i
ENCI-CEMENT
SrFSKDSlUJB
OTIUM DER
AANBESTEDINGEN
A. VAN WIJNGAARDEN ZONEN ™M«, (i
(^entrale Verwarming en
hare Ontwikkeling
Qe uitleg van Den Haag
Hl Architecten!
L. DAS
GELDEN beschikbaar
N.V. HOUTHANDEL V/H Firma J. G. ALBLAS
BOUWBLAD No. li, PAO. t
MAANDAG 27 OCTOBER 1930
SIERLIJK EN DOELMATIG ZIJN DE
D. D. P. SCHOORSTEENPOTTEN
„SANKEY"
voor rookkanalen van 11, 15, 20, 25 en
30 cM. - Vraagi onze attesten.
Firma J. MASSÊUS Wzn.
Aelbrechtsplein 3a - Telefoon 31309 - Rotterdam
AARLE-RIXTEL. De bouwk. Pr. H. v. Wétten
het bouwen van een woonhuis met café en sme
derij voor rek. van A. v. Eupen aldaar. Laagste
insehr. Jager te Ge-mort f 7798.
gem.werken: het leg-
ALMELO. De Dir.
B«n van eên electr.
mot bijl. van lichte-ai
Abattoir
krachtin
Slachthui
f 8063S.te
H. H. Wegk
AMSTERDAM. De
ten van 7 kamers 5
taschr. J. N. W. Jansen f7656.
EINDHOVEN. De bouwk. A. Frummel te Aalst:
het bouwen van een garage met kantoor en
schaftlokalen. Laagste insehr, J. Wouters, al
daar. f 4998.
GOOR. De fa. W. H. Eykenkamp: het bouwen
straat,
f 6885.
GROOT-AMMERS. (Onderh.). Het maken
muren van ge.w. beton, aanlegsteiger, bagger-
werk en ophooging van terreinen van de N.V.
Goederenhandel. Malerij en Grutterlj vh. A Hoo-
zenboezem te Gclkenee.
Boon te Ammerstol.
icikenea. Laagste lnschr. Joh.
de Rljkshavenw. op Terschelling, ged. 1931. 1932
en 1933. Laagste lnschr. L. Kaspers, West-Ter-
echelling. f 10.498.
HAARLEM. De Rijks
vóór de Rijkshavt
oei
f2975. 14.000 M.3; D. Pranger te Breezand "(gem.
Anna Paulowna) f 4800.
HENGELO (O.). Het Gem .best.: het verf- en
glaswerk aan een schoolgebouw voor o. 1. o., te
bouwen op een terrein aan de Idastra&t. Laag
ste insehr. J. H. v. d. Zwaan en Zn., Enschedé,
t 2553.
HELLENDOORN. De bouwk. H. Vlsscher Jr.,
sn timmerwerk J. H. Hegeman.
Ood- en zinkw. M. Spoelst
rins- en verfw. L. Vea-sch
>leotr. lichtinst. Joh. Jannink, Nijverdal, f86.
MOORDRECHT. De bouwk. F. Vink e
OTTOLAND. De arch. P. D. Stuurman te Wad-
llnxveen. nmens A Swljnenburg: hert bouwen
mhuis met schuur. Laagste lnschr.
H. Bakker, Gie
lendai
OUD-KARSPEL. De bouwk. S. Vis: het maken
van een nieuwe werkplaats en verdere werk
zaamheden, voor G. Hart Jb.zn. Laagste lnschr.:
timmerwerk A. Zuidscharwoude, Noordschar-
woude, f 1650: mertsolw. C. Mul, Zuidscharwoude,
f1645; sohllderw. K. Bevelman, aldaar, f 265.
ROTTERDAM. De aroh. W. Kromhout: het
bouwen van 'n villa met garage aan den 's-Gra-
venweg. Laagste insehr. Engelvaart en Pusters,
Den Haag, f 41.940,
ROTTERDAM. Hot Gem.best.: h«t maken van
een uitbreiding on ged. verb, van hot Telefoon
gebouw aan de Ged. Botersloot. Laagste lnschr.
Arb.codp. t. h. uitv. van Bouww. „Rotterdam",
aldaar, f 388.850.
