D'
üieufcöe Hnttécfje Courant
HUISVESTING VAN
HET GROOTE GEZIN
:^PICUI
DE WONING-ONTWIKKELING
J. C. KEUR! VAN !NGEN
1QQSTNAAKTEEB0REN Cz., Delft Je!. 868
Een B.B.B. woning
voor f 4100.--
TEKTONPLANKEN
--rrr nv.reocuarn{M0flO5TOfKri h
S, (J 57ST10n»VEO. ZTb TEL 1165
fag,
klj.m met
-IÉT 6I€RT DG WONING
BOUWBLAD No. 77 (Verschijnt eiken Maandag).
JMAA'ZMG 77 NOVEMHKR 1.930
TRIPLEX!
A AAA A A AAA.
In de eerste plaats ruimte, in dc tweede plaats ruimte,
in de derde plaats ruimte.
HH Laan van Rustenhurg 2 Voorburg
BamldColIng protl». TEL. 78108 HAAG
Kfelne HF-ERENHUÏ2EN
(spouwmuur) vanaf f 7000.
HEEREMHUIZEN vanaf
f 8000.-, i elde nabil Station
Electrische Spoor.
In cle eerste plaats ruimte, in de tweede
plaats ruimte, in de derde plaats ruimte.
„De Overheid noodzaakt - de mcnschen,
met haar te kleine woningen, om onzedelijk
Deze zeer krasse uitspraak lezen we in de
jongste uitgave van den Nederl. R.K. Bond
voor groote Gezinnen over de „Gezinspoli
tiek door de gemeente", waar do schrijver
deze uiting nog wel aan een „geestelijke"
den mond legt.
Het spreekt vanzelf, schrijft Mr. S .in „Dc
Maasbode", dat zulk een paradoxale bewe
ring niet letterlijk bedoeld kan wezen. En
het blad vervolgt:
Immers de noodzakelijkheid om een zon
dig leven te leiden kan de rechtzinnige
Katholiek, die liever zou sterven dan God
te beleedigen, natuurlijk niet erkennen.
En bovendien, als de beperkte woonruim
te een dwingend motief was tot immoreele
kinderbeperking, dan ware vóór vijftig ja
ren veel meer dan thans, de huwelijksmo
raal reeds hopeloos in het gedrang geraakt
Want als er één feit vaststaat in de ge
schiedenis. dan is het de verbetering der
volkhuisvesling tijdens de laatste halve
Hetzij men in onze groote steden de
troostelooze rijen huurkazernes uit de jaren
omstreeks 1880 vergelijkt met de riante
woonwijken van den laatsten tijd, hetzij
men voor het platteland een parallel trekt
tusschen de uit „veldbrikken" opgetrokken
of soms uit hout en leem samengelapte
arbeidershuisjes der vorige generatie en de
hechtgcbouwde woningreeksen van de
nieuwe volks-lcolonies of tuindor «en in de
huidige industrie-centra, hetzij men rond
kijkt te Eindhoven of Hengelo, te Amster
dam of Ëygelshoven, overal springt het
enorme verschil in net oog tusschen de pri
mitieve behuizing van vóór vijftig jaren en
de gerieflijko volkswoning van onzen tijd.
Doch desniettemin leert ons de statistiek
der bevolking, dat ten jare 1877 in de ge
brekkige één- of twee-kamerwoningen, die
destijds regel waren, per duizend inwoners
niet minder dan 37.14 jonggeborenen het
levenslicht zagen, terwijl hun aantal in 1929
is gedaald tot 22.78 voor heel Nederland en
tot nauwelijks twintig per mille in Noord
en Zuid-Holland, waar men van 1870'80
per mille bijna veertig levendgeborenen
telde.
Van een noodzaak om zelfs bij dc meest
bekrompen huisvesting tot kinderbeperking
zijn toevlucht te nemen, blijft dus in het
licht der historie, weinig of niets over.
Maar al zal geen Christen huisvader,
welke dien mooicn naam verdient, de be
perkte woonruimte van zijn gezin als
dwingend motief aanvoeren om zijn eersten
huweliiksplicht te schenden, hij zal toch het
hinderlijk tekort dag aan dag pijnlijk voe
len en met volle recht aandringen, dat bij
den woningbouw met den natuurlijken
groei van het zedelijk-normale gezin worde
rekening gehouden.
