B
Godesia
Geysers
BOUWCREDIETEN
fOGARNË
B
D
e variabele
eenheidswoning
Rotterdamsche Boaz-Bank N.V.
Staalbouw
meubelteekenaar
djl n öLaD blo.
MAANDAG 16 JUNI 1930
VOOR VOORBURG
ALLEEN
WONINGBUREAU
„V RONESTEYN"
ebouwing Oosterpark te Bilthoven
Architectuur: ADR. C. LENGKEEK Wzn. te Hillegersberg.
Het is niet voor het eerst dat we in onze
kolommen schreven over de exploitatie van
het Oosterpark te Bilthoven. Maar het is ook,
een onderwerp waarover we niet heel spoe-
Ga nu deze week ook eens een kijkje
nemen, waarde lezer. Indien je werkelijk
rustig wilt wonen en toch wilt genieten van
alle comfort, die wetenschap, kunst, bescha
ïIlïfCIfFWDM TYPE.O. IN HfT 003TEOTAÖ< TE G>\nüOVEH UïffiCHT
dig zijn uitgepraat. Telkens doen we bij een
bezoek aan Bilthoven nieuwe en mooiere
indrukken op en vooral nu, tijdens de mooie
zomersche dagen, is het een lust hier te
dwalen.
ving en techniek u kunnen geven, waarbij
u heerlijk natuurschoon en gezond klimaat
prefereert, dan is uw' keus voor uw toe
komstige „home" gemaakt.
Daar in 't Oosterpark, heeft u een groote
keuze, in elke geweenschte grootte uit een
complex van 50 HA..
Architect Adr. C. Lengkeek Wzn. te Hil
legersberg heeft er reeds een aantal villa's
neergezet, waarvan we hier een prospectief
afdrukken.
D gevels zijn van lichtgele klinkers op
getrokken, afgedekt met blauw pannen dak
De prijs van deze villa's, inclusief 2000 M
grond is zeer laag te noemen.
De dubbele typen zijn te koop vanai
f 10.000. En Vrije villa's vanaf f 14.000.
Binnenkort hierover meer.
RCH1TECTENCONGRES
L TE BUDAPEST
Het aanstaande Architecten-Congres te
Buddapest (7—14 September) belooft zonder
twijfel zeer interessant te worden.
Er worden vijf thema's behandeld:
le. De opleiding van den architect, in het
bijzonder met betrekking tot den modernen
architect te stellen eischen op financieel,
oeconomisch en organisatorisch terrein.
2. Architectenkamers en Gemeenschaps
belangen voor de architecten.
3. De bescheming van het kunstzinnig
eigendomsrecht van in tenia tionaal stand
punt bezien.
4. Ue rol van den architect bij industrie
bouw.
5. Acoustiek en bouwkunst.
Het bestuur van den B.N.A. heeft de vol
gende heeren bereid gevonden om Neder-
landsche prae-adviezen op te stellen, en wel
in dezelfde volgorde: Prof. Ir. J. A. G. van
d. Steur te Delft; A. Otten te Rotterdam;
Mr. E. P. II. Ilo6enboom te Amsterdam. lp-
A. J. van d. Steur te Amsterdam en Prof.
Dr. A. D. Fokker te Haarlem Met lid van .le
Nederlandsche Sectie Prof.Slothouwer zal de
besprekingen leiden bij de behandeling van
het vierde thema. Bovendien is Ir. Joseph
Cuypers op het oogenblik de voorzitter van
het" C.P.I.A., zoodat Nederland een belang
rijke plaats inneemt in de leiding van het
congres.
E outh. v/h n. Jvan Schijndel SfCo. Hoofdkantoor: Opslagplaatsen, Zagerij en Schaverij
ANNO 18R3 Oost-Admiraliteitskade47' Rotterdam Nassauhavm - Boerengat
IET NIEUWE RAADHUIS
TE NAALDWIJK
In vervolg op ons bericht van verleden
reek vernemen wij:
De ontwerpers van de raadhuisplannen
x>r Naaldwijk „Libra" en „Westland" heb
ben een adres gericht tot het college van B.
