r
DINSDAG I JULI 1930
ZEEUWSCHE VOLKSLIEDJES
DOOR A. M. WESSELS
Laten wij allereerst beginnen, met te ver
tellen, dat de in dit artikel genoemde lied
jes niet door mij zijn gedicht, want zulke
gaven bezit ik niet. Maar wij mcepen goed
te doen onze lezers, en vooral de Zeeu
wen onder hen, een artikel aan te bieden,
waarin ditmaal eens eenige specifiek
Zeeuwsche liedjes worden opgenomen.
Wie herinnert zich niet met ingenomen
heid de jaren zijner jeugd, de jaren van
zorgeloosheid en onbekommerd genot, de
jaren van spel en argeloosheid, te spoedig
voorbij gesneld en gewoonlijk eerst ge
waardeerd, als zij onherroepelijk vervlo
gen zijn.
Wie ziet niet, zelfs op gerijpten leeftijd,
'de vroolijke jeugd stoeien en pret maken.
En als men dan het jeugdleven zoo eens
gade slaat, dan rijzen een massa herinne
ringen op aan het verleden.
Dan ziet men weer „beelden" uit de
jonge jaren en men denkt weer aan die
uren van genot, wanneer men in het „rie-
tuug" stapte, om met een clubje mee te
rijden naar de stad Goes of Middelburg.
En dan bleek, dat men in Zeeland zelve,
ook nog een eigen liederschat had en lied
voor lied schalde dan in vroolijke tonen
op. Allereerst was dan aan de beurt het zoo
populaire liedje van Jan Goedzak.
Jan Goedzak was een flienke vent,
dat wissen z'allegaere;
Jan ok nog een lekkere cent;
Ie kon ok lekker spaere.
Ie éd meer as dertig jaor
gediend bie alle boeren;
En, dat is waer, ie beleefde soma
nog 'eele raere toeren
Ie was k zesenveertig jaer.
i toen wou ie nog 'a trouwe'.
Ie éd gin last van erremoe, l)i
,Wè dikkels groate kouwe.
"t Was een koapdag ln de Poel.
Jan docht: ik gae prombeere,
Dè wor beslist een goeie boel,
j Dè mag niks an me&eere.
Ie zag ter Siene van de Weele,
en Bette van dMeule;
En Koeba Seute, en Kee Mokkelee
i En Jikke van d'Oageule.
Jan trok 'de stoute schoenen an
en xee: 'k zou wille trouwe, S
Wil één van julder mien tot man, f
dan zé ik joe mè 'ouwe.
De miajes lachten van belanK
Dè. kft je wel begriepe,
Mè Koeba Seute kon toch flienk
in Jan z'n erreme nieppe. 4
i
En Jan die trok ze nae zn toe
en zee: 'k za joe mè ouwe;
En Koeba zee geen ba of boe.
Ze docht: Ik kan tóch trouwe
En Zondags viel ze van de trap B)
En ieder zee verwonderd:
Die Jan, die eit dé goed 'e pakt,
Ze is 'ter één .van d' onderL
Die Koeba is een schappelijk dlei^
Ze kan goed stoppe en naaie;
Jan docht è't eu nae 'uus toe ging,
Let noe de boel mè waaia,
Zó kwam Jan van de koapdag tuns
En 't zk den nooit berouwe;
Ie ei noe toch een eigen 'uus,
En nooit gin groate kouwe!
Armoede. Poel, een uitgestrekte
ftveidelandstreek in den omtrek van Goes.
Jikke is de Zeeuwsche naam voor Jaco-
tnina. In z'n armen nijpen. 5) Werd het
afgekondigd .van den kansel (trap). Te
huis.
Als men zoo*n liedje naleest, zal men niet
bnder den indruk komen van de hooge
(waardij, die er aan moet worden toege
kend. Het is niet rijk aan poëzie door rijm
en woord, maar de waarde zit in het ge
westelijke. Wellicht zal iemand der lezers
zeggen, dat is waar ook, dat hoorde ik
jaren geleden in Zeeland ook door de jeug-
Nae Domburg, nae 't waefel 'uus,
Kommen een eele nacht nie tuus.
Dan gao me nao moei a) Jannetje,
Drienko koffie uut 't kannetje,
Ete van dat lekkere goet
Dat Zoete 3) in d'r schorte doet-
Het spreekt vanzelf, dat verschillende
dorps-, stedelijke en gewestelijke liedjes
werden gezongen en gemaakt.. Sommigen
zijn in verhalenden vorm, b.v.:
OP DE KLAPBANK IN EEN DORP.
Geen plaatsje in Zeeland Is er, of er is
een z.g. klapbank, waar des avonds de
werklieden na volbrachten arbeid, zich
G'en aevend Pier. schuuf is wat omm'e
da'k ok m'n enste i3 zetten kan.