En als hij wat verder in de wereld heeft
rondgekeken, dan zal hij zich met overtui
ging beroepen op het buitenland en met
name op Frankrijk .waar cle kwaal der ge
zinsbeperking erger woedt dan hier te
lande, maar waar ook op vpel ruimer.schaal
de talrijke familie hulp wordt geboden in
haar moeizamen levensstrijd.
tiekassen in verschillende industrie-centra
haar bemoeiingen uitgestrekt tot den wo
ningbouw, met het gevolg, dat de groote ge-
innen. in stede van verschoppelingen
thans bevoorrechte huurders geworden zijn.
Inmiddels is dc kwaal der kinderbeper
king in Frankrijk, noch door deze bevoor
rechting van het groote gezin in de stad,
De Akropolis te Athene; het schoone, architectonische bouwwerk uit den tijd van het
klassieke Athene, bevindt zich thans in een zoodaniqen bouwvallig en toestand dat een
ineenstorting van het jaarlijks door vele beoei ;enaars van de klassieken bezochte mees
terwerk ieder oogenblik te verwachten is. Engelsche tn Fransche archaeologen hebben
een krachtig protest ingediend bij de Grieksche regeering.
gezin behoorlijk onder dak te brengen, wijl
de huiseigenaren op den rumoerigen en hin
derlijken kinderrijkdom van hun aspirant-
huurders zoo weinig gesteld bleken, dat z;
de „abnormale" families met vier en meer
kinderen stelselmatig uit hun „nette'' wonin
:n weerden.
In dezen misstand heeft de wet van 5
December 1922 een grondige wijziging ge
bracht.
Alle bouvvvereenigingen, zoowel gemeente
Iijke als particuliere, zijn sindsdien op straf
"e van subsidie-verlies verplicht, woningen
an voldoende ruimte te bouwen en deze aan
redelijken prijs ter beschikking te stellen
van gezinnen met meer dan drie kinderen.
Bovendien hebben de bekende compensa-
gang gestuit, zooals de geboorte-statistiek
der laatstverloopen jaren overtuigend aan
toont.
En dit bewijst eens te meer, dat de hoofd-
-w.zaak chr kwaal niet op maatschem
maar op zedelijk gebied le zoeken is; het
geen natuurlijk niet wegneemt, dat aan het
sociale vraagstuk van woning-bouw en
-verhuur een moreele kant vastzit van ge
weldige beteeker.is.
Het is juist deze moreele zijde, die men
bovenal in het oog moet houden bij de be-
oordccling der minimum-cischen, waaraan
de woning van het groote gezin heeft te
voldoen.
Immers als de huisvader, en speciaal die
met een talrijk kroost, den plicht heeft te
Honth.v/hN.V.J.VCinSchijndel &'Co. Hoolakamoor Upstoerlacisea. Zagew tn Schaven,
ANNO 1803 Oost-Admvraliteitskade47' Rotterdam Nassnuhaven - Boerenpot
Historisch Overzicht door R. de Vries-Brandon.
Lid der studie-commissie betireffende „De Practische Woninginrichting"
zouden opdringen, 't geen al zoo vaak was
gebeurd, 't Is niet waarschijnlijk, dat, in de
onzekere, schichtige, altijd tot voortgaan gc-
reede positie, waarin zij verkoerden, hun
rijkdom aan roerende goederen groot was.
Zij zullen wel niet veel anders hebuen bef
ten, dan hun vee #n wat huisraad, öe grond
had voor hen alleen waarde voor zoover zij
er hun woning op konden zetten en hun die
ren konden laten weiden.
Naast de inheemsche hut en hoeve, komt
een zwierige, uitheemsche woning onze aan
dacht vragen. Hpt
Ongeveer tweeduizend jaar geleden ver
toonde ons land een geheel ander beeld dan
't heden geeft.
Steden en dorpen, zooals wij ze kennen,
waren er nog niet De woningen stonden
nog afzonderlijk of wel gegroepeerd om de
ietwat grootere hut van een aanvoerder.
