DINSDAG 1 JULI 1930
DE LEIDSCHE RAADHUISKWESTIE
IN EEN NIEUW STADIUM
DE TERREINEN
DIE IN AANMERKING KOMEN
HET PLAN MET BEHOUD VAN
DEN OUDEN GEVEL EERST
IN DEN RAAD
Leiden, 30 Juni 1930
i 1G December
a. den hoer W. M. Dudok, genjeente-ardhi-
tect te Hilversum, opdracht te verlecnen tot
het maken Van plannen Voor een nieuw
Raadhuis, welke plannen, op don gebrul-
kelijkcn voet zouden worden gehonoreerd,
met dien verstande, dat twee plannen zou
den worden gemaakt, een met en een zon
der behoud van den ouden gevel;
b. voor het maken van het plan met be
houd van den ouden gevel als bouwterrein
in algemeenen zin aan te wijzen het ter
rein van het oude Raadhuis;
c. den heer Dudok op te dragen, voor het
maken van het plan zonder behoud van
don ouden gevel een nadere aanwijzing van
het bouwterrein door den Raad af te wach
ten, doch inmiddels den Raad zoo spoedig
mogelijk met betrekking tot die aanwijzing
van advies te dienen;
een en ander onder voorbehoud van e
Raad-s vrije beoordeeling en keuze, of en zoo
ja welke der ingezonden plannen tot uit
voering zal worden gebracht.
Het onder c bedoelde advies van den heer
Dudok met de daarbij behoorende situatie-
teekeningen, alsmede een dezerzijds ge-
maakte raming van de kosten, welke aan
de verkrijging van de verschillende terrei
ïien zullen zijn verbonden, leggen B. en W
hierbij aan den Raad over. Bij de ramingen
heeft, gelet op de kadastrale grootte, het
uitwendig aanzien, de bestemming cn den
stand van de verschillende perceelen, oven-
""gens als uitgangspunt gediend het vermoe
delijk te besteden bedrag voor den aankoop
van een overeenkomstig pand op vrijwel ge-
lijken stand, terwijl tevens in aanmerking
zijn gebracht de vermoedelijke kosten voor
overbrenging van het bedrijf of verhuizing,
bedrijfsschade, verlies van clientèle, ver
bouwing of inrichting van nieuwe perceelen
e.d., welke maatstaf in den regel ook bij ge
rechtelijke onteigeningen wordt gevolgd.
Gemeente-eigendommen, welke binnen de
voor de verschillende plannen aangegeven
terreingrenzen vallen, zijn geschat op de
daarvoor bij aankoop bestede bedragen.
Behalve het advies van den heer Dudok
hebben B. cn W., waar het hier betreft een
zaak, die van zoo uitzonderlijk belang is
voor de gemeente, ook het rapport van de
Commissie van Fabricage, alsmede een min
deriieidsnota vaal het lid dier Commissie,
den heer Scfhüller.
Blijkens het advies mn den heer Dudok
stadhuis wordt geschapen met een front
aan de ruime Vdechmarkt en zoodoende de
giondslag gelegd wordt voor een vernieuwd
stadsbeeld op dit centrum van de stad, daar
hebben B. en W. zich afgevraagd, of het
niet gewonscht zou zijn, indien ook de Raad
het plan thans reeds in oogenschouw nam
en naging, of het niet op gelukkige wijze
voldoet aan de zeer uiteenloopende wen-
schen van de Leidsche burgerij.
En mooht de Raad van gevoelen zijn, dat
zulks inderdaad het geval zal zijn, dan zou
het maken van het tweede plan achterwege
kunnen blijven en daardoor groot tijdverlies
cn het maken van de kosten, aan het ont
werpen van dat tweede plan verbonden,
kunnen worden voorkomen.
De be6te oplossing zou dus naar de mee
ning van B. en W. zijn, dat de Raad thans
nog geen besluit neemt omtrent de aanwij
zing van het terrein voor het plan zonder
behoud van den ouden gevel, doch in af
wachting daarvan den heer Dudok uitnoD-
digt het door hem ontworpen plan met be
houd van don ouden gevel zoo spoedig mo
gelijk in te dienen en B. en W. machtigt
het plain na indiening publiek te maken,
opdat een ieder in de gelegenheid zij daar
van kennis te neipcn en er desgewenscht
zijn beschouwingen over ten beste te geven.
Daarna kan dan door den Raad een defini
tieve beslissing worden genomen.
Door den heer Dudok is het volgende ad
vies uitgebracht omtrent de terreinkeuze:
Ter voldoening aan 's Raads opdracht tot
het uitbrengen van advies van tie situatie
van het nieuwe Raadhuis, wanneer dit on
afhankelijk van den ouden gevel zal wor
den herbouwd, heb ik de eer Uw CoHcgo
het volgende te berichten.
