Ve/ikaddè (Bfmuefocfa
if:
LIESJESDAG I N WALCHEREN
Kunst en Letteren.
y
Radio Nieuws.
Rechtzaken.
i -
WOENSDAG 7 MEI 1930
DERDE BLAD PAG. 9
EEN FOLKLORISTISCHE
FEESTDAG
VERBLIJPSEL DER HEIDENSCHE
GODENFEESTEN
ezeüige feestdrukte in. Middelburg
fefin der wekelijksche terugkerende, druk-
j meebrengende dagen in Zeeland zijn
lorzeker de Dinsdagen te Goes en de Don-
trdagen te Middelburg. Zes dagen lang zijn
1 deze steden, de beide marktpleinen leeg
je autobussen niet meegerekend) en zijn de
einen veilige speelplaatsen voor de kin-
Maar toch, die één e dag in de week, dan
iet zij het voor geheel de week gelijk! Dan
"het met hun rust gedaan. Vroeg in den
brgen begint het reeds. De ruime markt-
feinen vingen nauwelijks de eerste zonne
balen op, of van alle kanten komen vreem-
i kooplieden, die met drukke gebaren en
ide woorden hunne witte tentjes opslaan
i hun veelsoortige waren uitstallen, in de
haduw van de oude Raadhuisgebouwen.
Terwijl men op de pleinen reeds in voor
biding is, is er tegelijkertijd ook bewe-
pg in het land van Ter Goes of in het plat
land van Walcheren. Langs alle wegen van
|t eiland, komen de groene huifwagens
inrijden met hun roode wielen en hun
jgelwitte kap. Ook ziet men den autobus
il met marktgangers, terwijl vele boeren,
eigen auto, hun familie mede brengen,
Kde stad.
boerinnen zijn op den marktdag op
jar schoonst gekleed, met kanten mutsen
gouden hoofdversierselen op, met veel
keurige doeken en beuken en haar glan-
ü'de gebloemde rokken, met zwart doffe
jhort gedekt. Een fraaie grooto beugel-
jseh dragen zij op zij.
De korven zijn gevuld met boter en eieren,
zweepen knallen, de paarden, die
den. weg van Iedere week wel kennen
iellen vooruit Als men in de steden is
Barriveerd, gaan de mannen naar de ko-
inbeurs. In Goes hebben zij niet ver te
jopen, daar de beurs op het plein uitkomt
laar in Middelburg ligt zij nog een eindje
an het marktplein af. De Walchersche boe-
jn zien daar niet tegen op, hun gang naar
t beurs is hun een feestgang, vooral als
j uit de kranten weten, dat de „prijzen*1
bed zijn.
Als het graan en do andere producten
srhandeld zijn, en de boerinnen hun boter-
ftrven leeg hebben, dan trekken ze naar de
(arktpleinen, waar het gewoel sinds den
boegén morgen al maar is toegenomen,
artgzaam schuifelen boeren en boerinnen
bgs de witte gehuifde kramen en bonte
Itstallingen.
Dat gescharrel tusschen die houten tonten-
ereld is voor velen een groot genot want
t is voor velen het toppunt van het markt
est. Wat geniet men van de markt der
joplieden en koopvrouwen in geregelde en
igeregelde goederen. Uren kan men zoek
taken bij de manusjes van alles, de Jean
assepartouts en wonderdokters. Daar ziet
fen ze, de mannen met kiespijntinctuur, en
zij die „gratis" kiezentrekken of u van ek-
«teroogen afhelpen. Open pronkkamers van
vitrage's en stoffen, van beenkappen en van
zwarte en miskleurige sigaren ziet men,
kortom het is hier een groote magneet die
de plattelandsbevolking trekt.
Daar ziet men ze, de dorpsvrouwen en
meisjes, kijkend en keuvelend, critisch be
tastend, wikkend en wegend, lovend en bie
dend. 't Is vermakelijk om de
concurrentie eens te bezien.
s men meent, dat een ander wat meer
publiek in zijn „stand" heeft dan ziet men
op welke geraffineerde wijze men de aan
dacht van het publiek weet te trekken. Hier
forceert een menschenkenner een ruzie met
een geifngeorden concurrent, daar steekt een
ander een courant boven zijn hoofd in brand
ginder loopt er een als een dolleman om
zijn partijtje voordeelige sigaren, waarvan
hij heden het publiek een© wil laten „pro-
fiteeren". Niet gestolen, o neen! Maar ver
geten te betalen! Maar gunoeg hierover. Wij
willen ons bepalen tot
de Liesjesdag die de eerste Donder
dag in Mei met opgewektheid wordt
gevierd.
