CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN en OMSTREKEN
8«'« JAARGANG
NUMMER 2243
ABONNEMENTSPRIJS
In Leiden en buiten Leiden
waar agenten gevestigd zijn
Per kwartaali 2.50
Per week.1 0.19
Franco per post per kwartaal2.90
Bureau: Hooigracht 35 - Leiden Telefoonnummer 2778
Postbox 20 Postgiro 58936 Aangesloten op het Streeknet Lisse
Dit nummer bestaat uit TWEE Bladen.
EERSTE BLAD.
Zij, die zich tegen 1 October a.s.
op ons blad abonneeren, ontvangen
de tot dien datum verschijnende
nummers GRATIS
DE ADMINISTRATIE.
V Financieele verhouding.
Er bestaat een wet. die wordt aan
geduid als „Wet op de financiële ver
houding". Een wet met een heel lan
gen titel, die een regeling inhoudt op
welke wijze het Rijk in de budgetaire
behoeften van de gemeenten zal bij
dragen. Maar ieder, die eenige studie
van ons staatsrecht heeft gemaakt,
kent die wet van 1897 als de wet op
de financieele verhouding.
Omgekeerd evenredig aan de kort
heid van den naam dezer wet is de
lengte van den strijd en de moeilijk
heden, die, met de zaak welke zij
regelt, zijn gemoeid geweest.
Vooral in de laatste jaren heeft
de onvolkomenheid van de regeling
weer menige pen in beweging ge
bracht.
De zooveelste staatscommissie, om
een goede regeling voor te bereiden,
heeft onlangs rapport uitgebracht.
Op dit rapport waren veler oogen
hoopvol gevestigd. De pas afgetreden
Wethouder van Financiën in onze
hoofdstad meende zelfs een zoodanig
blij vooruitzicht te zien, dat straks
alle gemeentelijke geldzorgen zouden
zijn weggevaagd. Amsterdam alleen
zou ruim twee millioen gulden ont
vangen.
Met de Maasbode, die onlangs dit
blij optimisme wat nader onder het
oog zag, zeggen ook wij, dat men
respect moet hebben voor iemand,
die, niet jong meer, zooveel jeugdige
illusies heeft behouden,
Om echter niet de dupe te worden
van. de blijmoedige vergisssing van
den heer Wibaut, moge men kennis
nemen van de hier volgende nuchtere
beschouwingen omtrent de ka n s e n
op een uitvoering van de plan
nen der staatscommissie.
Juist is, dat de commissie voorstelt
aan de gemeenten uitkeeringen te
doen.
Volgens de berekening der commis
sie zelf, bedragen die uitkeeringen
ruim 37 millioen's jaars (om mee
te beginnen).
Daar Amsterdam een tiende der
Neder landsche bevolking vertegen
woordigt, zou het Amsterdamsche
aandeel allicht ongeveer een tiende
der uitgetrokken som bedragen.
Hoe hooger echter de kosten der
voorstellen beloopen, des te geringer
is de kans op de spoedige uitvoering
dier plannen.
37 millioen 's jaars is geen peul
schilletje.
Tegenwoordig althans wordt over
zulk een verhooging der staatsbe-
grooting nog al zwaar gedacht. Dit be
drag komt ongeveer overeen met twee
vijfde deel der opbrengst van de in
komstenbelasting.
Neen, zoo heel makkelijk zal men
voor dat bedrag geen gaatje vinden
op de staatsbegrooting.
Maar er is nog iets anders.
In zijn laatste millioenennota laat
ook Minister De Geer zich allesbehal
ve bemoedigend uit.
Wel houdt hij zich uitvoerig bezig
met uitgaven, welke in 1928 en 1929
zullen te verwachten zijn, maar hij
trekt daarbij geen enkelen gulden uit
vcor eventueel nieuwe tegemoetko
mingen aan de gemeenten.
Hij houdt zich bovendien met het
onderwerp der verhouding tusschen
Rijk en gemeenten bezig en geeft re
kenschap, waarom hij geen gelden uit
trekt, zelfs niet in het perspectief van
de eerste komende jaren.
Daarbij laat hij al héél duidelijk
doorschemeren, dat er jn de naaste
toekomst op dit stuk van hem niets
te verwachten is.
