WAAR LINNAEUS EN BOERHAVE PROMOVEERDEN,
Schoolnieuws.
Gemengd Nieuws.
PETER EN Z'N ZUSJE.
MAANDAG 8 JULI 1929 TWEEDE BLAD PAG. 5
TWEEDE BLAD.
Harderwijk van heden een belangrijk
onderwijscentrum.
IETS OVER HET CHRISTELIJK
LYCEUM.
GOED ONDERWIJS
WAAROM.
et is zeer «zeker merk
waardig, dat Harder
wijk gedurende rvele
jaren, vele eauwen
mogen we wel zegr
gen, een vermaard
heid bezit op onder
wijsgebied.
Ongetwijfeld heeft
J de ligging van
i stedeke, hetwelk wel
haast zijn zevende
eeuwfeest vieren
gaat, er toe bijgedra
gen, dat de scho
len. ook de hoogere.
veelvuldig bezocht
werden. Harderwijk toch is niet veel minder
dan (je hoofdstad van de Noord-Veluwe. En-
al moge doze dan niet zoo dicht bevolkt zijn
als andere deelen des lands ook daar wo
nen menschen wier zonen opgeleid moeten
worden voor „kerkelijke en wereldlijke amb
ten en regeeringen".
Als we het historie-boek van Harderwijk
Üoorbladeren, bemerken we, dat aldaar reeds
In 1372 een gymnasium
werd gesticht. Deze eerste Latijnsche school,
die in 1503 bij den geweldigen brand-, "waar
door het stadje zwaar geteisterd is, ook werd
verwoest, heeft men in 1540 hernieuwd. De
Staten van het Kwartier Veluwe noemden
haar in 1603 „Doorluchtige Quartierschole'
•n Prins Maurits gaf haar den naam van
Nassausch Gymnasium,
©f in het Latijn Gymnasium Nassavico
Velavicum. Dat Prins Maurits zich met de
eaak inliet, scheen noodig te zijn, omdat dc
bemoeiingen van de Staten van het Quar-
tier Veluwe, om 't hooger onderwijs op bree
der grondslag te vestigen, bij de Staten van
Gelderland d<reigden te stranden.
Onder het bewind van Frederik Hendrik
werd de splitsing voorbereid van het gym
nasium en de Hoogeschool, en zoo geschied
de het, dat op 21 April 1648 de
Gelderscho Hoogeschool
met wijdsche plechtigheden werd ingebruik
genomen.
Haar scheen echter geen lang leven be
•choren: in 1675 namen de S'aten t;an Gel
derland het besluit, om de Academie maa-
op te heffen, 't Was evenwel de krach'ige
voorspraak van Willem III, die bewerkte
dat de Geldersche Hoogeschool op 19 Juli
1692 in eere werd hersteld.
Deze inrichting van hooger onderwijs is
van groote beteekenis geweest voor ons va
derland. Geleerden als Linnaeus en Boer-
have ontvingen- hier hun opleiding; de laat
ste promoveerde er in 1693, Linnaeus in-1735.
Aan hem wordt de herinnering levendig ge
houden door het z.g. Linnaeus-torentje, met
eon afbeelding waarvan dit artikel begint.
Thysius was een der eerste theologische pro-'
fessoren.
Napoleon heeft haar, bij decreet van 22
October 1811 opgeheven en in een
Atheneum
veranderd. Dat is het zeven jaar geweest en
daarna heeft het nog 60 jaar lang voortbe
staan als gymnasium.
Na het verdwijnen van het pro-gymna
sium in 1886 deed zich evenwel de behoefte
gevoelen aan een inrichting van onderwijs,
diie de jongelui verder bracht dan de lagere
school.
Herhaaldelijk zijn er pogingen in 't werk
gesteld tot verkrijging van een Rijks H.B-S.
Zij faalden.
Het laat zich verstaan. 4
De bevolking toch van de bovcn-Veluwe
is overwegend Christelijk.