De Germaansche h u t, de eerste woning,
die de stammen bouwden, was maar klein,
van ronden vorm, half in den grond uitge
graven. Een opening diende als deur en
venster, 't Spits toelooDende dak was van
bladeren of stroo met een gat voor den
rook. Men kan wel denken, hoe eenvoudig
behoeften voor 't gezin moeten zijn ge
weest dat daarin huisde. De Germaansche
hoeve was iets minder primitief dan de
hut, gebouwd op een kleine hoogte, die op
geworpen was van afval, mest en dergelijke
en gebouwd oo palen in den moerassigen
grond geslagen, om de woning tegen het
water te beveiligen.
Het heuveltje, waarop de hoeve stond,
was omrasterd. Rondom waren de bergplaat
sen, meestal diepe kuilen in den grond ge
graven, denkelijk voor de winterprovisie en
tevens de woningen van hen, die zich om
den bewoner van ^e hoeve hadden ge
schaard, vermoedelijk voor bescherming
eenerzijds e.« diijn -.tbetopn anderzijds.
De Germ.aansrhe hoeve was wel van een
voudige constructie, wij durven zeggen van
de allerprimitiefste bouworde, maar werd
toch ook door den bewoner versierd. De
wilgen- of berkentakken, die dc muren
vormden, waren vastgemaakt om de in den
grond geslagen juffers. Doze palen werden
bestreken met glanzend leem en soms be
schilderd met verschillende motieven. Zoo'n
hoeve zal wel als middelpunt of als één der
middelpunten der nederzetting moeten wor
den beschouwd. Want provisie te kunnen
opdoen en or.derhoorigen, zij 't dan vrije
mannen, om zich heen te kunnen verzame
len op eigen grond, war niet ieder gegeven.
We moeten ons echter van de welvaart
van die dagen en in die omstandigheden
geen al te hoog hegrip vormen. De Germa-
nenfamilies vormden nog altijd afzonderlij
ke stammen, half Nomadisch, altijd ge
reed om verder te trekken als anderen hen
ROME1NSCIIE LANDHUIS
verschijnt in de lage landen. De komst dei
Romeinsche legioenen maakt aan het onder
ling twisten een einde. De wereldoverwm-
naar beheersclit den Rijn. De onrustige vol
keren en stammen zijn in één Staatsverband
opgenomen. De legeraanvoerders, de andere
regeeringsambtenaren. die de uitgebre'dc ad
ministratie moeten voeren, die orde en re
gel moeten scheppen in do warreling van
groepen, zij allen moeten worden gehuis
vest. De eenvoudige Germaansche won ng is
geen passend verblijf voor den beheerder
der Romeinsche kolonie die in zijn vader
land gewend is geweest aan gemakxen.
waarover de Germaan wel zijn blonden
stoeren kop zal hebben geschud. Overat ver
rijzen huizen, gebouwd naar modeilen uit
het zonnige Zuiden. Gcheele streken worden
er mee bezaaid. Vooral om de groote ves
tingen groQpceren zich de sierlijke wonin
gen, waarin menig aanzienlijk Romein zijn
gezin zal hebben gehuisvest
Rondom een open binnenplaats een bouw
wijze medegebracht uit 't zachte klimaat,
liepen dc vertrekken en de voorraa Ischu-
ren. De onderbouw, zeer solide gemaakt. was
van tuf- of zandsteen, het bovenste geucjlfp
meestal van hout. De buitenmuren, tegen
vocht mét klei bestreken, waren gewoonlijk
blind. Door de deuropening moest bet licht
binnen komen. De vloeren cn wanden wa
ren met stuc bedekt. Op de laatste liet men
eenvoudige versieringen schilderen. Het
dak was beschermd door een gewone pan
nenbedekking. In de aanzienlijker hi zen
der Romeinsche bewoners ontvingen de ka
mers, behalve door de deuropening, nog lichi
door middel van doorschijnende steenen Oi
door blinden van albast. Soms varen er ook
marmerplaten in den muur gezet, waarin
dan kleine glasruitjes werden aangebracht
om 't licht door te laten.