Daar is vooral één groot bezwaar,
dat naast de moeite om 37 millioen
op de staatsbegrooting vrij te maken,
gelden zal. Dit bezwaar lijkt ons haast
onoverkomelijk.
Bij de Staatsommissie leeft de
wensch,dat de voorgestelde tegemoet
komingen aan de gemeenten zullen
beantwoord worden met een g e 1 ij k e
verlaging van den gem een-
tel ij ken belastingdruk.
Zoodat dus de belastingbetalers aan
gemeente en staat samen niet meer
zullen te betalen krijgen dan tevoren.
Verplaatsing van druk, geen vermeer
dering van druk der belasting.
Dien wensch weet de Staatscom
missie echter niet met waarborgen te
omgeven. Middelen, welke tot berei
king van dit doel zullen voeren, weet
de Commissie niet aan te geven.
Slechts wil zij de overweging van ver
dere hulp £an de gemeenten wat uit
stellen, om eerst te zien, of de door
haar voorgestelde dadelijk ingaande
uitkeeringen tot de beoogde beper
king der gemeentelijke lasten zullen
voeren.
Minister De Geer laat zich in zijn
millioenennota nog krasser uit. Hij
spreekt niet van een wensch, maar hij
wil een waarborg.
Ziedaar, hoe de Minister van Finan
ciën de zaak beoordeelt. Zijn eisch is
onvoorwaardelijk. Zijn eisch komt
neer op e n waarborg.
Die waarborg nu, dat is het be-
zwaarlijkste, moet nog uitgevonden
worden.
Wij meenen daarom, dat de uitvoe
ring der plannen van de Staatscom
missie tot een verre toekomst is ver
schoven.
Zooals reeds met veel meer rappor
ten is geschied, zoo zal ook het verslag
dezer Staatscommissie worden bijge
zet. Langzaam maar zeker zal zich in
het archief een laag stof er op neer
vlijen
Als studiemateriaal zal het ver
slag waarde houden. Bijdrage als het
is, naast zooveel honderden artikelen
en boekwerken, reeds gewijd aan
het waarschijnlijk onoplosbare vraag
stuk van de financiëele verhouding
tusschen Rijk en Gemeente.
STADSNIEUWS.
HET BRESDENER KREUZCHOR.
Dit zangkoor, dat a.s. Vrijdag in de
Pieterskerk hier ter stede voor den
vierden keer zal optreden, onder
scheidt zich van alle andere koreu
reeds door zijn ouderdom. Willen wij
de geschiedenis van dit aloude koor
nagaan, dan moeten wij ons ruim ze
ven eeuwen terug verplaatsen, in een
tijd, toen het mooie Dresden als stad
nog niet bestond, wel een complex vis-
schershutten aan de Elbe, gebouwd
om het kerkje: „Zu unserer lieben
Frauen",
Een kapelletje op het marktplein,
waarin de gemalin van Heinrich dem
Erlauchten een stuk. hout van het
kruis Christi in een schrijn liet over
brengen, werd spoedig vermaard en
lokte een stroom van pelgrims naar
deze kapel, die voortaan „Zum Heili
gen Kreuz" werd genoemd. Weldra
verloor de moederkerk aan beteekenis
en dit kapelletje werd in den loop der
eeuwen een groote kerk met 28 alta
ren en een uitgebreiden dienst, die
hoofdzakelijk bestond in 't lezen van
missen en in 't zingen en reciteeren
van Horen, Vigiliën en Memorien. Zoo
ontstond er behoefte aan een staf van
jongelingen, bekend met het Latijn,
begiftigd met een goede stem en mu
zikaal. De oprichting van een oplei
dingsschool bleek noodzakelijk en er
werd een schoolmeester benoemd, die
de jongens niet alleen in verschillende
vakken moest onderwijzen, maar ook
voor hun muzikale ontwikkeling zor
gen moest. Een salaris ontving deze
met werk overbelaste man niet. Zijn
levensonderhoud verdiende hij door 't
„Kurrendesingen", d.w.z. het zingen
zijner leerlingen op straat, dikwijls in
ambtsgewaad, dat uit de meest fan
tastische kleedij bestond, nu eens uit
Spaansche dracht met dolk, dan weer
in frak, pruik en hoogen hoed.
Deze zonderlinge toestand verander
de pas na invoering der reformatie in
1539, toen de parochiaalschool een La-
tijnsche stadsschool werd en de school
meester als „Rector scholae" van zijn
muzikale functies werd ontheven en
deze aan een „Cantor" werden toever
trouwd; beide mochten zich in een
vast salaris van 50 's jaars verheu
gen.
Sedert dien heeft de Schola crucis
ten opzichte der kerkmuziek een groo-
ten vooruitgang getoond. Niemand
minder dan Ph. Melanchton heeft in
de ontwikkeling dezer school het mees
te belang gesteld, heeft dertien keer de
reis naar Dresden ondernomen, om
daar persooplijk de schoolleiding met
raad ter zijde te staan en een „ge-
schickten cantorem" voor de Crucia-
ner (Kreuzschüler) uit te zoeken. Me
lanchton was het namelijk met de
woorden van Luther „Een schoolmees
ter moet kunnen zingen, anders kijk
ik hem niet aan" volkomen eens.
Al heeft de „Kreuzschule" en het
hiermee ten nauwste samenhangende
koor niet kunnen ontkomen aan de
vele invloeden der nieuwere tijden;
zoo herinneren toch nog verscheiden
instellingen en benamingen aan de
oude organisatieleven. Zoo is het koor
b.v. nu nog ingedeeld in 32 Alumnen
en 34 Kurrendaner, waarvan de eer
sten in de school zelf gehuisvest zijn,
en daar kosteloos worden gevoed, ge
kleed en onderwezen, terwijl de laat-
sten extern zijn. Nog steeds zingt het
koor niet alleen op alle zon- en feest
dagen in de Kreuzkirche, maar ook
eiken Zaterdagavond voor de „Vesper"
waarbij ieder vrijen toegang heeft en
niet zelden duizenden bezoekers aan
dachtig zitten te luisteren. Van deze
„Vespers" heeft de tegenwoordige
Cantor prof. Richter niet minder dan
830 geleid.
Om in het Kreuzkoor te worden op
genomen moeten de acht a negenja
rige jongens aan vele eischen voldoen.
Men let niet alleen op hun lichamelij
ke gesteldheid, maar ook op hun ca
paciteiten als leerling, terwijl op mu
zikaal gebied wordt geëischt, dat ze
minder moeilijke motetten van het
blad kunnen zingen en eenvoudige so
naten op piano of viool spelen.
Heeft de Kreuzschule in den loop
der tijden talrijke eminente geleerden
voortgebracht, zoo leverde en levert 't
koor nog steeds musici van naam. Al
len waren harde werkers, dank zij het
eenvoudige leven en het strenge re
gime, waaraan zij als Crucianer onder
worpen waren.
Wat t den tegenwoordigen cantor
Prof. Richter betreft, zoo heeft deze
zoo juist, namelijk op 22 Sept. j.l. een
merkwaardig jubileum gevierd. Het
was dien dag 40 jaar geleden, dat hij
te Berlijn zijn eerste kerkconcert ge
dirigeerd heeft. De veelzijdige, jonge
musicus speelde in dit cpncert ook nog
op het orgel als solist,'blies een trom
pet-solo, liet zich hooren in solozang,
terwijl hij tevens zijn eigen composi
ties dirigeerde. Meer dan duizend uit
voeringen van kerkelijke en wereldlij
ke muziek heeft Prof. Richter sinds
dien geleid. Ook heeft het 12e Duitsche
Bachfeest te Stuttgart onder zijn lei
ding plaats gehad.
Naar hetgeen wij over de opleiding
dezer muzikale knapen hebben verno
men, wordt het ons begrijpelijk, hoe
dit jeugd-koor onder de leiding van
zijn eminenten dirigent in staat is ge
weest reeds bij zijn eerste optreden in
Nederland zooveel geestdrift bij zijn
hoorders te wekken en deze zoo diep
te ontroeren.
EEN TRAMBEAMBTE MET ƒ20.000
VERDWENEN.
De Haagsche Tramweg Maatschap
pij zal gisteravond in haar boeken zeer
waarschijnlijk een verliespost van
twintig duizend gulden te boeken heb
ben gehad, een bedrag, dat gisteren
verdwenen is op een zeer geheimzinni
ge wijze.
De Haagsche Tramweg Maatschap
pij staat in een nauwe financieele re
latie met de bankiersfirma Oppenheim
en van Till, een oude en bekende
Haagsche bankiersfirma aan de Park
straat.
Elke week zendt de H.T.M. een ha-
rer employé's naar de bank om een
groot bedrag te halen, welk geld de
H.T.M. als kasgeld noodig heeft.
Enkele beambten vervullen steeds
deze taak en door het feit, dat zij
reeds vele jaren met een chéque geld
komen halen, hebben zij zich zoowel
bij de directie der H.T.M. als bij de
heeren Oppenheim en van Till een ver
trouwenspositie verworven. Nooit had
den er dan ook moeilijkheden plaats.
Gisterochtend om kwart over 10 uur
verliet een der beambten der H.T.1YV
die reeds vele malen geld gehaald
heeft, het hoofdkantoor aan het Be-
zuidenhout met een chèque groot
ƒ20.000.
De beambte was de 32-jarige A. C.
O. G., wonende in de de Heemstraat en
reeds sinds jaren bij de Maatsc happij
in dienst.
Om kwart voor elf was G. bij Op
penheim en van Till en de kassier be
taalde hem, daar de chèque volmaakt
in orde was, ƒ20.000 uit.
Toen G. om half twaalf nog niet op
het kantoor der H.T.M. terug was, be
gon de hoofdboekhouder zich ongerust
te maken.
Aanvankelijk dacht men nog a-f.n
geen bijzonder voorval, maar meende,
dat G. bij de bank lang had moeten
wachten.
Toen er echter wederom eenige tijd
verstreken was, belde de hoofdboek
houder der H.T.M. de bankiersfirma
op en vernam toen, dat de looper reeds
lang geleden vertrokken was.
Men begreep, dat er iets niet in den
haak moest zijn en stelde de politie
van het voorgevallene in kennis.
Deze stelde een onderzoek in. Het
bleek, dat de man dien ochtend zijn
woning op den gewonen tijd had ver
laten om zich naar het kantoor der H.
T.M. te begeven. Na dien tijd was hij
niet meer thuis geweest. Ook zijn
vrouw was zeer ongerust.
Om kwart voor elf was de man het
laatst gezien, toen hij met het aanzien
lijk bedrag aan geld het bankierskan
toor heeft verlaten.
De politie heeft dadelijk de noodige
maatregelen getroffen om een eventu-
eele vlucht van G. naar het buiten
land te verhinderen. Oogenblikkelijk
zijn naar alle grensplaatsen uitvoerigs
persoonsaanwijzingen getelegrafeerd,
en alle schepen, welke gisteren ver
trokken zijn, nauwkeurig in het oog
gehouden.
Er werd echter aanvankelijk niets
bemerkt wat eenige opheldering over
het geval kon geven.
Er zou naar men mededeelde
geen enkele omstandigheid zijn. welke
het plegen van een oplichting door G.
zou kunnen doen veronderstellen.
Voor zoover bekend, verkeerde hTj
geenszins in financieele moeilijkheden
Gisteren omstreeks 5 uur is A. C.
O. G. door de politie alhier aangehou
den.
In zijn bezit was nog ongeveer vijf
duizend gulden, Volgens zijn verkla
ring zou hij de overige vijftien dui
zend gulden verloren hebben.
G. is op transport naar Den Haag ge
steld.
Nader vernemen wij nog, dat G. gis
teren niet is aangehouden door de
Leidsche politie, maar dat hij zichzelf
heeft gemeld.
Hij beweerde bij Boschhek de ver
missing van f 15000 te hebben bemerkt
en toen in zijn radeloosheid te zijn
gaan loopen, totdat hij hier was te
recht gekomen.
DE ELECTRIFICATIE DER
SPOORWEGEN.
Met ingang van 2 October a.s. zullen
de electrische spoortreinen tusschen
Den Haag en Rotterdam Hofplein niet
meer op de halve en geheele uren van
deze stations vertrekken, doch regel
matig op 15 en 45 minuten na het ge
heel uur.
Op het baanvak Rotterdam D.P.-Am-
sterdam wordt door het doen rijden
van electrische treinen de dienstrege
ling belangrijk uitgebreid. Ook tus
schen deze stations wordt een geregel
de halfuurdienst ingevoerd, vermeer
derd nog nïet een aantal stoomtreinen
ter bediening van het internationale
verkeer, terwijl bovendien nog een aan
tal electrische treinen tusschen de
om het half uur vertrekkende treinen
zullen rijden.
UNIE-BIDSTOND.
Wij wekken onze lezers op om he
denavond vooral niet te vergeten de
bid- en dankstond in de Hoogland-
sche kerk.
Wij hebben immers voor zooveel te
danken, maar ook om zooveel te bid
den. Biddende offervaardigheid, dat
zij ook nu de stemming in onzen
strijd voor de verdere doorvoering van
de vrijmaking van ons Chr. Onderwijs
Het offer van ons geld en van onze
persoonlijkheid is het waard.
DRIE-OCTOBERVEREENIGING.
Door de Boek- en Steendrukkerij
Eduard Ydo is aan het bestuur der
3-Octobervereeniging beschikbaar ge
steld een luxe exemplaar van het' 3-
October-feestprogramma, gebonden in
wit-satijnen band, met roodleeren rug
en hoeken, sober met goud versierd,
het geheel in passend wit satijnen
etui.
In de gisterenavond gehouden Be
stuursvergadering heeft het bestuur
der 3 Octobervereeniging besloten, dit
exemplaar aan H.K.H. Prinses Juliana
te Katwijk aan Zee, aan te bieden.
DE ASCH- EN ROETPLAAG.
De Commissie tot bestrijding der
asch- en roetplaag zond ons het vol
gende schrijven:
Gelijk bekend heeft zich voor eeni-
gen tijd uit de burgerij een Commissie
gevormd, teneinde te trachten aan den
zooveel last en hinder veroorzakenden
stofregen, welke zijn oorsprong vindt
in het stoken van cokesbries in' de
vuren der Leidsche Centrale, een ein
de te maken.
De Commissie vond in 't feit, dat
aan de Centrale een verbouwing zou
plaats vinden, gereede aanleiding van
haar bestaan te doen blijken door aan
Ged. Staten te verzoeken bij 't ver-
leenen der aangevraagde vergunning
hieraan de voorwaarde te verbinden,
dat in de nieuw te bouwen deelen geen
cökesbries meer zou worden gestookt.
Gedep. Staten hebben ons verzoek
schrift zeer serieus opgevat en op
grond van verschillende rapporten o.a.
ook van den Hoofd-Ingenieur van den
Prov. Waterstaat aan de Gemeente
Leiden vergunning tot het plaatsen
van nieuwe stoomketels gegeven, ech
ter onder voorwaarde, dat daarin geen
minderwaardige brandstof zou mogen
worden gestookt, en dat tevens een
aschvanger zou worden aangebracht,
die de nog gevormde asch zou tegen
houden.
Alhoewel door deze beslissing onze
bezwaren door Ged. Staten als juist
werden erkend, meende de Commissie
toch hiertegen bij de Kroon in beroep
te moeten gaan op grond van het feit,
dat in de gestelde voorwaarden niet
was aangegeven wat onder minder
waardige brandstof kon worden ver
staan. In 't algemeen toch zal daar de
beteekenis van minder calorische
waarde aan worden toegekend, zoodat
de Commissie geen zekerheid had oi
daar ook roet en asch verspreidende
brandstof onder zou gerekend worden.
Ook de Gemeente Leiden heeft ge
meend tegen de beslissing van Ged.
Staten in beroep te moeten gaan.
Zij voerde aan, dat wanneer zij ver
plicht was een aschvanger aan te
ADVERTENTIE-PRIJS
Gewone Advertentiën per regel 221/» cent
Ingezonden Mededeetingen dubbel tariei
Bij contract belangrijke reductie
Kleine Advertentiën bij vooruitbetaling -
van ten hoogste 30 woorden, worden da
gelijks geplaatst ad. 40 cents
Belangrijkste nieuws in dit Nummer.
Binnenland.
Bediende der Haagsche Tramweg-
Mij met f 20.000 verdwenen en te
Leiden aangehouden, nog in het bezit
van f 5000,
Dr. J. van der Kolk te Oegstgeest is
overleden.
Bnltenland
De Volkenbondsvergadering is gis
teren gesloten.
De Poolsche arbeiders worden steeds
ontevredener over het beleid van
Pilsudski.
De Zuid-Chineesche havenstad Swa-
tau in handen van het roode gepeupel*
brengen die alle asch tegenhield, het
overbodig was haar dan ook nog de
plicht op te leggen een bepaalde soort
brandstof te stoken. Tevens meende zij
voor t leveren van stroom aan buiten
gemeenten in hare concurrentie met
andere Centralen te zullen worden be
moeilijkt, wanneer zij niet vrij meer
in hare keuze van brandstof zou zijn.
Door onze Commissie werd in haar
verweer bij den Raad van State hier
tegen o.m. aangevoerd, dat het stand
punt van de Gemeente Leiden zeer lo
gisch zou zijn, indien practisch bewe
zen ware, dat de aschvanger waaroD
de Gemeente Leiden zich beroept ook
werkelijk alle asch en stof zou tegen
houden. Dit echter moet onze commis
sie ten sterkste betwijfelen. Zij wees
hierbij op 't rapport van den Hoofd
ingenieur van den Prov. Waterstaat,
waarin deze deskundige te kennen
geeft, dat een dergelijke aschvanger
tot op heden nog niet bestaat. Verder
meende de commissie er op te moeten
wijzen, dat gezien deze onzekerheid,
het niet aangaat proeven te nemen in
centra van bevolking, waarbij men de
kans beloopt, dat omwonenden nog
langer de dupe worden van den on-
draaglijken last, die de stofplaag hun
tot nog toe steeds heeft bezorgd. Te
vens werd door de commissie ook het
vraagstuk ten opzichte van de volks
gezondheid belicht en heeft zij er op
gewezen hoe het steeds gedwongen
zijn de ramen gesloten te houden zeer
nadeelig moet werken op herstellende
zieken, vooral longlijders en hoe maar
al te vaak velen zich genoodzaakt zien
medische hulp in te roepen om in de
oogen gewaaid gruis te laten verwij
deren.
Helaas heeft ons verweer niet mo
gen baten. Werd aanvankelijk door
Ged. Staten ons streven met succes
bekroond, bij Koninklijk Besluit van
den 13en Juli 1927 werd beslist, dat
voor een tijd van 3 jaar een proef zou
worden genomen met den door de Ge
meente Leiden, aan te brengen asch
vanger en dat de Gemeente geduren
de dezen tijd vrij in de keuze harer
brandstof zou zijn.
Alhoewel de commissie weinig ver
wachtingen heeft van de nieuw te bou
wen installatie en zij zich geenszins
met de hoop vleit, dat de Davidson-
stofvanger, in tegenstelling van het te
genwoordige waterapparaat, wel in
staat zal blijken alle vliegasch tegen
te houden, wil zij voorloopig de proef
rustig afwachten.
Zoodra echter aan de commissie za!
blijken (en hiervoor behoeft zij den
proeftijd van 3 jaar niet af te wach
ten) dat de roet- en stofplaag gelijk
thans nog onverminderd voort duur
dan hoopt de Commissie zich tusschen
tijds tot den nieuwen Raad te wenden
met de vraag of deze op moreele gron
den het kan billijken, dat de Gemeen'e
voortgaat op dezen weg, waar zij fi-
nantieej voordeel tracht te verkrijgen,
ten koste van schade aan eigendom
en ontzegging van levensgenot -van 'n
niet gering deel der burgerij.
Voorloopig kunnen wij alleen de
hoop uitspreken, dat de nieuwe inrich
ting spoedig in werking zal treilen,
opdat wij ook spoedig in staat zullen
zijn om over de al of niet deugdelijk
heid der installatie een oordeel uit te
spreken.
Wij hebben gemeend, aan de Leid
sche Burgerij een kort resumé van ons
werken te moeten geven, opdat zij den
stand van zaken, waarin wij tot op he
den zijn gekomen, zal kunnen beoor
deelen.
DE GEMEENTELIJKE
HUURVERORDENING.
Bij het gemeentebestuur is bericht
ontvangen, dat de Kroon de gemeen
telijke huurverordening heeft vernie
tigd. Gezien het feit, dat bij het Am
sterdamsche en Rotterdamsche ge
meentebestuur eenzelfde bericht was
ontvangen, was dit ook wel spoedig
voor onze gemeente te verwachten.