Zijn in het algemeen aan de keuze van
een geschikt raadlhuisterrein groote moei
lijkheden verbonden, voor Leiden geldt dit
in hooge mate. Uw Gemeente vertoont tii.
door allerlei omstandigheden al zeer sterk
de karakteristieke eigenschappen van een
oude vestingstad; uiterst compacte bebou
wing langs 'n gering aantal on dan nog veel
te smalle verkeerswegen. Een ruim, goed
begrensd, centraal marktplein, dikwijls aan
gewezen als raadhuisplein, ontbreekt, oude
vestingwallen, in menige gemeente tot fn
singelplanteocncn getransformeerd, zijn bij
na overal aan dichte bebouwing geofferd
en bieden voor ons doel ook geen perspec-
tievi
Waar de Breestraat zonder twijfel de be
langrijkste centrale verkeersweg is, kan niet
worden ontkend dat de historische raadhu
plaats logisch in het stadsplan past. Ook
al draagt deze 61raat haar naam voor onze
begrippen niet meer met eere, immers een
breede straat is zij zeker niet, etedebouw-
kundig is de historische situatie aan deze
straat nog altijd verantwoord. Beschou
men deze bouwplaats evenwel buiten vi
band met den ouden gevel, die zoo typisch
op het. architecturale effect aan deze lichte
lijk gebogen, smalle straat is berekend, dan
blijkt do zeer geringe d-iepte van het bouw
terrein een bezwaar; immers het zal dan
noodig zijn
goeide oplossing nog voldoende bouwdieple
overblijft. Hoewel deze vraag eerst -.loor eon
najiere studie kan worden opgelost, ben ik
DE OORZAKEN
VAN DEN WERELDOORLOG
REDE VAN DEN HEER
TH. v. WELDEREN BARON RENGERS
Den Haag, 30 Juni.
Voor het Nederlandsch Comité tot on
derzoek van de oorzaken van don wereld
oorlog. heeft de heer Th. van Weideren
baron Rengers een inleiding gehouden over:
Spr. begon met den nadruk er op te leg
gen. dat hij niet uit zedelijk, maar alleen
uit 'politiek oogpunt do vraag van dc ver
antwoordelijkheid voor den oorlog wil be
handelen.
Wat den moreelen kant aangaat, staat
hij op liet standpunt, dat de oorlog van
1914 en 1918 een groot treurspel is geweest,
waarop de uitspraak van Hegel past: „Een
tragedie vormt niet het conflict van recht
en onrecht, maar van recht en recht".
Servië had gelijk zijn nationale doel
einden te vervolgen; Oostenrijk had nie»
minder recht om te waken over de onge
reptheid van do Donau-monarchie; Rusland
had tot plicht dc beloften tegenover Servië
tp. houden; Duitschland moest wel trach
ten de ontbinding van haar eenigen hond-
genoot te voorkomen; Frankrijk cn Enge
land moesten hun overeenkomsten nako
men. Zoo omschrijft de tegenwoordige
Duitsche staatssecretaris voor Buitenland
che Zaken de situatie in 1914 en daarin
steekt veel waars.
Oorlogszucht uit zuivere machtsbegeerte
dreef in 1914 geen enkele regeering; wel de
vrees, dat vitale belangen in het gedrang
konden komen.
En er was in alle regeeringen een vaste
meening, dat in laatste instantie alleen
door een oorlog de beveiliging dier levens
belangen kon worden bereikt.
Schuld of verantwoordelijkheid is bij
alle regeeringen, of beter bij alle volken
gelijkelijk (België staat natuurlijk buiten
deze kwestie); maar niemand kan uitma
ken. waar de schuld het grootst was, tenzij
men natuurlijke groei of instinctmatige
zucht tot lijfsbehoud als zedelijke fout aan
merkt.
Na dit vooropgesteld te hebben, ging
spreker de gebeurtenissen van de laatste
maanden vóór Augustus 1914 na.
Zijn meening is. dat alle betrokken re-
gecringcn met zekerheid het oogenblik der
ontknooping zagen aankomen, en het hun
eersten plicht achtten om hun land in do
gunstigste diplomatieke positie te plaatsen
Alle regeeringen probeerden het odium
den oorlog tc hebben ontketend op de te
genpartij te laden.
Spr. ziet in deze diplomatieke actie het
hoofdelement van alle handelingen van
April tot Augustus.
De Kanselarijen waren van de situaties
van alle landen vrijwel geheel op de hoog-
as overal lot de overtuiging
vi te cn men was uvemi iui ut utwiu1R1..,
het gebouw achteruit te plaat-„-ekomen, dat dc spanning niet anders
de yraag^rjjet of er dan voor een £on WOrden opgelost dan door een geweld-
dadig0 ont]ading.
Wie zal de lont in de brandstof werpen?
in bet gevoelen van de Commissie van Fa- geneigd haar bevestigend te beantwoorden;
brfca-ge komen, wanneer men in de eerste in elk geval zal het noodzakelijk zijn het
plaats let op een goede ligging in het stads- j geheele bouwblok tusechen Maarsraans-
plan, voor een nieuw Stadhuis zonder be- steeg en Korenbrugsteeg. met inbegrip van
boud* nn den ouden gevel praktisch slechts i het aan de Vischmarkt voor-uitschietende
drie terreinen in aanmerking. winkelblokje zuidelijk var. de Maarsmnno-
Dewe terreinen zijn: le. 't. terrein tusechen j steeg voor den herbouw, beschikbaar te stei-
"!~~1'-■* jen. Bij behoud van den ouden gevel kan
de-ze eiödh uiteraard worden beperkt, zoo
als t.z.t. bij de indiening van het betref
fende project nader zal worden toegelicht.