'k Bin zó van 't uus3) en 't. wuuf 'e komme
en 'k bin nog moei: geloaft et, man!
Wat nieuws is 't er van 'd eele weke?
Is 't Kacheltje 3) van Lou a doad?
Ik 'oorde er op et land van spreke
Noe, 't beest was mien wat al té groat!
'n Paerd mot seffens an 4) mer groeie
Eest zachjes an, krek as een kind
Eest gaen, dan loape mie dc kolie
Zó is 't me Pier, m'n beste vrind
Zoo gaat het liedje verder, en talrijke
dorpsvoorvallen worden besproken.
Dat de Zeeuwen veel van hun gewest
houden, blijkt wel uit het volgende liedje,
waarin de liefde tot Zeeland tot uiting
komt:
Gae je soms nae varre streken
Naer het Noord- of Zuiderstrand,
Overaol vin Je gebreken,
't is, zoo as je wè kijn leze,
Nergenst is 't Luilekkerland.
Ier te werm en daer te koud,
Mae waer zou d'r eentje wezen
Die van Zeeland nie-vee oudL
Ier geen groote waetervallen,
Ier geen buitenlandsch gedoe,
Ier geen volk bie duzendtallen
Geen fabrieken ds't er toe.
Netjes bluuft de boel ier gaende:
Het is zeker en gewis,
En dat ouwe me vaststaende
Dat 'r mae één Zeeland is!
Een ander liedje, waarin de liefde tot
Zeeland uitkomt, is het liedje, dat gedicht
is door den heer D. A. Poldermans, hoofd
der O. L. School te 's-Gravenpolder en dat
door de Zeeuwsche componist A. Lysen,
voorheen te Middelburg, op muziek gezet
is. De uitgever J. J. van der Peyl te Yer-
seke gaf de bundel uit Muziekliefhebbers
kan ik het ten zeerste aanbevelen.
Op oens waepen staet een Leeuw
FHenk en ferm, z'n kop nae boven
En zoo stond 'n, eeuw nae eeuw
Oe de baeren rond z'n stove
Onze leeuw, zoo fier van aerd
Boept ons toe mit forsche stemme:
„Bluuf den naem van Zeeuwen waerdl
Aoltied worst'le, toch ontzwemme."
(2de couplet).
Ook Eet lied: „H Landjd van Ter
Goes" zit er in Zeeland reeds goed in, en
wordt met graagte gezongen. Wij citeeren
het eerste couplet:
Aordig landje van Ter Goes,
Land van wakker, wykzaem streven.
Mit je velden en Je dreven.
Mit je durpjes, keurig net,
As op groen ferweel x) 'ezet,
Waer het aentje van den toren,
Kiekt op goudgeel, golvend koren,
Goesche landjq, kostlik oord,
Je bent eenig in je soort
s) fluweel.
Een ander' liedje van Poldermans, 3at
men ook wel langs de straten hoort zingen,
en dat goed in de smaak van het Zeeuwsche
volk viel, is het
ZEEUWSCHE REGENLIEDJE,
dat ook in l)et bundelteje van den Yerse-
kensche uitgever .voorkomt Het luidt als
volgt!
Kom in uua kom hl uus,
Kinders lieve, wét 'n waeter,
't Giet en plast mit klesgeklaeter.
Kom toch g<iuw naer binnen guus 2X
Oor't is op de pannen sprienge,
Oor't is in den trasbak 3) zlenge,
Zienge, ^inge op en neer,
't Regent bobbels, wat 'n weerf
Ier voe 't raem, kiek 's an,
't Stroomt 'r langs mit groote strullen',
Langs de straeten sliert 't guilen,
't Is 't er duustcrachtig van.
't Kiest en spettert op de glaezen.
In de plassen groote blaezen,
Bollend, brekend, keer op keer.
't Regent bobbels, wat 'n weerl
Huis. Kinderen. 3) Regenbak of ton.
Zooals men ziet Is er op liet Zeeuwsche
terrein ook wel iets eigens. Nu we het toch
over de „guus" hebben, die, zooals wij hier
boven zagen, binnen geroepen werden
gons de regen, wil ik u laten zien, dat deze
ook nog aparte Zeeuwsche liedjes hebben.
Ze alle citeeron gaat natuurlijk niet. Vroo-
lijkheid, levensmoed en levensgenot zijn
de grondtonen van al die verschillende
kinderliedjes, 't Zijn grepen uit het leven.
Wellicht zijn sommige ook in andere
streken dan ons Zeeland bekend. Ik ti
„Van Brazilicm" en „Roosjes bloeien op
m'n oed". 'k Zal even citeeren, wat ik dezer
dagen hoorde zingen en zag spelen.
MAROEFELTJE
Eenige meisjes vormen een gesloten kring,
om een meisje dat gehurkt (op d'r ukken
zeggen ze in 't Zeeuwsch) in 't midden zit.