In zulke voorname woningen ontbrak het
mozaiek niet, een zeer geliefde versiering
uit het vaderland. Sommigen had en ook een
waken tegen promiscuïteit bij de opvoeding;
zijner kinderen, dan heeft hij ook het recht
tc eischen ,dat zijn woning voorzien zij van I
een afzonderlijke slaapgelegenheid, zoowel
voor dc ouders als voor de grootere kinde
ren van beiderlei geslacht.
In vroegere jaren placht dit huisvaderlijk
recht op de droevigste wijze tc worden mi's
kend. De woningtelling ,die na cle invoering j
der woningwet van 22 Juni 1901 werd ge
houden, gaf het volgend jammerlijk resul
taat:
Eénkamer-woningen 237.000
Tweekamer-woningen 370.0001
Driekamer-woningen, met inbe- I
grip van de keuken 253.000
A. VISSER ZONEN
Meubelmakers Rotterdam
WoonhuisLambertusstr. 101
Werkplaats :Schoutenstr. 131
VESTIGT U TE t-IILlEGCRSBEMj
Inlichtingen bebouwing aan den Terbregscheweg
te Hillegersberg bij
Vlietstraat 8b Rotterdam Telefoon 11748
Totaal 8G0.000
of 70 pCt. van alle woningen in Nederland.
Sindsdien is de toestand aanzienlijk ver
beterd. Want bij de uitvoering der woning
wet wordt met den eisch van gescheiden
slaapgelegenheid in beginsel altijd rekening
gehouden.
Immers bij den bouw van nieuwe wonin
gen wordt voor toekenning van regeerings-
steun steeds de volgende voorwaarde ge
steld: „Behalve een woonkamer-keuken of
woonkamer én een keuken, moet
woning drie slaapkamers bevatten, waar-
an ten minste twee voldoende ruimte bic
den voor de plaatsing van twee ledikanten."
Aldus luidt een circulaire van minister
Aalberse a.d. 28 December 1921.
En ook in het rondschrijven van minister
Slotemaker de Bruine d.d. 17 Maart 1926,
waarin op de „uiterste soberheid" in den
woningbouw wordt aangedrongen, lezen wij
letterlijk:
„Wat de slaapgelegenheid betreft, wordt
'astgehouden aan den eisch, dat er zij één
slaapkamer voor de ouders en scheiding
an slaapgelegenheid voor zoons en voer
dochters."
Het juiste beginsel wordt dus erkend,
naar de maximum-inhoud der woningen
vaarvoor nog steun van overheidswege
wordt verstrekt is zoo laag gesteld, dat iiet
egeerings-modelhuis, wanneer het dienst
moet doen als onderdak voor een groot ge
zin, meer op een haringtoa dan op een wo
ning gelijkt.
Immers ziehier den maximum-inhoud,
dien cle minister van Arbeid, Handel en
Nijverheid, in overleg met zijn ambtgenoot
van Financiën bij beschikking van 14
Augustus 1924 heeft vastgesteld:
1. voor éénsgezins-huizen 260 M.
2. voor perceel en waar
in niet meer dan twee
woningen boven elkander
gelegen, per woning 225 M.
3. voor perceelen, waar
in meer dan twee
woningen boven elkander
gelegen, gem. per woning200. M.
In verband met' deze inhoudsbeperking
zijn er enkele eenheidstypen in den woning
bouw ontstaan, waarvan het arbeidershuisje
met twee kamertjes van 3 op 4, of 3 op 3
meter gelijkvloers, en twee slaapkamertjes
boven, met nog één „mansarde" op zolder
•el het meest gangbare is.
Zoolang het gezin niet meer dan drie of
vier kinderen telt is zulk een woning alles
zins bruikbaar; maar groeit het huishouden
aan tot acht of tien kinderen, dan wordt zoo
wel cle huis- als de slaapkamerruimte over
bevolkt.
Van de te kleine „mansarde" verhuizen
een aantal telgen onder de pannen terwijl
het plaatsgebrek in de huiskamer, die
tevens als werk-, speel- eet-, naai- en ki
rierkamer dienst doet. zoo nijpend wordt,
dat de grootere kinderen de vrije straat
verre verkiezen boven zulk een overbelasten
„hniselijken haard."