Laat men de historische bouwplaaU va-
rn, dan is het natuurlijk overal mogcJijk
door aankoop of onteigening voldoende
ruimte voor de stichting van het ge
meentehuis vrij te maken en het zal in
Leiden, zoo min als in eonige andere ge
meente in soortgelijke omstandigheden, tot
dit doel wsl niet aan suggesiiea ontbreken.
Beestenimarlot, Steenstraat, Rijneburgersin-
gelgradht, le Binnenvestgracht en Nieuwe
Beestenmarkt; 3e. het terrein tusechen Lara
mermarkt, Korte Soheistraat en Rijnsbur-
gersingelgracht.
De kosten zullen bedragen: voor hot ter
rein sub 1 f1.827.900; sub 2 f 1.513.188; eub
3: f 104.278.
Het terrein sub 3, aanbevolen in de min
derheid snota van den heer Schüller, kan
bezwaarlijk in aanmerking komen, aange
zien het nieuwe stadhuis dan voor een deel
zou moeten worden gebouwd op de plaats
van de voormalige algerneene begraafplaats
aan de Rijneburgersingelgraoht. Weliswaar
is deze begraafplaats omstreeks het jaar
1905 gesloten verklaard, doch ingevolge art.
25 der wet van 10 April 1SG9 S. C-5. tot vast
stelling van bepalingen betrekkelijk het be
graven van lijken, de begraafplaatsen en de
begrafonisreohten, is uit graving van grand,
deel uitmakende van een gesloten begraaf
plaats, ter meerdere diepte dan 50 cM. bin
nen dertig jaren na de sluiting niet dan
met vergunning van Gedeputeerde Staten
geoorloofd. Bovendien was een gedeelte van
de algerneene begraafplaats bestemd voor
Israëlietisdhe begraafplaats en zou het niet
onaangetast laten van dit gedeelte in strijd
komen met de godsdienstige opvatting van
de Israëlieten, volgens welke een Israëli
tische begraafplaats ten eeuwigen dage on
aangeroerd moet worden gelaten.
Afgezien vail de bezwaren, door den heer
Dudok cn de Commissie van Fabricage te
gen dit terrein kan met het oog op don
minder gunstigen vorm en de omgeving ge
opperd, dient dus al om de zooeven geschet
ste redenen het plan Lammermarkt verder
buiten beschouwing te blijven.
Do kosten ter verkrijging van de terrei
nen sub 1 en 2 zijn dermate hoog, dat B. en
W. zich verplicht achten den Raad thans
ook reeds in te lichten omtrent de kosten
ter verkrijging van het terrein, benoodigd
voor de uitvoering van het plan met be
houd van den ouden gevel, op de mede over
gelegde situatieteekening aangeduid ate
plan Breestraat II..
De kosten worden, op gelijke wijze bere
kend, dezerzijds geschat op f563.700. Voor
een juiste vergelijking van de kosten, ver-
bondon aan den bouw van een nieuw Stnd
huis op een van de. drie terreinen, moeien
eóhler de kosten ten opzichte van het ter
rein sub 2 (Steenstraat), vermanden!
den met f 150.000 wegens geschatte op
brengst van den verkoop van liet terrein
van het oude Raadhuis, doch moeten de
kosten voor de terreinen sub 2 (Steenstraat)
en sub 1 (plan Breestraat nieuwe gevel)
naar globale schatting elk met f300.000
■worden verhoogd, wegens meerdere kosten
bij den bouw op een vrijstaand terrein, uit
gaven voor wegenaanleg enz. enz.
De vergeJijkingscijfers worden dan: terrein
eub 1 (Breestraat nieuwe geval): f2.127.990
plus bouwkoston; terrein sub 2 (Stecnstr.)*
f 1.663.388 plus bouwkosten; behoud oude
gevel f 563.700 plus bouwkosten.
Met deze aanzienlijke verschillen voor
oogen geloovcn B. en W., dat het aanbeve
ling verdient den Raad tevens mede te dee-
Jen. in welk stadium het plan, dat de heei
Dudok, ingevolge besluit, niet bohoud van
don ouden gevel moest ontwerpen, verkeert.
Dit plan nu is inmiddels nngenc
gekomen en kan door den architect met
daarbij behoorende nota binnen zeer korten
tijd worden overgelegd.
Waar nu de architect er naar B. en W.'s
meen in g in geslaagd is een plan te ontwer
pen, waarbij eenerzijds de oude gevel be
waard blijft en anderzijds een geheel lo
gisch daaraan aanpassend absoluut modern
keers-wegen zou komen te liggen, maar ove
rigens staat zij in alle opzichten in geschikt
heid bij het eerst genoemde terrein ton ach
ter. Een blik op de kaart is voldoende om te
erkennen dat het Raadhuis hier als hi*»
ware steeds op het tweede plan zou blijven
en de tegenwoordige omgeving is hoogst
ongunstig, zelfs deprimeerond, en men mag
alleen maar hopen dat deze omgeving zich
in niet verre toekomst moge verbeteren. On
getwijfeld zou een raadhuisbouw daartoe
etimulcerend werken, maar in welke periode
die transformatie zich in een niet snel zich
ontwikkelende stad zou voltrokken is met
geen mogelijkheid te voorzien.