Dit gehurkte meisje zingt dan:
Ik komme van onder d' aerdei.
Macroe, Maeroe, Maeroefeltjei.
Ik kom van onder d' aerde,
Maeroefeltje.
Het koor der kinderen vraagt 'dan:
Wat ei je daer gelaeten?
Maeroe, Maeroe, Maeroefeltje.
Wat ei je daer gelaeten?.
Maeroefeltje.
Solo: Een potje mit wat aerdë, enz.
Koor: Aen wie zé je dat geven? enz.
Solo: Aen mien naeste buren! enz.
Koor: Wie bin je naeste buren?.
Maeroe, Maeroe, Maeroefeltje,
Wie bin je naeste buren?.
Maeroefeltje.
Het gehurkt meisje springt 3an op en
zegt:
Eèn, die Ik kriegen kan.
en grijpt, met gesloten oogen, eén uit 3en
dansenden kring en moet dan raden.
Mist zij, dan moet zij een tweede van
gen, enz.
Er zijn ook nog een paar Zeeuwsche
liedjes, die alleen maar op zekere dagen en
;tijden gezongen worden.
Een heel eigenaardige gewoonte, die in
sommige Zeeuwsche streken nog in zwang
is, is het loopen met de rommelpot, die hier
„koenkelpot" heet
Tusschen Kerstmis en Nieuwjaar, en
ooral in de stad Goes op Oudejaarsavond,
an men op de Zeeuwsche dorpen, het
doffe, weemoedige geluid van den koenkel
pot hooren.
Een oude melkkan waar het oor van af
is, of een kleine Keulsche pot wordt met
varkensblaas bespannen en een
riet er door heen gestoken, wordt snel heen
weer bewogen, waardoor het eigenaar
dige zoemende gegons ontstaat
Met dit primitieve muziekinstrument
trekken de kinderen er op uit Geen huis
'ordt overgeslagen en vooral wordt ge
raagd: „Magge we is koenkele?"
In de meeste gevallen wordt dit natuur
lijk gaarne toegestaan, 't Is ook maar één
keer per jaar, dat de kinderen gelegenheid
hebben hunne liedjes te zingen.
Dan hoort men het hun uitjubelen:
'k Heb zoo lang mit de koenkelpot 'eloopen,
'k Heb gin centje om een broodje te koopen.
Vrouwe, geef me dit! Vrouwe, geef me dat!
Geef me een stik van 't verken z'n
(een ander woord voor achterste deelen),
Een zeer bekend liedje is het liedje van:
KLEIN ZIELTJE!
Klein zieltje! klein zielteje! staat achter
(de trap.
Klein zieltje! klein zieltje en lust je gin
(pap?
En as je gin pap lust, dan eet je maer brie.
En as je gin brie lust, dap eet je maer nie!
Wij 'kunnen echter niet voortgaan, met
meerdere liederen te publiceercn, ofschoon
reeds een massa verzameld hebben.
In "een boekwerk „Ons Zeeuwsch Verleden",
dat reeds bij den uitgever is, hoop ik er
n apart uitvoerig hoofdstuk aan te wijden.
Laat mij mogen besluiten met een -liedje,
dat nog .niet zoo heel oud is en dat op
Nieuwjaarsdag opgezegd wordt. Het zij de
vertolking ook mijner gevoelens tegenover
ons Zeeuwsche volk:
Zowè voe stad as lan3,
Voe ermen en voe rieken,
Voe 't Zeeuwsche vlakke land,
Mit "dunnen en mit dieken.
Voe Zeeland in sê-geel a)
Voe 't eêle traenendal:
Een jaé van gróoten bloei en
Vrede bovenal.
Voor. 3) In 't geheeL
Land- en Tuinbouw.
HET FEEST VAN DE JEUGD
f V
•v - ,-y- ~r
1 *r. J<
-
r. -v
i n
Zaterdagmiddag hield 'de Federatie van ïïottercL 'C.J.M.V. in samenwerking met den
Ring Kleine Kracht" (IJselmonde-West) van het 1V./.V. een buitendag te Hhoon.
Hierboven de talrijke bezoekers, geschaard rond den ouden vijver in het Bhoonsche
Bosch, u-aar onder leiding van mevr. Grimberg-Huyser uit volle borst gezongen werd,
de liederen van de lente, van „het feest van onze jeugd".
del van de hoogste waarde zijn, constateer
den wij ter gelegenheid van onze tentoon
stelling in Zwitserland. Bij de enorme hitte,
welke in het tentoonstellingsgebouw te Zu
rich heerschte, hielden onze producten, onze
komkommers, tomaten, druiven en kool, het
olie acht dagen uit! en zijp dan nog volko
men geschikt voor (den handel.
Het is ook verkeerd, dat men bijv. bloem
kool verkoopt met losse cn bruine; deze kwa
len kan men hij een zorgvolle behandeling
grootendeels voorkomen. Maar vooral, laat
men de producten .niet in dc zon oogsten,
ant dit is zoo verderfelijk als men denken
kan.