RIJ8SEN. De arch. E. Jansen te Borne, voor A
SLIKKERVEER. De bouwk. K. v. d. Gijp, na
mens 't best. der Ver. „Een School m. d. Bijbel"
het bouwen van een school met 7 lokalen, over
dekte speelplaats, rijwielbergplaats enz. LaagBte
insehr. T. Groeneweg, Rotterdam, f74.670.
UTRECHT. Do Dtl
een reatauratiegebo'
bijk. werl.
bet afbr. RW
seinhuis ter plaatse. Laagste lnschr. H. Jorrlt-
eroa. Bo'sward. f 15.042.
der N. S.: het bouwen y
UT..BCHT. De Dir. der N. S.: hert maken van
een fundeering op reeds Ingeheide palen voor de
dc te bouwen revisieloods aan den Spaarndam-
merdljk te Amstordam. Laagste lnschr. J. C.
Minck. Utrecht, f 165.480.
UTRECHT. De Dir. der N. 8.: het afbreken
van woning no. 43 nabij K.M. 80.067 van don
[)e gedwongen Architectuur
Het N. 7. V. 'A. er tegen
Het Nederlandsdh Instituut van .Architec
ten heeft den Haagschen Raad medegedeeld,
dat ze met de strekking van het adres rvan
de Bouwkundige Vereeniging Onderneming
cn Vrijheid en den Verhuurdensbond Onder
ling Belang, hetwelk we de vorige week in
ons blad opnamen, inzake de gedwongen ar
chitectuur, ten volle instemt
Stalen vloeren
Een lichte vloerconstructie uit Amerika
bestaat hierin, dat tussohen de stalen vloer
balken, die in dit geval op groote afstan
den liggen, dwarsbalkjes worden gelegd, die
aan de bovenzijde een soort gootijzer heb
ben, terwijl het lijf bestaat uit een tralielig-
ger van hond ijzer met dito onderregel.
In de goten wordt van lichte staalplaat
leen soort groote vlakke dakpan gelegd, die
met een wel over elkander heenvallen.
Boven op deze staalplaten, aldus Vr. en
'Aanb., wordt een laagje beton gestort en
daarop terrazzo of tegels of linoleum aange
bracht.
Het plafond bestaat uit strekmetaal, dat
aan rond ijzer wordt va, geknoopt, dat pa
rallel aan de vloerbalken liggend, aan don
tralieliggor wordt vastgeknoopt. Het geheel
ïs licht en brandvrij.
Vacature Haagsche
Schoonhe:dscommissie
Volgens den door de Schoonheidscom
missie opgemaakten rooster zal de heer J.
Luthman te 's-Gravenhage op 1 Januari
J931 als lid van deze commissie aftreden.
De leden van genoemde commissie wor
den door den Raad benoemd; 2 leden worden
door B. en W., 2 leden door dc Mij. tot Be
vordering der Bouwkunst, Bond van Nedor-
landsche Architecten en één lid door dc Vpr-
eeniging Voorburgsch Belang aanbevolen.
Daar de heer Luthman die door de B. N.
'A. i-s voorgedragen niet direct herbenoem
baar is, beveelt dc B. N. A. thans do vol
gende personen aan: 1. ir. H. Hoekstra; 2.
ir. D. Iloosenburg, beide te den Haag.
spoorweg RuurloLichtenvoorde. J. W. Dil
len, Lichtenvoorde, betaalt f 125 toe.
VLAARDINGER-AMBACHT. Het Gem.best.:
het maken van pl.m. 6500 M.2 bestrating met
(bulten
aanleg van de Hav
*r be tering van een 5
1720 M.). Langste
AANSTAANDE
AANBESTEDINGEN
m. 1 teek. ad f3.50, fr.
1 Raadhuize, kamer 137.
DEVENTER. 2 nam. De i
traatweg te Twello, in het c
er: hert bouwen van een c
voon-wlnkelhuls nan de Ro
testek cn teek. nd f6. rest
rch. J. Henge-
«n L. en M. U. Chr.
Rijn: het bouwen
Nleuwenhuizenstr. tf
L teek. ad f 10. rest.
MAASTRICHT
NEDERLANDSCHFABRIKAAT
Vertegenwoordigers voor A MI1VQ R On AEL3REGHTSKADE 147b
ROTTERDAM en OMSTREKEN: H. iVlUId Ol UU. TELEFOON 30404-30233
ROTTERDAM
n)
HILLEGOM, 10 i
wen. aan de Weerestelnatr. 143: het bouwen
e-en woonhuis met bollenschuur, alwaar voor
bep. en 4 teelt, ad f 3.90 verkrljgb. zijn.
