I
B
H.BOTH
ERRES
RADIO
OUWKUNST EN HANDEL
het
Schoonheid en
uit het
Weelde
Oosten
PERZISCHE KLEEDEN
Fa. LH.
gewapend
beton
iELDEN beschikbaai
wassenaar
r\e hoogste schoorsteen
van Europa
VOOR VOORBURG
ALLEEN
WONINGBUREAU
„V RONESTEY N"
Park Vionesieyn 61 Tel. 78222
bij eindhalte bl. tram en station
Zuid-Holl. Electr. Spoorweg Mij.
BonwBnr> No.
$teutocï.efo£cï)e Courant
MAANDAG 24 NEHRÜAR1 M30
I INSULATÏN
MSTEROAM IB8 KEIZERSGRACHT TEL. 47655.44073
ROTTERDAM STATIONSWEG 37 b IEL. 1169b
ISOLEERT
BESPAART BRANDSTOF
WEERT VOCHT
DEMPT GELUID
Ir. J. B. VAN LOCHEM, b.i.
Architect te Rotterdam.
Door den handel is het stadsbeeld steeds levend gebleven
en bewaard voor aesthetische verstarring.
Geen van de kunsten heeft een zoo direct
verband met den handel als de bouwkunst.
Men zou zelfs kunnen zeggen, dat zonder
handel en industrie de bouwkunst tot een
zoo beperkt terrein teruggedrongen zou wor
den, dat veel van den luister onzer st~,a"
niet zou bestaan.
Van de oudste tijden af zijn bouwwerken
ontstaan, die den handel dienden of ermee
In verband stonden. De aard onzer steden
en hun oude beschermingswallen en stads
poorten mogen hun grond vinden in de
noodzakelijke verdedigbaarheid der steden,
en dus meer verband toonen met militaire
noodzaak, in wezen is toch weer het belang
van den handel de leidende factor. Slechts
in een goed beveiligde stad kan de hande!
rustig groeien.
Zoolang het bouwen slechts tot doel heelt
het maken van afsluitende werken of van
beschuttende ruimten zonder meer, kan
van bouwkunst eigenlijk nog geen sprake
zijn. Maar het verlangen van den mensch
naar ideeëler uitdrukking ook voor de za-
kelijkste doeleinden, deed reeds heel spoe
dig bouwwerken in verband met handel
industrie ontstaan, die niet aueen o
spraak maken op het praedicaat kunst,
maar die dikwijls tot het beste behooren
van wat de karakteristiek onzer steden be
paalt
Naarmate de handel en de industrie een
breeder basis krijgen in het maatschappe
lijk verband, en zich op veelzijdiger gebied
bewegen, zal de invloed van de bouwkunst
toenemen, daar de architect als ordenend
cn scheppend kunstenaar steeds bouwkun
dig en constructief de juiste uitdrukking
zal moeten vinden voor elke nieuwe of ge
wijzigde opgaaf. Konden in vroeger eeu
door de nog geringe gecompliceerdheid
den handel, de gebouwen voor den handel
zich minder opvallend voegen In het kader
van den geheelen stedenbouw, de nieuwe
ingewikkelde eischen, vooral van den groot
handel, hebben gebouwen doen ontstaan,
die door hun geheel eigen karakter en dik
wijls overweldigende afmetingen een ge
heel nieuwen toon aan het stadsbeeld toe
voegen, ja dit beeld geheel kunnen vervor
men. Onze oude steden, vooral Amsterdam
geven het bewijs, dat geheele stadswijken
reeds in de 17e eeuw duidelijk het handels
karakter bezaten.
Niet alleen werd en wordt thans nog
menig grachtenaspect door de oude pak
huizen beheerscht, maar ook de steden aan
leg heeft voor een groot deel zijn schoon©
uitdrukking gekregen door de eischen, die
de handel steldé. De prachtige grachtengor
dels van Amsterdam ontstonden door de
eischen van den handel, evenals zoovele
onzer steden hun ruimen aanleg danken
aan de verkeersgrachten en havens, die de
handel noodig had. De invloed van den
handel kan zelfs zoover op den stedenbouw
inwerken, dat de niet directe handelsbe
langen verwaarloosd worden. Zoo heeft Rot
terdam zijn stedebouwkundige belangen
totaal genegeerd ten bate van de havens,
die weliswaar tot de mooiste van Europa
behooren, maar toch onevenredig de sappen
aan de stad als woonstad hebben ont
trokken.