Schoolnieuws.
DE WARMTE EN DE GROENTENUITVOER
In „De Tuinderij" lezen wij wat tijdens di
warmte met den groentenuitvoer geschiedde.
De schrijver van dit artikeltje zag b.v. kom
kommers in de felste zon op de ramen liggen
Wij constateeren ook, zoo vervolgt hij, dat
men reeds om 5 Uur 's avonds komkommers
begint te snijden.
De volle hitte zit dan in het product; het
kan niet anders of artikelen, op deze manier
geoogst, moeten bedorven op de plaats van
bestemming aankomen.
Hetzelfde verschijnsel is ook bij het oog
sten van bloemkool waar te nemen; dit pro
duct ziet men ook dikwijls 's middags in de
felle zon oogsten.
Met sla cn peen gebeurt vaak hetzelfde;
peen ziet men soms een paar dagen tevoren
bossen.
Dat producten, onder dergelijke omstan
digheden geoogst, in slechten toestand op de
huitenlandsche markten aankomen, lijdt
geen twijfel.
Het overtuigend bewijs dat producten, die
in den vroegen morgen zijn geoogst, grooten
weerstand aan bederf bieden, zeer veel duur
zaamheid bezitten en derhalve voor den han
DUITSCHE STUDENTEN AAN DE VRIJE
UNIVERSITEIT EN AAN DE THEOLOGI
SCHE SCHOOL.
Het volgend rondschrijven wordt ons ter
publicatie toegezonden:
„Eenige jaren geleden werd een Comité op
gericht tot versterking van het Gereformeer
de leven in Duitschland.
Door de ruime bijdragen, welke indertijd
van zeer vele Kerken en ook van particuliere
personen inkwamen, was het Comité, in
staat, aan menige Kerk in Duitschland,
maar ook aan menige Stichting van Barm
hartigheid en aan verschillende predikants
gezinnen in den moeilijken tijd steun te bie
den.
Dat „der Beformierte Bund" niet vergeten
werd, spreekt wel van zelf.
Het restant van het saomgebrachte bedrag
stelde ons in staat, om ieder jaar aan een
paar Duitsche Theologische Studenten of
Candidaten de mogelijkheid te openen, de
colleges te volgen aan de Theologische
School te Kampen en aan de Vrije Universi
teit te Amsterdam.
Op deze wijze werden deze aanstaande
Duitsche predikanten in de gelegenheid ge
steld, van nabij kennis te maken met het Ge
reformeerde Kerkelijke leven hier te lande
en met de Gereformeerde Theologie, zooals
deze aan onze Gereformeerde Universiteit en
aan onze Theologische School wordt gedo
ceerd.
Naar onze overtuiging een uitstekend mid
del, om de Gereformeerde beginselen ook in
net Buitenland te verbreiden en meer con
tact te verkrijgen met de Gereformeerde ac
tie in Duitschland.
Het indertijd saamgebrachte geld is thans
verbruikt
Zeer gaarne zouden we dezen arbeid, die
door de Duitsche Gereformeerden (we behoe
ven slechts den naam van Dr. Kolfhaus van
Vlotho te noemen) zeer gewaardeerd wordt,
willen voortzetten.
De Theologische Faculteit van de Vrije
Universiteit en de Hoogleeraren der Theolo
gische School juichen dezen arbeid ten zeer
ste toe en bevelen deze steunactic van harte
aan.
Mogen we daarom een beroep doen op do
offervaardigheid der Kerken?
Laat men spoedig voor dezen arbeid een
collecte houden, of, zoo dit niet mogelijk i:
laat nyn dan in ieder geval door het zenden
van c{i flinke bijdrage ons in 6taat stellen,
om ook straks na de vacantie weer een paar
Duitsche Theologische Studenten naar ons
land te doen komen.
Ook van particulieren ontvangen we gaa:
ne een gift voor dit doel.
We vestigen dc aandacht op de aanbevo
lingen, welke wo zoowel uit Amsterdam als
uit Kampen ontvingen.
Prof. Dr. F. W. Grosheide schreef het vol
gende:
dat de Duitsche Studenten, die tot dus
verre voor rekening van Uw Comité hier
hebben gestudeerd, zich ijverig en correct
hebben gedragen. Zij hebben trouw de
colleges bezocht en op allerlei manieren
veel belangstelling getoond.
De Faculteit heeft dan ook alle vrijmoe
digheid, om U aan te bevelen, het zenden
van Duitsche Theologische Studenten
naar de V. U. voort te zetten.
aan de Praagsche academie: ..Ik hen met
mijn waarde medewerker prof. v. d. Broek en
met den ingenieur Socha volkomen overtuigd
dat wij onze taak vervuld hebben en inder
daad graf acht in de Waalsche Kerk hebben
gevonden en de overblijfselen van den dier-
baren J. A. Kowensky hebben geïdentifi
ceerd".