DONDERDAG 6 NOVEMBER
HAARLEM. 10.30 tm. Hert Prov. Best., In 1
geb. van het Prov. Beat. van Noord-Holland
Haarlem. Dreef 3: het maken van een vaste bt
over dc Dijksloot in dc gein. Zaandam: bes
met 1 teelt, nd f 3. fr. p. p. f 3.08. verkrijgt», i
het gcb. van het Prov. Bost. voorn., kamer
en aan het bur. voor Bnitenl. Pasp., Enge Lc
bardateeg te Amsterdam, geopend Vrijdags y
WOENSDAG 19 NOVEMBER
ROTTERDAM. 11 sm. Het Gem.best.. i
- - Haringvliet
iirsnavonscne sci
kdr.,
2 u.. plaats
ablj de Ma
an hoofdafd. X,
:ade
r Gem werke
ig. Woensdag
beschouwing van Ir. II. P. KRAMER.
Gedurende de laatste halve eeuw hebben
de wetenschappen zich met verrassende
snelheid vermeerderd, waarvan vooral de
techniek een voorname plaats inneemt. Deze
laatste heeft als 'tware oude bedrijven ge
heel uit elkander gerukt; nieuwe industrie
ën opgebouwd en de nijverheid langs geheel
nieuwe tranen geleid.
De centrale verwarming neemt hierbij een
voorname plaats in.
De bekende ingenieur en leeraar op het
gebied der warmtetechniek, de heer M. P.
Kramer, die zich sedert enkele maanden
heeft verbonden met de Delftsche Fabriek
van Centrale Verwarming, Ingenieursbureau
Joost Naaktgeboren te Delft, gaf ons hier
over een interessante beschouwing, welke
wij hieronder in 'tkort weergeven.
Eerst omstreeks het jaar 1900 begon de
meer wetenschappelijke behandeling der
verwarmingstechriiek, inzonderheid die der
Centrale Verwarming, d.i. de verwarming
van verschillende ruimten vanuit één stook
plaats of centrale.
Voordien installeerde man dergelijke in
richtingen, zooals de Duitscher het zegt,
„nach Faustregeln". Men bepaalde de grootte
van de verwarmingsketel of calorifère, van
de te plaatsen verwarmingstoestellen in de
lokalen en van de diameter der leidingen
of doorsnede der kanalen ten behoeve van
het transportmedium, overeenkomstig de
praktische ervaringen, welke men in den
loop der jaren had opgedaan, gelijk de smid
zulks doet. wanneer hem wordt verzocht
voor een zeker lokaal een haard of kachel
te plaatsen.
Het spreekt vanzelf dat, om een zoo goed
mogelijk functioneerende verwarming te
verkrijgen, de aanleg zeer ruim en in vele
gevallen te ruim werd gekozen. Alleen een
ruime beurs kon een dergelijke installatie
bekostigen. De opkomende concurrentie,
maar vooral de eischen der hygiëne maak
ten het noodzakelijk de centrale verwarming
langs wetenschappelijken weg te bereke
nen. Het ging er niet alleen om, de instal
laties te vereenvoudigen, door gebruikma
king van zoo weinig mogelijk materiaal,
maar ook deze zoo economisch mogelijk en
voor de gezondheid bevorderlijk te doen
zijn.
Ook ging men zoeken naar andere moge
lijkheden on systemen, teneinde het vak te
perfoctioneeren en do centrale verwarming
daar toe te passen, waar men deze vroeger
niet mogelijk achtte.
Wij denken b.v. aan de centrale verwar
ming door middel van warm water met
natuurlijke circulatie. Zooals men weet om
staat de natuurlijke circulatie bij een
warm-waterverwarming, door afkoeling van
het transportmedium, wat een verschil van
het soortelijk gewicht tusschen het water
on liet afgekoelde water tengevolge heeft.