Alvorens hiervan iets te vertellen, moeten
wij toch eerst even het ontstaan van de Lies
jesdag nagaan. Hoe komt hij aan dien naam
en wat is de oorzaak dat hij door het Wal
chersche plattelandsvolk zoo opgewekt
wordt gevierd, terwijl de dag, door de bp-
woners van Middelburg zelve, niet gevierd
wordt?
Om dit na te gaan, moeten wij terug naaj
de oude Zeeuwsche Godenleer. Vx-oeger werd
de
Godin Nehellenia als een blzondere
beschermvrouwe in Zeeland hoog
vereerd.
Men beschouwde haar als de godin der
vernieuwing en daarvoor moest natuurlijk
ook een tijdsbepaling gezocht worden, waar
op men dit heidensch hernieuwingsfeest blij
de kon vieren
In later eeuwen zocht men hiervoor een
tweetal data's uit (1 Mei, 1 Nov.) als Nehe'
Ieniadagen. Vroeger was die tijdsbepaling
een weinig anders, ofschoon her er niet veel
mee scheelde.
Bij de Zeeuwsche keur van 1290, werden
daarnaar do terechtzittingen der hooge Vie»
schaar in twee afdeelingen gesplitst n.l. vari
Paschen tot Allerheiligen en van Allerhel
ligen tot Paschen. Alsdan verschijnen en
beginnen alsnog de huishuren,
huwelijken worden bij voorkeur in de Mei-
periode gesloten. Zelfs d8 welbekende
schoonmaak staat daarmee in verband. Met
Mei en November moet alles rein zijn.
Voor vele eeuwen bluschte men in den Mei
nacht alle vuren uit. Met Mei moeten alle
buitengewone stookplaatsen opgeruimd
zijn en slechts in de keuken wordt vuur
gevonden.
De eigenlijke schoonmaakpartij valt ech
ter voor Mei en op dezelve volgt dan de
Hanneliesjcsdag.
Men ziet het hoe nu de naam ontstond
Nehellenniadag, Hallenniadag, Hannelies
jesdag en thans AnnaüeSjesdag, ja zelfs
Anneliesjesweek. Het is voor het dienstbare
volk van Walcheren een dag vol jolijt, als
Mërktdrukte in Middelburg.
op de vraag, ge£
afwijkende opvattingen.
bepaalde dingen op
1 at e l k e Studie
i daarr
rebied.
i kwestie
Chrlstelilke Sti
n zich dua o
waardeering van dit deel
iduct is grootendoels een
mltjke aaxd, van smaak
ichouwingen, dat spreekt var
t onze levensbeschouwing niet
f^ast de aestfietlsche- zullen ook psycnuiogi-
scho beschouwingen ln de Chrlstelflk Letterkua-
oor moeten komen. Deze zullen be-
-bben op de zleletoestand. die de
Walchersche meisjes in 't marktgewoel.
men dien Mei-Donderdag naar de stad trekt
om het oude Meifeest té vieren, waarvan
„Annaliesje" een misvormd overblijfsel is.
Dan is het in Middelburg een dag van
plezier. Dan geniet het jonge volk met volle
teugen. Dan zien wij de koppeltjes, de diver
se raclksalons bezoeken, overal wat vertee
rend, en men hoort het liedje opschallen:
't Is vandaeg den lesten dag,
Merrege^) gae me schuve2)
'k E, een goeien baes ge'ad
Du basinneS) was een duvej.
Over dit feest van klanken en kleuren
staat de zun en de Lange Jan beiert er- zijn
liedekens over heen. Langzaam gaat de zon
dalen en ook de marktvreugde. De vreem
delingen gaan dan heen. Er zijn nu toch
geen zaken meer te doen. De witte zeilen
worden opgeborgen, de kraxnerijen haastig
ingepakt Dat is het einde van een gewone
feestdag op Donderdag.