Men zou daarom van Prof. Matiegka niet
verwachten, dat hij na de plechtige begrafe
nis en al wat daarmee verbonden was. ge
makkelijk het initiatief tot voortgezet gra
ven zou nemen.
De vraag is dus, waarom toch verdere op
gravingen? Matiegka en v. d. Broek zijn ze
ker van hun zaak. Waarom zouden ze aan
dringen op iets. wat bij den buitenstaander
het idee wekt, dat zij zich minder zeker ge
voelen. Wenscht dc Tsjechische regeering
verder onderzoek? Maar er is geen enkel
symptoom dat zij niet volledig de meening
harer deskundigen onderschrijft.
Er schijnen dus buiten Matiegka en de
regeering om, invloeden te zijn, die ecu
voortgezet onderzoek wenschen. Een her
nieuwd verzoek tot opgraving, ditmaal in
een ruimte die aan de Tsjechische Staat
behoort, zal den burgemeester van Naarden
met zijn erkende calvinistische overtuiging
voor een moeilijke neslissing brengen. Im
mers ook nu is zijn toestemming noodig. En
hij heeft zich op het standpunt gesteld, dat
de opgraving van verleden jaar juist is, al
thans volgens zijn toespraak tot Minister
Bonesj in Naarden.
Wat mijn eigen standpunt inzake her
nieuwde opgraving betreft, daarginds slui
meren mannen en vrouwen, broederen en
zusteren in hetzelfde geloof in de acht gra
ven van het parquet en het doet er zeker
weinig toe, welk graf van deze asht door
iemand als de juiste plek van één hunner
wordt aangeduid als gevolg van theoretische
overwegingen of na anthropologisch onder
zoek. Want deze echt zijn ales de doelc van
en grooter graf, waaruit de stem van een
room verleden tot ons spreekt. De stem
an Hugenoot en Waal, van Nederlander en
Moraviër.
Prof. Dr. J. Ridderbos zond ons het .vol
gende schrijven toe:
„De arbeid van het Comité, dat zich ten
doel stelt, Duitsche Studenten in staat te
stellen, gedurende cenigen tijd de colleges
aan de Theologische School of aan de
Theologische Faculteit der Vrije Universi
teit te volgen, wordt door het College van
Hoogleeraren aan de Theologische SchQol
gaarne en met warmte aanbevolen, daar
deze arbeid onder den zegen Gods kan
strekken, om den invloed der Gerefor
meerde Theologie ook buiten onze grenzen
te versterken.
w.g. J. RIDDERBOS, h.t Rector".
Wanneer alle Kerken ons helpen, kunnen
gemakkelijk weer een tweetal beurzen ter
beschikking gesteld worden.
Zendo men de Collecte of giften spoedig
aan een der beide laatste onderteekenaars."
De ondertekenaars van het rondschrijven
zijn: A. W. F. Idenburg, 's-Gravenhage; Mr.
ran der Deure, Bennekom, Giro No. 6394;
Ds. G. Renting, Winterswijk, Giro No.
39308.
Wetenschap.
HET GRAF VAN COMMENIUS
Naar aanleiding van dc mededeeling door
professor van den Broek, gedaan in een on
derhoud met ons bureau op IS Juni, n.l. dat
professorMatiegka waarschijnlijk binnen
kort te Naarden nog eenige graven zal on
derzoeken, deelt dr. Oosterhuis de grafkun-
dige wiens meening afwijkt van die van
Prof. Matiegka ons het volgende mede:
In Juni van het vorige jaar heeft men in
de pers een modedeelirig van Prof. v. d. Broek
kunnen lezen, dat er een groote mate
zekerheid bestond dat inderdaad het skelet
van Comenius was gevonden.
Prof. Waterink en ik hebben eenige maan
den later bezwaren tegen de echtheid der
vondst ingebracht; één der voornaamste
daarvan was liet niet kloppen van den leef
tijd van het bovenste skelet met archivari
sche gegevens. Prof. Matiegka antwoordde
hierop in Maart j.l. in een voorloopige me
dedeeling aan de academie te Praag en prof.
v. d. Broek in het Ned. tijdschrift van Ge
neeskunde van 25 Mei j.l.
Nu Prof. v. d. Broek de publicatie van een
nader grondig onderzoek in dit onderhoud
heeft aangekondigd, mag men aannemen,
dat Matiegka nog vóór het in het licht ge
ven van deze publicatie opnieuw
nasporin te Naarden zal doen. Wan
neer men de reeds verschenen publica
ties leest, wordt het niet duidelijk waarom
de beide hoogleeraren een verder onderzoek
wenschon. Zij komen niet terug op hun een
maal gedane uitspraak. Mag de Utrechtsche
hoogle raar zich al wat minder gedecideerd
uitdrukken dan in 1929. Matiegka doet dit
zeker nicL Hij schrijft ux zijn mededeeling rust hebben.