De daardoor verkregen druk veroorzaakt 'it
natuurlijke beweging of circulatie. Voorheen
u do mccning toegedaan, dat alleen
deze circulatie kon ontstaan, wanneer dc
ketel in de kelder werd geplaatst. Men
moest dus de beschikking over een kolder
hebben, wilde men een dergelijke centrale
verwarming laten aanbrengen. Wat kleine
en middelmatige gebouwen betreft, maakt
men tegenwoordig nteer verwarmingen,
waarbij de ketel gelijkvloers wordt opge
steld, dan in de kelder.
Een der bekwaamste grondleggers dei
ctcnschappolijko berekening van de warm
te-techniek is wijlen prof. dr. ing. Rietschci
die later in samenwerking met dr. Brabbec
belangrijke werken op dit. gebied het licht
deed zien. Ook dr. Hermann Recknagei,
pruf. dr. ing. Heinrich Gröber en vele andc
ren hebben zich ten dien opzichte zeer ver
dicnstelijk gemankt.
In 1904 gaf pref. Rietschei zijn eerste
Leitfadcn uit, welke in 1009, 1913 en later
nog steeds verbeterd werden.
Men onderscheidt drie hoofdsystemen van
centrale verwarming en wel: warmwater
stoom en lucht. Elk dezer systemen kan
weder op verschillende wijzen worden toegi
past, al naar dc aard en de bestemming
van de te verwarmen gebouwen.
Wanneer een leek ecu centrale verwar
ming ziet aanbrengen lijkt hem dit betrek
kelijk eenvoudig. En toch is dit niet het
geval. Centrale verwarming is inderdaad
een zaak van vertrouwen. Is 'n installateur
niet deskundig of beschikt hij niet ovei
goed geschoolde technici, dan moet hij er
niet mede beginnen, want niet alleen hij
zelf, maar ook dc principaals zullen de na-
deelige gevolgen van een slecht functionee
rende inrichting ondervinden.
Een kort overzicht hoe b.v. een warm-
waterverwarming wordt (berekend, alvo
rens met de montage wordt aangevangen
geeft reeds eer duidelijk bewijs .van
vengenoemde bewering.
Wanneer het een nieuwbouw betreft
dan ontvangt de installateur meestal
bouwteekening van den architect, waar
uit hij de grootte van de te verwarmen
rd tenten, de afmetingen, soort en con
structie van de begrenzingSvlakten kan
lezen. Is hot een bestaand gebouw en zijn
er geen teekeningen aanwezig, dan moet
hij zelf het gebouw opmeten, en een plan
maken.
Het eerste werk is dan de bepaling van
de lokaaltemperatuur, afhankelijk van de
temperatuur moet kunnen
tentemperatuur van
graden Celsius.
Daarna wordt een waren teverlies-bereke
ning gemaakt van elk lokaal afzonderlijk.
Aan de hand van de gegevens, verkregen
door proefnemingen en onderzoekingen op
lalioratoria, wordt voor elk begrenzings-
vlak het transmissie-coëfficiënt bepaald
d.i. de hoeveelheid warente in kilocalorieën
welke per uur per graad Celsius tempe
ratuursverschil en per M2 venster, deur.
muur, plafond of vloer oppervlak wordt
overgebracht van het te verwarmen lokaal
naar buiten of ruimte waar een lagere
temperatuur heerscht.
Deze coëfficiënten zijn steeds vemdhlüend,
ail naar de soort, dilkte en constructie van
muren, vensters, vloeren, plafonds enz. zijn
samengesteld. Verder moet rekening wor-
vvindval, bijzondere hooge lokalen, absorp
tie enz. Hierna volgt de berekening ran de
ketel en verwarmingstoestellen. Wat deze
laatste betreft moet weder rekening wor
den gehouden met het soort van verwar
mingstoestel, gemiddelde temperatuur, tem
peratuur van de omringende lucht en door-
gangscoëfficient van het metaal, wat b.v.
naar den bouw van den radiator steeds ver
schillend is. De plaatsing der toestellen ver-
eischt groote zorg, zoowel wat betreft de
gelijkmatige warmteverdeeling, het onder
vangen van afgekoelde neervallende lucht,
als uit een aeethetiech oogpunk Dit geldt
evenzoo voor de projecteering der aanvoer
en retourleidingen.