Gelukkig heeft de handel, die op breed
heid van inzicht moet berusten, in het al
gemeen meer opbouwend en verruimend
werk verricht dan vernietigend en ver
engende gevolgen voor de bouwkunst ver
oorzaakt Door den handel is het stadsbeeld
steeds levend gebleven en bewaard voor
aesthetische verstarring. Onze schoone
marktpleinen, meestal uitsluitend ten bate
van den handel ontstaan en beheerscht
door handelsgebouwen als waag, vleesch-
hal, vischhal, magazijnen, logementen enz.,
zijn nog steeds de middelpunten onzer ste
den, ook al wijzigde zich aard en karakter
van den handel geheel.
De kracht van den handel is zoo sterk,
dat dikwijls zeer groote vooroordeelen ten
opzichte van bebouwing worden overwon
nen, wanneer de belangen van den handel
het eischen. Een recent voorbeeld hiervan
is het gebouw van de Handelmaatschappij
aan de Vijzelstraat te Amsterdam.
Dit gebouw zou door zijn groote hoogte
het grachtaspect geheel in gevaar brengen
volgens uitsluitend antiquarisch gerichte in
zichten.
De werkelijkheid heeft bewezen, dat door
dit gebouw van De Bazel Amsterdam niet
alleen een machtig gebouw rijker is gewor
den, maar dat door dit gebouw juist een ge
heel nieuwe en echte noot aan het gracht
aspect is toegevoegd.
Door den handel en de moderne eischen
aq.n de handelsgebouwen gesteld, is de bouw
kunst bevrijd geworden van de irreëele
banden, die de zoogenaamde stijl-architec
tuur omklemden.
Was het niet door den handel, dat Ber-
lage in de gelegenheid was op geheel nieu
we wijze, los van traditie en oude vormge
ving, zich aan het Beursgebouw te Amster
dam te wijden, en daardoor als het ware
voor goed den grondslag te leggen tot de
nieuwe houwkunst, die zich in steeds zui
verder richting stelt in dienst van de nieu
we levensopvattingen. Is niet het fabrieks
gebouw van de fa. Van Nelle te Botterdam
een nieuw en overtuigend bewijs van het
innig verband tusschen handel en indus
trie en houwkunst? De handel werkt door
de steeds wisselende behoeften stimulecrcnd
op de architectuur, terwijl de architect cn
Stedehouwer wederom door zijn organisee-
rende gaven en scheppend vermogen be
vruchtend werk verricht en daardoor dik
wijls geheel nieuwe oplossingen weet te
geven, die weer nieuwe mogelijkheden voor
den handel teweeg brengen.
Terwijl vroeger soms eeuwenlang dezelf
de typen met kleine wijzigingen herhaald
werden, doordat slechts geringe wisseling
in de bedrijven plaats vond als voorbeeld
kunnen onze molens aangehaald worden
is in dezen tijd zelden meer sprake van een
zoo groote continuïteit in de verschijnings
vormen der handelsgebouwen.
De architectuur is hierdoor vrijgemaakt
van het oude begrip stijl. Aanvankelijk
heeft de architectuur slechts schoorvoetend
het stijlbegrip durven loslaten. Zoodoende
zijn in de 19de eeuw verschil lende handels
gebouwen nog in een vormentaal tot stand
gekomen, die verwant was aan vroeger ge
bruikte stijlvormen.