Uit het Sociale Leven.
VERKORTING VAN DEN SLAAPTIJD
VAN DE VERPLEEGDEN AAN DE RIJKS
OPVOEDINGSGESTICHTEN.
De heer F. B. van Veisen te Doetinchem
schrijft ons:
Zaterdag voor Pinksteren werden wij plot
seling verrast met 'n nieuwe dienstregeling,
ingaande op den Tweeden Pinksterdag;
'n verkorting van den slaaptijd voor de ver
ten.
{organs half uur vroeger beginnen
(half zeven) en. sloeg voorheen 's avonds
om negen uur het klokje van gehoorzaam
heid, nu mogen de jongens om halfclf gaan
slapen.
Nu kan. onder omstandigheden, een nacht
rust van 10 uur voor gezonde, normale Jon
gens van IS jaar wat lang rijn, maar even
zeer kan een dag van 14 uur te lang, eekeB
lang genoeg zijn.
Wat voor het eene gesticht mogelijk 18,14
daarom nog niet overal goed.
't Is hier een observatie-inrichting, ook
als zoodanig ingericht De jongens hebben
gedurende 8 uur per dag occupatievo bezig
heid in school en vakonderwijs. Tusschen
school en werktijden wordt de tijd gedood
met lezen en spelletjes, soms ook wat knut
selen.
Stel u nu een groep jongens voor van on
geveer IS jaar, met z'n vijftienen op 'n zaal,
drie hoog, 'n weinig triktrakkens, 'n weinig
«lammens, een weinig lezens! Een dag van
14 uur is dan lang genoeg.
Stel u 'n andere groep voor, leeftijd 8—12
jaar. stakkers, waarvan 'n groot gedeelW
amper lezen of schrijven kan. Voor hen ver
alt zelfs het vakonderwijs......
Erger nog de afzonderings-observatfc,
waar. de jongens den ganschen dag alleen
in een kamertje zitten. Stel u even voor,
zoo'n jongetje van 10 jaar. kan niet lezen,
niet knutselenHij zal tot halfclf wakker
blijven? Je leest, dat men zoo .vólkern temtf
Dan «le Zondagen!
En Katholieken èn Protestanten hebben
1 uur, zegge één uur, van den geheelen dag
kerk. Driemaal een uur gaat iedere croej»
naar buiten, om daar, op ongeschikte ter-
rointjes, te trappen tegen het bruine mon
ster. De overige uren aan tafel, lezende,
triktrakkende, «lammendcTot hesluit
een uur lezen of stille werkzaamheden in
de coui-hetten.
Voorheen werd elke dag besloten met een
stil half uur, waarin iedere jongen ver
plicht vos te lezen in zijn godsdienstlvekey.
Voor dit „stille half uur" komt nu het laat
ste uur van 9Vs—10V* met lezen ol stillé
werkzaamheden. -
Men mompelt, dat het hoofdmotief voofl
de verkorting van den slaaptijd is, het to-
gengnan van geheim kwaad.
Wijlen directeur Klootsema. iemand, did
toch wel eenigen naam had op gebied van
opvoeden van misdeelde jeugd, liet gedu
rende de wintermaanden den dienst eindi
gen om halfnegen en 's Zondags vond hij
het, ook tijdens de zomermaanden, om half
negen al welletjes.
De gemiddelde leeftijd toch van onze gó-
slicbtslievolking ia pl.m. 16 jaar en meeren-
deels zijn het geestelijk misdccldeii.
Aan tie J. P. lloyestichting te Oosterboek'
gaan de verpleegden om zeven uur naat*
bed op advies van den bekenden Arnhem
s-hen psvehiator Dr. J. G. Schnitr.ler, terwijl
ze bovendien op den dag nog één uur bed-
VOOR HONDERD JAAR
door S. VAN WOUDEN
Natuurlijk bleef de bestrijding niet uit.
Reeds in 1814 had „l'Observateur Beige" er
voor geijverd, dat bet Framsóh als de of-
ficieele taal gelden zou. En ook later kwam
bet blad vrijmoedig voor deze voorkeur op.
Dc schrijvers in dit Zuid-Nederlandscho or
gaan stelden hun dool echter nog veel hoo
per. Eerst dan zou het, volgens hen, goed
zijn, wanneer de naam van het Koninkrijk
kou wezen Royanme Belgiqne; wanneer alle
staatsburgers, ook de Noord-Nederlan-ders.
Belgen genoemd zouden nworden; wan
neer de Belgische klouren de nationale zou
den zijn!
Efi reeds ook in 1816 en 1S17 ging datzelf-
<1$ blad, uit ergernis misschien, dat het den
IjtrlJd om liet Fransoh bij aanvang verloren
had. voort met zijai bespotting van de Neder
Widsche taal en stak liet den draak met 1 e
Neerlandisme!