De berekening van de diameter der leidin
gen is wel een der voornaamste onderdeelen
der warmtetechniek. Al naar het systeem
is volgens het tweebuizenstelsel met onder-
verdeeling, benevens bij het éénbuizenstelsel
bij het gewone zwaartekrafchtsysteean de
druk te bepalen welke ontstaat door afkoe
ling in verwarmingstoestellen of volleidin-
gen. In verband met de liters water, die per
uur door de verschillende leidingdeelen stroo
men, moeten de daarin optredende éénmali-
Bovenstaand resumé is slechts een kort
overzicht van een klein onderdeel der ver-
warmingstechniek.
Over de toepassing vaji de verschillende
oude en nieuwe systemen verbeterde toestel
len en stookmateriaal zal in een volgend ar
tikel worden gesproken.
Volgens den B. N. A. %n onbevoegde handen.
De Kring 's-Gravenhage van den Bond van
Nederlandsche Architecten heeft de ter vi
sie gelegde partioele uitbreidingsplannen
Moerweg en Mariahoeve in een vergade
ring besproken. De vergadering was van
meening, dat deze uitbreidingsplannen in
geen enkel opzicht bevredigend zijn, dat een
goede architectonische opbouw hierdoor ern
stig belemmerd en zelfs onmogelijk wordt
gemaakt en dat deze plannen een verdere
verwording van het Haagsche stadsbeeld in
hooge mate in de hand werken.
De vergadering protesteerde tegen deze
wijze van stadsuitleg, waaruit, naar zij
meende, opnieuw op overtuigende wijze
blijkt, dat deze in onbevoegde handen is.
De Kring heeft daarom het hoofdbestuur
verzocht bij den gemeenteraad tegen dc uit
voering der plannen te protcsteeren.
Het adres van den B. N. A. aan den Raad,
welks strekking hierboven is weergegeven,
verklaart dat de stedebouwkundige ontwik
keling van het nieuwe 's-Gravenhage, de
gunstige uitzonderingen daargelaten, niet
kan beantwoorden aan zelfs maar matige
eischen van welstand.
Het bestuur schrijft dit toe aan een com
binatie an factoren, welke samenwerken of
uit elkaar volgend het weinig bevredigend
aspect opleveren. De vrijwel onmachtige
conceptie van de uitbreidingsplannen, het
ontbreken van bebouwingsschema's met
daarop aansluitende, voldoende diep door
gewerkte bebouwingsvoorschriften en de
wijze van uitgifte var den grond, zijn even
vele oorzaken.
In stedebouwkundig, zoowel als in archi
tectonisch opzoftt bleef Den Haag achter in
het scheppen van nieuwe stadsbeelden, waar-
faarom het Staalvakwerk ook bij den
woningbouw toepassing verdient
We weten allen, hoe reeds sinde tientel
len van jaren de Amerikanen hun „Wolken
krabbers" bouwen, door een vakwerk van
aaneengeklonken balkprofielen samen te
stellen en de vakken, die niet voor licht
ramen bestemd zijn, te vullen met baksteen
of ender materiaal. Het groote voordeel
daarvan is, lat die vullingen zelf geen
druk ondervinden van den bovenbouw, zoo
dat men ze, desverkiezende, ook geheel van
glas kan maken. Voor groote winkelmaga
zijnen en fabrieken, waar men de licht-
toetreding gaarne tot een maximum wil
opvoeren, wordt dit systeem dan ook in
Europa al meer en meer toegepast
In Dui'tschland begint men eöhteT het
systeem van den „Staalskeletbouw", ook op
UW ADRES
voor Uw
BESTEKKEN
en al Uw verdere
DRUKWERKEN
Drukkerij LIBERTAS
C0UDSCHI SINGEL 105 - ROTTERDAM
Telef. 2495-2496-2497-2498
TOCHT
Is gevaarlijk
Laat direct
RAMFN.DFURENenz.van
„METADI" voorzien.
(M etaal-T ochtvilt)
Brengt meer Gezelligheid
in huis. Bespaart kolen
Sierlijk - Eenvou
dig - Practisch
Vraagt gratis demonstratie
le HYPOTHEKEN. Rente huizen 5%,
landerijen AM
Bouwcredieten - Financiering - Voorschotten
B. SEVINGA Co.
Essenburgstraat 71a - Tel. 36566 - ROTTERDAM
f 7.60 PER WEEK
VOLGENS HUURKOOPSYSTEEM
TE KOOP
SCHIEBRQEK
Vestibule, Trappen-
Intuitu SSi„ ,Sïï:5S„i;
WADDINXVEEN TELEFOON No. 6
opslagplaats ROTTERDAM
aan den Zwaanshals No. 203-205 Telefoon No. 40891
oningbouw toe te passen.
