minst, in de betere huizen veel meer aan
dacht vraagt en stoornis verwekt dan noodlg
of wenschelijk is.
De samenleving blijkt veel last en vuile
boel (letterlijk bedoeld!) mee te brengen,
zoowel in groot verband, voor de stad, waar
toe reiniging, rioleering, vuilverwijdcring
enz., noodig is als voor die in kleiner ver
band, in de woningen, waar de strijd tegen
stof, vuil en slijtage, het schoonhouden van
huis, sieraad, kleeddng, het gereedmaken der
maaltijden, het verwijderen der resten er
van, m elke huishouding twee afdeelingen
duidelijk doet onderscheiden, een aangena-
Het is een logisch gevolg daarvan dat de
uitingen van bouwkunst en techniek, zooals
deze zich in verband en als gevolg van den
zich steeds ontwikkelden geest van den tijd,
zich eerlijk ojjenbaren, zuiver, doelbewust,
rationeel en klaar zich ontwikkelen, door de
bewoners van een flatgebouw worden geac
cepteerd. Zij komen daardoor zij het on
bewust (de verborgen harmonie is toch
beter dan de openbare), doch in elk geval
door hen aanvaard, in een omgeving, welke
van hoogere cultureele waarde is dan die
welke zij als regel verlaten.
Al te veel moet hierover echter nog niet
worden gejuicht, waar deze vooruitgang niet
uit innerlii-e behoefte, doch meestal uit
noodzaak is ontstaan en vooralsnog dus niet
al te veel waarde heeft De uiterst geringe
behoefte welke bij de bewoners aanwezig is
om de verzorging van het eigen gedeelte
van het gebouw, de woning, architectonisch
cultureel te doen aanpassen aan do
eenheid die elk gebouw in al zijn onderdee-
len behoort te zijn, spreekt daarvan. Dit
blijkt reeds uit het feit, dat het eenice on
derdeel van de inrichting, dat van binnen
en van buiten tegelijk zichtbaar is, het raam
en de aankleeding ervan het gordijn bij
sommige flats van een zeer hinderlijke uiting
van verregaande individualiteit, inplaats van
een gemeenschappelijk gevoel voor schoon
heid spreekt.
De factoren van sociaalmaatschappelijke
beteekenis, die een doel der menschen de
flatwoning doet kiezen of doet aanvaarden
bestaan aan de positieve zij do o.a. uit de
minder wordende behoofte om de groei en
het verband van het gezin te zien in de
sfeer van romantiek, sc.hildcrachtighe.id cn
verkeerde sentimentaliteit, en uit de onaf
hankelijke, geestelijk vrije levenshouding,
die zoowel de ouders als do kinderen ont
wikkelen, waarbij niet aan een verlies of
een achteruitgang gedacht moet worden
waarbij meer aan ontwikkeling van inner
lijke kracht en op verdieping gelet wordt.
(Wij deelen geenszins deze meening van
schrijver en beschouwen het huisgezin als
gerif echter niet verder onderbreken, n
zullen gelegenheid vinden in een volgend
nummer deze materie van ons standpunt
nog eens te bezien. Red. de Bouwwereld).
De factoren in negatieven zin die tot be
wonen van een flat doen besluiten zijn in
hoofdzaak de volgende: 1. Hooge loonen
bij sohaarschte van dienstpersoneel en de
onboreidwilligheid ervan tot dienen. De oor
zaken daarvan behoef ik hier niet uiteen te
zetten, ieder weet dat deze moeilijkheden be
staan; import van buitcrdandsche krachten
heft ze vanzelfsprekend niet op. Ten t v
de zou ik willen noemen het zich ontwikke
lend gevoel van de huisvrouw voor efficien
cy, dus voor een meer practische, economi
sche, zakelijke en logische inrichting van
het bedrijf, dat de negatieve zijde van het
wonen toch feitelijk is en de minder worden
de behoefte of neiging om zich met een on-
practisch werkende dienst van het huis te
bemoeien. Ik kom hierop straks nader terug
bij de bespreking van de economische zijde
van de flatbouw. Tenderde: De groote af
stand waarop het eensgezinshuis van de kern
van de stad komt te liggen, en die bij de on
voldoende verkeersmiddelen een groot be
zwaar (en dus 'n vergrooting van negatieve
beteekenis is), niet alleen dat deze afstand
vervoerkosten meebrengt, doch bovendien
brengt zij voor alle leden van het gezin be
langrijk ongerief en groot tijdverlies mee
ten koste van de positieve zijde van het wo
nen.