Dc beide hierboven geschetste oplossingen
hebben dit groote voordeel gemeen, dat het
Maar clc vraag is niet alleen, en zeu's n:stRaadhuis bij de verdere ontwikkeling der
in de eerste plaats, een vraag naar ruimte,starl een steeds meer centrale ligging zou
maar naar oen waardige situatie in het j verkrijgen, aangezien de voornaamste uit
vin de stad is braiding naar lie t Noord-Oosten is gericht.
Het bouwblok, begrensd door Korevi
stadsplan. De groeikracht
niet zóódanig, dat buiten de oude kern,
z. in het nieuwe uitbreidingsgebied, een]
plaats voor het Raadhuis gezocht mag wor
den, ook al heeft men het daar in de hand
de geliee'e omgeving harmonisch aan het
te stichten bouwwerk te doen aansluiten.
Men is aangewezen op de ou-d-o vestingstad,
en waar de ruimte daar overal ontbreekt zal
men noodzakelijkerwijs tot nmoveering moe
ten overgaan. Terloops merk ik op dat aan 'n
plaatsing in het Van der Werffpark niet
gedacht mag worden; afgescheiden nog van
de eigendomskwestie behoort er met alle
kracht voor te worden gewoakt dat dit toch
reeds veel tc bescheiden recreatieterrein on
bebouwd blijft. Welbegrepen economie
ook opgevat in a esthetisch en zin verbiedt
ons voorts een bouwplaats te kiezen die
thans reeds aan hooge architecturale
cisehen voldoet; in dit verband wijs ik er
op, dat het Rapenburg veel beter jn den <e-
genwoordigen staat bewaard, kan blijven;
daarbij komt nog dat dit niet voor een ta
melijk druk j-aadihuisverkeer geschikt is.
Het ligt veel nicer voor de hand te zoeken
naar een ligging aan nieuwe verk ereweg n,
welke in de oude stad ten behoeve van, of
althans in verband met het uitbreidings
plan zullen worden aangelegd. Immers dit
waarborgt aanstonds een min of meer be
langrijke ligging in he>t vergroot, gedachte
stadsplan, terwijl het, in verband met toch
reeds voor den wegenaanleg nooddge ont
eigening, mogelijk zal zijn meestal nog eeni
gen invloed ten goede op dc raadhuisomge
ving uit te oefenen.
Weliswaar moet men op dergelijke plaat
sen eveneens beginnen met te vernietigen,
maar men beperkt dit tot gebouwen die aan
het moderne verkeer in don weg staan.
Wanneer men het vraagstuk door deze,
m. 1. logische overwegingen, nader heeft be
paald, dan blijkt het aantal mogelijke op
lossingen reeds tot enkele te zijii beperkt,
waarvoor ik hieronder nader Uwe aandacht
moge vruiuui
a. De beste oplossing is m. I. te verkrijgen
door amoveeren van de bouwblokken tus-
schen .Steenstraat, Beestenmarkt, Nieuwe
Beestenmarkt cn Rijnsburgensingel. Daar
door wordt een hoogst belangrijke verkeore-
verbetering gediend: de veel te nauwe
Steenstraat kan de noodige verbreeding on
dergaan, en de ook voor het uitbreidings
plan vereischte nieuwe, Noord-Zuid en Oost-
West verkeerswegen (Nieuwe Beestenmarkt
en Lammermarkt) zonden op dit belangrijke
kruispunt beter tot stand gebracht kunnen
worden. Door verbreeding en omlegging
van de Oude Vest speelt een typisch Leiascn
element: het water, Ln deze situatie een ne-
langrijke rol. Hier zou het Raadhui
is inmiddels nagenoeg gereed i meer domineerende ligging kunnen verkrij
gen dan overal elders in de gemeente.
b. Zeker óók meer dan op de tweede hou'
plaats, die in aanmerking zou kunnen l<
men, n.l. het terrein lues ah en Lammermarkt
en Rijnsbungersingel, ten Oosten
molen. Deze situatie heeft met de vorige ge
meen dat het Raadhuis aan een kruispunt
van in de toekomst zeer belangrijke ver
nmarkt, Raamsteeg en Jan
De Entente heeft getracht de Centralen
hiertoe te brengen; de Centralen hebben
geprobeerd in het bijzonder Rusland als
dpn aanvaller te doen verschijnen.
aandacht werd gevestigd op een
hoofdartikel, dat den I6en April 1911 in
The Times verscheen. Dit stuk, dat met
buitengewone zorg was voorbereid, provo
ceerde als het ware de Duitsch< staatfiJI»
den om nu eens een Bismarckiaansche
durf te toor.cn cn een preventicvcn oorlog
aan te vangen.
Daaraan erd vastgeknoopt een ui.een
zetting van de onderhantNJngen vusschtn
Rusland en Engeland o\er een maritiem
accoord, die in de maanden 5' u en Juni
werden gevoerd en die den indruk wekten,
dat zij niet alleen plaats vonden om Enge
land en Rusland nauwer aan elkaar te
binden, maar tevens moesten dienen om de
Duiisehe Regeering in een val te lokken.
Met een enkel woord wordt de aandacht
?vestigd op dc verwarde toestanden in
Ierland waar een opstand dreigde, die zon
der twijfel en in Berlijn cn in Parijs als
een belangrijke factor in de positie werd
aangezien.