Een der voorstanden* van dit systeem is
de hoofdredacteur van het halfmaande-
lijksch-tijdschrift „Stein Holz Eisen" de
architect Otto Völckers, te Müncheni In een
artikel: „Waarom Staalvakwerk voor de
Woningbouw?" geeft hij rekenschap von
zijn gevoelen. We vonden het vertaald
„Centraal blad".
„Niet uit eenige onheldere mentaliteit,
niet uit zuaht naar nieuwigheid of uit drang
om den technischen „geest des tijde" te be
wierooken, hebben we al sinde lang onze
vakgenooten aanbevolen, aan den staal-
vakwerkbouw alle aandacht te schenken,
doch uit zeer reëele, verstandelijke over
wegingen, waarvan de juistheid gemakke
lijk is in te zien, omdat zij gegrond zijn
op en samenhangen met de werkelijke
eischen van een woningbouw, die aan de
behoeften van onzan tijd beantwoordt, dwz
waarbij het streven voorzit, alle hulpmid
delen, die onze tijd biedt, en die nog in de
verste verte niet uitgeput zijn, te baat le
nemen om de woningproductie alleszins le
verbeteren (wat zeer noodzakelijk is) en
goedkooper te maken".
De schrijver stelt dan op den voorgrond,
dat hij, den staalvak werkbouw voorstaande
dit niet doet om belanghebbende kringen
te believen, of tegen te werken; hij wenscht
niets liever, dan dat in bouwvak en bouw
industrie ieder zijn juiste plaats vindt in
de zakelijke mogelijkheden, welke ook de
staalvak werkbouw schept. IJverig aan de
ontwikkeling daarvan mede te werken,
zonder hierin door kortzichtige particuliere
be'angen gehinderd te worden, is, van wel
ken kant men de zaken ook beziet, nood
zakelijk.
Wat er aan den staalvak werkbouw nog
te verbeteren valt, kan alleen de practijk
leeren. Schrijver persoonlijk is overtuigd,
dat voornamelijk het vraagstuk van de vul
ling der vökken zijn eindoplo96ing nog lang
niet gevonden heeft. Maar de practijk biedt
ook uitgangspunten voor theoretische be
schouwingen, waaruit zal blijken, welk een
INNERLIJKE SAMENHANG
er bestaat tusschen aJ de onderdeelen en
al de verrichtingen, welke bij den bouw
van een blok huurwoningen aan de orde
komen.
In elk geval is het doelmatig, een en
ander door concrete voorbeelden toe te
lichten.
„Ik ga daarom", aldus Otto Völckers
„uit van een zeer bepaald geval, nl de
bebouwing van oen groot terrein met drie
rijen huizen, elk bestaande uit i blokken
bij een weloverwogen gebruik zou moetent
zijn gemaakt van de schoonheid, waarover
het van nature beschikt en het plan Maria
hoeve leent, evenmin als hft juist aangeno
men plan Moerweg, perspectief voor eenige
verbetering. De ec^-—>tie van beide plannen
op zichzelf en met betrekking tot gebruik
making va,n het aanwezige gegeven is
zwak, weifelend en zelfs onmachtig; een be
bouwingsschema ontbreekt, en daarvoor
treedt een bebouwingsvoorschrift in de
plaats, dat een willekeurige en chaotische
bebouwing toelaat met groote kans van al-
geheele mislukking. Het dan ook moeilijk
denkbaar dat deze voorschriften en het uit
breidingsplan zelve in onderling verband
zijn gegroeid, integendeel.
Aangezien het plan niet doorwerkt en een
hoogteschema niet bestudeerd blijkt te zijn,
is het verklaarbaar, dat, waar gewerkt is
met de meest willekeurige hoekoplossingen,
asjes en assen zonder beteelienis, onvolledi
ge plantsoentjes quasi symmetrische plan
oplossingen zonder garantie in de bebou
wingsvoorschriften dat in de bebouwing du
symmetrie zal blijven spreken, een zeer on
bevredigend geheel zal ontstaan.