Vandaar don ook, dat de Vereeniging voor
Christelijk Middelbaar en Voorbereidend
Hooger Onderwijs voor Harderwijk en om
streken, -die op den. 31en Juli 1918 is opge
richt, atlewege veel sympathie en steun ont
ving. Ze werd met instemming begroet, ook
van den toenmaligen Minister van Onder
wijs, Z.Exc. D r. J. Th. de Visser.
Harderwijk heeft drie middelen van be
staan; drie kurken, waarop het drijft: zijn
garnizoen, zijn visscherij, zijn onderwijsin
richtingen.
Ons laatste bezoek aan Harderwijk gold
meer speciaal die onderwijsinrichtingen ter
plaatse. Het was de volijverige gemeente
secretaris van Harderwijk', de heer A. Sou
k e, 'die ons hierover heeft willen inlichten
Hij ontving ons zeer vriendelijk en toonde
ons do kunstschatten, welke het
oude Stadhuis
bevat. Wij kunnen den toeristen, wier weg
dezen zomer door Harderwijk leidt, aanbe
velen daar niet door heen of voorbij te rij
den. Hier zijn dingen te zien, die de moei e
vaji een half uurtje oponthoud zeker loonen.
Noemen wij slechts de gerestaureerde
raadszaal met het tschoone goudleer behang
en de unieke katheder.
Van de onderwijsinrichtingen interes
seerde ons meer nog dan de Vak-ambacht
school en de Binnenvaartschool het
Christelijk Lyceum.
De sympathieke rector. Dr. J. M o 11, was
zoo vriendelijk ons het mooie gebouw te la
ten zien en de penningmeester van het be
stuur, de heer A. Coaijnsen, die juist in
het gebouw aanwezig was, heeft ons nog het
een en ander willen meed-eelen uit de ge
schiedenis der school.
Zooals we reeds hoven aangaven, zijn dc
pogingen om een Rijks H. B. S. in Harder
wijk te krijgeaii, op niets uitgeloopen. D<
Minister was zeer voor een Lyceum, dat in
zich immers vereenigt een H. B. S. en een
gymnasium. En een jaar na de oprichting
der vereeniging hadi alzoo de opening van
het Lyceum plaats, aanvankelijk met twee
klassen, in een gebouw aan de Visctomarkt.
Zooals 'ie verwachten was, bleek deze behui
zing al dra te klein. Men moest zich behel
pen met een hulpgebouw.
Inmiddels had men echter aan de Sta
tionslaan beslag weten te leggen op een
mooi terrein, om het nieuwe Lyceum te
bouwen.
Op 26 April 1922 is de eerste s'een gelegd
en op 10 September 1923 heeft D r. d e V i s
ser het gebouw op plechtige wijze geopend
Met groote belangstelling hebben we het
mooie gebouw gezien. Zoo direct als men
binnenkomt krijgt men al een indruk van
de praktische zin van den architect die het
geheel ruim en smaakvol heeft ontworpen.
Wanneer men door de hal binnengetre
den is, komt men in een hreede gang, waar
een kunstvol bewerkte trap naar de boven
verdieping leidt. De gang zelf is betegeld in
de kleuren der school: oranje en zwart, wat
heel friseh aandoet
We gaan natuurlijk niet alle lokalen be
schrijven. Vermelding verdienen evenwel de
natuurkundige afdeeling, het aardrijkskun
de- en teekenlokaal, om de volledigheid,
waarmee ze zijn uitgerust
De aardrijkskunde-afdeeling is al zeer
compleet, door de tentoonstelling, welke
eenigen tijd geleden in de school werd geor
ganiseerd, en waarvan het een en ander door
verschillende belangstellenden aan het ly
ceum is vermaakt.
Boven het materieele uit gaat echter de
geestelijke waarde van het onderwijs, dat
gegeven wordt. Nu is de rector een zeer be
scheiden man, en toen wij hem vroegen naai
de resultaten van het onderwijs, wilde hij
ons aanvankelijk niets uitlaten. Langs een
omweg vernamen wij dat van de 37 gym
nasiasten, die eindexamen hebben gedaan,er
slechts 2 gezakt
Een school in een streek als deze, d.w.z.
