Houtconstructies Maranathakerk
Als eenmaal de stellinien zijn weggebroken
[)eMaranatha-kerkte Rotterdam
Fa N. SCHAGEN
MARANATHAKERK
MARGADANT Co's
MACHINEFABRIEK
v.h. Firma MARING Co.
K. J. DE HAAS
RIETVELD BORNKAMP
LICHT - KRACHT - RADIO
Nemaho - Doetinchem
EWARFFEMIUS
Gebrand Glas Glas in Lood
TIMMERFABRIEK „GOUDA"
JAAGPAD 29—32 - TELEFOON 314 - GOUDA
TELEGRAM-ADRES: TIMMERFABRIEK-JAAGPAD
LEVERANCIER VOOR MARANATHAKERK
TE ROTTERDAM VAN DE DEUREN,
BETIMMERING EN BANKEN.
BOUWBLAD No. 55, PAG. s
MAANDAG 16 JUNI 1930
Gebruikt bij Uwe ElectriscSe Installaties uitsluitend
„COMFORT" Schakelaars
Zij waarborgen absolute veiligheid,
comfort en vele andere voordeelen
NEDERLANDSCH FABRIKAAT
N.V. MAATSCHAPPIJ TOT EXPLOITATIE VAN
ELECTRISCHE APPARATEN „C 0 M F 0 R T"
ALBERTINESTRAAT 28, VGRAVENHAGE TEL. 70901
'Architectuur: B. T. Boeytnga, Architect B.N.A. te Amsterdam en
R. J. Hooqeveen, Architect B.N.A. te Rotterdam,
Uitvoering: W. Korevaar te Alblasserdam.
II. Meyer Jr. te Rotterdam. Hoofdopzichter.
Nemaho te Doetinchem.
Orgelbouwer: A. S. J. Dekker te Goes.
GEZIEN VAN UIT EEN BOUWKUNDIG OOGPUNT
Het ibouwprogram voor dit bouwwerk
omvatte een kerk aan de Hillevliet te Rot
terdam voor de Ned. Herv. Gemeente
„Feijenoord" met ongeveer 1300 zitplaatsen,
eeh wijklokrual voor 300 a 400 personen, twee
ruime catechisatielokalen, vrij van elkaar
liggend, een kamer voor den Kerkeraad, een
predikantskamertje, een administratieruimte
benevens een woning voor den koster. Liet
voor den bouw bestemde terrein is een eigen
aardig puntvormig kopterrein van een bouw
blok. De eisch werd gesteld, zooveel mogelijk
terrein over te houden voor verkoop ais
.woningbouwterrein.
Bij het eerste ontwerp was een planvorm
-gekozen, waarbij alle zitplaatsen waaier
vormig gerangschikt waren om een litur
gisch centrum. Behalve de karakteristiek
de groote eenheid van dit liturgisch
centrum, is in een zoodanig plan het vraag
stuk van de zitplaatsen opgelost, naar tie
strengste eischen die, daaraan gesteld kun
nen worden. Ze zijn allen één voor één zui-
y'er naar den kansel gericht.
Dit ontwerp werd echter door de kerke
lijke colleges, hoewel door vele leden met
instemming ontvangen, in meerderheid niet
aanvaard. Men was van meening dat bij dit
ontwerp te veel gebroken werd met de goede
traditie en wilde liever darbij de histori
sche gegevens werd aangesloten.
In het tweede thans uitgevoerde ontwerp
werd daarom de kruisvorm aangenomen.
Het voornaamste bezwaar tegen deze plan-
,vorm is wel de moeilijkheid van een goede
opstelling der zitplaatsen. Van4 vete zit
plaatsen moet men zich omdraaien op zijn
plaats of het hoofd omwenden om den pre
diker te kunnen zien. Van de zijgaan de rij en
af ziet men redht voor zich uit naar de tegen
over liggende gaanderij: onder de zijgaande
rijen ziet men rechtuit in de flank van da
rijen zitplaatsen van het middendeel.
