CHRISTELIJK DAGBLAD voor LEIDEN EN OMSTREKEN
Belangrijkste nieuws in dit Hanmer.
7d® jaargang
WOENSDAG 24 NOVEMBER 1926
NUMMER 1985"
ABONNEMENTSPRIJS
In Leiden en buiten Leiden
«raar agenten gevestigd zijn
Per kwartaal i 2.50
Per weekI 0.19
Franco per post per kwartaal i 2.90
BUREAU: Hooigracht 35
Leiden
TeL 1278, Postgiro 58936
Postbox 20
ADVERTENTIE-PRIJS
Gewone advertentiSn per regel 227»
Ingezonden Mededeeiingen* dobbel tarie
Bij contract, belangrijke redactie.
Kleine advertenliën bij vooroitbetaling -
van ten boogste 30 woorden, worden dage
lijka geplaatst ad 40 cent.
Dit nummer bestaat uit TWEE Bladen.
EERSTE BLAD.
V De traditie getrouw.
Was er eenige hoop, dat nu einde
lijk eens, hij gelijke bekwaamheid,
niet de Christelijke overtuiging uitge
sloten zou zijn, het heeft niet zoo mo
gen zijn.
De gemeenteraad heeft Maandagmid
dag, de traditie getrouw, in meerder
heid zijn stem gegeven aan den Can-
didaat, die naast Dr. Mulder was
aanbevolen voor het lidmaatschap
van de Commissie van toezicht op het
Middelbaar Onderwijs.
Er was goede hoop, dat nu de Ge
meenteraad eens zou breken met de
gewoonte om stelselmatig uit deze Com
missie de vertegenwoordigers van het
hijzonder onderwijs te weren. Immers
de in meerderheid vrijzinnige Com
missie had nu een Christen medicus*
op de voordracht geplaatst. De Com
missie achtte Dr. Mulder wel be
kwaam, voor haar was het Christen
zijn geen bezwaar.
De Raad is echter het oude uitslui-
tings-systeem getrouw gebleven. Het
systeem waartegen reeds in 1899 de
toenmalige anti-liberale fractie in den
Raad te velde trok.
Sindsdien heeft de rechterzijde nog
steeds tegen dat uitsluitingssysteem
moeten strijden. Toen Maandag de
Wethouder Reimeringer betoogde, dat
de Commissie diende te zijn samenge
steld uit vertegenwoordigers van de
technische, de medische en de literai
re wetenschap, kwamen uit den vrij
zinnigen hoek en uit den hoek der S.
D. A. P. onmiddellijk interrupties
„En uit de politiek'.
Hoe onzinnig zoó'n interruptie ook
is, toch is ze teekeneijd. Heeft het
Christelijk volksdeel onzer stad dan
geen goede technici, geen bekwame
genwoordigers
medici, geen geschikte literaire verte-
Doet dat Christelijk volksdeel dan
niet veel meer voor het Middelbaar
Onderwijs dan degenen die deze inter
rupties plaatsen?
Niet wij brengen de politiek bin
nen die Commissies, dat doen wel de
genen die er ons willen buiten sluiten
Maar de uitslag der stemming is
nog om andere redenen droevig.
Van de 16 rechtsche raadsleden,
die aanwezig waren, stemden slechts
13 op Dr. Mulder, de andere drie volg
den de linkerzijde. Voor hen is de
overheersching, de uitsluiting, nog
niet tot een knellend juk geworden.
Zij zijn nog tevreden met de plaats
van 2e of 3e rangs ingezetenen, die
ons wordt aangewezen.
Op die manier komen wij er nooit.
Het is ons niet te doen om Dr. Tim
mermans afbreuk te doen. Dat de
Commissie hetzij nogmaals gezegd,
die in meerderheid vrijzinnig is
hem no. 1 plaatste is ons geen doorn
in het oog'. Maar wel komen wij op te
gen de linkerzijde van den Raad van
welke Dr. Mulder geen enkele stem
mocht verwerven en die in hatelijke
en onjuiste interrupties haar innerlij
ke gezindheid verried. Vooral komen
wij op tegen de 3 leden der rechterzij
de, die in laksheid deze kans op het
verkrijgen van een, ons rechtens toe
komende plaats lieten voorbijgaan.