en W., waarin zij hun misnoegen uitspreken
over het standpunt dat B. en W. hébben in
genomen in hun prae-advies op het rapport
den heer v. d. Kloot Meyburg, den ai-
ir van de gemeente inzake de plannen
tot den bouw van een nieuw raadhuis. Zij
ran oordeel, dat B. en W. geheel afge
weken zijn van de voorwaarden, welke in
het programma vermeld stonden. Hierin
toch werd gemeld, dat de bouwsom en de
maten voor het te bouwen raadhuis niet
mochten worden overschreden, redenen
waarom zij een min of meer bescheiden
plan hebben ingediend. Nu blijkt echter, dat
het college zich geheel van de eischen heeft
losgemaakt, en zonder meer het plan van
„Lentelot" als het beste aanbevelen, hoewel
het veel duurder dan de bepaalde som zal
zijn en ver boven de maten uitgaat. Adres
santen meenen, dat de burgerij door aanne
ming van het voórstel van B. en W. niet
at zijn en vragen om aan de bezwaren
wel aandacht te willen schenken.
Dr. Reg. Baumeister Otto Schmidt te Trier
heeft een planindeeling van een woonlaag
étagewoning gemaakt, waardoor het
mogelijk is, met behoud van het oorspron
kelijk oppervlak, de woning bij gezinsver
meerdering toch geschikt tc doen blijven
voor het echtpaar met ten hoogste 4 a 5
kinderen.
Voor een jong echtpaar zonder kinderen,
bevat b.v. de slaapkamer, groot 12.38 M2,
twee opklapbare bedden, zoodat overdag deze
tevens werk- of studeerkamer kan zijn; een
klein vertrek van 1,80 x 3 M. naast de toi-
let-afdeeling is nog beschikbaar voor een
logeergast of wel voor een dienstbode.
De eerste spruit van het gezin kan nog
In de slaapkamer van het echtpaar worden
gehouden, zonder dat de logeerkamer be
hoeft te worden benut.
Heeft het echtpaar 2 of 3 kinderen dan
moet de thans door keuken (5.91 M2) met
woon- en eetkamer (12.83 M2) ingenomen
oppervlakte, op andere wijze worden on
derverdeeld.
De keuken wordt, door verplaatsing van
den tusschen wand, vergroot tot 13.34 M2 en
is dan tevens woon- en eetkeuken, terwijl
de overige oppervlakte (1.8 x 3 M) met een
of twee opklapbare bedden wordt ingericht
tot kinderslaapkamer.
Het jongste kind slaapt dan uiteraard in
de kamer van het echtpaar.
Is het kindertal uitgegroeid tot 4 4 5, dan
eerst moet de logeerkamer in gebruik wor
den genomen door aldaar twee bedden boven
elkaar te plaatsen.
Het groote voordeel zegt „Bouwbedrijf" dat
gelegen is in deze variabele woning, moet
gezocht worden in de omstandigheid dat het
jonge gezin gernimeh tijd in dezelfde woning
kan blijven.
Wij vinden het wel heel erg gezocht!
Protestantsche Kerkenbouw in Nederland
Evenals "te Willemstad zie „De Bouw
wereld". van 10 Juni jl. is het oudste
deel van 't kerkgebouw te IJzendijke (plm
1612) een op de hoeken door steunbeoron
versterkt achtkant, welks afgeknot tentdak
wordt bekroond door een rank koepeltoren
tje. De behandeling zoowel van het uit-
als van inwendige is hier echter van den
grootstcn eenvoud. Met zijn spitsboogven
sters, op middeleeuwsche wijze versneden
beeren en gothisch geprofileerd natuur-
steenen ingangspoort je draagt het kerkje
meer dan dat van Willemsstad een eenigs-
zins archaïstisch karakter.
Tusschen 1056 en 1659 is het regelmatig
achtkant door het wegbreken der drie oos
telijke zijden verdubbeld door 'een lang
werpige achterkant, waarbij het interieur
geheel is gewijzigd. Door dien men echter
het bestaande koepeldak met zijn gunstig
spitsje gespaard en het nieuwe gedeelte
met een lager zadeldak heeft gedekt schaadt
deze vergroptiijg niet aan de aantrekke
lijkheid van het uitwendige van dit proton-
tielooze kerkje.