Tegen liet taalbesluit van Koning Willem
I verhief zich natuurlij kerwlls ln df»
Franschgezin.de pers een stonn van protes
ten. Hoe meegaand, hoe toegeeflijk de regco
ring zicüi echter betoonde! Nadat het Be
sluit van 1819 op 26 October 1822 gevolgd
word door een Besluit, dat ook in een ge
deelte van Zuid-Brabant hel IlolJandscJi de
officieele taal word enmoest, werd aan een
aantal roohtsgeleerden in Brussel vergun
ndng gegeven, nrg tot het einde van 1S25
twt F ran soh te gebruiken,
Ik neem hier over, wat Gijsbert Karei van
Hogendorp in 1816 schreef over het taalver
schil, waaruit blijken moge, hoe de vooraan
staande personen in Noord-Nederland oor
deelden.
In de Nederlanden zijn eenige ge
westen, op de girenzen van Frankrijk, on
der den naam van Waalsche bekend, in
het 'bezit van een Fransch patois; vele lie
den dn de Belgique hebben onder de
Spaansche, Owstenrijksche, Fransche heer
schappijen een vreemde taal aangenomen;
doch de Nederlandsche is de nationale ge
bleven. Deze tastbare waarheid wordt
echter vlak tegengesproken, en de tijd en
soli otsoh rif ten beweren, in zeer middelma
tig Fransch, dat het Fransch de moeder
taal der Belgen is
Zooals Van Hogendorp dacht ook «1- Ko
ning. Was het te verwonderen, dat Willem
I liet Belgische volk in plaats van oen
patois een goede, gangbare taal schenken
wilde?
Een tweede struikelblok werd gevormd
door de benoemingen.
P. J. Kloppers schrijft ln zijn zeer lerens
waardige studie „Nederland en Oranje in
Be-eld cn Sohriftdeel MI. bhlz- 219, «kat
«!c Belgische klacht: de Koning begunstigt
bij benoemingen de Noord-Nederlanders, niet
geheel ten onrechte was. Immers, zoo be
toogt hij:
in 1830 (was er) onder de 7 minis
ters slechts 1 Belgonder vlo eerste
commiezen aan de ministeries (telde men)
106 Hollanders tegen 11 Belgen..,.., onder
de 14 hoofd-a-dmin istrateurs en directeu
ren-generaal (werd) 1 Belg gevonden
onder de beambten aan het ministerie van
oorlog (waren) 29 Hollanders tegenover
3 BeJgen en aan dat van financiën wodor
28 Hollandera tegenover 1 BelgSlechts
het vierde deel der officieren in het Na
tionale leger waren Belgen
Kloppers heeft gelijk. Maardezen
onreohtvaaniigen toestand trof hij aan in
hel jaar 1830- Dit mag niet uit het oog ver
loren worden!
Ha<klen de Belgen recht om in 1S30 over
dc onrechtvaardige benoemingen te klagen
ze hadden het aan zich zelf te wijten.
Hun onwil, hun verzet, hun opstandigheid-
in één \vx>ord, was tè groot, dan dat ze het
vertrouwen van den Koning waardig wa
ren!
Vroeger het is bewezen! ging dc Ko
ning met groote onpartijdigheid bij de te
verrichten l>onoomingen te werk. Hij zng
niet naar godsdienstige richting; hij letic
niet op het partij-verband, waart, -e de te be
noemen persoon behoorde: alleen op be
kwaamheid werd gelet! De Bosch Kemper
prijst in dit verband A. R. Falck zeer, oni-
d«t deze hij benoemingen „met echte libe
raliteit" te werk ging. En het karakter van
Willem I kennende en zijn opvatting om
trent de regeerings-verantw'oordelijkheid.
mag met stelligheid worden aangenomen,
dat het geheel in overeenstemming met
's Konings wil was, dat De Geer van Jut
faas naar Duitschland werd gezonden ,gan
bekwame Katholieke professoren op te
sporen"!
«De voorstelling, die Kloppers in zijn bo
vengenoemde boek gegeven heeft, zou tot
verkeerde gedachten kunnen leiden. Na
drukkelijk moeit worden vastgesteld, dat do
zoogenaamde partijdige ben:-emingen" van
lateren datum zijn. Eerst toon de Belgen in
hun begonnen tegenstand zich verhardden,
heeft Koni) f Willem I wat alleszins na
tuurlijk en verklaarbaar is! personen in
de vorsohillende ambten en betrekkingen b©
noemd, die volkomen betrouwbaar waren
cnnoch door muitzieke taak of ontoe
laatbare handelingen aanstort cn ergernis
gegeven hadden!
In Zuid-Nederland meende men ten op
zichte van de financiën en het belasting
stelsel gegronde grieven te hebben.