Dat de ontevredenheid haar intrede doet
in zulk een woning, waar zindelijkheid
plaats maakt voor slordigheid en gezellig
heid voor ongerief, dat het ideale ouder
huis een rommelig mensclienpakhuis wordt,
dit alles behoeft geen nader betoog.
Daarom sluit de schrijver zich gaarne aan
bij het betoog van architect Van Velzen,
als hij voor de groote gezinnen „op de eer
ste plaats ruimte, op de tweede plaats ruim-
;n op de derde plaats ruimte" vraagt.
Duurzaam Coucurreerend
SCHUURMAN C00RS
DIJKSTRAAT 114, «'dam. TEL 10411
K. J. BOS ZOON
HOUTHANDEL
ROTTERD AM
GEZAAGD
GESCHAAFD
VUREN
GRENEN
KOUTLAAN 19
TELEF. 1302-1303
passen in hun nieuwe woonplaats.
De Romeinen hadden na vele lotgevallen
in de 5e eeuw na Christus ons land moeten
verlaten. De Frank wordt heer en meester
over ons plekje grond. Stond cle Romeinsche
villa naast de Germaansche hoeve als een
hadkamer. Stookplaatsen in de learner had apart type in de geschiedenis van de woning,
men niet. Noch in de eenvoudige noch in de i het
aanzienlijke woning werd in de vertrekken
zelf vuur gemaakt.
In de muren of onder de vloeren waren bui
zen gelegd, die verwarmd werden door een
oven, welke in 'n speciaal daarvoor gemaakt
kamertje Stond. Men ziet: centrale verwar
ming in optima forma in ons land 17 of 18
eeuwen geleden. De nieuwe landheeren, die
in hun eigen land niet zoo heel veel last van
de kou zullen hebben gehad, waren vernuf
tig genoeg om een doeltreffend middel tegen
kou en vochtigheid uit te vinden en toe te
FRANKISCHE HUIS
droeg toch ook zijn eigen stempel. De Ger
maansche hoeve was voor haar bewoner 't
middelpunt van zijn belangen, al was hij
slechts maar één uit velen. Honderd hoeven
vormden oen honderdschap, een mark; hon
derd marken een gouw; de gouwen te zamen
een stam; maar voor den vrijen Germaan
was zijn huis het voornaamste, daaromheen
woonden zijn dienaren en volgelingen, wier
meester of beschermer hij was. Ook de Fran-
Deutsche fabriek
Centrale Verwarming
e n Werktuigen
Ingenieursbureau
Bijkantoor: BILTKOVEN, Parklaan 52, Tel. 26254
Centrale Verwarming volgens alle systemen
BREDERO'S BOUWBEDRIJF
bouwt te UTRECHT zeer soliede
woningen, bevatt. ZES KAMERS,
keuken, zolder, tuin en schuur voor
den prijs van f 4100.- tot f4500.-
De woningen van f 4500.- zijn
gelegen aan een 20 M. breede ver
keersweg. De huuropbrengst kan
gerekend worden op f8.- p-week.
Deze woningen zijn ook ZEER
GESCHIKT voor geldbelegging.
Vraagt inlichtingen aan het kantoor:
Achter Sint Pieter 25
UTRECHT - Telef. 13321
M.V. KON. VEREENlGCt
TAPIJTFABRlEKEN
ROTTERDAM
ISOLATIEPLANK VOOR BINNEN- EN BUITENWANDEN
N.V. SILICA en OVEtfBOUW MIJ.
Raamweg 17 - 's-GRAYENHAGE - Telefoon 17733*
Mu „NIEUW-EIGENHUIS" N.V.
j J. Pzn. Coenstraat 21, 's-Gravenhage. Tel. 73952
H.H. Automobilisten!.
ken hebben niet nagelaten denzelfden, i
toenmalige tijden zoo logische stelregel toe
te passen: het groote woonhuis omringil door
de kleinere woningen van hen, die onder
bescherming van den heer stonden.