Inmiddels was gedurende deze jaren te
Blokzijl de bouw der kerk begonnen, waar
van de oud-rijksbouwmeester C. H. Peters
in zijn studie over Protestantsche kerkge
bouwen heeft trachten aannemelijk te ma
ken, dat zij onze eerste Hervormde Kerk
geweest zou zijn" met een Grieksch kruis
tot plattegrond en dat -zij tot voorbeeld zou
■hebben gediend voor den bouw van de
Noorderkerk te Amsterdam.
Blijkens een gedenksteen in een nis boven
den toreningang aan de Kerkstraat is de
eerste steen van de kerk en den toren den
28en Juni 1609 gelegd en volgens een tweede
steen heeft de eerste steenlegging van den
toren den 22en October 1630 plaats gevonden
Dit kerkgebouw had echter geenszins het
uiterlijk der tegehwoordige Kruiskerk met
ingebouwden toren in den noordelijken vleu
gel. Immers deze is eerst door herhaalde
vergrootingen uit de oorspronkelijke kerk
ontstaan.
Achtereenvolgens is de kerk naar verschil
lende zijden uitgelegd. De zuidgevel heelt
twee rondboogvensters en daarnaast aan de
oostzijde een lager blindvenster.
Dr. H. D. Osinga komt na een historische
beschouwing tot het bewijs, dat de kerk
van Blokzijl oorspronkelijk een éénbeukig
kerkgebouw was, dat waarschijnlijk het
terrein tusschen den tegenwoordigen noord
gevel en een evenwijdige loopende lijn in
den zuidergevel op 1.50 M. uit de kruising
besloeg.
De totaal-indruk van 't tot stand gekomen
geheel is zeer verbrokkelend, terwijl de ar
melijke architectuur der kerk niet in staat
is dezen indruk op te heffen. Doch door de
sterke ombouwing der kerk komt zulks be
trekkelijk weinig uit en was de zuidgevcl
aan de Brouwerstraat voor de jammerlijke
herstelling en vergrooting in 1901 der le
vendige portiek niet zonder aantrekkelijk
heid, tertvijl nog thans de noordgevel met
den toren de welkome dominant vormt der
Kerkstraat met tal van schilderachtige
oude huizen.
Ook in de provincie Groningen zijn de
(vermoedelijk) oudste Protestantsche kerk
jes in voormalige vestingstedekens te vin
den nl., in Bourtanje en Delfzijl.
Ofschoon Dr. Osinga hier voor geen po
sitieve bewijzen heeft gunnen vinden, is 't
zeer wel mogelijk, dat omstreeks 1607 in
Bourtanje het oudste kerkje is gebouwd,
daar in dat jaar dit dorp zijn eersten pre
dikant kreeg.
In Delfzijl moet omstreeks 1613 een kerk
je gesticht zijn, waarschijnlijk dus na Bour
tango het oudste Protestantsche kerkje van
dit gewest. In 1S30 is het door een ander
vervangen.
Grepen uit „De Protestantsche Kerken
bouw in Nederland", door Dr. M. D.
Osinga. II. J. Paris, Amsterdam.
N.V. KON. VEREENIGDE
TAPIJTFABRIEKEN
ROTTERDAM
I N.V. Rotterdamsche Fijnhouthandel
j LINKER R0TTEKA0E 101-102, ROTTERDAM - TEL 12474-40358
Coromandel Coromandelffineer
Tolefoon Pompenburgsingel 13
1385-1386 ROTTERDAM
AVRAGT INLICHTINGEN EN CONDITIËN.
VH^iN.V. MEUBILEEPINGMM
H BHU1ESTNIEUUILANDI3
NL j BETIMMERINGEN]
ROTTERDAM.TEL5I774
door G. DEN BRABER
Langzamerhand begint het bouwen met
staal van liooge gebouwen, dienend voor
woningen, kantoren, werkplaatsen, fabrie
ken e.d., ook in Nederland vasten voet te
krijgen. Als bouwstof hebben wij hier nu
sens te doen met „iets nieuws onder de
:on". Voor zoover bekend, bouwden onzo
roorouders, zoo vér we dit kunnen nagaan,
niet in staal. Tenzij de Chineezen, met hun
oude cultuur, weer roet in het eten gooien
en héél vroeger tóch met deze bouwstof
hun huizen en tempels en paleizen hebben
opgetrokken; tot heden zijn echter sporen
over deze bouwwijze bij hen nietjgevonden,
zoodat we hopen te mogen aannemen hier
nu eens inderdaad de primeur te hebben
Aanvankelijk bouwde men niet! Men
zocht beschutting en huisvesting in holen
en rotsspleten en vergenoegde zich met deze
eenvoudige en zeer billijke wijze van wonen
Met bouwverordeningen, gemeentelijk toe
zicht e.d. had men niets te doen; ieder was
zijn eigen huisheer.