Het is geen wonder, dat in Amerika, waar
de handel reeds zeer vroeg groote verande
ring in de architectuur eischte, de archi
tect aanvankelijk de oude stijlvormen nog
het meest volledig toepaste, zelfs bij die ge
bouwen, die met hun expressieve hoofdlij
nen ernstig geschaad werdon door de toe
passing der oude details. De Amerikaan-
sche architecten waren aanvankelijk in hun
om ook voor de nieuwe representatieve be
hoeften de nieuwe architectuur te durven
aanvaarden, soms ook uit overdreven angst,
dat de nieuwe architectuur zich niet zou
kunnen voegen in het oude stadsbeeld. Ik
behoef hier slechts tc herhalen het voor
schappij tc Amsterdam, dat een volkomen
beeld van het gebouw der Handelmaat-
moderne uiting is geworden en het stads
beeld heeft verrijkt, terwijl een gelijktijdig
verrezen gebouw van dezelfde maatschap
pij in Den Haag geheel op oude vormen
werd geïnspireerd en daardoor een zeer
onschoon, oneerlijk maakwerk deed ont
staan, dat den handel geen eer aandoet. Ik
haal deze voorbeelden speciaal aan om aan
te toonen welke dikwijls, onverklaarbare
complicaties het directe verband tusschen
handel en architectuur kunnen vertroebe
len. Wanneer wij ons de verschillende ge
bouwen voor den geest halen, die bij den
handel betrokken zijn, zal het ons duidelijk
worden, dat het gemakkelijker is de gebou
wen op te noemen, die niets of bijna niets
met den handel te maken hebben dan die
bouwwerken, die in verband 'aan met den
handel. Van een groot aantal gebouwen is
het direct verband zonder eenig bedenken
waarneembaar, b.v. bij bankgebouwen,
beurzen, pakhuizen, markthallen, winkels,
warenhuizen, scheepvaarthuizen enz. Bij
andere groepen, waaronder stations, ga
rages. post- en telegraafkantoren en restau
rants is 't verband minder direct, hoewel bij
nader beschouwen toch ook weer een veel
Goedkoopte van het'ïA«S
IN LOOD DHM
3EËTST GLAS
t -j. 6R0ERE ZOHEN's Glasindustrie
buitenlevenoiimans-m *'o*m tel.
ANNO 1896
Den trek der stedelingen naar het'platte
land, die aan tallooze tuin- en volkssteden
het aanzien gaf, wordt door H. M. S. J. de
"^.n en oni Woning cn boerderij van I Dunrzaam Concurreerend
VaTlen^onomtschcn kant komt als! SCHUURMAN COORS
vraagpunt aan de orde of het leven buiten DIJKSTRAAT 114. R'dam. TEL 10411
goédkooper is dan in de stad. Dat is er naar.
De prijs van den bouwgrond is er zeker la
ger dan in de meeste steden, maar die der
materialen en de arbeidsloonen zijn gelijk
(we zijn geneigd te oevveren van eerder
duurder). Zoo zijn dus de absolute koop-'en
huurprijzen der huizen wel iets lager dan
in de stad, maar toch niet zooveel als menig
stedeling zich dan wel fantaseert. Een feit
echter is, dat men voor hetzelfde geld meer
ruimte krijgt
De belastingen vallen door de opcenten
dikwijls ook al niet mee, want ook buiten
stelt men eischen van hygiëne en moderne
techniek en de kosten daarvan ten laste van
dé gemeentekas, moeten door een kleiner
aantal gedragen worden. Ook de levensmid
delen, als melk, boter, kaa9, eieren, vleesch.
groeten enz. zijn er niet goedkooper en
aqdere zaken als brandstoffen, gas en elec-
triciteït zijn er eerder iets duurder.
•Behangerij Stoffeerder;
1 0. DE GRAAFF ZOON j
DE LA REYSTRAAT 29 =1
Rotterdam - Tol. 50800 =1
ONTWERP VAN DE IN AANBOUW ZIJNDE LANDBOUWSCHOOL MET WONING TE S0MMELSD1JK.
ARHCITECTUUR CORN. HüOGEVEEN TE ROTTERDAM.
beeldend vermogen niet opgewassen tegen
de geweldige eischen van den nieuwen tijd.
Maar in datzelfde land is thans juist op
zeer volledige wijze gebroken met het oude
en wordt de architectuur geheel nieuw be
invloed door de moderne handelseischen.
en. ontstaat een zeer belangrijke handels-
architectuur. In ons land ziin helaas nog
verschillende oude tradities aanwezig, die
belemmerend werken op de nieuwe archi
tectuurbeelding.