De toestand werd met den dag meer ge
spannen en er was slechts een vonk noo
dig om het kruit tot ontploffing te brengen.
Dit geschiedde den 28cn Juni te Serajewo.
.wee dagen daarna had op den Ballplatz
te Weenen een onderhoud plaats tusschcn
dr. Victor Naumann, een vertrouwensman
van Berlijn, en Hayos, den kabinetschef van
Berchtold. Het relaas van dit gesprek is
te vinden in de documenten, die dit voor
jaar zijn uigegeven te Weenen als Oester-
reich-Ungarns Ausscnpolitiek, no. 9966. De
aanteekening is van dr. Hayos; als tegen
hanger dient de weergave van dit gesprek
door Naumann in het hoofdstuk Tragisches
Vorspiel van zijn post hu me boek Doku-
mentc und Argumente (1928).
Deze stukken geven naar sprekers mee
ning, den sleutel voor tal van vragen, die
opgekomen zijn na de publicatie van de
Deutsche Dokumcnte in 1919 en van het
werk Die grosze Politik der Europaischen
Kahinette.
Het scheen spr. toe, dat geen andere con
clusie meer mogelijk is. dan dat Berlijn,
in volle bewustheid, dat daaruit een wereld
oorlog kon voortvloeien. Weenen heeft aan
gespoord om na den moord op den Aarts
hertog eens cn voor goed met Servië af te
rekenen. Het initiatief is van Berlijn uitge
gaan en tot aan de uitbarsting door ge
bleven. Duitschland achtte die politiek
noodzakelijk voor hot behoud der Donau-
monarchie, zijn eenigen bondgenoot; uitstel
van actie tegen Servië zou dc ontbinding
van Oostcnrijk-Honparije meebrengen.
De groote ontknooping moest nu plaats
hebben.
Spr. behandelde vervolgens de vraag of
Berlijn, zooals veelal wordt aangenomen,
in dc laatste week van de crisis Oostenrijk
heeft trachten terug te houden. Daarbij
•erd het bekende telegram van Szögyóny
van 27 Juli bekeken cn het eveneens
bekende telegram voor Weenen, dat in de
Westminster Gazette van 1 Augustus werd
afgedrukt. Verder het telegram van Lich-
nowskv, dat 1 Augustus werd afgezonden
en op een misverstand zou berusten.
Spr.'s conclusie is, dat de Duitsche Regee
ring in Juli 1914 op oorlog heeft aange
stuurd, maar dat voor deze offensieve tac
tiek van Duitsch standpunt zeer krachtige
redenen waren aan te voeren. De Russische
voorbereidselen lieten geen twijfel
aanzien van het doel, dat Rusland zich
voor de naaste toekomst had gesteld;
geest van Londen en Parijs meende
te Berlijn volledig tc kennen: nog w
een kans; aarzelde men, dan kon het lot
van Duitschland voorgoed beslist zijn, zoo
dacht men tc Berlijn.
Spr besloot met nogmaals er op te wijzen
dat hij zich nog bevoegd noch gerechtigd
acht een zedelijk vonnis uit te spreken. Do
belangen zijn te groot, dan dat hij zich zou
verstouten ze in dc weegschaal af te wegen
Maar wel wees hij erop, dat liet stelsel van
souvereine staten oorlog onvermijdelijk
meebrengt.
Oorlog behoort onafscheidelijk m dat
systeem- Geen staatsman, geen volk, dat
zich wil handhaven, kan den oorlog voor
komen, zoolang mededingende staten in
ongerepte hoogheid naast elkander leven.
Alleen een concentratie van de souverei-
nitoit kan in West-Europa een oorlog blij
vend verhinderen.
Van de gelegenheid om in discussie te
treden maakte luit.-ceneraal Van Oordt
gebruik. Spr. constateerde, dat de vloot-
nvpraenkomst tusschcn Engeland en Rus-
Jen oorlog op uitdrukkelijk
ECONOMIE EN FINANCIEN
BINNENLAND
KON. NEDERLANDSCHE HOOGOVENS
EN STAALT ABRIEKEN
Ertsaanvoer gestegen
In Juni werd voor het hoogovenbedrijf te
IJmuiden eene hoeveelheid van 63.312 tons
ijzererts aangevoerd. Gedurende het afge-
lóopcn eerste halfjaar bedroeg de ertsaan
voer voor dit bedrijf 279.456 tons t?cen
225.79i tons in hetzelfde tijdvak van 1929.
Winst.saldo f 466,533.
Tn het jaarverslag over 1929 der N.V. Ma-
chinefabriek en Scheepsverf van PSmit Jr.
te Rotterdam wordt o.a. medegedeeld:
De eerste maanden van het jaar ondervondf
het geheele bedrijf groote stagnatie door den
strengen winter.
De opleving op de vrachtenmarkt was aan
leiding voor verschillende reederijen om 'n
het begin van het jaar over te gaan tot ver
sterking of verbetering van haar vloot. Ook
werf kreeg eeni ge belangrijke opdrach-
a. de Bantam en Japara voor de Konin
klijke Pakketvaart Maatschappij en bet mo
tor-passagierschip Colombia voor de Konin
klijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij
Aan het eind van het jaar begonnen echter de
zeevrachten te dalen en op het oogenblik, dat
dit verslag werd geschreven, was de daling
nog niet tot staan gekomen. Het gevolg hier-
in is, dat alle reederijen huiverig zijn, AT"
euwe schepen aan te schaffen.