De ontwikkeling van het leven bracht
mee, dat men zich niet bleef beperken tot
de contreien, waar men gratis woningen
kon vinden, maar genoodzaakt werd zich
te vestigen in de dalen en vlakten, waar
landbouw en veeteelt konden worden uitge
oefend. Toen ontstond een gemakkelijk te
leeren architectuur, n.m. die van hutten
Het bouwmateriaal haalde men uit de bos-
schen en héél spoedig zal de eensgezins
woning in laagbouw-uitvoering wel gereed
zijn geweest!
Deze bouwwijze werd geperfectioneerd. In
de middeleeuwen kwam de vakwerk-con-
structie( wie kent ze niet van buitenland-
sche reizen, die werkelijk mooie staaltjes
van degelijk, eenvoudig bouwen, de eeuwen
trotseerend?) en vogue, om langzamerhand
plaats te maken, o.a. door het groote brariö
gevaar, voor steenen huizen.
Het bouwen in dit materiaal heeft op het
einde van de vorige eeuw een gedeelte van
zijn plaats moeten afstaan aan het beton,
een bouw-materiaal waarmee zeer groote
en grootsche gebouwen zijn opgetrokken.
Vanzelfsprekend heeft ieder bouwwijze
héél veel tijd noodig gehad om zich i
burgeren. Men was aan het oude gewoon,
had daarin zijn kunde en ervaring er
moest bij het nieuwe van voorafaan begin
nen. Hoe lang heeft het niet geduurd eer
het beton eenigermate het vertrouwen had
gewonnen! Hoe lang heeft men niet geaar
zeld vóór men er toe over durfde te gaan
massale gebouwen in beton uit te voeren!
'Hoi? is het nu? Langzaam maar zekér is het
vooroordeel weg' genomen en tegenwoordig
bouwt men bijna alle groote gebouwen in
beton
Het summum van degelijkheid (andere
goede eigenschappen komen in een volgend
artikel aan de beurt!) schijnt echter te
schuilen, noch in hout, noch in steen, ook
niet beton, maar in het STAAL. Ook hier
een lang, neen langgerekt aarzelen! 'Ing.
Gerderen Stort vertelde hiervan in zijn voor
dracht voor de Vereeniging van Metaalin
dustrie, het volgende: De eerste skeletbouw
in staal (hierover later meer) werd in
in Frankrijk uitgevoerd; eerst 11 jaar later
ging men in Amerika hiertoe over om, de
voordeelen van staalbouw inziend, deze
wijze van bouwen vrij algemeen toe te pas
sen; 27 jaar later werd de eerste bouw in
Engelan-d uitgevoerd, terwijl een jaar of 10
later Duitschland met staal ging bouwen,
Thans begint men ook in Nederland.
NADRUK VERBODEN
Bouwkundig Bureau
J. C. Henri van Ingen
Rotieraam. Vlietstr.8b. 1 el.11748
Verzorging van In- en Exterieur
Hinderwet, Drankwet enz.
