A
■kW
DE WONING ONTWIKKELING
het le1dsche stadhuis
TEKTONPLANKEM
Het rietdekken
L. OtS
J. C. HENRI VAN iNGEN
Souwcredieten en Hvpot
11QQST NAAKTGEBOREN Cz., Delft, Tel. 808
BiLTHOVENbijUTRECHI
Bredercs
N.V. HOUTHANDEL v/« Firma J. G. ALBLAS
W. VLETTER «li
BOUWBLAD No. 79 (Verschijnt eiken Maandag).
r MMPBOouaenf&sonwrofKn h,
ROTTERDAM
/0
£T 6I€RT D6 WONING
f*"*PICUS
"^TRIPLEX!
Historisch Overzicht door R. de Vries-Brandon.
Lid der studie-commissie betreffende „De Practische Woninginrichting"
In de 13e eeuw maakte ons land zich los nog altijd houten huisjes verrijzen,
uit de macht der Duitsche Vorsten, en del De treli naar dc g^te plaatsen begon op
rii der betrekkelijk onafhankelijke graven
nam een aanvang. Een zekere sociale orde
was bezig zich te ontwikkelen.
De dorpen ontstonden doordat de men
schen zich meer bij elkaar aansloten. Voor
al in Holland en Friesland zochten de wel
geborenen hulp bij elkaar om krachtiger te
etaan tegenover eventueel machtsmisbruik
van den adellijken nabuur. Hoe onrustiger
de tijden, hoe sterker de band dikwijls, die
de menschen uit één groep met elkaar te
ramen hield
Natuurlijk moest men zich geen al te
groot denkbeeld van zulke dorpen maken,
maar toch waren er al nuttige voorsohrif
ten, wat den woningbouw aangaat. Elk
huisje moest „drie voet van 't erf van een
andere staan", terwijl bovendien elk erfje
afgeperkt moést zijn door slooten, heggen
of heiningen. Elke hofstede had dus haai
eigen plekje grond. De woningen moeten
toen van hout zijn geweest, want in de be
treffende bepalingen wordt van 't woord
„timmer", getimmerte, gesproken. Denke
lijk zal toen ook nog wel leem zijn ge
bruikt, waarmede dan de muren werden
bestreken. De dqken waren meestal van
riet of stroo. De smalle, lange openingen
zorgden voor 't lioht, daar men nog niet
altijd aan ruiten toe was, vooral wanneer
het de boerenhuizen betrof.
Wat de woningbouw betreft, stond Hol
land verre ten achter bij Utrecht en de
IJselsteden. De Hollandsche plaatsen wa
ren nog niet veel anders dan rijen of
groepen boerenerven. Maar verschillende
plaatsen van ons land hadden reeds lang
een anderen weg ingeslagen. Nijmegen had
al in de 4de eeuw zijn stoere burcht gekre
gen. Ook Tiel, dat in 't begin van de 7de
eeuw een haven- 'en handelsplaatsvan be-
teekenis was, had zijn burcht. De burcht te
Tiel moet een zwaar vierhoekig gebouw
zijn geweest, dat de er omheen gebouwde
houten woninkjes drukte en domineerde.
In de 9e eeuw werden verschillende munt
huizen opgericht, natuurlijk van steen, te
gen brandgevaar. In 1284 vroeg Dordrec.it
als een bijzonder voorrecht een steenen
Stadhuis te mogen bouwen. In Utrecht en
de IJselsteden waren toen reeds wonin
gen van steen voor de aanzienlijken. En
juist in deze plaatsen werd door (gemakke
lijk te volgen voorschriften het bouwen
yan steenen huizen aangemoedigd.
In Zutphen o.a. gaf de stad dakpannen,
mits dc muren en de gevel van steen werden
opgetrokken. Had de bouwmeester de muren
van leem gemaakt, dan bekostigde de stad
maar de helft der dakbedekking. In Zwolle
was reeds voorgeschreven op de nieuwe hui
zen lei of dakpannen aan te brengen. Ook
het leggen van steenen fundamenten weru
een gemeentelijk voorschrift. Al bleven nog
vaak de gevels van hout, de muren moesten
ol twee-steens zijn.
Het bouwen van steenen woningen werd
nu algemeen, ofschoon er betrekkelijk laat
tc komen en door de uitbreiding van het
aantal inwoners komt men er toe de huizen
nu dicht naast elkaar te zetten.
Daardoor ontstaan reeksen aaneengesloten
woningen, dus straten en grachten. Van be-
schïen de belangrijkste wereldmarkt van
dipn tijd.
En Amsterdam groeide. Duizenden kwa>
men zich vestigen in de stad aan den Am-
stel, landslieden en vreemdelingen. Latei
dan in verschillende ander groote steden
werden hier nog tot in 't begin der 16e eeuw
de meeste woonhuizen van hout opgetrok
ken. De groote branden echter in 1450 en
1521, die zooveel pcrceelen vernielden, brach
ten de overheid er toe het bouwen van hou
ten woningen te verbieden.
Pas in 1800 krijgen de steden een fleuriger
aanzien. Do meeste woningen hadden toen
een voorhuis, dat als woonkamer diende,
soms ook als werkplaats werd gebruikt.
Een gedeelte van het voorhuis was afge-
Een wolkenkrabber van meer dan acht verdiepingen hoog, te Indianapolis in Amerika,
waarin aldaar het telefoonbedrijf gevestigd is, moest verplaatst worden. Dit Titanenwerk
geschiedde met hehulp van hypermoderne werktuigen, die tezamen 300.000 dollar kost
ten, door slechts 18 menschen. Het 22 millioen pond zware complex werd op rollen
geheven en eenvoudig voort geschoven.
strating, of van het verzorgen van den weg
door de plaatselijke overheid is nog weinig
te bespeuren. Elke bewoner van een huis
moet op eigen kosten daarvoor zorgen.
Amsterdam behoort niet tot de oude gra
felijke steden en was vermoedelijk nog maar
heel klein en heel onaanzienlijk toen an
dere plaatsen reeds haar stadsrecht hadden
verkregen.
De armelijke bevolking, die in de 12de en
13de eeuw langs den Amstel woonde, zal wel
niet hebben kunnen vermoeden, dat haar
dorpje, niet eens zoo heel veel later, tot de
TROTS CHE KOOPMANSSTAD
zou uitgroeien, tot een der belangrijkste, mis-
sloten en heette het comptoorke. In de huizen
van de meer gegoeden waren de pronkv
trekken, snms ook slaapkamers, vrij ruim.
Maar in de burgerwoningen waren deze laat
ste meestal kleine, donkere alcoven met duffe
bedsteden, zoo hoog gebouwd, dat men met
een trapje er in moest klimmen. Dikwijls
was onder de bedsteden de slaapplaats voor
de kinderen.
Voor de vloeren in de betere huizen ge
bruikte men Spaansche matten. Op den zol
der was de vloer van steen, de wanden ook,
de gangen bezet met gekleurds tegels.
In de eenvoudige woningen was de grond
met gckleur zand belegd in allerlei mozaiek
figuren.
H outh. v/hN.v.Jvan Schijndel if Co. Hoo akamoorOpstapplaatsen, Aager;/ er. ücfiaver -
ANNO 1853Oost-Admiraliteitskade47 Rotterdam Nassauhaven - Boerenqat
Dudok had de opdracht niet moeten aannemen.
In de „Kroniek" in de November afleve
ring van het „Maandblad voor Beeldende
Kunsten" schrijft Corn. Veth over den Leici-
achen raadhuisbouw.
Hij begint met de verklaring, dat hij per
soonlijk in de opdracht, aan den architect
Dudok gedaan, om een raadhuis met nc-
houd van den gevel aan de Breestruat te
ontwerpen, geen heil ziet; hij heeft geen
vertrouwen in een menschelijke poging ora
te doen herleven wat verloren is.
„Intusschen", gaat hij voort, „tee-
keningen en verdere gegevens bestaan,
dus: het kan. Architect Dudok nam de
opdracht aan. Naieve menschen zouden kun
nen meenen, dat deze niet anders was t
begrijpen dan als de moeilijke en kieschc
opgave om een raadhuis te ontwerpen aat,
hoezeer ook aan moderne eischen voldoenoc,
en hoe oorspronkelijk ook van karakter, dn
gerestaureerde brok gevel als toonaangevend
aanvaard. Het had zijn rijk gedetailleerden,
Bterk-plastischen stijl niet voor niets, want de
breedte van de Breestraat is maar heel be
trekkelijk, en de Vischmarkt is niet groot
en men kan het gebouw niet anders dan van
nabij bekijken. Misschien is het te veel g1'
vergd. van een modern architect piëteit te
verlangen, maar de naievelingen bovenga
noernd kunnen een oogenblik hebben ge
dacht, dat het aanvaarden van de opdracht
den plicht meebracht een eenheid t.ot sta id
te brengen, zij het ten koste van eenig zelf
bedwang. De architectuur, meenen deze ach
terlijken. is een dienende kunst; hier had
zij te dienen het karakter en de sfeer der
provinciale academiestad, en ook te dienen
den eerbied voor de traditie, die tot deze
opdracht had geleid.
„Een bouwstijl, die waarlijk de toekomst
in zich heeft, behoeft zich niet te ver
loochenen, ook waar hij iets heeft in te
schikken. En een kunstenaar is er niet min
der groot om, als hem, naast het talent, ook
de genade van den ootmoed is geschonken.
„Neen. De architect Dudok heeft dien
gevel van De Key aanvaard als een on
welkom geschenk, hem ergens neergezet, en
er zich verder niets aan gelegen lat<m
liggen. Zijn gebouw is verder, van den eer
sten tot den laatsten steen, een raadhuis
zooals hij het in welke andere omgeviog
ook zou neerzetten, het steekt achter hoven
den ouden gevel uit, heeft den bekenden
N.V. KON. VEREEN IGDE
TAPIJTFABRIEKEN
ROTTERDAM
ISOLATIEPLANK VOOR BINNEN- EN BUITENWANDEN
N.V. SILICA en OVENBOUW MIJ.
Raamweg 17 - 's-GRAVENHAGE - Telefoon 17733*
L VAN DEN BERG
=3 Gewapend Beton- en Kunststeenwerken, Terrazzo-
M vloeren en Gootsteenen, Bitumineuze Houtgraniet-
vloeren. KERSTANT V. D. BERGELAAN 2a
HILLEGERSBERG Tclef. 42587 Rotterdam
H.H. Automobilisten!
hoogen rechthoekigen toren die heden aan
geen „warenhuis" mag ontbreken, en spreidt
die agressieve monumentaliteit ten toon, die
van den ouden voorgevel een antiquarisch
stuk speelgoed, een achtergebleven coulisse,
en van de gansche goede stad Leiden
een popperig anachronisme maakt. Want
niet alleen den gereconstrueerden gevel,
ook de levende kleine stad heeft de moderne
bouwmeester wrevelig op den koop toe ge
nomen. Het spreekt onverholen den wensch
uit dat de omgeving aan de zijde van de
Vischmarkt allengs wel gemoderniseerd zal
worden en zich aan zijn thans nog daarmede
vloekenden achtergevel aan zal passen. Niet
alleen de oude gevel maar de geheele Linnen
stad van Leiden is voor hem dat onwelkome
geschenk van patroon of erftante, dat voor
zijn part stuk mag vallen. Hoe heeft men
hem dan ook gedupeerd met al die fossili-
teiten.... inplaats van hem zich eens ferm
te laten uitleven....
„Onze voorouders schroomden, zooals men
weet, niet, in den stijl van hun eigpn tijd
naast het oude voort te bouwen. Als de stijl,"
waarin Dudok thans bouwt, echter die van
onzen tijd moet zijn, dan is onze tij(j niet
in staat te geven wat op deze plaats en In
deze omgeving vereischt is en blijft: een
boeiende gedetailleerdheid en veel elief.
Dan moet onze tijd met zijn lange vlakke
gevels en zijn platte, hooge torens. Leiden
maar voorbijgaan.
..Dudok had, zijnde die hij is, de opdracht
niet moeten aannemen".
Beesrath Masjeim
Gaat U naar Den Haag j
Dan naar
Hotel KUYS WITSENBURS
Voor logeergasten gratis Garage aan huis beschik §j
baar. Parkeerplaats voor minstens 20 wagens.
LOGIES MET ONTBIJT vanaf 3 Gld. j
Hotel KUYS WITSENBURG
HAAGWEG—RIJSWITK-DEN HAAG g
De vereeniging Beesrat-h Masjeim in het
Bezuidenhoutkwartier te Don Haeg heeft
besloten den noodigen grond aan de v. ,1.
Boschetraat aldaar aan te koopen voor de
stichting van een nieuwe Synagoge-
De Italiaansche autosfraat
De Italiaansche Mij. voor autostraten
heeft thans reeds verschillende larice af
standswegen, welke alléén voor auto's be
schikbaar zijn, gebouwd. Zij ïpogen alleen
tegen vergoeding, afhankelijk van de mo
torsterkte, worden bereden. Verschillende
Italiaansche autobezitters hebben zich reeds
„geabonneerd" voor een prijs van f 120 tot
f 300 per jaar aldus Pol. Wkbld. Deze (bij
na rechte) wegen zijn dusdanig gebouwd,
dat zij met 120 km. snelheid bereden kun
nen worden. Er bestaan nl. geen wegkrui-
singen. dwarswegen gaan boven of onder
den autoweg door. De breedte bedraagt 8
M. De randen zijn door witte steenen ge-
marqueerd, welke slechts ter dikte van een
hand in het wegdek steken, zoodat zij, bij
aanrijding direct omvallen. De straten zijn
in het midden 11 c.m., de bochten 14r—40
e.m. opgehoogd.
Naast de marqueersteenen loopt aan weers
zijden nog een 1 M. breed voetpad yoor het
bewakingspersoneel, ;j
Het rietdekken is een onderdeel van het
bouwvak, waarmede de bouwkundige niet
dagelijks in aanraking komt. Een en ander
is oorzaak, dat het rietdekken en de vak
kundige uitvoering ervan onder architecten
bouwkundigen betrekkelijk weinig bekend
terwijl ook in de studieboeken dit onder
deel van het bouwwerk wat stiefmoederlijk
bedeeld wordt.
Het kan dus zijn nut hebben in deze ko
lommen iets meer te zeggen over het ver
schil van den rietdekker, die de daken
maakt op molens en den rietdekker, die
zioh uitsluitend toelegt op het dekken van
boerenwoningen en landhuizen.
Voor het rietdekken werd vroeger niet
veel werk gemaakt, als het maar zoo on
geveer dicht was, was het voldoende, en de
reparatie die er dan was, was goedkoop of
■werd door den bewoner zelf gemaakt. Ech
ter dit is veranderd, een goed rietdekker
moet bij een nieuw te bouwen woning ter
dege rekening houden met de cisohen waar
aan het rieten dak moet voldoen.
Wat echter een heel aparte methode van
rietdekken is, is het dekken van molens.
Over de bevestiging van het riet aan
molen komen we hog nader terug.
Om nu zeker te zijn dat wij goed i
lioht werden, hebben we de Fa. W. Vletter
en Zonen te Oegstgeest, welke hun bedrijf
sinds 1864 te Oegstgeest uitoefenen, in den
arm genomen. Reeds 22 jaar legt deze fir
ma zich uitsluitend toe op het dekken van
landhuizen. Dus wel een firma die ervaring
op dit gebied kan hebben.
Het rietdekk enis een vak dat, wil men
het grondig leeren, men er van jongs af
aan mee moet beginnen. Het is een vak,
dat men maar niet zoo in een paar jaar
kan leeren. De eischen, die er aan een
rieten dak op een landhuis gesteld worden
zij nnatuurlijk veel zwaarder, dan die aan
een boerenwoning, maar dit levert voor 'n
goed vakman geen bezwaar op. Inregenen
en tochten is bij een goed rieten dak ge
heel uitgesloten, evenals reparatie; dit mag
de eerste 20 jaar bijna niet voorkomen,
daar anders het rieten dak duur zou wor
den.
Om nu tot de bewerking van het rieten
dak over te gaan, moet men eerst weten,
wat voor soort riet er voor het dekken ge
schikt is. In Brabant gebruikt men het
Brabantsohe riet dat in den Biesbosch
groeit, en in Noord-Holland het riet, dat in
Schagen groeit, en zoo gebruikt iedere
landstreek het riet dat groeit in de naaste
omgeving. Vorengenoemde firma heeft on
dervonden, dat voor het bedekken van land
huizen het fijnste en het hardste riet het
geschiktst is en dat is het zgn. Kalenberg-
sche riet, dat groeit, zijn naam wijst het
reeds uit, in Kalenberg in Overijsel. Voor
dat men met hot dekken begint wordt een
sprcilaag aangebracht van stucadoonsch
riet, dat beter is voor het werk. Indien de
kap' van binnen dan niet wordt afgetim
merd, geeft het een ordelijken aanblik. Die
spreilaag, welke, als men aan het dekken
is, weer uitgehaald wordt, bestaat uit tee-
nen en lcggaarden. Op een goed rieten dak
behoort een laag van 25 cM. dikte, dit is
voldoende; men neemt eohter ook wel eens
meer dan. 25 cM., doch niet meer dan 30
cM. Een mindere dikte dan 25 cM. is on
voldoende. Het riet wordt op bosjes naast
elkaar gelegd en dan met houten haken
en leggaarden bevestigd en als het dan met
de dek&paan (dat is een klopper, waar
gaatjes in geboord zijn) gelijk is gedreven,
wordt -het naar verkiezing vastgebonden.
Dit wordt gedaan door middel van 'n goot,
die men boven de lat steekt en een naald
die men onder de lat steekt. Daarna laat
men de draad in de goot glijden en trekt
met de naald het draadje naar zich toe. De
dikke draad wordt aangedrukt met het zgn.
zetje, dit is een ijzer aan de eene zijde U-
vormig en aan de andere zijde een houten
hand val Men plaatst nu het handvat tegen
den schouder en drukt zoo den draad aan.
Bij den molen gesohiedt het vastbinden
met touw en wordt het op de latten vast
genaaid. Men neemt allemaal groote ste
ken. Voor het binden zijn dan in plaats
van één 2 personen noodig, een binnen en
een buiten.
Onder ramen en bij sohoorsteenen is het
een eerste vereischte het dak zoo kort en
zoo vast mogelijk aan te dekken. De nok
ken worden afgedekt met blauwe of grijze
rietvorsten of met stroo. Dit laatste doet
men om de kleur der nok gelijk te krijgen
aan die van het dak.
Wat eclhter een factor is waar nog niet
over gesproken is. is het brandgevaar, waar
de meeste menschen zoo bang voor zijn.
Het is zeker dat als dat er niet was er veel
meer rieten daken zouden zijn.
Dikwijls ziet men, dat bij het uitbreken
van brand in een gebouw, naar iets gezocht
wordt, dat de oorzaak zou moeten zijn.
Aan een dak met leien of pannen of glas
kan me nde schuld niet geven, dan spreekt
men dikwijls over kortsluiting of gebreken
aan de centrale verwarming. Heeft het ge
bouw echter een rieten dak, ja, dan is dat
de zondebok. Niet algemeen bekend is ech
ter, dat men met een steekvlam van een
loodgieter gerust over een nog niet gepre
pareerd rieden dak, dat goed in elkaar zit
en hard is, kan gaan en men zal zien dat
het geen vlam vat. Het is voorgekomen in
steden met een geprepareerd rieten dak,
dat bij den schoorsteen de latten onder het
HUIS
RfcCLAM
DECORATIE
Duurzaam Ccncurreerend
SCHUURMAN C00RS
DIJKSTRAAT U4. R'dam. TEL 10411
IK A. VISSER ZONEN
j Meubelm?liers Rotterdam
8= WoonhuisLambertusstr. 101
|j§| Warkplaats Schoutenstr. 131
ADMINISTRATIE
Gedipl. BOEKHOUDER,
ervaren in inrichten en bij
houden boekhouding, op
maken balans, controle,
belastingzaken, heeft nog
tijd beschikbaar. Br. letter
A. R. „De Bouwwereld".
TOCHT
is gevaarlijk
Laat direct
RAM6N, Ut UREN enz. van
„METAVI" voorzien.
(Metaal-Tochtvilt)
Brengt meer Gezelligheid
in huis. Bespaart kolen
Sierlijk - Eenvou
dig Practisch
Vraagt gratis demon:.',ratie
VTgntnru TT UILLEGEBSBEBfl
Inlichtingen bebouwing aan detiTerbregschewe*
te Hillegersberg bi]
Viielstraat 8 b Rotterdam Telefoon 11748
K. d. BOS ZOON
HOUTHANDEL
ROTTERDAM
VUREN
GRENEN
KOUTLAAN 19 GEZAAGD
TELEF. 1302-1303
GESCHAAFD
BILLIJKE VOORWAARDEN.
Te bevragen DUSSEL Zonen, Bazar-
straat 27, Telefoon 151.04, Den Haas:.
I Deutsche fabriek
Centrale Verwarming
en Werktuigen
Ingenieursbureau
Bijkantoor: BILTHOVEN, Parklaan 52, Tel. 26254
I
Centrale Verwarming volgens alle systemen
Ideaal wonen in
'sLand's Cenfrum
Gezond klimaat. Prachtige natuur. I
Comfort als In «tad. Prima Onderwijs.
Lage belast., plm. tOOtrelnaansl.dagel.
Prijsvermindering
nelnde tegemoet te komer
uwers die de voorkeur ge
of btjna 10 m-M.. geuit -
(onderden
laten dilc
wU de
UPSON BLUE STRIPE doodt geluidtl!
Ofschoon
nde gelulddoodlns
Schitt. villa's en boschterr. legen
zeer lage prijzen. Vraagt inlicht.
Straatw.41, Hillegersberg, Tel. 40465
N.V.
Bauw
Kantsor: UTRECHT, ACHTER ST. FITTER 25
Aan den Sweden van Ztiylen-
weg te ZUILEN, grens UTRECHT,
TE KOOP Prachtwonlngen:
6 kamers, keuken, zolder,, tuin, schuur,
Koopprijs f 4100.— en f 4500.—, zeer
geschikt voor eigen bewoning en
GELDBELEGGING
WADDINXVEEN TELEFOON No. 6
OPSLAGPLAATS ROTTERDAM
aan den Zwaanshals No. 203-205 - Teleioon No. 40891
rietdak weggebrand waren, doch dat het
rieten dek nog intact was.
Het groote verschil in prijzen bij het riet
dekken vindt haar oorzaak ten eerste in de
kwaliteit van het riet, doch nog veel meer
daarin dat een volleerd vakman genomen
moet worden, die niet per M2. betaald moet
worden, doch een goed weekloon dient te
hebben. Niet alleen zijn goede vaklieden
schaars, dooh de aannemers bederven het
somwijlen zelf door een halfwas te nemen
of iemand aan het werk te zetten, die geen
vakman is.
Daarom geldt ook hier, dat wil men een
mooie dakvacht hebben, dat 's zomers koel
en 's winters warm is, den regel dat goed
werk niet goedkoop is, doch op den duur
veel voordeeliger zal blijken te zijn.
Rieten-
Dakbedekking
OEGSTGEEST
Telefoon LEIDEN 2794
OPGERICHT 1864
£en nieuw Stadhuis
voor Bloemfontein
Bloemfontein krijgt een nieuw stadhuis.
Er is een prijsvraag voor uitgeschreven en
de eerste prijs is toegekend aan don bouw
meester Gordon Leith te Johannesburg. Fr
waren 54 inzendingen binnengekomen. Be
kroond werd de inzending van Leith met
500 pond (eerste prijs), J. C. Cook en Cowon,
Johannesburg 400 pond (tweede prijs), Per
cy Eagle, Johannesburg 300 pond (3e prijs)
en Mc Connell, Kaapstad 200 pond (vierde
prijs).
De kosten van het gebouw zullen 150.000
pond bedragen- Het wordt opgetrokken uit
graniet en steen. De groote zaaJ zal aan 1500
de kleine aan 60 personen zitplaats kunnen
bieden. Aan meubileering en verfraaiing
van het terrein zal 70.000 pond worden ten
koste gelegd. Het perceel is gelegen in de
President Brandtstraat, de voornaamste
straat van de hoofdstad van den Oranje Vrij
staat Al de versprride municipale kantoren
zullen ten slotte in het groote gebouw wor
den ondergebracht
Binnen afzienbaren tijd zal in Bloemfon
tein eveneens een eigen woning voor den
gouverneur-generaal worden ingericht en
men zal daarvoor de oude woning van 'en
laatsten president M. T. Steyn, waaraan bij
zondere geschiedkundige herinneringen ver
bonden zijn, en dat thans als kosthuis ge
bruikt wordt, in gebruik nemen.