Toch moet worden erkend ,dat men deze
bezwaren ook meer of minder kan laten gel
den. Derhalve werd in het ontwerp getracht
deze opstelling zoo gunstig mogelijk te doen
4jn. Dit werd bereikt door het hoofdschip
van de kerk zoo breed mogelijk en de zij
beuken zoo smal mogelijk te maken.,
yoorste zitplaatsen bleven op behoorlijken
afstand van den kansel. Tusschen de dwars-
banken onder de zij gaanderij en en de mid-
'denbanken yerd aan beide zjjden een breed
hoofdpad ontworpen. Deze paden komen uit
- vrije ruimten bij de twee hoofd-toe-
gangen. Beide ruimten zijn onderling i
floor een hoofdpad verbonden.
In een kerk als deze, waar 3e bediening
van „het Woord" het hoofdelement is
'den eeredienst, moet aan de plaats van den
Prediker, den kansel, wel alle aandacht
worden gewijd. In de allereerste plaats om
praktische redenen: de stem van den Pre
diker moet overal goed kunnen worden ge
hoord. Elke jruimte stelt daarvoor bizondere
.eischen en naarmate de ruimte grooter wordt
worden die eischen moeilijker. Tot dusver
Ontbreken nog de wiskundige gegevens, i
Welke men hierbij kan werken.
De ervaring kan ons echter leeren dat een
hnme, goed gevormde klanknis achter de
plaats van den spreker met niet te hooge
en eenigszin© schuin oploopende overdek
king vrij zekere resultaten geeft. Eigenaard;
is het dat deze praktische eisch vanzelf voert
tot het voldoen aan een hoogere, meer
ideëele, n.l. dat de kansel waarvan het
Woord wordt bediend, ook het hoofd-elemen
wordt van het interieur der kerk.
Aan deze eischen heeft de gemaakte kan-
Sel zijn vorm en afmetingen te danken. Vóór
den kansel werd een afzonderlijk verhoogd
'dooppodium gemaakt met een vijftal treden.
Hét doopvont staat op een uit de; borstwe-
heft zich als een bekroning daarvan 5
groote kerkorgel; geen „front" werd hierv
gemaakt; alle pijpen zijn zichtbaar opgesteld
en ift hun natuurlijke lengte gelaten. Dp
plaats van den organist bevindt zich in het
midden vooraan op het orgclpodium; de
pijpenrijen zijn komvormig daaromheen op
gebouwd en op voldoende afstand daarvan
gebleven.
In de groote raamgroep tegenover
vlakken. Goede vormgeving toch houdt ver
band met bouwconstructie en bouwmethode
Voor een bouwwerk als dit zijn onze bouw
methoden, in weerwil van alle moderne ver
langens, niet zoo heel veel veranderd. Het
uiterlijk van onze gebouwen en vooral vaD
gebouw als hier is nog hoofdzakelijk b<
k van den metselaar. Deze legt nog altijd
één voor één den eenen steen op den an
deren. Het afdekken b.v. van deze steenen
een pleisterhuid, wat dikwijls gedaan
wordt om moderne effecten te bereiken en
wat minder solied en duurzaam is dan de
naakte muur, verandert toch in wezen aan
het gebouw niets. In het algemeen ontleenen
averanderingen hun bestaansrecht niet
een bepaalde wil vap één of meerdere
personen om geheel onafhankelijk van de
productie methode een andere (nieuwe)
vorm te creëeren. De vorm wordt ook niet
rationeel door den schijn die ze oppervlak
kig te zien geeft, maar uitsluitend door het
voortkomen uit de methode waarop hij ver
wezenlijkt wordt. Bij het maken van een
ontwerp moet de architect daarom geheel
mee inleven in de bouwmethode; hij moet
bouwend teekenen. De nieuwe bouwvorm
kan alleen belangrijk zijn, ale hij zich ge
lijktijdig ontwilt kelt met de toepassing van
nieuwe bouwmethoden. En het aandeel van
den architect in cle totstandkoming van de
komende nieuwe bouwstijl kan niet zijn het
filosop'heerend teekenen van vormen. Hij
moet dan ingrijpen en leiding geven bij de
^et extér^eut van ds Marana t hak erli aan 3e Hillevliet le Rotterdam