Karei de'Groote, heeft van al zijn landgoe
deren een zeer uitvocrigcn cn nauwkeurigen
inventaris laten opmaken. Van een der bezit
tingen o.a. gelegen bij het tegenwoordige
Gennep is een uitvoerige beschrijving nog
aanwezig. Het hoofdgebouw was van steen
en had drio kamers met een afdak. Dan
waren er elf werktuigen, of werkplaatsen,
een kelder en twee overdekte gangen. Op het
terrein rondom stonden nog zeventien houten
huizen, éénkamerwoningen voor de onder-
hoorigen met hun gezinnen. Verder bevonden
er zich nog een stal, een keuken, een bak
kerij, twee spijkers (pakhuizen) voor het
graan en drie schuren. Een palissade die
door een steenen poort gesloten werd, omgaf
het terrein. Boven do poort was een zolder,
waar de uitdeeling aan de armen plaats
(Wordt vervolgd).
diegenen, die te maken hebben met het zoo
uitgebreide bouwbedrijf als van allen, die
hun bezigheden hebben in technische bedrij
ven. In ons land zal deze agenda op haar
gebied wel de meest uitgebreide zijn en in
den smaak blijven vallen van vele inge-
nieure, architecten en technici.
Nog even vestigen wij de aandacht op de
rubriek „Personalia", een handige wegwijzer
waar velen, die Contact hebben met personen,
werkzaam bij de officieele rijks- en gemeen
teinstellingen in Nederland en Nederlandsch-
Indië.
Wij twijfelen niet of deze Agenda zal even
als de vorige haar weg vinden.
5lrenge straffen
voor corruptie
Er is misschien wel geen bedrijf waarin
meer naar provisie wordt gejaagd dan in het
bouwbedrijf. Niet alleen in ons goede lend,
doch ook eldcre. In Duitschland heeft de toe
stand zelfs geleid tot het stichten van een
„Verein. gegen Besteckung". Deze verecni-
ging klaagt zoowel omkoopers als omgekoch
ten bij den rechter aan. Zoo bad b.v. te
Chemnitz een architect, die aan een aanne
mer een prijsopgave had gevraagd, de-ze
prijsopgave ontvangen met de vermelding
da. in het bedrag 5 pet. provisie voor don
architect was begrepen, welk bedrag privé
zou worden verrekend. De genoemde vereeni-
ging heeft den aannemer aangeklaagd. Hij
erd veroordeeld tot 150 Mark boete.
De voorzitter van een bouwvereeniging te
Düsseldorf, die 5 eischte van alle door zijn
middeling verkregen opdrachten, werd
eroordeeld tot een maand gevangenisstraf
n terugstorting der gelden.
den haag in augustus
a, Axci ujai una, mu «iie kc.-l'vl-us nauwxeuru Aan werken binnen de gemeente Den
1 Hotel KUYS WITSENBURG g zijn bijgewerkt, waardoor de Bouw.. M. Haag s in de maand Augustus aanb"
HAAGWLGRIJSWIJK-DEN HAAG g|| zoowel al» de Technische kalender zal kun steed f 116.S7G tegen f 234.954 in het vorige
miniwmaroilnen rekenen op de belangstelling zoowel van J jaar.
Onder de Leeslamp
Gaat U naar Den Haag
De Bussy's Bouw-Agenda en
Technische Kalender 1931.
Dezer dagen werd ons ongestuurd door de
N. V. Drukkerij en Uitg. J. II. -Ie Bussy to
Amsterdam de telken jare verschijnende De
Bussv's Bouw-Agenda <-n Technische Kalen
der 1931 met afzonderlijke zak agenda voor
tg Dan naar jg
Hntpl KIIYS WITSENRllRf- 1 "otitiën, samengesteld door J H. Schulp, ge
nULCI I\U IO ¥»l I wLljQURt g| pensionneerd Bouwkundige. Dienst van Weg
Voor logeergasten gratis Garage aan huis beschik S en Werken van de Nederlandschc Spoor
Ëbaar. Parkeerplaats voor minstens 20 wagens 9 wegen in boekformaat, groot ongeveer 500
.nnmB m»T>m mtrmnTTm 1 pagina's.