In totaal werden in 1929 afgeleverd:
vaartuigen, 7 machine-installaties, 19 stoom
ketels en 2 drijvende kranen.
Onder de vaartuigen hehooren o.a.
vrachtschip van 8000 tons d.w., één idem
4500 tons, één idem van circa 140»)
tons d.w., dit laatste van bijzondere afme
tingen, daar bet bestemd is voor de vaart
i de Oostzee naar Keulen. Voor de Handel:
Transport-Maatschappij „Vulcaari' werd
kolentransporteur van 12 tons gebouwd.
Jvenmin als in het vorige boekjaar werden
sleepbooten of lichters voor het Rijnvaart-
bed riif gebouwd.
Het winstsaldo groot f 466.533 moet
meerderd worden met het winstsaldo vorig
jaar ad f 120,084. Voorgesteld wordt f 516,00S
afschrijvingen te bestemmen en de over
blijvende f 70.609 op nieuwe rekening over te
brengen.
Door de scherpe daling van de zeevrachten
waardoor zooals hierboven reeds gezegd, de
reeders slechts in het alleruiterste geval tot
aanschaffing van nieuwe tonnage overgaan,
zien de vooruitzichten van het boekjaar 1930
or niet rooskleurig uit. Komt hierin niet spoe
dig verandering, dan zullen wy in de tweede
helft van dit jaar niet van voldoende werk
zijn.
NOORD- EN ZUID IOLL LLOYD
Dividend 5 pet.
Aan het verslag der Verzekerings-Maat-
schappij „De Noord- en Zuid-Holl. Lloyd" te
Amsterdam wordt ontleend, dat het saldo
winst, met inbegrip van liet saldo anno
passato ad 1.157, bedraagt 10.491, waar
uit aan aandeelhouders 5 pet. dividend over
de gestorte bedragen wordt uitgekeerd.
J. PH. KORTHALS ALTES f.
Te Amsterdam is ra een langdurig ziekbed
in den leeftijd van 72 jaar overleden de heer
J. Ph. Korthals Altes, een bekend graanhan
delaar te Amsterdam.
CONCENTRATIE TRAMWEGEN.
Er is een fusie van tramwegen in Noord-
Brabant tot stand gekomen, nl. tusschen de
Stoomtramweg-Maatschappij Antwerpen-Ber-
gen op ZoomTholen te Bergen op Zoom en
de Zuiderstoomtramweg-M-i.".tschappij. De mi
nister van Waterstaat heeft hieraan zijn goed
keuring gehecht.
GRAANSILO MIJ.
Uitgifte obligatieleening.
De te Rotterdam gehouden buitengewone
algerneene vergadering van aandeelhouders in
de Graansilo-Maatschappij heeft het bestuur
machtiging verleend tot het uitgeven van
obligatieleening. Bijzonderheden betreffende
deze leenïng zullen later worden geregeld.
commissarissen werden benoemd dc hee-
ren K. Arnoté en A. C. Beydals.
MACHINEFABRIEK „BREDA"
Malaise in alle takken der industrie
fit raat. Go
Houtkade. i
tl. Het terrein ten Zuiden van den Zoeter- 'a™ -
LammcnscWinmv6H ÏSSlw" Snnon fin d,. doof
Só tónis don nieuwen ver .England Rcnomrn voorbereidende militaire
D*^.lSSLvMrt!!SSr1^4- nnrntroeelen. eo.iis oprot tot doolnoinills
■aar deze de oude stad binnen treedt. Eerst
bedoeld terrein is niet ruim genoeg, om
lange den drukken verkeersweg een behoor
lijk voorterrein te kunen reserveeren, ter
wijl de bebouwing der overzijde van
Korevaaretraat weinig bevredigend is
Laatstbedoeld terrein aan de buitenzijde van
den singel is weliswaar ruinier, en kan ze
ker wel een Raadhuis, zelfs met eenigeD
tuinaanleg, bevatten, maar de vorm is toch
tamelijk willekeurig cn de plaats in liet
stadsplan is niet van voldoende be teek mis
bij verdere ontwikkeling der stad is de lig
ging volgens beide situaties wel zéér excen
trisch.
Ik acht het niet nuttig hier nog meer ter
reinon in bespreking te brengen, omdat zij
hoogstwaarschijnlijk alle toch nog minder
kwaliteiten voor het beoogde doel zullen be
zitten. Wel vestig ik er, waarschijnlijk ten
overvloede, uw aandacht op dal mijn be
schouwing zich beperkt tot de geschiktheid
bouwplaats in stedebouwkundigon
zin. Ik wil daarmee geenezins zeggen dat de
economische zijde van weinig waarde zou
zijn. al meen ik dat deze bij de oplossing
van een zeer belangrijk gemeentelijk vraag
6tuk, dat thans misschien voor eeuwen zal
worden opgelost, niet sterker op den voor
grond mag worden gebracht dan de finan
cieel? draagkracht nu eenmaal vereiecht.