kansel werd op verzoek van 'den: Kerkeraad
een .voorstelling gemaakt van de gelijkenis
van den verloren zoon. Men wilde dat dit
tafereel zoo werd uitgebeeld dat alle ge
meenteleden ,ook de meest eenvoudige, deze
gelijkenis er duidelijk uit zoo herkennen. Do
Schilder Baijens heeft zich van deze op
dracht zeer goed gekweten. Men hoopt id
de toekomst ook de zijramen met dergelijke
bijbelsche voorstellingen te vullen
De uitwendige vorm van het gebouwen
complex (architectuur) ontwikkelt zich ge
heel rationeel uit het grondplan. De kerk
ruimte, dat is uitsluitend het kruisvormig
plan der kerk en dat alleen ruim en hoog
•moet zijn, rijst met 'n hoog dak boven alles
uit. In deze hooge dakvorm ontwikkelt zich
op de meest economische en zuivere wijze do
hooge binnenruimte van de kerk. De trap
en ingangsruimten zijn niet hooger dan
strikt noodzakelijk is en deze ruimten zijn
plat afgedekt. Zij geven aan het uiterlijk een
breede gestrektheid, waaruit zich de hoogere
partijen weer verheffen. De toren is in
band met de situatie los van de kerk in
verlengde van -de huizenrij van de Hillevliet
geplaatst. Een eenvoudige vierkante bau
steen massa, slank oprijzend tot aan de
Yoorschets van het intérieur van de Maranathakerk te Rotterdam
ring oprijzend verhoogd gedeelte. Hierdoor
verkrijgt men, dat bij de doopsbediening, de
groep van predikant en doopouders zich met
het front naar de gemeente opstelt.
Voorts is er zooveel mogelijk naar ge
streefd dit midden van de kerk tot een sterk
sprekend centraal punt te maken; „het
liturgisch centrum". Daarom zijn ook de ter
weerszijden van den kansel geplaatste ban-
i voor de kerkelijke collega's en een lan-
gestrekte ruimte vóór het dooppodium
ten dienste van de Avondmaalsviering, daar
in opgenomen.
Boven het klankbord van den kansel ver-
verelschte hoogte van het bovenin geplaatste
uurwerk. De luidbel is in den torenspits op
gehangen; het geluid ontwijkt door den open
gewerkten bovenrand
Het gebouwen-complex is geheel opgetrok
ken van zeer goede kwaliteit ruw gevormde
steen (z.g.n. handvormsteen)). In de archi
tectuur is het karakter van het stapelend
opbouwen van baksteen-gevels aangehouden
Er werden geen schijnmiddelen gebruikt
voor het bereiken van moderne effecten, in
welke richting ook. Geen z.g.n. Amstex'dani
sche romantiek; ook geen „nieuwe kunst"
met uitsluitend groote rechte gespannen
productie en methode van bouwen. Zafl 'de
.architect" daartoe komen? Daarvoor zijn
in het bouwwerk ingrijpende wijzigingen
noodig.
Al6 bijzonderheid kan nog worden ge
noemd het niet doorloopen van de gaande
rijen tot aan den buitenmuur. Er is een ope
ning gelaten van ongeveer y2 M. Dit is ge
daan met het oog op het ventileeren van de
ruimte onder de gaanderijen en een betere
wamnteverdeeling. Hierdoor konden ook de
kerkramen in de hoogte aan één stuk wor
den doorgetrokken en kregen de ruimten
onder de gaanderijen een uitstekende ver
lichting, wat a'ls eisch was gesteld.
De verwarming geschiedt eensdeels door
buizen, die zeer matige warmte geven, on
der de voetregels van de zitbanken. Verder
wordit door een sterke ventilator lucht ge
dreven door ondergrondsche kanalen, welke
luoht, vóór zij onder de groote raamgroepen
de kerk binnenkomt, langs verwarmings
lichamen wordt gevoerd. Deze lucht-pers-
inrichting kan in den zomer, zonder ver
warming, voor ventilatie worden gebruikt.
Een groot roosterwerk i6 aangebracht in het
bovenste gedeelte van het ellipsvormige ge
welf der kerk, voor afvoer van de onfrissche
lucht. Ook in het wijklokaal is deze dubbele
verwarming en ventilatie-inrichting aange
bracht.