-Alles toi hei vak behoorena-
SCHUURMAN S COORS
DIJKSTRAAT 114, R'dam. TEL 10411
I§§ A. VISSER ZONEN
Meubelrm kers Rotterdam
Woonhuis: Lambertusstr. 101
H§ WerkplaatsSchoutenstr. 131
GLAS IN LOODÏ3H
Hl! GEËTST GLAS
N.V. I. BROERE S ZGKEN's GlisinÉslrit
DIIKSTRl«r IU-11? 119 RXMT HL. 52W
LOODGIETERS- EN
SANITAIREWERKEN
J. F. GALL Jr.
ROTTE RDAM™^^^™
00STEINDE 96 - TELEFOON 55180
Voor Triplexplaten
Een goed adres:
Jac.P.v.d.Berg s
FIJNHOUTHANDEL
f Ridderstraat 9-15
Weenaplein 7-8
S Telefoon 41490
ROTTERDAM
VESTIGT 1 TE UILLEOEESBED
K. J. BOS ZOON
HOUTHANDEL
ROTTER DAM
VUERN
GRENEN
HOUTLAAN 19 GEZAAGD
TELEF. 1302-1303
Ir
GESCHAAFD
a
Kent li niet de weelde van een,
heerlijk warm bad Wacht dan niet
langernu is het tijdMaar let U
vooral op bij het aanschaffen van
een geyser. Kiest een Godesia
geyser, een merk met een naam
en een reputatie. Godesia geysers
kunnen door eiken goeden instal
lateur geleverd worden. Komt ze
op onze toonzalen bezichtigen o£
vraagt een gratis brochure.
N.V. Handel maatschappij
R. S. STOKVIS 6 ZONEN
Rotterdam, Westzecdijk 507
Amsterdam, Keizersgracht 313
Groningen, Patersw.sche weg
Den Haag, AJexanderstraat 8
Bovenstaande Waschtafels, Baden, Badkachels, enz.
verkrijgbaar bij
A. HOGEDOORN
Zaagmolenstraat 93 a-b, R'dam, tel. 46161
ETONCONTROLE OP BOUWWERKEN
De plicht van iederen fabrikant, om zich van dc deugdelijkheid van
zijn eindproduct te overtuigen, wordt in het koopmansleven als zóó
evident beschouwd, dat men er zich over moet verbazen, dat dc
betonindustrie zich zoo moeilijk bij dezen cisch aansluit.
De bekende betonspeclalist dr. Fritz Em
perger, te Weenen, wees er indertijd in dc
„Tonindustric-Zoitung" op, hoe men zicli bij
de betonbereiding doorgaans vergenoegt
met het door den leverancier overgelegde
attest inzake de geëischte vastheid van het
cement, zonder zich er van te overtuigen, of
en in welke mate het geleverde materiaal
werkelijk die vastheid bezit. Dit vertrouwen
is bij sommige merken tot op zekere hoogte
te rechtvaardigen door den goeden naam,
die zij hebben. Maar het is niet to rechtvaar
digen, als een aannemer van betonwerken
zich niet overtuigt, welke kwaliteiten zijn
eindproduct heeft. Hij moet weten, welke
vastheden hij in do plaatselijke omstandig
heden met het door hem verwerkte beton
kan bereiken en welke verschillen daarin
kunnen voorkomen, en mag zich niet, als
later blijkt, dat er iets aan mankeert, op het
attest van den leverancier beroepen. Het
onderzoek in de proefstations heeft bewe
zen, dat de vastheid van beton zelfs bij do
grootste zorgvuldigheid steeds 10 pet. bene
den het gemiddelde blijft; maar liet is ook
wel eens voorgekomen, dat zij met 30 pet.
verminderd was. De wetenschap beschouwt
zulke afwijkingen als op zichzelf staande
gevallen, waarbij bet materiaal om zoo te
zeggen eens „uit den band springt". In de
praktijk komt het echter vrij geregeld voor
en kan men zoo iets maar niet laten passee-
ren. Men mag do veiligheid van een bouw
werk niet laten afhangen van de ideeële
gemiddelde vastheid, doch moet den waar
borg bezitten, dat het werkelijk aan de ge
stelde minimum-vastheid voldoet. Dit schijnt
des te noodzakelijker, omdat juist in dc
laatste jaren dc eischen voor de veiligheid
van betonbouwwerken
BELANGRIJK LAGER
worden gesteld dan vroeger.
Wij lezen daaromtrent in „Ccntraalblad
'oor de Bouwbedrijven":
Men heeft zich op het voetspoor van Bel
gië in de nieuwste bouwverordeningen op
liet standpunt geplaatst, dat alle bouwwer
ken, onverschillig of ze van hout, ijzer of
gewapend beton worden geconstrueerd, de
zelfde zekerheid moeten bieden voor hun
stabiliteit.