Maar ik mean deze financieel© beschou
win ge 11 veel beter te kunnen overlaten aai»
den Directeur van' Gemeentewerken, dde u
zeker meer betrouwbare gegevens kan ver
sohaffen. Eon volledig inzicht zullen deze
gegevens intussohen in dit stadium niet
kunnen 60hcnkcn, al ware het slechts omdat
eerst bij de uitwerking van het plan kan
blijken in hoeverre er op een bepaalde bouw
plaats nog gelegenheid bestaat tot het op
nemen van ren rendabele nevenbebouw Lng
in of nabij het raadhuisjirojcct.
Resumeerende, acht ik de historische
bouwplaats et edebouwkundig ook thans nog
van bijzondere waarde. Beschouwt men de
ze situatie onafhankelijk van den ouden
gevel, dan zal een nadere studie moeten uit
mo!\n of er een fraaie oplossing is te be
reikert, hetgeen waarschijnlijk is. Stelt nien
het historisch argument terzijde, dan acht
ik geen enkele situatie van zoodanige betee
kenis. als die welke hierboven sub. a werd
om schreven.
De commissie van Fabricage gaf in meer
derheid B. cn W. in overweging den Raad
voor te stellen aan te wijzen het terrein ge
legen tusschen Beestenmarkt, Stecnslraat.
Rijnsburgeraingelgraoht, le Binnenves
gracht cn Nieuwe Beestenmarkt (plan a).
De. minderheid van de Commissie (de heer
Schuller: voelt meer voor het plan b (Lam
mermarkt).
aan den oorlog betcekendcn,
De voorzitter gaf nog te kennen, dat
hij geen bewijs heeft kunnen vinden, dat
Duitschland een preventieven oorlog heeft
gewild, noch dat Naumann naar Weenen
zou zijn afgevaardigd om de Oostenrijksche
Regoering tot optreden over tc halen.
Na korte beantwoording door den lieer
Rengers sloot de voorzitter de bijeenkomst
Kunst en Letteren.
Aan het jaarverslag der N.V. Machine-
fabriek „Breda" voorheen Bakker Rueb, j disconto,
over 1929. ontlecncn wij het volgende:
Het afgeloopTi jaar cring de maatschappij
in, zeer ruim van werk voorzien, maar vrij
spoedig toekende zich reeds de nieuwe toe
stand af, waaronder zij nu reeds geniinien
tijd leeft: een malaise in alle takken der
industrie en nis gevolg hiervan een groote
terughoudendheid hij dc afnemers in het
geven van opdrachten. Waar de capaciteit
der metaalindustrie dezelfde bleef brengt
deze malaise over de geheele linie een on-
gomeenc graag'? naar opdrachten mede,
w elke onvermijdelijk gepaard gaat met ver
laging der prijzen.
Tor gelegenheid van dc statutenwijziging
werden 10 gewone aandcelen verwisseld te-
40 prlorit#it»«andeelen op naam. Ten
gevolge van de in Juli 1929 plaats gevonden
kapitnaluitgifte van 500 gewone aandeden
d f 1000, bedraagt het geplaatste oandoelen-
kapitaal thans f 2.000.000, verdeeld in I960
ine en 40 prioritcits-aandeelen.
REIZENDE BIBLIOTHEEK
Men vraagt ons voor het volgende plaats
In liet a.s. najaar zullen \oor de drie e:
twintigste maal reizende bibliotheken naa
alle oorden van on.s land worden gezonden.
In al die jaren hebben zij in den wintertijd
wanneer op het platcland zooveel werk stil
ligt en er veel vrije tijd is, aan duizenden
mcnschen een nuttige cn tevens prettige
ontspanning bezorgd. Zij zijn in de de e
plaats bestemd voor dorpen en gehuchten,
waar de gelegenheid tot liet verkrijgen van
goede lectuur geheel ontbreekt.
Elke zending bestaat uit 100 of 50 zorg
vuldig gekozen boeken: romans en jeugd
boeken, daarnaast enkele populair-weten
schappelijke hoeken en tijdschriften. D?
keuzo geschiedt in overeenstemming met
den lezerskring, waarvoor elk bibliotheekje
is bestemd; neutraal of positief-christolijk
Herhaaldelijk werden reeds bibliotheekjes
samengesteld zoowel ten behoeve van nuts
departementen als van christelijke jonge-
lingsvereonigingen.
Nieuwe aanvragen, zooveel mogelijk met
opgave van aard en grootte van den lezers
kring, dienen vóór 1 Augustus a.s. te wor
den gericiit tot dc Centrale Vcreenlging voor
Reizende Bibliotheken te Broek in Water
land, bij voorkeur door één of meer notabele
ingezetenen, een predikant, schoolhoofd of
onderwijzeres), die bereid is, als boekbe-
heerder op tc treden. De (kostelooze) toe
zending geschiedt in den loop van den
herfst; zoo noodig kan gratis een boekon-
kastje in gebruik worden gegeven. lezers
betalen 3 cent p?r boek nor week;
gelden dienen bij het terugzenden der kist
in 't voorjaar aan de Vcrceniging te wordt
afgedragen.
Vakboeken op het gebied van techniek
handwerk, land- en tuinbouw worden door
bemiddeling der boekbeheerders hot geheeli
jaac door aan belangstellenden tegen ?ei
klein lecsgeld franco per post verzonden.