Echter niet op Annaliesjesdag, Is er op
de markt geen drukte meer, de jeugd weet
elders wel gelegenheden van vermaak te
vinden. Men dwarrelt wat door de straten
uitgalmend-
We gaen nog nie naar uus
In lange nie, in lange nie!
We gaen nog niot naer uus
Mè moeder is nie thuus!
Eerst als de late avond gevallen is, keeren
de dienstmeisjes en knechten weer huis
waarts. Paartje voor paartje fietsen ze de
stad uit, de duistere wegen over, waar spo
radische lampenschijn, als lichtbaken in den
nacht, den weg wijst.
De Liesjesdag is voorbij!
En dan begint de nieuwe zomerwerktijd
in het Zeeuwsche Land!
morgen (den volgenden Bag).
2) er van door.
3) de boerin.
4) huis.
A. M. WESSELS.
I.
Naar aanleiding van ons artikel over de
vraag: Wat zijn Chr. Letterk. Stu
diën? in het Z o n d a g s b 1 a d, ontvingen
we van een lezer een uitvoerig schrijven- Al
hoewel wij uitdrukkelijk hadden verklaard,
liever geen polemiek over dit onderwerp te
voeren (ons artikel kan eenigermate worden
opgevat als een beginselverklaring), willen
we het ingezondene toch niet zonder meer
terzijde leggen. Het geeft ons nogmaals gele
genheid enkele dingen opnieuw te zeggen of
te verduidelijken.
Inzender schrijft:
WAT WJ* CHRISTELIJKE LETTER
KUNDIGE STUDIËN t
trachten het bestaansret
Letterkundige Studie aai
ontkennen hardnekkig i
Christelijkheid e
srp Is de laatste tijd
van een Christelijk
•tudle wordt verstaan. In het algem
de begrippen Letterkundige Studie
kundige Kritiek vereenzelvigd en dL
tot nog toe niet het minste bezwaar
belde benamingen werd bedoeld een
maakt naar w
kunstwerk. Nu
INGEZONDEN MEDEDEELING.
chen Studie en Kritiek c
n een antwoord te gev
i in het opschrift van
iel(jk objectief.behandelt- Mer
o plat
landelen kuni
irgclljlcen. Oo
<e Studie de
Ich dus ook
?rlt tor
die, welke aan
ind.il;
ehandeld.
ïrlllk .1
ligt
e weegt
VAN ONZE ADVERTEERDERS
styllstische
telf, hebben
ichte'r fr
eer men er ln slaagt deze toestand ge-heel of
ten deole te ontdekken, kan m,en zich een idee
vormen van 's dichters gedachtenwere'.d en dien
tengevolge wel achter zltn opvattingen omtrent
imige levensvragen, zooal» ook godsdienst er
r velen een ls, kunnen komen. Die opvattln-
nu. kan men gaan vergelijken met die van
i zelf en dan zeggen: „Die en die kunstenaar,
dt er een al of niet Christelijke levensbe-
ijuwing op na." Vervat men dan zUn Christe
lijke opinie in enkele bl:
die -
Letterkundige stuc
:ewüd t
i ju 1st
i dc Letterkundig© Studie
lUk staartje
Christelijk'
éind der
gen het
zal het 2
ihter ln plaats a
ingon ln ko
een te brem
die.
ïan'fmt
r zlin of r
auwlng" dan de onze.
n Christelijke Studie
Het c
hetgeen de dicht»
werk schie
gansch andere levei
Het bestaansrecht
kan dus wol niet
haar wezen kleven
dat het „Christelijk'
het tweede, dat wanneer men net
element ln de Studie laat domlneeren. het
uiterst moeilijk zal zijn, er volkomen waardee
ring van het werk van andorsdenlcenden door
tot uiting te brengen."
Dat men onderscheid wil maken tusschen
letterkundige s t u d i e en letterkundige k r i
t i e k, vinden we best Alleen maar: dit
onderscheiden moet geen scheiden
worden. Van een letterkundige studie vormt
de letterkundige kritiek altijd een integree
rend bestanddeel. Wanneer Persijn een
studie schrijft over Hendrik Ibsen dan toetst
hij wel degelijk Ibsen's godsdienstige, ethi
sche en sociale opvattingen aan die van
zichzelf.