Waar ik zooeven over het gezinsleven heb
gesohreven versta men mij goed. Ik zal de
laatste zijn om de ideele beteekenis van een
innig samenleven van het gezin te onderken
nen, wij moeten ons echter bewust zijn dat
deze op bovengenoemde gronden be
ter bereikt wordt door de woning van dat
gezin op meer doelmatige wijze in te richten,
op een wijze dus die door elk individueel
in eigen huis niet te bereiken valt, doch spe
ciaal door samenwoning verkregen wordt.
Wij weten dat de negatieve zijde van heit
wonen de positieve in sommige gevallen zoo
danig ovcrheerscht .zelfs in betere huizen,
dat een rustig wonen in hooge mate bemoei
lijkt wordt.
(Denk aan schoonmaaktijd, geen meid,
kachels uit. en het humeur!).
Het staat Intusschen wel vast dat niet elk
gezin voor het wonen in een flat, zooals wij
dieze tot nu toe kennen, geschikt, is, evenmin
is een zoodanige flat geschikt voor elk gezin.
Het is ook zeer zeker niet mijn bedoeling
„allemaal in een flat" te propageeren. Toch
meen ik, dat voor de vele gezinnen, die hier
voor „rijp" zijn, het bewonen van een flat
een oplossing is van vele moeilijkheden die
bij het wonen in een eensgezinswoning be
staan.
In de Duitsche vereenigïng voor Huisvrou
wen sprak 60 pet zich uit voor etagewoning
boven eensgezinshuis.
Voor- of achteruitgang?
Als wij ons ten slotte afvragen of In het
algemeen gesproken, sociaal-maatschappelijk
en cultureel, dus met het oog op een zoo
goed mogelijke gelegenheid voor ontwikke
ling van de den mensch en de mensohheid
sierende eigenschappen het wonen in flats
aanbeveling verdient (een voor- of achter
uitgang beteek ent) dan dient daarop het
volgende antwoord:
Wanneer de negatieve zijde van het wo
nen de positieve dreigt te overfieerschen,
speciaal waar dit door conglomeratie der be
volking plaats vindt, is samenwerking in el
ke vorm die daarin verbetering kan brengen
zeer gewenscht In die gevallen worden bij
het wonen in flats de cultureele en sociaal-
economische belangen het beste gediend.
Dit laatste zal ik trachten aan te toonen.
Ik wil eerst nog wijzen op een der eerste
elschen die aan een goed flatgebouw moe
ten worden gesteld, n.l. deze, dat het alle
voordeelen biedt, door samenwerking te ver
krijgen die individueel niet bereikbaar zou
den zijn.
Een der eerste voordeelen, op deze wijze
mogelijk, is de goede ligging van de woning
ten opzichte van de meest bezochte deelen
van de stad, zooals de winkelstraten, de ge
bouwen voor ontspanning, van cultureelen
beteekenis, en de perken, bosohjes, 6trand,
enz. Door samenwerking kan men bereiken
dat men op de beste plaats woont.
.(Wordt vervolgd).
Bouwkundig Bureau
J. C. Henri van Ingen
B'dam. Vlietstr. 8b. Tel 11748
Verzorging van In- en
Exterieur. Hinderwet. Drank
wet enz.
Alles tot het vak behoorend
mmmm F T.KO PES WP.F.K
VOLGENS HUURKOOP-
SYSTEEM TE KOOP
Schiebroek, Acacialaan
r(je huisjes, bev.
i Suite, Vestibu
penhuls. Reuken
3 Slaapkamers.
Int.: F. VAN BOVEN
werd uitgevoerd door de Fa.
BROUWER
v- Speykstraat 12 Den Haag
Telefoon 333316.
Het LOODGIETERS WERK
aan nevenstaand Flatgebouw werd
uitgevoerd door de Firma
DE GROOT BEZOOIJEN
Ie Gl|singstraat 29-31
Telefoon 30165 Rotterdam
in het Flatgebouw Willemspark
is uitgevoerd door
tot Aanleg van Centrale Verwarm ng
Sanitaire en Electrlsche Installaties
'S-GRAVENHAGE
zijn verricht door het