De kunstveriichitng in de kerk geschiedt
door geheel boven in het plafond der kerk
aangebrachte 5 stuks z.g. cliepstralens. Door
de zeer groote hoogte geven deze sterke
lichten geen hinden- voor de oogen. Onder
de gaanderijen zijn staaflampen in kooflijs-
ten en nissen aangebracht Alle lagere licht
punten zijn op deze wijze voor het oog van
de bezoekers verborgen.
Door medewerking van de Kerkvoogdij
het beschikbaar stellen van de noodige mid
delen, kon een solied gebouw worden opge
trokken, dat ruimschoots voldoet aan zijn
bestemming en dat tot in alle onderdeelen
behoorlijk kon worden afgewerkt. Hierbij
is allereerst gelet op soliditeit en duurzaam
lieid. O.a. zijn de kerkwanden grootendeels
bezet met verglaasde tegels. Verder is ge
tracht door de afwerking van de verschil
lende onderdeelen te verkrijgen een harmo
nieus en stemmig kerkinterieur zonder dat
ook maar ergens overbodige luxe werd
gebracht.
Zie de afbeeldingen der platte gronden
op pag. 2.
Volledigheidshalve vermelden wij het vol
gende:
De architectuur van een gebouw bepaalt
welke 60ort van kunstverrichting moet wor
den toegepast. Deze waarheid, die een ieder
tegenwoordig als vanzelfsprekend beschouwt
heeft pas in de laatste jaren waarde gekre
gen. De moderne electrische lamp, waarbij
het mogelijk is een lichtsterkte te concen-
treeren, die de vroegere lampen 100, ja 1000-
voudig overtreft, geeft aan den installateur
de architectuur dit
gelegenhe__,
vereischt, met bijna nie<t in het oog loopen-
de ornamenten, toch een voldoende verlich
ting te bereiken. I-Iet is dan ook geen won
der, dat deze soort van verrichting in de
Maranathakerk is toegepast. Diepstralende
spiegellicht armaturen zorgen, dat het schip
en de bovengaanderijen een goede verlich
ting hebben, zonder dat de indruk van de
wijdsche ruimte verloren gaat.
Wat de ondergaanderijen betreft, is het
begrip geen 6torcnde ornamenten vol-
'"dig doorgevoerd kunnen worden. Hier
de z.g. coofverlichting toegepast, waarbij
een rustige verrichting wordt verkregen,
zonder dat men iets van de verlichtings-
ornamenten te zien krijgt.
Doordat in de entree's, gangen en trappen
huizen uitsluitend Argentalampen achter
opaalglas zijn gebruikt, heeft men hier de
zelfde rustige sfeer kunnen scheppen. Dit
zelfde principe is doorgevoerd in het Wijk-
gebouw, Catechisatie- en Kerk era adskamers
zoodat de geheele lichtinstallatie in dit com
plex èf genoemd mag worden. 'Ook is een
dooven-telefoon-installatie aangelegd, waar
bij het mogelijk is de sterkte van het ge
sproken woord voor iedere luisteraar apart
te regelen, zoodat het geluid voor iedere
hardhoorende op zijn eigen gehoor kan wor
den ingesteld.
De aanleg van de motorinstallatie voor
het electr. orgel en die voor regeling van
koele of warme luchttoevoer voltooien, wat
er op electrische gebied in de Maranatha
kerk is tot stand gebracht. De installateurs
Rietveld en Bornkamp te Rotterdam heb
ben eer van hun werk.
Voor verwarming is, na bezichtiging van
verschillende bestaande vervvarmings-syste-
men de keus gevallen op „S t o o m-L u c h t"
Verwarming gecombineerd met Voet-
Verwarming en Kunstmatige
Ventilatie, op grond van de hieraan
verbonden bijzondere voordeelen. De geheele
Installatie is geprojeoteerd en uitgevoerd
door den heer K. J. de Haas, v.h. in de fa.