Dit standpunt kan men alleen handha
ven, als men vooropstelt, dat al die materiu-
lcn ook een gewaarborgde minimum-vast
heid bezitten. En bij het beton is die waar
borg slechts te verkrijgen, als men bij de
bereiding op het werk met dezelfde zorg te
werk gaat, die men ook bij elk fabricage
proces als do meest natuurlijke zaak ter
wereld beschouwt.
Dr. Emperger haalt in dit verband een
geval van instorting van een betonwerk
aan, dat zich vóór eenige jaren in Duitsch
land heeft voorgedaan. Daarbij was buiten
landsch „hoogwaardig" cement gebruikt,
dat, toen do na het ongeval nog aanwezige
voorraad werd onderzocht, niet de normale
vastheid bleek te bezitten. Er zaten klonten
in, zoodat moest worden aangenomen, dat
reeds vóór de verwerking van het bindings
proces was begonnen. Dit heeft vermoedelijk
zulk een nadeeligen invloed op dc verhar
ding van het beton gehad, dat, toen er vijf
dagen na afloop van het werk oen strenge
vorst inviel, deze nog haar schadelijken in
vloed op het beton kon uitoefenen, hetgeen
de oorzaak werd van het o.igcval.
Bij het gerechtelijk onderzoek werden alle
attesten, voorschriften cn rapporten opge-
öiseht cn bleek daaruit, dat de wijze van
houwen, statische berekening, mengverhou-
dingen, bereiding en verwerking \nn het
beton geheel volgens deze gegevens had
plaats gehad, zoodat slechts verklaard kon
worden, dat het ongeval in hoofdzaak al
leen te wijten was aan onvoldoende vast
heid van het beton, wellicht veroorzaakt
doordat bet cement niet meer onberispelijk
was, waaraan het ongunstig weer neg hel
zijne had toegedaan. In dit opzicht kon der
halve aan de uitvoerende firma geen ande
re schuld ten laste worden gelegd dan het
veroorzaken van den dood door onachtzaam
heid.
Het moet een verrassenden indruk ma
ken, dat d rechtbank de opvatting huldig
de, dat de firma, wat de uitvoering van den
bouw betreft, geen schuld had. Stel u voor
zoo zegt dr. Emperger dat een schoe
nenfabrikant voor het maken van zolen in-
plaats van rundleer een minderwaardige
ledersoort gebruikt, en zich dan veront
schuldigt met de bewering, dat dat leder
hem als van de geëischte kwaliteit te zijn
was geleverd en hij duaniaar dus geen on
derzoek behoefde in te 6tcllen. Dan zouden
we niet aarzelen, zulk een handelwijze be
drog te noemen, en zou het ons koud laten,
of die fabrikant het onderzoek te goeder
trouw had nagelaten of niet. Het feit, dat
het zoolleer minderwaardig is, is voldoen
de ora hem schuldig tc stellen.
Dc plicht van icdcrcn fabrikant, om zich
van dc deugdelijkheid van zijn eindproduct
le overtuigen, wordt in het koopmanslcvcn
als zóó evident beschouwd, dat men er zich
over moet verbazen, dat de betonindustrie
zich zoo moeilijk bij dezen cisch aansluit.
Daarom te meer begroeien wij het als een
verbetering in dezen toestand, dat men in
de bouwwereld eindelijk een alkeer begint
te krijgen van zulk een verouderde opvat
ting omtrent het bereiden en verwerken
van beton. Deze afkeer komt duidelijk aan
het licht in een ontwerp voor nieuwe bepa
lingen inzake botoncontrole op bouwwer
ken, dat door de Oostcnrijksrhe Nnrmnlisa-
tie-commissie voor Industrie cn Bednjf is
opgemaakt
Moe; de nioubelteckenaar de grondslagen
an zijn kennis op doen op de ambachts
chool cd op dc kunstnijverheidsschool?
Deze vraag wordt in Binnenhuis ten
gunste van deze lnatsto beantwoord. Want
dc opleiding, welke men sinds kort op deze
scholen kan krijgen voor het vak ineubel-
teokenaar is zóó veel omvattender dat, bij
nan bod, du leekenaar zonder atgeineeue
'choling stellig weinig toekomst heeft