De groote scholencomplexen zijn In het
plan niet fraai opgenomen, en worden ge
schaad door den willekeurigen opzet
De wijze, waarop de verhoogde spoorlijn
in het plan is verwerkt, waarop een dubbe
le boulevard ten Oosten van den spoorweg
zonder begin en einde is geprojecteerd,
waarop de Bezuidenhoutscheweg een plotse
linge onderbreking vindt in een half vol
tooid rond-point, zijn alle voorbeelden, wel
ke de onmachtige conceptie van het plan
majiifesteeren en slechts de overtuiging bij
brengen, dat een verbetering in den opbouw
van 's-Gravenhage slechts kan worden be
reikt, door te beginnen met verbetering to
brengen in de uitbreidingsplannen en wat
daarbij behoort
Op grond van deze bezwaren tegen opzet
en voorgenomen uitvoering van het plan
Mariahoeve, waarvan reeds thans met ze
kerheid valt te constateeren, dat met dezelf
de gegevens en dezelfde economische uit
komsten, bevredigender resultaten in stede-
bouwkundig en architectonisch opzicht
zullen zijn te bereiken, adviseert het bestuur
van den B.N.A. het olan, en zoo mogelijk
ook het plan Moerweg, alvorens zo te doen
uitvoeren, alsnog aan een grondige verbe
tering te onderwerpen.
Naar aanleiding van dit adres merkt het
Vad. zeer terecht op, dat toen na de beken
de conferentie ten stadhuize besloten werd
een commissie uit de bij de stadsuitbrei
ding belanghebbenden te benoemen, welke
het heele vraagstuk zou onderzoeken, de B.
N. A. besloten hoeft daar niet deel
van uitte maken, omdat het N. I. V. A.,
welke door prof. Wattjes was vertegenwoor
digd, lid zou zijn.
Onzerzijds willen we hier no£ bij aantee-
kenen, dat beide plannen, Mariahoeve, zoo
wel als Moerweg in groote lijnen zijn ont
worpen door Berlage en moeten passen in
diens ontwerp uitbreidingsplan.
Het optreden van den B. N. A. komt óns
den laatsten tijd herhaaldelijk zeer onsym
pathiek voor.
Omdat het N.I.V.A. meedoet of erkend
wordt, willen wij niet mee doen. Het wordt
toch al te belachelijk!
Is de B.N.A. werkelijk zoo naïef te den
ken, dat hij en zijn leden alleen goede, ar
chitectonische uitbreidingsplannen kan ont
werpen? Laat men dat dan toonen, maar
niet de verdrukte onschuld spelen.
0'n te onthouden en toe te passen
Gebruik bij het laatste doorduwen van
het houdt bij het werken aan cirkelzagen
het duwhout
Oró het uitglijden van ladders te voorko
men, maakt men aan het ondereinde der
ladderboomen een scharnierenden voet van
zwaar zink. Het gedeelte van den voet, dat
op den vloer komt te staan, omvat een in
het midden uitgehold gummikussen. Door
den druk hierop perst dit kussen zich vast
en voorkomt het versdhuiven van den lad*
der.
van 8 woningen, in totaal dus 96 woningen
De richting Noord-Zuid voor de rooilijnen
:s verzekerd; het terrein is groot genoeg
om aan den gestelden eisch van een mini
mum-gebruiksoppervlak van 5-i M2 per
woning te voldoen. Alle vertrekken zijn of
tennaastenbij vierkant óf liggen met de lan
ge zijde langs een buitenmuur. De licht
openingen bedraden ten minste de helft van
het gevel-oppervlak. Centrale verwarming
schijnt gewenscht, maar het is nog twijfel
ach tig, of zij wel economisch is. Hiermede
is het programma van uit hygiënisch en
woon-technisch oogpunt ongeveer aange
geven.
De uitwerking van den plattegrond kon
uiteraard niet anders opleveren dan mini
mum-grootten, met name voor de slaap-
retifich vastgesteld en leidden, met lnacht-
kamens; deze grootten zijn trouwens theo-
neming van de noodige ruimte voor mee
gebrachte meubelen van normale afmetin
gen, een tot tafel verbreede vensterbank en
bovenal een goede lichtschepping, voor de
op twee bedden berekende kamers tot een
diepte van 3.30 M. en een breedte van
3 a 3.10 M.
.(Slot volgt), j