Het sterkste komt dat tot uiting in die
handelsgebouwen, die naast zuiver utilitaire
eischen ook representatieve verlangens
hebben te dienen.
Opdrachtgevers zijn In die gevallen he
laas dikwijls niet ruim genoeg van blik
belangrijker invloed van den handel bij hel.
ortstaan van die gebouwen plaats heeft, dan
men aanvankelijk zou meenen.
Zoo is zelfs het ontstaan van militaire
gebouwen meer verwant aan den hadel,
dan men dikwijls denkt. De handel toch
heeft noodig, een rustig gestabiliseerde
maatschappij om te kunnen bloeien. Een
machtsapparaat is daarvoor soms onvermij
lijk en de gebouwen voor dit machtsappa
raat houden dus zeker verhand met den
handel, al zal c' - koopman ook niet direct
betrokken worden bij het tot stand komen,
zooals dit bij de gebouwen met gepronon
ceprd handelskarakter wel het geval is.
In het bovenstaande meen ik voldoende
het verband tusschen handel n bouwkunst
Azië, de Bakermat der 7 apijtkunst.
Vervolg (HET DESSIN.)
Waaraan zouden de Perzische tapijten
hun zoo zeer geroemde charme te danken
hebben?
Natuurlijk ten eerste aan het goede en
voor een tapijt zóó zeer geschikte dessin De
rijke verbeelding dier Oosterlingen, van
vader op zoon in dienste van hunne heer-
rs, die zich zoo gaapie omringden met
schoonheid en weelde; zij heeft voortge
bracht een ontelbaar aantal juist georne-
menteerde en gestileerde dessins. Wij
hebben den vorigen keer geschreven over
de bloeiperiode der Perzische tapijtkunst
Toen reeds zal de opmerkzame lezer hebben
begrepen dat de Perzische tapijtkunst zijn
hoogsten trap van volmaaktheid heeft gehad
in de vroege oudheid.
Ten tijde van het begin der Perzische
Renaissance, in de 16e eeuw, vond men in
Perzië voor de tapijtkunst een buitengewoon
groot aantal dessins bij uitnemendheid ge-
N.V. KON. VEREEN iGD 6
TAPIJTFABRIEKEN
ROTTERDAM
i N.V. Rotterdamsche Fijnhouthandel
I LINKER ROÏTEKADE 101-102, «OTTERDAM - TEL. 12474-40358
1 Eiken - Teak - Mahonie - Beuken - Triplex, enz.
De keuze van een Perzisch kleed is
een kwestie van een goeden smaak;
het koopen een kwestie van vertrouwen.
Onze met smaak samengebrachte steeds
wisselende collectie, zoowel in groote
als kleine maten, maken U het koopen
gemakkelijk, vooral daar onze prijzen
lager zijn dan elders.
Eén dezer dagen wederom
nieuwe zendingen ontvangen
Visschersdijk ROTTERDAM Noardjlaat
ie hebben gereleveerd.
Van belang lijkt het mij nog even te
wijzpn op liet feit, dat, naarmate de handel
ineer en meer internationaal wordt, ook de
architectuur daardoor een meer internatio
naal karakter verkrijgt In het algemeen gel
den voor verschillende landen gelijkluiden
de handelsproblemen, wat een gelijkgerich
te architectonische beelding veroorzaakt
Daar verder ook de verschillende bouwma
terialen over de geheele werled een meer
en meer .gestandariseerd karakter verkrij
gen, is het wederom de handel die door 'n
juist gericht oordeel over de verhoudingen
in het bouwvak, de materialen verplaatst
uit de landen, die deze het best producee-
ren, naar die landen, die er behoefte aan
hebben.
Deze uniformiteit van bouwmateriaal
brengt dus vanzelf de verschillende landen
bouwkundig tot elkaar. We behoeven in tus
schen niet bang te zijn, dat dit een verlies
voor de bouwkunst beteekent. Verschillen
zullen er te allen tijde blijven, maar de
nieuwe tijd zal niet meer kennen die
eigenaardige plaatselijke pittoreske verschei
denheidjes, die elk gewest vroeger bezat.
Wanneer er verschillen in den nieuwen tijd
zullen zijn, zullen zij door de belangen van
groote invloedrijke handelsgroepen gedic
teerd zijn en als een noodzakelijkheid uit
utilitaire of representatieve beginselen van
den handel zijn voortgekomen.
Wanneer de handel zich dus in een steeds
groeiende internationale richting ontwik
kelt, zal ook de bouwkunst onvermijdelijk
door eenzelfde streven bezield worden.
Het begin van dit streven is reeds over
de geheele wereld merkbaar in de nieuwe
internationale architectuur.
LOODGIETERS- EN
SANITAIRE WERKEN
J. F. GALL Jr.
TELEFOON 55180
Clichéfabriek „GRAVURA'
MAAKI CLlCHE's VOOR
ALLE DOELEINDEN
TEGEN BILLIJKEN PRUb
1WAAKSHAISI2B. R'DAM IEL 42821
lal/jatnoi Rente huizen
50/0, landerijen 43$%.
öouwcredieten - Financieerinj
Voorschotten.
B. SEVINGA Co
Essenburgstraat 71a Tel. 36566
ROTTERDAM.
TE KOOP
onder ARCHITECTUUR gebouwde
LANDHUIZEN
VOOR
BURG, n
Te bev
I blljvt
'ril
jtVljvc
7.50 PER WEEK—
vULGENS HUURKOOPSYöl ttiv,
TE KOOP
SCHIIBROER
Vestibule. Trappen-
Acacialaan Kii„ 5ie»"T
Inlichtingen F. VAN BGVEK
schikt door zijn nobele vormen om een
prachtig patroon te kunnen vormen. Indien
men deze dessins nader gaat beschouwen
ziet men nu ai verschil met die van de
vroegste tijden en kan men zich niet los
maken van het idee, dat de Chineesche be
schaving hierop zijn invloed heeft doen
gelden. Maar daar de artistieke Chineesche
siervormen geen nieuwe sierelementen be
vatten, in alle gevalle geen nieuwe motieven
geschikt om bij de tapijtkunst gebruikt te
worden, is men genoodzaakt te constateeren,
dat het peil der tapijtkunst niet verhoogd
Wel zag men nu meer pittoreske motieven
gebruiken, ontleend aan de Chineesche Mini
atuurkunst. Deze op zich zelf zeer bescha
vende invloed had tot gevolg, dat men
zelfs voor de dessins van de vloerkleeden
ging gebruiken allerlei soorten van mensche
lijke en dierlijke vormen, zooals men dat in
de Chineesche kunst veelal terug vindt, men
denke aan de Chineesche draak phenix enz.,
benevens niet te vergeten de bloemenfigu
overgenomen uit de karakteristieke
kleurrijke Chineesche flora. De waarde die
men aan deze Chineesche vormen en figu
ren gaf, was zelfs zóó groot, dat men de
beste plaatsen in het tapijt daarvoor reser
veerde. In dezen tijd zag men dus als het
ivare twee stroomingen in de tapijtkunst en
wel de Perzische en de Chineesche, welke
elkaar trachtten te absorbeeren. Het is niet
dan na verloop van een eeuw, dat men be
merken kan, dat de oude Perzische orna
mentiek toch zoo veel beter geschikt voor
de techniek van de tapijtkunst, het pleit
gewonnen had.
TE KOOP:
BEftR GEBOUWDE
HEERENHUIZEN
OP EIGEN GROND.
Voorzien van vaste wasch-
tafels en aanleg voor bad,
electr., gas en water, met I
garage. Billijke prijs. Hooge j
hypotheek aanwezig.
Te bevragen bij
P. H. VAN SPRONSEN, I
Hanenburglaan 142, Den laag, j
Telefoon 34529 en op het werk j
Crocusstraat, Deyleroord.