Eren moet hier iets worden gezegd over
de werkelijk niet geringe moeilijkheden, die
het Voreeni-gd Koninkrijk op financieel ge
bied doormaakte.
Toen de vereeniging een feit was. was het
Koninkrijk der Nederlanden verplicht een
niet onaanzienlijke krijgsmacht, in stand to
houden, een verplichting, die het land op
girtrte kosten to staan kwam. Daarbij kwiun
dat Willem I zich door de Grondwet go
noodzaakt meende, zoowel in Brussel als in
's-Graven/hago eon dubbele inrichting van
de Ministeries te hebben, wat zeker mei
heel dien rompslamp van ambtenaren en
beambten cm ki-tbare luve genoemd
worden mocht- En eindelijk was niet minder
!>ezvvarend voor 's lands schntki-t 't stelsel
van centralisatie, dat in de plaats van de
vroegere gnedkoope administratie gekomen
was.
Hot is De Bosch Kemper, die opmorkt.
dot Koning Willem I hij den aanvang van
zijn koningschap over de beide landen px--
dc verwachtingen voor de toekomst had, wat
de welvaart van zijn landen betrof. Maar
waar hij gaarne groote werken tot stand
bracht en hij, voortvarend als hij was. in
zijn politiek geen vrede kon heb1>on met 'n
langzame, natuurlijke ontwikkeling van de
volkswelvaart, daar kon het wel haast niet
anders, of het regeeringsstolsol van Willem
I moest door zware financioelc lasten war
den gedrukt.
Zoo kon het konwy, dat de belastingen in
het tijdvak 18161819 veel to weinig op-
braohtrn om al de uitgaven te dekken. En
zoo kwam het eveneens, «lat in België klacht
op klacht kon worden aangeheven over den
financieolen nood. waarin het Rijk' ver
keerde; een nood, waarvan men, onbillijk
genoeg, alleen den Koning de schuld gaf.
Van 1815 tot 1821 werden, volgens Klop
pers, in zijn „Nederland en Oranje" en Groen
in zijn „Handhoek", een reeks begroetingen
opgemaakt, die niet anders hecton kunnen
<!an misrekeningen, tekortkomingen, leenin
gen en credictcn, zoodat de Staatsschuld
onder allerlei benoming en vorm telkens
vergroot werd en jaar na jaar weder do
zelfde verlegenheid, dezelfde tijdelijke crisis
en dezelfde ongelukkige maatregelen tol
redding aan «Ie orde waren, en «Ie schuld
weldra met 100 millioen vermeerderd werd
(In ISir. was er reeds oen tekort van 40
millioen!)
Natuurlijk konden botsingen iuaschen «I#
Hegeering en de vnlks\ r-i legcnwoordigiiig
niet uitblijven. Bij de indiening der tien
jiAriljktrhe In-granting in 1819 werden dan
rok d«- Uitgaven niet algoinecne en de post
Inkomsten met 97 tegenstemmen slochU
één b«l stemde vóór' verworpen! Wel al
gemeen was «lus de afkeuring over het fi
nancieel beleid dor Regcering!...^,
Het is niet mogelijk, tlhans een uitvoertaa
bespreking tc wijtien aan de financieM»
vraagstukken van dien tijd. Ik geef alecht»
een overzicht, of liever: ik constateer nV.ccn
maar het feit, dat er financieele moeilijk
heden waren. Als meer op mijn.weg lie
gend volge nog een korte beschouwing on*
trent de bumenlandsche politieke moeilijk*
heden, die een gevolg waren van den sleci*
ten toestand van lan<is kas.
Noord- en Zuid-Nederland pasten nlat bf
alkander. Alsof het twee geheel van eVkax*
d< r verschillende landen en niet hij alkan*
«'••r hohoorende landen waren. z«V\ groot was
ten aanzien van de stoffeJtjke belangen da
voortdurende strijd tusschen do twee dealen
van liot Rijk.
fn het Noorden, vooral fn de z^provin-
r.i«"n, «ischto men \rijhe4d van hamel voor
ïich op ais een onmisbaren factor voor «Icn
bl««ei van het land. Het Zuiden evenwel
voeg voor de producten van «Vsn IaiHil«ouw
in voor de voortbrengselen vtm fijn fabrie
ken begunstiging, opdat het voor «le mede-
«tinging van bet buitenland niet sou bezwij
ken. Ook op dit gebied alzoo was or twist,
een strijd van belangen!
Even, in 1816, werd in Holland de hoep
Rxkoest.v.l een hoop. the «loor velen al*
jekerhe I werd genomen! dat de gouden
eomv van den handel opnieuw wn* evage
broken. De zeevaart nam met mizensrhrs-
«'cn tne. 't IIau er allen sohtjn van. dat Hol
land opnieuw de stapelplaats, de markt van
«•«•li groot deel van Europa zou worden!
(Wordt vervolgd)