Dat aan het wezen der Christelijk Letter
dige Studie gevaren kleven, maar waar
aan kleven geen gevaren? De kwestie waar
het om ging in onze kritiek op Dr. Engelkes
was alleen deze: „is C h r i s t e I ij k-1 e 11 e r
kundige studie bestaanbaar of
niet? Tegenover het ontkennend antwoord
van dr. E. Stelden wij met kracht en klem
°U\Vanneer nu onze inzender schrijft: „Het
bestaansrecht (daaruit volgt dus ook: be
staansmogelijkheid. Redactie) van een Chris
telijk Letterkundige Studie kan dus niet
ontkend", dan bestaat er dus over de eigen
lijke zaak tusschen ons geen verschil.
EEN KENNER DER LETTERKUNDE!
-Er was een filmfabrikant in Toronto, die
op een dag de film De getemdje Feeks, vaD
William Shakespeare, te zien kreeg. Deze
maakte zoon geweldigen indruk op hem
dat hij besloot het recht te venVerven om
de werken van dezen schrijver in totaal te
verfilmen. IJverice nasporingen naar den
persoon van den schril ver leerden hem, dat
het stuk van een zekeren Shakespeare was
die in Stratford on Avon was geboren. Daai
een nader adres niet te krijgen was, seinde
hij kor! besloten aan den burgemeester
Stratford een verzoek om aan den geadres
seerde zijn verzoek over te brengen tot we!
ken prijs de heer Shakespeare hem allo
stuk keu. welke hij reeds geschreven had en
zijn heelo toekomstige productie wilde laten
Antwoord werd per kabeltelegram verzocht
De burgemeesteresse van Stratford, openne
wel het telegram, maar antwoordde er niet
op. daar ze het voor een misplaatste grap
hield. Acht dagen later kwam bij de burge-
meestersche in Stratford van den ongedulni-
gen afzender uit Toronto een tweede kabel
telegram binnen, dat luidde: Waarom ant
woordt u niet, meneer Shakespeare? Wilt
u dan uw stukken niet verkoopen? Onder
handel op het oocenblik hier met eersit»
kilas modernen auteur, met wien ik dadeliik
zal afsluiten als u niet per omgaande ant
woordt.
TEN HAVE'S WANDTEKSTEN
We blijven van harte gaarne Ten Have's
modern uitgevoerde wandteksten aanbeve
len. Ter gelegenheid van Guido GezelIe's
Eeuwfeest zijn een viertal nieuwe schitte
rend gecalligrafeerde gedichten uitgegeven.
Uit de schat van zijn werken is het niet
moeilijk tal van schoone en ontroerende ge
dachten te putten.
Natuur en Vernult, onder leiding
van Dr. W. G. N. van der Sleen,
Amsterdam. Uitg.-Mij. „Elsevier".
Wij ontvingen aflevering I van de nieuwe,
goedkoope uitgave van Natuur en ver
nuf t", welke onder leiding van Dr. W. G.
N. Van der Sleen door talrijke deskundigen
werd samengesteld. De ondertitel van dit
UITBREIDING DER SOPL.AFABRIEKEN
TE AMERSFOORT.
Naar wij uit Amersfoort vernemen, is daar
onder architectuur van den heer B. W. Plooij
uit Amersfoort de bouw aanbesteed van een
groot kantoorgebouw der N.V. F. M. Horbaer
Co.'s Sigaren- en Cigarillosfabriek, meer,
bekend onder den naam „Sopl af abrieken".
I-Iet doet goed aan, in dezen tyd van bezui-
ging en inkrimping in verschillende tedrij-
:n weer eer.s te hooren van een fabriek, die
ach uitbreidt en werkverruiming biedt Men
deelt ons mede, dat dit gebouw aan ruim 60
-kantoorpersoneel zal plaats bieden, ter
wijl de bouw moet worden beschouwd als een
begin van de reeks uitbreidingen, die de
capaciteit van de fabriek moeten verdubbe
len. Reeds is een aanmaakfabriek in Harder
wijk in werking, welke eenigen tyd gek-den
■naast de bestaande fabriek in Amersfoort
meer dan 500 arbeiders werk vinden
weid aangevangen in verband met de toen
schaars wordende arbeidskrachten. De D'.recUe
deelde ons mede, dat deze bezwaren thans
zijn komen te vervallen en ook ae Amers
foort sehe fabriek zal worden uitgebreid terwijl
fabriek in Harderwijk zal worden bc-
hcuden.