VESTIGT U TE HILLE(iERSBEiM
IbuiTcn venous
iiiiiiiiiiiiiiiBiiiisliiia
k. j. bos mém®
HOUTHANDEL
VUREN RQTTERDAK1
ORENEN ROTTERDAM
HOUTLAAN 19 GEZAAGD
TELEF. 1302-1303
GESCHAAFD
'N WELKOME
Een ingenieuze combinatie van een.
v/isselstroom-toestel (en welk een!)
met een gramofoon. Daar klinkt, uif
een ver land, het slotaccoord van een
symphonie, krachtig en helder. Dan
op een knopje gedrukt en daar komen
reeds de eerste tonen van Uw lieve*
lingsplaat uit den luidspreker, elec-
trisch versterkt en van een ongekende
klankschoonheid. Otto van Tussen*
broek, de kunstnijvere, ontwierp de stijl
volle kast. Welk een kostelijk bezit! De
prijs bedraagt f 335.—. Vraag den
Erres agent om een demonstratie en
deel in ons enthousiasme.
N.V. HANDELMIJ. R. S. STOKVIS ZONEN
Rotterdam-Amsterdam-Groningen.
Bovengenoemde toestellen zijn verkrijgbaar
bij de firma
A. KWEEKEL te Spijkenisse.
Alle modellen Erres Radio zijn uit grooten voorraad,
desgewenscht op zeer gemakkelijke betalingsvoorwaarden
verkrijgbaar te Rotterdam bij:
VOLLE3REGT
Zaagmolendrift 35-45 Mathenesserdijk 267a, b, c
Prins Hendrikkade 64
Geen colportage. Bezoek alleen op aanvraag.
FAILLISSEMENTEN.
A. F. Vos, bouwkundige, Den Haag, Mo
riastraat 24. R.C. mr. dr. W. Fick, Curator
mr. W. A. Rutgers, Den Haag.
BETONVEREENIGING
De algemecne vergadering van de Beton-
vereeniging zal worden gehouden op Don
derdag 27 Februari a.s. te 11 uur in Gebouw
Industrie, Vijgendam te Amsterdam.
Door ir. G. J. Mejjers zal een voordracht
worden gehouden over: „De brug over de
Elornrivier", toegelicht door een film
lichtbeelden.
Deze brug, welke wij reeds besproken heb
ben in „De Bouwwereldnabij Brest
Frankrijk, is de grootste gewapendbeton-
brug ter wereld. Zij bestaat uit 3 vrije ov<
spanningen van elk 1S7 M.
De ontwerper is de Fransche ingenie
E. Frey:
vet.
Vervolgens zal door ir. E. A. Piel gespro
ken worden over Glijdbouw-methode Mac-
donald", toegelicht door film en lichtbeelden.
De oude Perzische tapijtkunst won dus
weder meer en meer terrein en nam nu he*
Chineesche element in zich op. Verschil
lende dessins uit dezen tijd zijn tot op den
huidigen dag nog in gebruik en worden in
ontelbare variëteiten en nuanceeringcn
ebruikt
Wordt vervolgd.
De hoogste uit klinkers opgetrokken
schoorsteen van geheel Europa, welks bouw
eerst kort is beëindigd, is die van de elec-
trische centrale te Leipzig, metende een
hoogte van 158 M..
N. V. NIEUW-DUINOORD
De te 's-Gravenhage gehouden jaarlijksche
.'ergadenng van aandeelhouders der N. V.
tot Exploitatie van Onroerende Goederen
„Nieuw-Duinoord" heeft de «lans en de
winst- en verliesrekening goedgekeurd. Het
dividend werd vastgesteld op 12i/2 en
per opriehtersbewijs op f 5S.50. De heer G.
v. d. Ham werd als commissaris herkozen.
NEDERLANDSCH INSTITUUT VAN
ARCHITECTEN
Door het Instituut van Architecten zullen
te Arnhem, Enschedé, Amersfoort en Til
burg propaganda vergaderingen worden ge
houden. De heer Warrens zal daar het doel
en streven van het Instituut uiteenzetten,
terwijl Prof. Ir. Wattjes een voordracht zal
houden over: Moderne stroomingen in de
architectuur in Nederland en in het buiten^
land.