Valkenier en de IIaa6, te Rotterdam, welke
op dit gebied reeds hare sporen heeft ver
diend. Tijdens den dienst wordt „versche
lucht", welke door een krachtigen ventilator
van buiten wordt aangezogen en door stoom
calorifers wordt verwarmd, direct „onder
de hooge kerkramen" de Kerk ingeblazen
op een temp. van slechts 45 gr. C., terwijl
de afgekoelde, zwaardere lucht door een
groot rooster onder het podium wordt terug
gezogen. (Vóór den dienst wordt, ter bespa
ring van brandstof, de lucht uit de Kerk zelf
aangezogen, welke dan nog zuiver is en nog
niet bezwangerd door de uitwasemingen
van de Kerkbezoekers).
Op deze wijze wordt de koude lucht in de
Kerk in korten tijd door „versche warme"
lucht vervangen en is de Kerk, met behulp
van de „Voet-Verwarming" (door middel
van gladde buizen onder de voetlatten) reeds
in ca. 4 uren op de vereischte temp. Ook het
Wijklokaal en de beide Catechisatielokalen
kunnen op dezelfde wijze met versche wanne
lucht worden verwarmd, en kan deze hier
•tevens worden benut voor „het wegblazen"
van event, rook. In den zomertijd kan deze
Installatie uit den aard der zaak ook uit
muntend „uitsluitend" als „ventilatie-in
richting" worden benut, zoodat aan dit sys
teem voor groote gebouwen, als Kerken etc.,
inderdaad „belangrijke voordeelen" zijn ver
bonden.
Het orgel Is gebouwd volgens het moderne
rein-electrische systeem. De dispositie is
verdeeld over 2 klavieren en vrij pedaal, en
bevat ongeveer 1200 sprekende pijpen. De
geheele tractie werkt door electr. magneten,
welke alle door zwakstroom functionneercn
en niet aan tempera tuursinvloeden onderhe
vig zijn. De speeltafel gemaakt van eiken
en ebbenhout, is uitsluitend door een electr.
kabel met het orgel verbonden en is dus
verplaatsbaar. Het groote voordeel van een
electr. orgel ie, dat de aanspraak veel cor
recter is dan bij een z.g. pneumatisch orgel,
terwijl het electr. instrument ook iedere
temperatuursverandering zonder eenig na
deel weerstaat.
Het orgel werd gekeurd door den beken
den organist der Wiilhelminakerk te Rotter
dam, den heer W. Kool, die in een rapport
verklaarde, met bijzondere waardeering
voor de constructie, dit instrument gaarne
goed te keuren. Het geheel is gebouwd aan
de fabrieken der orgelbouwers A. S. J. Dek
ker te Goes, aan welke onderneming ook
de beide orgels zijn besteld voor de 2 andere
Hervormde Kerken welke in het Zuidelijk
stadsdeel in aanbouw zijn.
Wat bij deze kerk frappeert 16 het eigen
aardige verfwerk. Een nieuw soort verf is
verwerkt, naar wij vernemen Aluminium
zijdeglansverf. De verf „doet" het buiten
gewoon, en als het waar is, dat deze verf,
tengevolge van het aluminium gehalte 4 a
5 maal zoolang 6tiand houdt als gewone olie
verf, lijkt ons dit een aangewezen materiaal
voor kerkbeschildering en andere groote ge
bouwen.
De klok is gegoten door de fa. van Ber
gen te Heiligerlee. Over haar geluid heeft
ieder lof. De intervallen der toon zijn har
monisch, terwijl de klok staat in de kleine
terts, welke schitterend uitkomt. Hiermede
heeft deze fa. weer eens bewezen, dat er in
ons land zeer goede klokken gemaakt wor
den. Het luiden gaat zeer gemakkelijk in
een stoel van profielijzer, waarbij niet de
geringste schudding aan den toren teweeg
gebracht wordt. Ook dez luidinrichtlng is
gemaakt te Heiligerlee.
Ofschoon geen belangrijk aandeel aan don
bouw der Maranathakerk gehad te hebben,
stond de frma Margadant en Co's Machine
fabriek te Bergen op Zoom toch aan de spits
Zij toch leverde en vervaardigde de ijzeren
torenspits met koperen torenhaan, welke dit
schoone bouwwerk thans siert Deze firma
vervaardigde eveneens de ijzeren afsluit
hekken der kerk.
Bij de overkapping zijn gebruikt de vol
gens speciaal systeem der Nemaho Doetin
chem, vervaardigde ©panton. Verder heeft
deze onderneming een belangrijk aandeel
gehad in de geheele afwerking.
Verder leverde de timmerfabriek „Gouda"
(J. A. van Elk) het meubilair, verzorgde dt
fa. N. Schagen te Alblasserdam het 6childe-
werk, werd het leidekkerswerk uitgevoerd
door do N.V. Leidekkersbedrijf v.h. fa. Ma
ring en Co. te Scheveningen, nam de fa. E
Warffenius te Rotterdam het glas in lood
voor zijn rekening en respectievelijk de fa s
D. de Graaff en Zonen, J. Dorreman, beiden
te Rotterdam, de stoffeerderij en het stuca-
doorswerk.
Wij verzorgden het
ALBLASSERDAM
TELEFOON No 64
Goede afwerking.
Billijke prijzen.
Prima referenties.
KLOKKENGIETERIJ,
TORENUURWERK-
FABRIEK, ELECTR.
LUIDINRICHTINGEN
FA. VAN BERGEN
J. DORREMANS - PUTSCHEBOCHT 39
TELEFOON 53603 - ROTTERDAM
STUCADOORSWERK
CONSTRUCTIEWERK
BERGEN OP ZOOM
HEKKEN,
TOREN
SPITSEN,
V 1JZERBOUW
nu miiniamiiiiitiiiiimnii (nuiimmiDmi amuiniaiiiniiiiiiimin
N.V. LEIDEKKERSBEDRIJF
WESTDUINWEQ 216-218
SCHEVENINGEN
HET LEIDEKKERSWERK DER MARANA-
THAKER K WERD DOOR ONS UITGEVOERD
Firma D. DE GRAAFF&Zonen
DE LA REYSTRAAT 29, ROTTERDAM, TELEFOON 50080
LEVERANCIER MARANATHAKERK
BEHANGERIJ EN STOFFEERDERIJ
Moderne collecties. Billijke prijzen, Prima references
MARANATHAKERK
ROTTERDAM
De Stoomluchtverwarming, gecombineerd
met Voetverwarming en Kunstmatige Ven
tilatie werd geleverd door de firma - - -
(VALKENIER DE HAAS)
MAURITSWEG 48 - TEL. 54769
ROTTERDAM
OFFICIEEL ERKENDE INSTALLATEURS
GEVEN GRATIS ADVIEZEN
EN PROJECTEN VOOR ELKE
ELECTRISCHE INSTALLATIE
GELDERSCHEKADE, 4, ROTTERDAM
TELEFOON 11014-12014
Lusthofstraai 166
Tel. 15262 - Rotterdam
I
A. S. DEKKER
FABRIEKEN TE GOES EN EDINBURGH
GROOTSTE ORGELBOUWERS VAN EUROPA
Leverden te Rotterdam o m. de nieuwe kerkorgels In de
Maranathakerk ad. Hillevliet; Geref. Kerk a d. Polderstraat;
Geref. Kerk ah. Putscheplein; Geref. Gemeente ad. Boe-
zemsingel enz.
Voor Rotterdam nog in aanbouw: rein-electrisch orgel
voor de 2e Herv. Kerk te Charlois (in aanbouw) en voor de
Ned. Herv. Kerk op het Tuindorp Heyplaat (in aanbouw).
moest men voor altijd van het verfwerk af ajn.
Dat is het vo'maakte. Men komt dit het meest
nabij als men laat schilderen met
ALUMINIUM ZIJDE GLANSVERF
Tengevolge van het hooge metaalgehalte is deze
verf nagenoeg onverwoestbaar. 80 beschaafde en
moderne kleuren hebben wij in deze verf bereikt.
Hoe de verf het „doet", gaat dat eens zien in de
MARANATHA KERK aan de Hillevliet te Rotterdam.
N.V. Chemische Fabriek „VELADA"
Fabriek van Technische Verven en Vloeibaar Allumlnlum
ÜELFT, Telef. 366. RUTTERUAM, Telef. 36464, Beukelsdljk 141