Reeds eerder schreven wij over oe uitzon
deringspositie, welke deze fabriek inneemt
tegenover de andere sigarenfabriek m in
Nederland. Inderdaad is de sigarerundustrie
zoo winstgevend, als men m breed.-
kringen wel veronderstelt. Door hooge re
prijzen der grondstoffen en hoogere tooner-
zijn de winstmarges sterk gekrompen ,-n de
export waarop een groot deel der industrie
werkte werd vrijwel afgesneden door nooge
voerrechten en toenemende eigen fabricage
andere landen.
Geen gelijken tred hiermede Meld de
passing der bedrijven ltier te lande aan
derne productie-methoden en het ?s wel door
haar uitzonderingspositie in dit opzicht, dat de
„Soplafabriek"' zich door deze moeilijkheden
wist heen te slaan, niettegenstaande de lager
wordende sigrrenprijzen.
Reeds in 1918 begon deze fabriek toen
het klein met de vervaardiging van
goedkoope, kleine sigaartjes, z.g. cignrillos,
waarvan het verbruik sindsdien aanmerkelijk
is gestegen, zoodat thans per week cir
millioen van deze rookertjes de f3.briek
laten. Langzamerhand is de fabriek op voor
beeld van het buitenland tot meer moderne
productie-methoden overgegaan en thans is
zij in staat door haar grooten omzet en lage
kostprijzen sigaren van minstens dezelfde
hoedanigheden als andere tegen mindere prij
zen aan te bieden. Door stelselmatig doorge
voerde doelmatige reclame is haar naam door
het land en ook in het buitenland bekend.
Het schijnt, dat zich Mer een nieuwe
industrie ontwikkelt, waarvan veel toekomst
is te verwachten en die in staat zal blijken,
den naam van Holland voor goed en goedkoop
rcokmateriaal ook in het buitenland te
handhaven.
DONDERDAG 8 MEI.
HUIZEN* (1875 M.). X.C.R.V. S.15 TlNUeta. 8.15
—0.30 Morgenconcert. i.,«—19.30 Zang door htt
Dameskoortje der Korte Zlekendfensten. I0.JU
Tijdsein.
r Da. J. J. v. Pet<
L 30—12.30 Uui
Politieberichte!
m. pred. dor Vrije Evarg.
j. 11—11.30 Lozen van Chr.
j. J. a M. Doyen te Hilversum.
Je vor de landbouwers, te ver
heer H. I'll on. hoofd der I^nd-
>ol te Achterveld <U.). 1212.15
13.31' Tijdsein. 12.302 Middag
heer H. Hei
t Jr., cello; l
•r R.
i Curst
*>1: de bei
Ably, leerares
industrie- en auisnoudschool. te HJ1-
Tijdsein. 45 Ziekenuurtje. te lei-
na i Srhniiftr Vod. Herv. pred te
werking verlee-
mtkunst. bariton
H- Smit Duyzentkunet,
I - TUT
5.456.45 Org
Muzikafi
r J. H. Smit Dl
A; d« heer
relbegelciding. 5.
■Adfü"-ie
Schippei
b5.45 Gra-
Oud-
rland. 6.457.15'Declai
Relnders te Bolawai-d. 7.157.45 Literaire
g door «Jen boer G Kamphuls te Amsterdam
Martin Leopold. 7.468 Politieberichten.
8.Tijdsein. Sn Deze avond is afgestaan aan
het Winter
run». (tig sec,
isdagen voor-
De Chr. Monda-
Persberichten.
Clasiba Molenaar, plano
iclub „Excelsior", onder-
ir. J.M.V. te Hilversum,
iraakman Gzn. Na afloop
HILVERSU5I (Vóór 6 i
29S XL. nft S i
en S-018.15 Gramofoonn
Philips' Ontspannlngsgebc
zending van hot oratoriui
rustpoos lezing. X
2.4 33 Gram of'
otoonmuneK. a
_6.457.16 Cursua
*J5fK
Ult-
Maak-het-Zelf! 4.305 Gi
Lezing. 5.30—6
Spapnsch beginners. 7.15—7.45 Cui
lek 8.15 Aanal. i
iek. 12.— Sluiting.
Elndho'
er Messias". In
'berichten en Gra-
boekwerk, dat ln 16 veertiendaagsche af
leveringen verschijnt, luidt: Verrassende
uitkomsten van 's menschen speurzin
vindingrijkheid.
Ruim 700 illustraties, waaronder 12 in
kleuren, verduidelijken den tekst, welke
over circa 75 onderwerpen van den meest
uiteenloopenden aard handelt, als daar zijn;
bruggen- en sluizenbouw, het bloksysteem
op onze spoorwegen, gletschers en morainen
zingende vogels, Finsenbestraling, de ont
wikkeling der telefoon, libellen en waterjuf
fers, diepdrukprocédé, physische therapie,
groote schepen enz.
Het groote succes van „De schatten
der aard e", dat compleet f 10 kostte, heeft
de uitgeefster ertoe gebracht ook een nieu
we, goedkoope editie van „Natuur en
Vernuft" het licht te doen zien, eveneens
compleet gebonden f 10 kostend. Wij zijn
van meening, dat het brengen van populaire
wetenschap aan het publiek op de wijze,
zooals dat in „Natuur en Vernu f t" ge
beurt zeer nuttig is en stimuleerend werkt
ten opzichte der volksontwikkeling.
VERDUISTERING
De Hooge Raad heeft behandeld het ca»»
satieberoep van P. J. J. H., oud-lid der Eer
ste Kamer, directeur der N.V. Ned. Spaar-
verzekering voor Katholieken, die tot twee
maanden gevangenisstraf was veroordeeld
wegens verduistering.
De advocaat-generaal concludeerde tot ver
werping van het beroep. Arrest 12 Mei a.s.
HET ONVELIG SEIN
De advocaat-generaal concludeerde tot ver
werping van het beroep van J. V., machi
nist bij de Ned. Spoorwegen, die in hooger
beroep door het hof te 's-Hertogenbosch was
veroordeeld tot 2 maanden hechtenis, we
gens het veroorzaken van een treinbotsing
bij het station te Roermond, toen hij op 20
April 192S door een onveilig sein reed. Ar
rest 2 Juni.
POGING TOT DOODSLAG
De 36-jarige woonwagenbewoner J. Bur-
henne, die in den nacht van 3 op 4 Maart
in het woonwagenkamp de huisvrouw vaa
D. in een vlaag van jaloesie en in dron
kenschap niet minder dan 21 messtekken
had to£gebracht, werd terzake van pogjng
tot doodslag tot 6 maanden gevangenisstraf
veroordeeld. De eisch luidde 2^ jaar gevan»
gennisstraf.
DOODSLAG.
Men méldt ons uit Maastricht:
De Rechtbank veroordeelde Jan Pi eter Rade-
makers terzake van doodslag op Carvers te
Valkenburg (L.) op 1 December tot zes jaren
gevangenisstraf. De eisch Iwas acht jaar. Zijn
broeder Lambert Rademakers werd vrijge
sproken.
(Nadruk verboden).
DE EZEL VAN MIJNHEER PIMPEL.MANS .f
9. Op 'een mooien ochtend zou Meneer Pim
pelmans zijn eerste rit maken in z'n nieu
wen ezelwagen. Jodocus klom op den bok, en
Meneer klom achterin, z'n instrumentenkof
fer op z'n knie. „Doe het maar een beetje
zachtjes aan .Jodocus", zei Meneer. „Niet al
te vlug, daar houd ik niet van".
10. Nu, al te vlug ging het zeker niet! D«
ezel had er geen puf in. Hoe Jodocus ook
aan de leidsels trok, Grauwtje kwam geen
stap vooruit. Meneer Pimpelmans werd woe
dend. „Ga van den bok en trek 'm aan z'n
ooren vooruit!" commandeerde hij. En Jodo
cus klom vastberaden van den wagen
FEUILLETON
/OOR HONDERD JAAR
Door S. VAN WOUDEN.
(6
Van een constitutie gesproken Ihet was
in B 'gendorp, die in 1801 en 1802 daar
n we -kte. Hij was in het bezit gekomen
n eei, revisie-ontwerp van de Unie van
recht, '.vaurover de vroegere Raadnensi-
laris V n der Spiegel tijdens zijn gevan-
nsohap in Woerden had nagedacht Van
cgendorp nu werkte dit Ontwerp om tol
n Schets, die hij later in zijn beroemd*
erklaaring aan het Staatsbe
ind. over de Staatsregeling ona.
et deze woorden verdedigde:
Twintig jaren heb ik de natie leeren
kennen in de krijgsdienst, te land en tor
zee; in de Regering als Raad en Pensio
naris der Stad Rotterdam en, sedert de
omwenteling, als koopman in de aanzien
liikste stad van 't Gemeenebest, en altijd
heb ik opgemerkt, dat zij gesteld is on
oude gewoonten en zoo ook op den ouden
regeringsvorm, maar vooral op het Huis
van OranjeNu )can de natie op een
duurzamen voet geregeld en eeno goede
regering ingesteld worden, onder een
Grondwet met gelïjkverbïndevicte kracht
voor Verst, Regenten en Volk, en geheel
overeenkomstig met de ware belangen
van overgroot* meerderheid der natie.
GUSBERT KAREL VAN HOGENDORF
Warm vaderlander was Van Hagendorp,
en Oranjeman ln hart en nieren! Wat moet
het een voldoening voor den gtillen werker
zijn geweest, toen de Erfprins van Oranje op
6 December 1813 een Proclamatie tot het
volk richtte, waarin o.m. het volgende voor
kwam:
-dat door de tijdsomstandigheden de
inhuldiging wordt uitgesteld, ln het voor-
uitzigt van aan de Nederlanders eene con
stitutie te kunnen aanbieden, die onder
het eenhoofdig bestuur, dat rij self geko
zen hebben, hunne eigenaardige herkom
sten en gebruiken, in één woord hunne
aloude vrijheid verzekert
Van Hogendorp's Schets was het, die
Willem I hier bedoelde. Want toen de Vorst
21 December 1813 -het Besluit onderteekendo
waarbij een Commissie voor de ontwerping
eener Grondwet werd benoemd, heette hel
in dat Besluit:
dat hij, willende voldoen aan de op
hem rustende verpligting om het Neder
landsche volk een constitutie to verschaf
fen, en gezien en overwogen hebbende do
Schets eener grondwet Voor de Vereenigdo
Nederlanden, ontworpen door den Heer
Gijsbeirt Karei van Hogcndorp, welk stuk
veelvuldige blijken behelsde van zijnen
loffelijkcn ijver en liberale denkwijze, hel
hem voorkwam als geschikt om te dienen
tot een grondslag der dcliberntiön
Neen, nooit had Willem I trouwer dienaar
en aanhanger dan Van llogendorp was! En
wellicht was hij ook wel de bekwaamste
van al die mannen, diie Koning Willem in
de eerste jaren tor zijde stonden
Maarer kwam een ongelukkige ken
tering in de goede verstandhouding tus
sohen deze beid-e mannen. Omdat ze man
nen van karakter waren, Koning Willem
zoowel als Van Hogendorp, moest er een
botsing ontstaan.
J'hr. Mr. J. de Bosch Kemper geeft in zijn
uitvoerige studie over de Staatkundige
G e s c li i e d e n i s v a n Nederland de
volgende verklaring over de verwijdering,
die Van Hogendorp ten slotte noodzaakte,
is November XS16 ontslag te vragen als
Vice-Presideilt van den Raad van State:
Van Hogendorp -had, bij de zuiverste
vaderlandsliefde en gehechtheid aan
Oranje, een te groot vertrouwen op eigen
inzigt, om zijne meening niet te doen
gelden als de eendge ware; terwijl Willem
I van zijne zijde te naijverig was op zijn
gezag, om n>et dikwijls in botsing te ge
raken met ministers, die aan eigene ziens
wijze gehecht warendo persoon des
Kanings (die) zich in alles op den voor-
grand stelde
Van Hogendorp had in de oogen des Ko-
nings de vermetelheid gehad, ongevraagd
zijn meening over den algemeonen toestand
in het Koninkrijk te kennen te geven. Die
toestand was toen al reeds niet rooskleurig.