èr van de genoegens en de luxe van een
groote stad, heeft als vanzelf een eigen ca
chet. Op de leerlingen drukt men het eigen
stempel. Misschien wel omdat die leerlingen
zelf anders zijn,
nog niet zoo blasé
als de groote stadskinderen. Het standen-
verschil is daarbij totaal afwezig, met de
zegenrijke gevolgen van dien. Voor den
leeraar heeft de leerling hier nog waardee
ring, ontzag, of hoe wilt ge het noemen.
Wie en beetje weet van de toestanden op
een gymnasium in dc stad, zal met ons er
van overtuigd zijn, dat het voor sommige
karakters heel gunstig werken kan, wan
neer ze in deze omgeving terechtkomen.
Daarbij komt nog, dat de rector alles in
het werlc stelt, om dc gcede geest, die de
school kenmerkt, goed te houden.
Niet iedereen
wordt maar toegelaten, want het bestuur en
de leeraren willen er angstvallig voor wa
ken, dat het Lyceum „een tehuis voor dak-
loozen" wordt, d.w.z. exemplaren, die ner
gens meer terecht kunnen, zullen een zware
dobber hebben om hier te worden toegela
ten.
Dank zij het stel jonge leeraren, aan de
school verbonden, wordt er ook van deze zij
de gewerkt met „feu sacré" (waarmee we
natuurlijk niets zeggen ten nadeele van an
dere leeraren, die op wat meer gevorderden
leeftijd zijn!). Feit is intusschen, dat de do
centen alles in het werk stellen om de
school vooruit te brengen.
Als bewijs daarvoor diene o.m. de
hoofdactecursas
die de leeraren in hun vrijen tijd (en
voor een zeer geringe vergoeding) geven aan
onderwijzers op de Overveluwe.
Van onderwijzers gesproken, we zouden
bijna vergeten te vermelden, dat aan deze
school, naast de H. B. S. en de gymnasium-
afdeeling ook nog een
Kweekschool-afdeeling
verbonden is. De onderbouw (klassen I en
II) is voor alle discipelen gelijk. Fransch,
wiskunde en godsdienstonderwijs krijgen de
leerlingen van de kweek en het gym. groo-
tendeels samen; andere vakken zijn weer
gecombineerd met de H. B. S.; de speciaal-
vakken worden natuurlijk apart gegeven.
Over het algemeen is men zeer tevreden
over deze methode van opleiding van onder
wijzers. Jammer is alleen, dat de leerlingen
zich moeten onderwerpen aan het Staats
examen, daar nog een schoolexamen werd
toegestaan van de zijde der regeering. Aan
de resultaten deed het natuurlijk geen af
breuk daar de ontwikkeling dezer leerlin
gen zeker zoo goed is als van degenen, die
een gewone kweekschool hebben doorloopen
Gezien de feiten kan het niet verwonderen
dat er in den lande veel ouders waren, die
hun kinderen naar Harderwijk stuurden, om
daar hun middelbaar of voorbereidend hoo
ger onderwijs te genieten.
De toevloed van buiten maakte de stich
ting van
een Internaat
noodig. Een van de vroegere leeraren der
school, de heer K. van der Waa, heeft zich
hiermee belast, en met mevrouw van der
Waa heeft hij op de Stationslaan een dubbel
heerenhuis voor dit doel ingericht. Persoon
lijk heeft hij toezicht op het werken en het
gedrag der leerlingen die bij hem in huis
zijn. Hetgeen soms nóódig kan zijn
Verder vertelde de rector ons dat ook par
ticulieren in Harderwijk jongens en meisjes
in huis hebben, eveneens desgewenscht met
toezicht op het huiswerk.
Wij begonnen dit artikeltje met te zeggen
dat Harderwijk door de eeuwen heen een
belangrijk ondenvijs-centrum is geweest
Deze belangrijkheid moge dan al in de
vorige eeuw ietwat latent geweest zijn,
het wil ons voorkomen, dat met de stich
ting van dit Lyceum niet alleen de Over
veluwe geholpen is, maar in zekeren zin
ons heele land.
Dit laatste, om de zeer bijzondere kwali
teiten, welke het Lyceum kenmerken, en
die wij hoven trachttep weer te geven.
De rector verzocht ons nadrukkelijk geen
reclame te maken voor zijn school. Daarom
zijn wij sober in onze' berichtgeving.
Maar het geheel leek ons belangrijk ge
noeg, om aan onze lezers er iets van te ver
tellen. Temeer daar het nu zoo ongeveer de
tijd is, dat ouders moeten denken aan hun
kinderen en het onderwijs, dat ze in de ko
mende periode zullen genieten.'
Mogelijk kan hetgeen we vertelden velen
nog helpen* bij het bepalen van een moei
lijke keus.
DE HEER P. BERGMEIJER. BUR GEMEESTER VAN ONSTWEDDE.
MIDDELBAAR ONDERWIJS.
CHR H.B.S. TE VLAARDINGEN.
De heer J P. Moet te Den Haag, benoemd
tot leeraar in Ned. en geschiedenis aan de
Chr. H. B. S. te Vlaardingen, heeft deze be
noeming aangenomen.
LAGER ONDERWIJS.
HOOFD BENOEMINGEN.
Pu rm erend. (C. N. O.): A. Sorber, on
derwijzer aan de Eben-Haezerschool, hoofd
de heer W. de Boer) te Rotterdam. Met de
benoemde stond op het tweetal de heer C.
Timmer, onderw. aan de Dr. A. Kuypersch.
(hoofd T. v. d. Kooy) te Vlaardingen
ONDERWIJZERS-BENOEMINGEN.
Waarder bij Woerden (hoofd L. E. van
Loo): A. C. Dam te Bodegraven.
A 1 b 1 a s s e r dam. J. C. den Dunnen te
Bleskensgraaf.
Coevorden. (Paul Krugcrschool, hoofd
J. Bosscha): N. W. van Wageningen te Zuid-
wolde (Gr.)
Meerkerk bij Gorinchem (hoofd J. Net
ting)C. Th. Borst te Amersfoort (tijdelijk)
en II. Jansen Ezn. te Spakenburg (vast)
Aangenomen.
NIET BENOEMD.
Men verzoekt ons mede te deelen, dat mej.
W. Plug niet is benoemd te Ridderkerk,
noch aan een der Bijzondere Scholen te Rot
terdam, zooals vermeld ds g«.veest.
RADIO VOOR DE CHR. SCHOLEN.
Door de Commissie voor Radio-Uitzendin
gen voor de Scholen met den Bijbel is deze
week aan de Lagers Scholen een uitvoerige
circulaire gezonden, waarin gezegd wordt op
welke wijze de proefneming voor den a.s.
winter is geregeld. De Commissie erkent, dat
de radio-schooluitzending nog geen stukje
grond onbetwist het hare kan noemen, maar
is vol moed, dat langzamerhand duidelijk
zal worden, in hoeverre de radio voor de
school zegenrijk werken kan.
Ingaande 9 September afl. zal iederen
Maandag- en Donderdagmiddag van 2,05 tot
2,35 eon uitzending gegeven worden, welke
technisch verzorgd wordt door de Ned. Chr.
Radio-Vereeniging.
Aan de scholen, welke zich voor het gere
geld volgen der uitzendingen opgeven, zal
voor ieder half uur een schriftelijk overzicht
worden verstrekt, zonder welk overzicht het
volgen van de radio-uitzending niet met vol
doende resultaat mogelijk zal zijn. De Com
missie rekent er op, dat de radio-voordrach
ten door den onderwijzer met zijn klas te
voren grondig worden voorbereid.
In het radio-programma 1929-1930 is een
groots plaats gegeven aan reizigers, die van
hun ervaring en avonturen zullen vertellen,
terwijl anderzijds op den artistieken kant
van het onderwijs nadruk is gelegd.
In de voorloopige lijst van medewerkers
komen de namen voor van de heeren G.
Seubring, Frof. Dr. Z. W. Sneller, Drs. A.
van Deursen, II. W. .T. J. v. Deventer (reis
verhalen); Dr. J. Th. de Visser, Mr. Th.
Heemskerk, Prof. Dr. W. J. Aalders (korte
eenvoudige toespraken)Ds. C. Ferguson,
Zendeling J. L. D. v. d. Roest (zending);
Prof. Dr. A. van Veldhuizen, Dr. G. P. Ma-
rang (Bijbelsche landen); H. W. Dcrksen,
J. Muiderman, Drs. H. Schilp (zaakonder-
wijs); W. G. van de Hulst, Arie Post, D.
A. v. Alkemade, Mej. B. van der Veer (lezen,
vertellen en voordragen); S. Postmus en G.
P. J. van Alkemade (geschiedenis).
Een twintigtal namen van personen, die
in het Chr. onderwijs een vooraanstaande
plaats innemen, zijn ter aanbeveling bij de
circulaire gevoegd.
Voorzitters der Commissie zijn de heeren
Ds. J. L. Pierson en Mr. A. van der Deure;
Secretaris is de heer C F. Venschoor, Bad-
hujskade 11a, Scheveningen.
EXAMENS.
PROMOTIES.
en natuurkun-
irminff van den
BOtel. geboren
Lelden.
Bevorderd tot doctor ln de geneeskunde de
eer M Rusechen. geboren te Oosterwolde (Fr.)
ACADEMISCHE EXAMENS.
Universiteit te Amsterdam.
agd voor het cand. ex. sociale geogra-
heer F. J. Los en voor het doctoraal
ln de geneeskunde de heeren B. A.
en. R. T. Scholtens. J D Mulder en de
A. v. Ormondt en M. J. Deinum.
suniversltelt te Utrecht. Ge-
voor het cand. ex. sociale geographie
de Waal; doet. sociale geographie de
Bakker: cand. veeartsenijkunde le ged.
B. H. Kessücs; idem 2e ged. de heeren
an Amcr«fl,ren. J. v. d. Grift en A. C.
Idhuizen; veeartsenijkundlg examen de
Geslaagd voor het cand.
V. H. Koning: ld. cand. p>
le (B) de heer H. Turks
I. te Groningen: voor doei
uurltunde Hoofdvak Nati
r. de Boer.
Geslaagd
ex. rechten de heer
wis- en natuurkun-
ra. leeraar Chr. H.B.
oraal ex. wis- en na-
urkunde de heer H.
ileerdlield: D. Mulder
inde M. Wolf en W. J. Thesen.
EXAMENS-NOTARIAAT.
n h a g e. Geslaagd voor het 2e deel
P J Zaaljer te Rotterdam en H. J.
Koopman s. J. H. Moojen. M.
(Chr. Lyceum. Afd. H.B S. wls-
Afg.
hem.
c. afd.) Geöx. en gesl. 9 candidal.
J. J. G. Beelaerts van Blok
land. T. Ferwerda. J. J Kooij. C. Prins. L. W.
van der Slutjs, J. A. Vriesman. G. J. Westerink.
EINDEXAMENS H.B. SCHOLEN
Hoogeveen. (Chr. H.B.S.) Nog wordt ver
meld als geslaagd: de heer Fr. Mas
cob J.
P. Bos
mond.
Theetje
3
r Valk, Geslria C. Vegersteen, Antje Vis-
F. Went.
EXAMENS-ONDERWIJZER.
ter dam. Geslaagd de dames: W. T.
Jansen. Amersfoort: J. A. M. 't
T. Tesselhof. Driebergen: C». A.
t; A. M. Stolk, A. E. M. van der
R. J. Songet, Amsterdam; en A. M.
INGBZONDEN MEDEDEELING.
Zomersproeten ver
dwijnen spoedig door een pot
Sprutol. Bij alle Drogisten.
tol Wijk. Halfweg.
Geslaagd de dames Th.
G. G. C. deH
Berghuis. E. F. Schallig en F. A. Stephan. al
len Den Haag; en de heeren W. H. M. Scheer
der. Rotterdam; H. C. Schulte KUperJans. Voor
I. van Zon. L. M. F.oCage. C. Karsbergen, allen
e Roterdam; J. Wielaard. Vlaardingen.
Dipl. B: M. Boogaard. A. Schuil. A. Roden-
- Rotterdam: A. M.
irg, C. Rodei
;erts. A. v. d. Meulen.
M. Grondia. Vlaardingen; P. de Jong. aI
it. Dordrecht:
drecht: J. Pooi
ielaard, Vlaardini
EXAMENS-STUURMAN.
DOOR DEN BLIKSEM GEDOOD.
In de veenderijen nabij Vriezen veen is Vrij
dagmiddag de 49-jarige veenarbeider J. Kivits
achter een turfhoop door den bliksem getrof
fen en gedood. Hy laat een vrouw met elf
kinderen achter.
DOOR ONVOORZICHTIGHEID GEDOOD.
Vrijdagavond hield de arbeider H. te Bergen
op Zoom een lucifer bij een vat. dat hij moest
tchoonmaken en waarin benzine was geweest.
Een explosie volgda De arbeider bleef onge
deerd, doch een kind van den heer O., dat
zich in de nabijheid bevond, werd zoo ernstig
door den losgeslagen bodem van het vat ge
wond, dat het na eenigen tijd overleed.
(Nadruk verboden.)
27. „Je was bang voor een s' and je en je
had gehoopt, je zusje te vinden voordat ze
thuiskwamen! Je hebt vlak achter je vader
en moeder gezeten «1 toen hen je als een
dief weggeslopen en met de konijnen gaan
spelen. Je hebt alleen aan jezelf gedacht".
O, wat schaamde Peter zich nu! Hij was
blij dat hij naar bed mocht. Den volgenden
mopgen kwam de portier hem vroeg wekken.
Er stonden tien elfenjongens klaar met een
grooten sluier van fijn, maar sterk spinne
web. Peter moest er op zitten en toen vlogen
ee met hem naar zijn huis; want hij moest
eerst zijn ouders gaan waarschuwen, had de
koning gezegd.
28. Vlak bij Peter's huis streken de elfen
neer. „W ij gaan, hier terug", <zei óe fee; „ga
nu naar huis en maak, dat je vanavond bij
zonsondergang weer hier bent, want dan ko
men wij je halen,". Peter beloofde het; hij
moest onder een paar heggen doorkruipen
en kwam zoo in den tuin. Daar liep de kloek
mot haar kuikens. „Kloek, heb je m'n zusjo
ook gezien?" vroeg Peter. „Neen", zei da
kloek; „ik weet alleen, dat ik voor m'n
kleintjes al in geen twee dagen een korreltje
maïs heb gehad! Niomand komt het ons
brengen!"
(Wordt Woensdag vervolgd.)
MEDISCHE KRONIEK.
VOEDINGSMIDDELEN.
II. (Slot)
Meel. Plantaardige voedingsmiddelen zijn
armer aan eiwit, doch rijker aan meelstof
fen dan de dierlijke. Als meelvoedsel worden
gebruikt meel van tarwe, rogge, mais en
gerst.
Wittebrood is bereid van tarwebloem met
water of melk.
Zemelen in 't brood gebakken zijn wel on
verteerbaar, doch zeer nuttig, als prikkel in
den darm, om de voortbeweging van den
spijsbrij in den darm aan te zetten. Bruin-
brood en roggebrood, rijk aan zemelen wor
den ook vaak tegen verstopping aangewend.
Gevoelige ingewanden kunnen het soms
hiet verdragen. Versch brood is voor velen
smakelijker dan oudbakken, het is deegach
tiger, valt in de maag niet zoo gemakkelijk
uiteen, doch is voor gezonde magen even
goed te verdragen en tc verteeren.
Gevaren bij het gebruik van brood zijn er
niet. Ziektekiemen worden door het bakken
Het eerste gedeelte stond in ons num
*ier van 3 Juli jl.
gedood. Het eenige gevaar zou kunnen zijn,
wanneer het onzindelijk behandeld wordt
bij het rondbrengen en wanneer er ziektekie
men mede kwamen.
Erwten en boonen hebben een hoog
eiwitgehalte: 20 planteneiwit. Het dage-
lijksch gebruik valt echter niet mede, daar
het spoedig tegenstaat
Eieren staan eigenlijk in te groote re
putatie. Een ei dat 50 Gr. weegt heeft 7 G.
eiwit en 4 G. vet, vertegenwoordigt een voe
dingswaarde van 65 caloriën. 10 eieren staan
gelijk met 1 L. melk.
Voor afwisseling in de voeding, als aan
vulling en ook als genotmiddel zijn eieren
zeer nuttig, doch melk is veel voedzamer en
veel goedkooper. Eeiren worden op verschil
lende manieren gegeten, hard of zacht ge
kookt, gebakken en in andere spijzen ver
mengd.
Het gemakkelijkst verteerbare is 't rauwe,
geklutste ei; daarna volgt het zacht gekookte
ei. Het moeilijkst te verteeren is het harde
ei. Eet men toch de eieren hard, dan is 't
wenschelijk deze zoo klein mogelijk te ver-
deelen.
Om eieren langen tijd te bewaren, doe
men ze in rekken met de spits naar beneden
in een luchtig vertrek b.v. kelder. Ook kan
men ze inwrijven met vet, was en vernis om
de lucht zoo af te sluiten.
Kaas bevat veel eiwit en vet. Het is een
goedkoop eiwitvoedsel. Zeer geschikt om
vleesch te vervangen.
Boter is yet van de melk.
Margarine is uit rundvet en planteri-
vet bereid, het is even verteerbaar en even
voedzaam als de natuurboter.
Melk. Wanneer men over melk spreekt
bedoelt men daarmee steeds koemelk. Wel
wordt in sommige streken van ons land ook
nog schapen en geitenmelk gebruikt, en
zelfs in sommige gevallen voor zuigelingen
en zieken ezelinnenmelk, doch dan worden
deze soorten bij hun naam genoemd. Spreekt
men dus over melk, dan bedoelt men koe
melk.
1 L. melk bevat 40 gr. eiwit, 3050 gr.
vet, 2060 gr. suiker, 7 gr. zout en verder
water. Het eiwit vindt men zoowel in de wei
als in de kaasstof.
Er is geen enkel voedingsmiddel dat zoo
zeer wordt vervalscht als juist de koemelk.
Het wordt vooreerst vervalscht door bijvoe
gen van water, doch dan wordt het soortelijk
gewicht kleiner, schept men echter de room
weer af, dan kan men het S. G. weer tot
het normale doen stijgen. Aan dit verval-
schen is dus tweeërlei winst verbonden. De
melkknoeier kan de dure room verkoopen en
J door toevoeging van water wordt de hoeveel
heid melk grooter.
Bedrog kan alleen worden ontdekt door
wetenschappelijke controle der melk, in
hoofdzaak bestaand in de bepaling van het
vetgehalte. Dit mag niet onder 3 zijn. Die
melkcontrole bestaat reeds in vele plaatsen
van ons land, zeer ten nadeele der knoeiers,
die vroeger voor honderd duizenden gesto
len hebben, waar zij water .voor melis gayea.
Melk verandert spoedig door zuur worden.
Dit is voor de gezondheid in 't geheel niet
nadcelig. De zure melk bevat melkzuur, dat
voor een gedeelte voor de melksuiker in de
plaats is gekomen en geheel onschadelijk is.
Men behoeft de zuur geworden melk vol
strekt niet weg te gooien. Met beschuit en
suiker is 't zelfs zeer smakelijk en verfris-
schend.
Er bestaan verschillende middelen om
melk zuur te laten worden. De methode om
Yoghurt te maken is den laatsten tijd zeer
in zwang gekomen. Vooral toen men hoorde
dat in den Balkan menschen woonden, die
zeer oud, velen boven de 100 jaren werden
en hun lang leven toeschreven aan het ge
bruik van de Yoghurt Of dit juist is. is
moeilijk uit te maken. Wel i3 't een feit, dat
de Yoghurt zeer smakelijk is en een gezon
de drank tevens. Het kan dus wel worden
aanbevolen.
Zoo ook karnemelk, dit is evenals getapte
of geroomde melk melk zonder vet, doch
het eiwit is er in gebleven. Beiden, karne
melk en tapte melk zijn dan goedkooper
voedingsmiddelen dan de gewone melk, en
bijna even versterkend; mist alleen het vet;
heeft anders dezelfde samenstelling.
Onder de runderen komt veel tuberculose
voor en nu schijnt t.b.c. zich ook langs dezen
weg te kunnen overplanten; doch daar is
men nog niet altijd even zeker van. Gevaar
heeft de goede melk van zichzelf niet. Wel
is zij heel vaak draagster en overbrengster
van smetstoffen. Deze gedijen in de melk
buitengewoon. Smetstoffen, die aan de han
den der melkers kleven, kunnen op de uiers
en zoo in de melk overgaan. Bij vele boeren
heerscht nog de onreine en vieze gewoonte,
dat de melkers met ongewasschen handen de
beesten melken en evenmin eerst de uiers
der koeien reinigen. Behalve dat dit zeer vies
is, is het heel vaak een middel tot overbren
gen van smetstoffen.
Ook de vaten waarin de melk wordt ge
daan zijn niet altijd even rein en worden
maar al te dikwijls met vies en besmet
slootwater omgespoeld. Is zulk water met
typhus of andere bacillen besmet dan kan
de typhus of andere ziekten zich langs dezen
weg verbreiden. Zijn er b.v. verschillende
typhus-gevallen in een stad, dan kan men
die allen terugvinden als bron van uitzaaiing
aan het adres van één bepaalden melkboer.
De melk is juist een buitengewoon goede voe-
dings en voort - lantingsbodem voor bacteriën
vooral voor die van den typhus en cholera.
Ook de stof, dat van de wegen en straten
of bij het kleeden uitkloppen de lucht ver
ontreinigt is vaak een oorzaak der besmet
ting der melk.
Hieruit volgt dat het de meeste aanbeve
ling verdient de uiterste zindelijkheid te be
trachten, zoowel bij het opvangen als bij het
vervoer van de melk. Niettegenstaande de
beste zorgen kan melk toch nog besmet
worden, maar dan heeft men althans zich
niets tc verwijten.
Het eenige middel om bacteriën, waar zij
ook zijn. dus ook in de melk onschadelijk te
maken is ze te dooden en dit geschiedt het
beste door de melk in een gesloten flesch
gedurende 10 minuten te verhitten tot een
temperatuur boven 70° C. Men noemt dit
pasteuriseeren. Steriliseeren is ook goed,
d.w.z. 10 min. lang koken, doch dan heeft
men altijd een min of meerdere onaangena
me bijsmaak, waaraan vele menschen een
tegenzin hebben.
De melk wordt ook wel als gecondenseerde
melk in den handel gebracht, d.i. melk wordt
door verdamping tot een derde ingekrompen
en om bederf te weren, ./ordt daaraan veel
suiker toegevoegd, waarna zij in hermetisch
gesloten bussen wordt gedaan. Deze melk
wordt veel op zee gebruikt, of naar de tro
pen verzonden. Ook maakt men wel voor ver
zending melkpoeder, dj. magere melk op
warme walsen uitgegoten en van het laat
ste water ontdaan.
Het voedingsmiddel, dat de n\enseh In zijn
eerste levensjaar voedt en doet groeien is da
melk, bevat juist alle stoffen, die de mensch
noodig heeft, het is dus een model- en stan
daard voedsel.
In de moedermelk vindt men koolhydraten
in de melksuiker; vet in de room; eiwit in
dc kaas; voorts bevat het water en zouten,
v. d. H.