Wij betreuren ook dat niet één lid der
rechterzijde het nu eens opnam voor
het goed recht van het bijzonder Mid
delbaar Onderwijs. De gelegenheid
werd daartoe door Mevr. van Itallie
en Wethouder Reimeringer en door de
hatelijke interrupties in ruime mate
geboden.
Het is bedroevend.
Een somber tafereel.
De Limburgsche redacteur van de
,.Msb," schrijft in zijn blad over het
pauperisme, met als gevolg daarvan
geloof- en zedenverval, in het Zuiden
van ons land.
Het is wel een somber tafereel, dat
hij van den toestand der arbeiders
klasse aldaar ophangt.
Gewezen wordt allereerst op degroo
te werkloosheid. In de glas- en aarde
werkindustrie liep het aantal arbei-
lers met 2 a 3000 terug. De Kon. Ned.
Papierfabriek heeft, mede door verder
doorgevoerde mechaniseering van
haar bedrijf honderden arbeiders min
der aan het werk; de Vloertegelfa
briek wordt in moderne wijze omge
bouwd, waardoor ook hier voor het
grootste deel der arbeiders werkloos
heid ontstaat.
Ook gingen natuurlijk de loonen om
laag; momenteel is het gemiddelde
loon der volwassen arbeiders om de 18
gulden per week.mits ze htm vol
le dagen werken. Dit is geenszins het
geval: gedeeltelijke werkloosheid tot
3 dagen per week komt in de meeste
fabrieken voor, zoodat practisch de uit
komsten nog veel lager zijn, vaak om
de 12 en 15 gulden.
Er zijn dus gezinnen die met om de
f700 'sjaars rond moeten komen. Het
arbeiden door gehuwde vrouwen
neemt in den laatsten tijd dan ook
sterk toe, niet alleen, omdat er zoo
veel mannen geheel of gedeeltelijk
werkloos zijn, maar ook omdat de be
drijven liever de goedkoopere vrouwe
lijke arbeidskrachten in dienst nemen.
Aangezien de Maastrichtsche indus
trieën door haar aard Veel vrouwelijk
personeel bezigen kunnen, komt daar
onder de werkloosheid ook niet zoo
veel voor. Iemand die het weten kan,
verzekerde, dat momenteel meer ge
huwde vrouwen in de fabrieken wer
ken dan vroeger in de ongunstigste
perioden.
De na deel en daarvan behoeven hier
wel niet' te worden aangetoond. Wat
op deze wijze van het huiselijk leven
terecht komt. kan een ieder gissen.
Onverzorgde huishouding leidt tot her
bergfoezoek,dronkenschap, ondervoe
ding, demoraliseering en- wat verder
tot het wezen van het pauperisme be
hoort.
In cultureel opzicht beteekent dit
een ernstige achteruitgang. De voed
selbereiding zakt beneden het gemid
delde peil in beschaafde landen, het
werk wordt verricht evenals ge
schiedt in vele negerstammen door
de vrouw en ten slotte zien we zelfs
zekere nomaden-verschijnselen herle
ven. De kramersstand, het gilde der
rondtrekkende kooplieden, neemt met
den dag weer toe. Vrije markt en in
alles en nogwat handelende werkloo-
zen doen de sociale beteekenis van
den gevestiigden winkel terugloopen.
Evenals in vroeger eeuwen, wordt de
winkel (let niet op de beteekenis van
het woord) weer mobiel. Door de ma
laise' raakt momenteel iets in ont-bln-
ding in onze maatschappij, er wordt
iets vlottend.
Het zijn wel droeve toestanden, die
hier geschetst worden; bovendien zijn
zij geen uitzondering, doch in vele
andere streden van ons land is de
toestand even treurig. Het is dan ook
onbegrijpelijk, hoe mannen als Albar-
da en Stenhuis kunnen juichen, dat
we in ons land de hoogste loonen heb
ben. Dit moge waar zijn van het vaste
overheidspersoneel, dat een geheel uit
zonderlijke positie inneemt en van
nog enkele groepen, van de overgroote
massa der arbeiders kan dit zeker niet
gezegd worden.
Hoe verbetering in dezen toestand
te brengen? De zuiver economische
actie, hoe noodig ook, is hier niet vol
doende. De meeste bedrijven maken
geen winst of zien hoogstens kans om
zeer magere dividendjes te geven: 1^
2, 3 en 4 procent, 5 is al heel gunstig
en werd alleen verkregen door een en
kele onderneming, die een speciaal ar
tikel produceert. Meermalen vindt het
in gang houden van de onderneming
zijn voorn aam sten grond in sociale
overwegingen.
We staan hier voor een ernstigen
noodtoestand, die nu al jaren zoo
voortduurt en waarvan het einde nog
niet te zien is. Dat toch allen, die aan
ons volksleven leiding hebben te go-
ven, zich beraden over de vraag, hoe
het gevaar, dat onze volkskracht be
dreigt, kan worden afgewend. Weinig
vraagstukken zijn zoo urgent als.dit.
STADSNIEUWS.
NEBERL. MAATSCHAPPIJ VOOR
NIJVERHEID EN HANDEL.
In de gisteravond gehouden buiten
gewone ledenvergadering van het de
partement Leiden van bovengenoemde
Maatschappij is besloten, aan 't hoofd
bureau een som van f1500 af te dra
gen voor het te stichten nieuwe ver-
eenigingsgebouw te Haarlem.
Vervolgens hield Prof. Mr. F. G.
Soheltema, hoogleeraar aan de Univer
siteit alhier, een lezing over „Arbi
trage." Spr. begint, met enkele woor
den te wijden aan de overheidsrecht-
spraak, en meer in het bijzonder aan
het procesrecht, hetwelk den vorm re
gelt, waarin de rechter tot zijn beslis
sing omtrent een bestaand geschil ko
men moet. Procesrecht wordt wel eens
gezegd te zijn van slechts subsidiaire
beteekenis: bedenkt men evénwel, dat
het meest moderne materieele recht
niet haat, wanneer de middelen, om
hét in proces te verwezenlijken, on
deugdelijk zijn, dan is duidelijk, dat
een goed procesrecht conditio sine qua
non is voor een goede rechtsbedeeling
in het algemeen.
Ons tegenwoordig procesrecht nu is,
daarover is men het algemeen eens,
niet meer op de hoogte van den tijd.
Spr. wijst in dit verband op een on
langs tot den Minister van Justitie ge
richt adres van de K. v. K. voor Noor
delijk Overijssel, waarin o.m. wordt
aangedrongen op invoering van het
ontwerp der z.g.n. Staatscommissie-
Gratama. Op twee grieven, die gewoon
lijk in de eerste plaats tegen ons pro
cesrecht worden aangevoerd, te weten
den te grooten afstand tusschen rech
ter en partiien en den te langen duur
der processen gaat spr. iets nader in.
Dat onder deze omstandigheden de
handel zich hoe langer zoo meer tot
het instituut der arbitrage wendde, is
niet te verwonderen. Arbitrage staat
met overheidsrechtspraak op één lijn:
de functie van den arbiter is, evenals
die van den rechter, rechtspraak
en het arbitrale vonnis is, evenals dat
van den overheidsrechter, voor execu
tie vatbaar.
Grondslag der arbitrage moet steeds
zijn de, gemeenschappelijke wil van
partijen, die op verschillende wijze
kan tot uiting komen: de gewone arbi
trale clausule in overeenkomsten, de
arbitrale clausule, bestaande in ver
wijzing naar gedeponeerde conditiën,
en de arbitrale clausule, voorkomende
in statuten van vereenigingen.
Tegenover de arbitrage staat de ge
schilsbeslissing door derden, die niet
zijn arbiters in den wettelijken zin des
woords. of wel door één der partijen
zelve: deze vormen van gesohilsbesiis-
sing treft men o.m. aan in de bouwbe
drijven, in collectieve arbeidsovereen
komsten e.d. Men heeft in deze ge
vallen niet met rechtspraak in den
wettelijken zin des woords te maken;
de verkregen beslissing is niet anders
dan een particuliere meeningsuiting
omtrent een geschil, die zoo noodig
eerst nog door den rechter in een bin
dend vonnis moet worden omgezet, en
voor wijziging door den rechter vat
baar is. Deze z.g.n. „bandelooze arbi
trage" laat spr. verder buiten beschou
wing.
Welke zijn nu de eigenlijke geschil
punten tusschen overheidsrechtspraak
en arbitrage, en waardoor wordt de
voorkeur, die velen aan laatstgenoem
den vorm van geschilsbeslissing ge
ven, verklaard?
Het verschil met betrekking tot het
toe te passen recht de rechter past
de wet toe, de arbiter meestal de bil
lijkheid is in werkelijkheid minder
groot, dan het den leek schijnt: ook
de rechter benadert tegenwoordig in
zijn vonnissen zooveel mogelijk de bil
lijkheid.
Een tweede verschil betreft de per-
soon van den rechtsprekende: staats
ambtenaar tegenover particulier. Wat
de onpartijdigheid betreft voornaam
ste voorwaarde voor iedere recht
spraak is hierbij ongetwijfeld het
voordeel aan de zijde der overheids-
rechtsvraak; daar staat tegenover, dat
cle deskundigheid van den beslissende
bij arbitrage grooter kan zijn, wijl im
mers telkens voor ieder concreet ge
schil de meest deskundige als arbiter
kan worden aangewezen. Intusschen
mag niet worden voorbijgezien, dat dit
laatste voordeel zich bovenal doet gel
den bij zuiver-technische geschillen,
zooals qualiteitskwesties e.d. en dat,
om een zuiver rechtsgeschil te beslis
sen, technische deskundigheid weinig
baat, doch men moet hebben geleerd,
de in eeuwenlangen strijd gevormde
regelen van recht en billijkheid te
hanteeren en toe. te passen.
Naar de meening van spr. laat dan
ook de vlucht van de overheidsrecht
spraak naai* de arbitrage zich vooral
door het derde verschilpunt tusschen
beide verklaren: de formee-le regeling
der procedure. Doordien de wet toe
laat dat de wijze, waaop het geding
zal worden gevoerd, door partijen of
scheidslieden wordt bepaald, bestaat
hier de mogelijkheid van een snelle,
zakelijke berechting; van een behan
deling der geheele zaak in één zitting,
met verhoor van partijen en getuigen,
zonder overdreven formaliteiten, en in
termen, die de gewone menjsch kan
verstaan.
Intusschen kunnen toch ook bij ar
bitrage nog wel eens moeilijkheden
van v>rocessueelen aard zich voordoen.
Zoo, wanneer één der partijen, nadat
een geschil is ontstaan, tot de benoe
ming van arbiters zijn medewerking
weigert, hetzij ongemotiveerd, hetzij
omdat hij beweert, dat omtrent arbi
trage niet is overeengekomen: er dient
dan een gewone procedure vooraf te
gaan. Zoo kan voorts- ook wraking
van arbiters tot aanzienlijke stagnatie
van het arbitraal geding leiden, ter
wijl eindelijk wordt gewezen op. het
standpunt, door. sommige rechterlijke
autoriteiten met betrekking tot het
conservatoir beslag ingenomen, als ge
volg waarvan dan voor een vordering,,
ten aanzien van welke omtrent arbi
trage is overeengekomen, zoodanig
beslag niet kan worden gelegd.
Op grond van deze en dergelijke
moeilijkheden is door sommigen ge
waarschuwd tegen het arbitraal be
ding, voorzoover men daarbij van te
voren zich verbindt, om toekomstige
geschillen aan het oordeel van arbi
ters te onderwerpen; in verband hier
mede wijst spr. op een recent vonnis
van de Rechtbank te Leeuwarden, vol
gens hetwelk het arbitraal beding de
bevoegdheid, om desondanks het ge
schil door den overheidsrechter te
doen beslissen, niet uitsluit.
Met deze laatste zienswijze,, die de
geheele arbitrage op losse schroeven
zou zetten, kan spr. zich niet vereeni
gen: hij wijst er op, dat in het alge
meen de ontwikkeling dan ook in om
gekeerde richting gaat: in Frankrijk
werd niet lang geleden de rechtsgel
digheid der arbitrale clausule door de
wet erkend, terwijl ook de internatio
nale regeling der arbitrage in opbouw
is. (Verdrag van Genève van 1923; be
moeiingen van de Internationale Ka
mer van Koophandel). Beter is het,
zich tegen de ovengenoemde bezwaren
te wapenen, door liet arbitraal beding
op doeltreffende wijze in te richten,
de aan arbitrage te onderwerpen ge
schillen nauwkeurig daarin te om
schrijven en er in het algemeen voor
te zorgen, dat, is eenmaal een geschil
ontstaan, men van de medewerking
zoo weinig mogelijk afhankelijk zij.
Sprekers eindconclusie luidt, dat'
overheidsrechtspraak en arbitrage als
twee vormen van geschilsbeslissing
naast elkander bestaansrecht hebben,
en dat er geen reden is. de één of de
ander eenzijdig te veroordeelen of te
verdedigen. Wel dient echter billijk
heidshalve de nadruk te worden ge
legd op het feit, dat, wanneer te on
zent eenmaal het werk der procesher
vorming mocht zijn volbracht, waar
schijnlijk vele geschillen, die thans
door arbiters worden berecht, weer
door de rechterlijke macht zullen wor
den gejugeerd. De voordeelen van be
rechting van een geschil door een vol
slagen onafhankelijken, ter zake van
het recht deskundigen, overheidsrech
ter kunnen niet licht worden over
schat; en zeker is het een ondragelij
ke toestand, dat alleen daarom dik
wijls die voordeelen worden prijsge
geven en het volgen van den weg ver
meden wordt, omdat regelen van pro-
cessueeleni, formeelen aard den toe
gang tegenwoordig belemmeren.
LEZING PROF. NIGGLI.
Op uitnoodiging van de philosophi-
sche faculteit der Leidsche studenten
heeft gisteravond prof. dr. P. Niggli,
hoogleeraar te Zürich,' in de college
zaal van het natuurkundig laborato
rium een lezing gehouden over de wet
ten betreffende den bouw van kristal-
lyn© materie.
Het is geen wonder, aldus spreker,
dat de wijze, waarop de discontinue
materie samenhangt, het eerst aan het
kristal bestudeerd is, want daar leidt
zij tot makroskopische effecten. Wij
weten nu, dat er een nauw verband
bestaat tusschen atoombouw, stereo-
chemie en kristalstructuur.
De eerste wet van den kristalbouw
luidt: De ruimtevulling is homogeen
(in het ideale kristal) d. w. z. alle sa
menstellende deeltjes gedragen zich
eender. Dit leidt tot het mathematisch
begrip van het puntenveld. Experi-
menteele bevestiging li iervan was
slechts mogelijk door de proef van
von Laus, waarbij tevens nieuwe fei
ten aan het licht kwamen. Zoo bleken
de afstanden van gelijke en parallel
gerichte deeltjes van de grootte-orde
van atoom-afstanden, zoodat wij de
ligging van ieder atoom en niet alleen
van complexen moeten kennen; wel is
waar mag het begrip van moleculen en
radicalen daarbij niet geheel verwaar
loosd worden; in vele gevallen treden
nog bouw-groepen op, die onder som
mige omstandigheden (bv. door verhit
ting) in elkaar kunnen overgaan.
De uiterlijke vorm van het kristal
werpt vaak licht op de innerlijke struc
tuur. De groote verscheidenheid van
vorm wordt statistisch gerangschikt,
waarbij sommige vormen een hooge
mate van persistentie vertoonen_ De
kristallen laten zich dan in drie groo
te klassen groepeeren: le. die, waarbij
de bindingen in alle richtingen gelijk
matig zijn (zulke kristallen zullen een
groote isometrie vertoonen); 2e. die,
waarbij de bindingen in een vlak lig
gen (bladderige structuur, gemakke
lijke splijtbaarheid); 3e. die waarbij
de binding in een richting gaat (stang-
vorim, prismatische vorm).
Bijzondere nadruk legde spr. op de
analogiën, die er tusschen kristalstruc
lour en moleculenbouw bestaan. Iso-
merie eh substitutie vinden in het
krteta? makroskopische tegenhangers
Verder blijkt er een diepgaand ver
band tusschen atoombouw en kristai-
stuctuur te bestaan. De moleculaire
volumina van gekristalliseerde chlo
riden van natrium, kalium, rubidium
en caesium vertoonen een wetmatig
heid, die men terugvindt in het pero-
diek systeem der elementen. Het is
echter voorbarig, hieruit conclusies te
Buitenland.
Door een combinatie van militaird
partijen in Noordelijk China zal eeni
leger van 590.090 man tegen de Can-
tonneezen op de been worden gebracht
Briand verklaart, dat de Fransch-:
Duiische besprekingen niet noodza
kelijkerwijs behoeven te leiden tot een
vervroegde ontruiming van het Rijn*
land.
trekken omtrent de werkingssfeer van
het atoom.
De kristalbouw geeft ook inlichtin
gen omtrent symmetries^ in het.atoom'
Men kan aantoonen, aldus besloot spr.,
dat bij de hoogst mogelijke symmetrie1
de kogel-symmetrie, slechts kubi-,
sche of hexagonale symmetrie in liet
kristal kan optreden en dit wordt door;
het kristallografisch onderzoek vol
komen bevestigd.
Aan de hand van lichtbeelden werd
een en ander door spr. uitvoerig ver-i
duidelijkt.
PROF. DR. R. DODER.
Op uitnoodiging van de Leidsche
Vereeniging voor Wetenschappelijke
VVoordrachten heeft gisterenavond.
Prof. Dr. R. Doerr, uit Bazel, in üo
collegezaal van het Botanisch labora
torium alhier, een lezing gehouden
over: „Organomotropie, als grondbe
ginsel van de leer der infectieziekten'*
WINKELSLUITING.
In verband met de St. Nicolaasvie-
ring mogen de winkels op werkda
gen van 27 November tot en met S
December, tot des avonds 11 uur ge
opend zijn.
INTERNATIONAAL KAPCONCOURS.
Onze stadgenooten.de heer en Mevr*
R ij n b e n d e van het bekende Kap
pershuis behaalden op het te Parijs
gehouden Ihternationaal Kap-con-
cours wederom een mooi succes.
Mevrouw Rijnhende wist beslag te
leggen op het Eere-diploma met gou
den medaille voor watergolven en on-
duleeren.
De heer Rijnbende verkreeg een di
ploma le graad met medaille voor da
mes-knippen, benevens een diploma
voor haarverven.
Rest ons nog te vermelden, dat deze
onderscheidingen hen uit meer dan
honderd mededingers(sters) werden
toegekend.
Voorwaar een mooi succesl
EEN MISVERSTAND
Naar wij vernemen, heeft een der,
laatste zinnen van het verslag van
den Chr. Besturenbond in ons blad v<
Vrijdagavond eenig misverstond ge
wekt.
De heer v. d. Have erkende dat er
een min of meer groot verschil be
staat tusschen de loonen van het per
soneel in overheidsdienst en van de
arbeiders in de particuliere bedrijven.
Hij wees er echter op, dat dit mede
daardoor komt, dat de laatsten dik
wijls een loon verdienen, dat ver be^
neden wat men kan noemen een mi
nimum-bestaan ligt, zoodat het niet
juist zou zijn, ook het gemeenteper-
soneel op dit volstrekt onvoldoende
peil te brengen. Vandaar zijn vraag,
tot degenen, die loonsverlaging ver de
digen: Hoe ver moeten de loonen
naar beneden? De spreker betoogde,
dat niet het gemeentepers on eel loons
verlaging, maar de aiibeiders in de
vrije bedrijven loonsvebhooging moe
ten hebben, gelijk hij met zijn rek
stoktheorie staafde.
In een verslag moeten de woorden:
der sprekers uiteraard kort samenge
vat worden, wat wel eens tot eenige
onduidelijkheid aanleiding kan geven.
VERKOOP
WELDADIGHEIDSPOSTZEGELS.
Ook te Leiden is een comité ge
vormd om propaganda te maken, ten:
einde den verkoop van de Weldadig
heidszegels in de maand December te
bevorderen.
De opbrengst van deze Weldadig
heidszegels komt ten goede aan het
ongelukkige kind, zoowel het verwaar
ioosde als het hulpbehoevende.
Behalve aan. het postkantoor, waar
ze per stuk'verkrijgbaar gesteld zul
len zijn, zijn de postzegels te bekomen
aaJn het bureau van den Voogdijraad
Breestraat 91,
Gaarne voldoen wij aan het venzioeK
om deze bijzondere wijze van liefda
digheid te steunen, door daarop de
aandacht te vestigen.
KON. NED. MIJ. VOOR TUINBOUW
EN PLANTKUNDE.
Gisteravond hield de afd. Lelden en
Omstreken van bovengenoemde ver-