Zooals Van Hogendorp in een memorie
schreef, waren „de woelingen van don kwa
den geest natuurlijk tot in de Staten-
Gencraal doorgedrongen". Maar desniette
genstaande had hij slechts lof voor den
Koning, die „moedig onder den laster voort
stapt, in dat volle vertrouwen op de zuiver
heid van zijn hart, hetwelk eon vast en
zelfstandig karakter over alle tegenstond
doet zegevieren".
Toen Van Hogendorp meende, aan de
leden der St-aten-Gencraal zijn meening te
moeten doen kennen over wat noodzakelijk
was, was do teerling geworpende Koning
liet zijn dienaar gaan, dio naar zijn mee
ning immers veel te zelfstandig optrad.
Van Hogendorp, sedert 1313 graaf gewor
den een verdiende Koninklijke erkenning
voor zijn diensten aan do dynastie en aan
het land werd thans weer ambteloos
bupger, hoewel hij den titel van Minis ter
van Staat behield. Maar nog in heviger
mate moest hij na ecnige jaren het mis
noegen van den Koning ondervinden. Bij
Koninklijk Besluit van 22 Meö 1819 werden
hem rang en titel van Minister van Staat
ook ontnomen!
Het pleit voor Van Hogendorp, dat hij.
niettegenstaande de grievende miskenning,
dio zijn deel werd, tóch bleef, die hij was:
vaderlander in den volstcn zin des woonde.
Dat bleek, toen hij, nadat de Opstand der
Belgen een voldongen feit was, do helft van
zijn pensioen aan het land afstond. Het
bleek ook, toen hij in November 1830 niol
minder dan drio brochures het licht deed
zien, over De Vrede, De Koning, De
Natie, waaruit zijn oprecht meeleven in
de zaken des lands naar voren kwam.
Van Hogendorp was oen man, dio werken
móest! En hij heoft gewerkt, zoolang het
voor hem dag was!
Van Hogendorp is niet naar waaide ge
kond geworden. Aan ons, om de nagedach
tenis van den man te eeren, dio met opoffe
ring van ieder eigenbelang het land gediend
heeft!
Cornells Fel Lx van Mannen
(9 Sept 176014 Febr. 1849)
Minister van Maanen!
Wij weten het: geen rler Hollandscha
Ministers ls met méér haat in Belgié beoor
doeld geworden dan Minister van Maanen f
Was niet één der éérste daden van geweld,
waardoor zich in '30 do Opstand kenmerkte,
het in brand steken van de woning van der,
gehaten Minister van Justitie?
Liberalen, geestelijken, mannen en vrou
wen, allen haatten den man, aan wien men
een groote mate van karakterloosheid
verweet
„Qui n'a-Ul pas servi? Le pcuple, le roi
Louis, Napoléon, Guillaumel" Zoo riep De
Leutre uit in zijn geschrift „Ré volution
Belg e". „Wien hoeft hij niet gediend? Het
volk, Kon/ing Lode wijk, Napoleon, Willem!"
Wie opjjorvlokkig oordeelt óók de Noord-
Nederlander van thans, vervalt licht ln de
zelfde fout Voor een man als Van Hogen
dorp, dio do lofprijzing rs van Van der
Palm „Vaderland en Oranje niet van
elkander kon scheiden, door eer en trouw
geleid" en daarom standvastig gedurende
do Jaren 1795 tot 1813 goen enkele gewich
tige Staatsbetrekking had willen aanvaar
den, hoe vaak hij hiertoe ook werd aange
zocht kon en kan men achting gevoel ml
Van Hogendorp was een man uit één stuk;
geen weerhaan, die zich richtte naar alle
winden!
Wie Van Maanen wel een woerhaSS
noemt geeft blijk, hem niet te kennen, a!
weet men dan ook, dat hij in 1795 de partij
der Patriotten aanhing, en dus, zoo luidt
het vernietigend oordeel, na de Omwente
ling van 1813 de bakens verzette.
't Is waar: Van Maanen was vóór en in di»
eerste jaren nA 1793 een Patriot. Als zoo
danig was hij dvis ook geen aan li anger van
het Oranje-Muis. En het zal hon zeker
verschillig gelaten hebben, dat Prim WH-
lem V werd genoodzaakt hot land te ver-
(Wordt vervolgd)