KOLONIËN
DE INVOERHANDEL VAN JAVA.
Een kleine verbetering.
BATAVIA. De kleine verbetering, die in
den importhandel i3 ingetreden, houdt aan.
Niettemin is het nog altijd zeer twijfelachtig
of deze verbetering in werkelijkheid wel aan
spraak op dien naam kan maken. De recente
daling van den prijs van ruwe katoen en de
verdere afbrokkeling van de productenprij*«m
doen zelfs een nieuwe wegxinking van de pri>»
en van de vraag naar importgoede
ren vreezen. Intusschen valt echter een betere
vraag, speciaal naar fijne cambrics te consta-
tecren.
oeren blijven over het algemeen klein
Dc koopkracht van de bevolking op Java ia
evenwel iets beter geworden door het binnen
komen van den padi-oogst. De vooruitzichten
zoor den technischen handel worden echter
=teeds somberder. Door de onverkoopbaarheid
'ran hun product bezuinigen de suikerfabrie
ken nl. zooveel mogelijk, zoodat speciaal da
machinefabrieken steèds dieper in de put ra
ken. (Aneta).
„BORSUMIJ"
Geen aanleiding tot lager dividend
Aan het jaarverslag der Borneo Sumatra
Handel-Mij. („Borsumy") over 1929 ont-
leenen wij het volgende:
Dc maatschappij kwam In den loop van
het verslagjaar in het bezit van de enkele,
nog in handen van derden berustende aan-
deelen in haar zusterinstelling, de Maat
schappij voor Uitvoeren en Commissiehan-
Aangezien zij hierdoor eenig aandeel-
houdster werd, besloot zij uit utiliteit*-
regingen deze vennootschap te liqui
deeren.
De resultaten gedurende het verslagjaar
iaren, zoowel bij de Borsumij als bij da
usterinstellinc. bevredigend en stellen in
staat een dividenduitkering van 10 pCt.
(onv.) voor te stellen na toevoeging van
f 100.000 (onv.) nan de Statuaire- en van
f 182.500 400.0001 aan de Dividend-Reserve.
Voorgesteld wordt uit d? winst over het
afgoloopen boekjaar aan h?t Ondersteuning»
fonds en aan het Spaar-, Pensioen- en Voor-
zicningsfonds van ons personeel te doteeren
respectievelijk f 100.000 (onv.) en f 8*000.
Hoewol ook do Borsumij in h?t thans
loopendc jaar den invloed ondervindt van
de algerneene depressi? in zaken, bestaat
geen aanleiding over 1930 een lager dividend
te verwachten.
In Indië had de maatschappij 8879 af
nemers.
BUITENLAND
HET ZWITSERSCHE DISCONTO
In verband met het feit. dat het disconto
der Schweizerische Nationalbank, dat mo
menteel nog 3 "pCt bedraagt, sedert gerui-
men tijd niet effectief meer is, venvacht
men, dut binnenkort overgegaan zal wor-
tot een verlaging van het officiecle
DE ENGELSCnE MIJNINDUSTRIE.
VAN DEN BERGH's FABRIEKEN
Interim div. 3 pCt. (onv.) op de 6 pCt cum.
pref. winstd. aand.
De directie der N.V. Van don Bergh's Fa
brieken deelt mede, dat zij besloten heeft,
over te gaan t<>t de cerate uitkeering over
het boekjaar 1930 van 3 pCL (onv.) op de
6 pCt. cumulatief preferente winstdeclende
anndeelen A. en B.
Aan de Engelsche mijnindustrie is e?n nieu-
slag toegebracht door de door de Duitsche
rijksspoorwegen aangekondigde nieuwe vracht
tariefverlaging voor het vervoer van kolen,
welke ten doei heeft den verkoop ran Duit
sche kolen op de buitenlandsehe markten t#
bevorderen. Het bedrag der verlating is nog
niet bekend gemaakt, doch beweerd wordt, dat
z(j 2 sh. per ton zal bedragen naar <ie Belgi
sche havens en 3 i 5 sh. naar de Duitsche ha
vens. De verlaging treedt, zooals gemeld, op
1 Juli in werking en is van toepassing op d«
hoeveelheden kolen, welke de gemiddelde ex
porten der laatste jaren tehoven gaan. De ko
len, welke over Nederlandsche, Belgische en
Duitsche havens worden vervoerd, zullen van
do verlaging profiteeren. onder voorbehoud,
dat deze kolen niet weder in Duitschland wor
den ingevoerd.
CANADIAN PACIFIC
De hruto-ontvangsten der Canadian Paci
fic waren over Mei t 3-237.000 lager don
in Mei 1929, de netto-ontvangen 3 1303.000
lager.
Propaganda 2 Juni tot en met 31 Juli 1930
Het blad van de lezers voor de lezers
Ondergeteekende geelt op als abonné op alt blad de(o) ?oIgende(nl
persoon(onen) voor minstens één jaan
Jk
AANBRENOERi
(Namen en adressen volledig Invullen^
-» Onderteckenlng ran aanbrengen
Betaalt pe
Op tc zenden aan'het bureau van on» blad.
Vow da premie* waarop d* propir.ndl.Ua recht hebbra. eervll.en .,j om beehle,
srec?. src«s:
